مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای حفظه الله در جمع جوانان استان خراسان شمالی در تاریخ 23/07/1391 مطالب ارزشمندی حول محور «سبک زندگی» ایراد فرمودند که در ادامه به آنها اشاره می شود:
* تبیین مسئلۀ پیشرفت
ـ آن مفهومى كه می تواند اهداف نظام اسلامى را تا حدود زیادى در خود جمع كند و به ما نشان دهد، مفهوم پیشرفت است.
ـ پیشرفت، تداعى كنندۀ حركت است، راه است. چطور ما می گوئیم پیشرفت هدف است؟
ـ پیشرفت، حركت است، راه است، صیرورت است؛ اما متوقف شدنى نیست و همین طور ادامه دارد؛ چون انسان ادامه دارد، چون استعدادهاى بشرى حد یقف ندارد. گفتیم پیشرفت داراى ابعادى است؛ و پیشرفت در مفهوم اسلامى، با پیشرفت یك بُعدى یا دو بُعدى در فرهنگ غربى متفاوت است؛ چند بُعدى است.
ـ یكى از ابعاد پیشرفت با مفهوم اسلامى عبارت است از سبك زندگى كردن، رفتار اجتماعى، شیوۀ زیستن - اینها عبارةٌ اخراى یكدیگر است - این یك بُعد مهم است.
ـ ما اگر پیشرفت همه جانبه را به معناى «تمدن سازى نوین اسلامى» بگیریم - بالاخره یك مصداق عینى و خارجى براى پیشرفت با مفهوم اسلامى وجود دارد؛ اینجور بگوئیم كه هدف ملت ایران و هدف انقلاب اسلامى، ایجاد یك تمدن نوین اسلامى است؛ این محاسبۀ درستى است - این تمدن نوین دو بخش دارد: یك بخش، بخش ابزارى است؛ یك بخش دیگر، بخش متنى و اصلى و اساسى است. به هر دو بخش باید رسید.
ـ آن بخش ابزارى چیست؟ بخش ابزارى عبارت است از همین ارزشهائى كه ما امروز به عنوان پیشرفت كشور مطرح می كنیم: علم، اختراع، صنعت، سیاست، اقتصاد، اقتدار سیاسى و نظامى، اعتبار بین المللى، تبلیغ و ابزارهاى تبلیغ؛ اینها همه بخش ابزارى تمدن است؛ وسیله است.
ـ البته ما در این بخش در كشور پیشرفت خوبى داشته ایم. كارهاى زیاد و خوبى شده است؛ هم در زمینۀ سیاست، هم در زمینۀ مسائل علمى، هم در زمینۀ مسائل اجتماعى، هم در زمینۀ اختراعات ... در بخش ابزارى، على رغم فشارها و تهدیدها و تحریمها و این چیزها، پیشرفت كشور خوب بوده است.
* معنای سبک زندگی
ـ اما بخش حقیقى، آن چیزهائى است كه متن زندگى ما را تشكیل می دهد؛ كه همان سبك زندگى
است كه عرض كردیم. این، بخش حقیقى و اصلى تمدن است؛ مثل مسئلۀ خانواده، سبك ازدواج، نوع
مسكن، نوع لباس، الگوى مصرف، نوع خوراك، نوع آشپزى، تفریحات، مسئلۀ خط، مسئلۀ زبان، مسئلۀ
كسب و كار، رفتار ما در محل كار، رفتار ما در دانشگاه، رفتار ما در مدرسه، رفتار ما در فعالیت سیاسى،
رفتار ما در ورزش، رفتار ما در رسانه اى كه در اختیار ماست، رفتار ما با پدر و مادر، رفتار ما با همسر،
رفتار ما با فرزند، رفتار ما با رئیس، رفتار ما با مرئوس، رفتار ما با پلیس، رفتار ما با مأمور دولت،
سفرهاى ما، نظافت و طهارت ما، رفتار ما با دوست، رفتار ما با دشمن، رفتار ما با بیگانه؛ اینها آن
بخشهاى اصلى تمدن است، كه متن زندگى انسان است.
ـ تمدن نوین اسلامى - آن چیزى كه ما می خواهیم عرضه كنیم - در بخش اصلى، از این چیزها تشكیل
می شود؛ اینها متن زندگى است؛ این همان چیزى است كه در اصطلاح اسلامى به آن می گویند: عقل
معاش. عقل معاش، فقط به معناى پول در آوردن و پول خرج كردن نیست، كه چگونه پول در بیاوریم،
چگونه پول خرج كنیم؛ نه، همۀ این عرصۀ وسیعى كه گفته شد، جزو عقل معاش است.
در كتب حدیثىِ اصیل و مهم ما ابوابى وجود دارد به نام «كتاب العشرة»؛ آن كتاب العشرة دربارۀ همین
چیزهاست. در خود قرآن كریم آیات فراوانى وجود دارد كه ناظر به این چیزهاست.
ـ اگر ما در این بخشى كه متن زندگى است، پیشرفت نكنیم، همۀ پیشرفتهائى كه در بخش اول كردیم،
نمی تواند ما را رستگار كند؛ نمی تواند به ما امنیت و آرامش روانى ببخشد؛ همچنان كه مى بینید در
دنیاى غرب نتوانسته.
ـ اصل قضیه این است كه ما بتوانیم متن زندگى را، این بخش اصلى تمدن را اصلاح كنیم. البته در انقلاب،
در این بخش، پیشرفت ما چشمگیر نیست؛ در این زمینه، ما مثل بخش اول حركت نكردیم، پیشرفت
نكردیم. خب، باید آسیب شناسى كنیم؛ چرا ما در این بخش پیشرفت نكردیم؟
ـ بعد از آنكه علتها را پیدا كردیم، آن وقت بپردازیم به این كه چگونه می توانیم اینها را علاج كنیم. اینها به
عهدۀ كیست؟ به عهدۀ نخبگان - نخبگان فكرى، نخبگان سیاسى - به عهدۀ شما، به عهدۀ جوانها.
اگر در محیط اجتماعى ما گفتمانى به وجود بیاید كه ناظر به رفع آسیبها در این زمینه باشد، می توان
مطمئن بود با نشاطى كه نظام جمهورى اسلامى و ملت ایران دارند، با استعدادى كه وجود دارد، ما در
این بخش پیشرفتهاى خوبى خواهیم كرد؛ آن وقت درخشندگى ملت ایران در دنیا و گسترش اندیشۀ
اسلامىِ ملت ایران و انقلاب اسلامى ایران در دنیا آسانتر خواهد شد. باید آسیب شناسى كنید و بعد
علاج كنید.
ـ نخبگان موظفند، حوزه موظف است، دانشگاه موظف است، رسانه ها موظفند، تریبون دارها موظفند؛
مدیران بسیارى از دستگاه ها، بخصوص دستگاه هائى كه با فرهنگ و تربیت و تعلیم سروكار دارند،
موظفند؛ كسانى كه براى دانشگاه ها یا براى مدارس برنامه ریزى آموزشى می كنند، در این زمینه
موظفند؛ كسانى كه سرفصلهاى آموزشى را براى كتابهاى درسى تعیین می كنند، موظفند. اینها همه
یك وظیفه اى است بر دوش همه.
باید ما همگى به خودمان نهیب بزنیم. در این زمینه باید كار كنیم، حركت كنیم.
ـ بنابراین باید آسیب شناسى كنیم؛ یعنى توجه به آسیبهائى كه در این زمینه وجود دارد و جستجو از علل
این آسیبها. البته ما اینجا نمی خواهیم مسئله را تمام شده فرض كنیم؛ فهرستى مطرح می كنیم: چرا
فرهنگ كار جمعى در جامعۀ ما ضعیف است؟ این یك آسیب است. با اینكه كار جمعى را غربیها به اسم
خودشان ثبت كرده اند، اما اسلام خیلى قبل از اینها گفته است: «تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى»(1 )، یا: «وَ
اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا»(2) .
ـ چرا در برخى از بخشهاى كشورمان طلاق زیاد است؟
ـ چرا در برخى از بخشهاى كشورمان روى آوردن جوانها به مواد مخدر زیاد است؟
ـ چرا در روابط همسایگی مان رعایتهاى لازم را نمی كنیم؟
ـ چرا صلۀ رحم در بین ما ضعیف است؟
ـ چرا در زمینۀ فرهنگ رانندگى در خیابان، ما مردمان منضبطى به طور كامل نیستیم؟
ـ آپارتمان نشینى چقدر براى ما ضرورى است؟ چقدر درست است؟ چه الزاماتى دارد كه باید آنها رارعایت كرد؟ چقدر آن الزامات را رعایت می كنیم
ـ الگوى تفریح سالم چیست؟
ـ نوع معمارى در جامعۀ ما چگونه است؟
ـ طراحى لباسمان چطور؟
ـ مسئلۀ آرایش در بین مردان و زنان چطور؟ چقدر درست است؟ چقدر مفید است؟
ـ آیا ما در بازار، در ادارات، در معاشرتهاى روزانه، به همدیگر به طور كامل راست می گوئیم؟ در بین ما دروغ چقدر رواج دارد؟ چرا پشت سر یكدیگر حرف میزنیم؟
ـ بعضیها با داشتن توان كار، از كار می گریزند؛ علت كارگریزى چیست؟
ـ در محیط اجتماعى، برخیها پرخاشگریهاى بى مورد می كنند؛ علت پرخاشگرى و بى صبرى و نابردباری در میان بعضى از ماها چیست؟
ـحقوق افراد را چقدر مراعات می كنیم؟
ـ در رسانه ها چقدر مراعات می شود؟
ـ در اینترنت چقدر مراعات می شود؟
ـ چقدر به قانون احترام می كنیم؟
ـ وجدان كارى در جامعه چقدر وجود دارد؟
ـ انضباط اجتماعى در جامعه چقدر وجود دارد؟
ـ محكم كارى در تولید چقدر وجود دارد؟
ـ تولید كیفى در بخشهاى مختلف، چقدر مورد توجه و اهتمام است؟
ـ چرا برخى از حرفهاى خوب، نظرهاى خوب، ایده هاى خوب، در حد رؤیا و حرف باقى می ماند؟
ـ چرا در بین بسیارى از مردم ما مصرف گرائى رواج دارد؟ آیا مصرف گرائى افتخار است؟ مصرف گرائى یعنى اینكه ما هرچه گیر مى آوریم، صرف امورى كنیم كه جزو ضروریات زندگى ما نیست.
ـ چه كنیم كه ریشۀ ربا در جامعه قطع شود؟
ـ چه كنیم كه حق همسر - حق زن، حق شوهر - حق فرزندان رعایت شود؟
ـ چه كنیم كه طلاق و فروپاشى خانواده، آنچنان كه در غرب رائج است، در بین ما رواج پیدا نكند؟
ـ چه كنیم كه زن در جامعۀ ما، هم كرامتش حفظ شود و عزت خانوادگى اش محفوظ بماند، هم بتواند وظائف اجتماعى اش را انجام دهد، هم حقوق اجتماعى و خانوادگى اش محفوظ بماند؟
ـ حد زاد و ولد در جامعۀ ما چیست؟
ـ چرا در بعضى از شهرهاى بزرگ، خانه هاى مجردى وجود دارد؟ این بیمارى غربى چگونه در جامعۀ ما نفوذ كرده است؟
ـ تجمل گرائى چیست؟ بد است؟ خوب است؟ چقدرش بد است؟ چقدرش خوب است؟ چه كار كنیم كه از حد خوب فراتر نرود، به حد بد نرسد؟
اینها بخشهاى گوناگونى از مسائل سبك زندگى است، و ده ها مسئله از این قبیل وجود دارد؛ كه بعضى
از اینهائى كه من گفتم، مهمتر است.
* تغییر در ساختار فرهنگ زندگی
یك مقوله اى در اینجا مطرح می شود و سر بر مى آورد، به عنوان مقولۀ فرهنگ زندگى. باید ما به دنبال
این باشیم كه فرهنگ زندگى را تبیین كنیم، تدوین كنیم و به شكل مطلوب اسلام تحقق ببخشیم. البته
اسلام بُن مایه هاى یك چنین فرهنگى را براى ما معین كرده است. بُن مایه هاى این فرهنگ عبارت
است از خردورزى، اخلاق، حقوق؛ اینها را اسلام در اختیار ما قرار داده است. اگر ما به این مقولات به
طور جدى نپردازیم، پیشرفت اسلامى تحقق پیدا نخواهد كرد و تمدن نوین اسلامى شكل نخواهد
گرفت. هرچه ما در صنعت پیش برویم، هرچه اختراعات و اكتشافات زیاد شود، اگر این بخش را ما
درست نكنیم، پیشرفت اسلامى به معناى حقیقى كلمه نكرده ایم. باید دنبال این بخش، زیاد كار كنیم؛
زیاد تلاش كنیم.
* الزامات فرهنگ دینی
دو سه نكته پیرامون ایجاد این وضعیت و الزاماتى كه دنبال این فرهنگ رفتن براى ما ایجاد می كند،
وجود دارد، كه باید به اینها توجه كنیم:
نکته اول: سبک زندگی تابع ایمان است
ـ نکتۀ اول این است كه رفتار اجتماعى و سبك زندگى، تابع تفسیر ما از زندگى است: هدف زندگى چیست؟ هر هدفى كه ما براى زندگى معین كنیم، براى خودمان ترسیم كنیم، به طور طبیعى، متناسب با خود، یك سبك زندگى به ما پیشنهاد می شود.
ـ بدون مكتب و بدون ایدئولوژى نمی توان یك تمدن را به وجود آورد؛ احتیاج به ایمان است. این تمدن داراى علم خواهد بود، داراى صنعت هم خواهد بود، داراى پیشرفت هم خواهد بود؛ و این مكتب، هدایت كننده و اداره كنندۀ همۀ اینها خواهد شد.
ـ آن كه مكتب توحید را مبناى كار خودش قرار می دهد، آن جامعه اى كه به دنبال توحید حركت می كند، همۀ این خیراتى را كه متوقف بر تمدن سازى است، به دست خواهد آورد؛ یك تمدن بزرگ و عمیق و ریشه دار خواهد ساخت و فكر و فرهنگِ خودش را در دنیا گسترش خواهد داد.
ـ امروز در محیطهاى روشنفكرى، كسانى هستند با شكلهاى گوناگون، با قد و قواره هاى گوناگون، اینها ما را از شعارهاى مكتبى برحذر می دارند؛ دوران اوج شعارهاى مكتبى را كه دهۀ 60 است، زیر سؤال می برند؛
امروز هم از تكرار شعارهاى مكتبى و شعارهاى انقلابى و اسلامى، خودشان واهمه دارند و می خواهند در دل دیگران واهمه بیندازند؛ می گویند آقا، هزینه دارد، دردسر دارد، تحریم دارد، تهدید دارد.
نگاه خوش بینانه این است كه بگوئیم اینها تاریخ نخوانده اند - البته نگاه هاى بدبینانه هم وجود دارد -
اینها اگر تاریخ خوانده بودند و اطلاع داشتند از سرگذشت و منشأ و مبدأ تمدنهائى كه وجود دارد و همین
تمدن مادى غرب كه امروز می خواهد دنیا را فتح تصرف كند و این حرف را نمی زدند. باید بگوئیم اینها
بى اطلاعند، تاریخ نخوانده اند.
نکتۀ دوم: سبک زندگی اسلامی و پرهیز از تقلید
ـ نكتۀ دومى در اینجا وجود دارد و آن این است كه ما براى ساختن این بخش از تمدن نوین اسلامى، بشدت باید از تقلید پرهیز كنیم؛ تقلید از آن كسانى كه سعى دارند روشهاى زندگى و سبك و سلوك زندگى را به ملتها تحمیل كنند.
ـ امروز مظهر كامل و تنها مظهر این زورگوئى و تحمیل، تمدن غربى است. نه اینكه ما بناى دشمنى با غرب و ستیزه گرى با غرب داشته باشیم - این حرف، ناشى از بررسى است – ستیزه گرى و دشمنىِ احساساتى نیست. بعضى بمجرد اینكه اسم غرب و تمدن غرب و شیوه هاى غرب و توطئۀ غرب و دشمنى غرب مى آید، حمل می كنند بر غرب ستیزى: آقا، شماها با غرب دشمنید. نه، ما با غرب پدركشتگىِ آنچنانى نداریم - البته پدركشتگى داریم! - غرض نداریم. این حرف، بررسى شده است.
ـ تقلید از غرب براى كشورهائى كه این تقلید را براى خودشان روا دانستند و عمل كردند، جز ضرر و فاجعه به بار نیاورده؛ حتّى آن كشورهایى كه به ظاهر به صنعتى و اختراعى و ثروتى هم رسیدند، اما مقلد بودند.
ـ علت این است كه فرهنگ غرب، یك فرهنگ مهاجم است. فرهنگ غرب، فرهنگ نابودكنندۀ فرهنگهاست. هرجا غربیها وارد شدند، فرهنگهاى بومى را نابود كردند، بنیانهاى اساسىِ اجتماعى را از بین بردند؛ تا آنجائى كه توانستند، تاریخ ملتها را تغییر دادند، زبان آنها را تغییر دادند، خط آنها را تغییر دادند.
ـ غربیها آنجائى كه توانستند، بنیانهاى فرهنگى و اعتقادى را از بین بردند.
ـ یكى از خصوصیات فرهنگ غربى، عادى سازى گناه است؛ گناه هاى جنسى را عادى می كنند. امروز این وضعیت در خود غرب به فضاحت كشیده شده؛ اول در انگلیس، بعد هم در بعضى از كشورهاى دیگر و آمریكا. این گناه بزرگِ همجنس بازى شده یك ارزش! به فلان سیاستمدار اعتراض می كنند كه چرا او با همجنس بازى مخالف است، یا با همجنس بازها مخالف است!
ـ یكى از نكاتى كه باید در مواجهۀ با دنیاى غرب كاملاً به آن توجه داشت، عامل و ابزار هنرى است كه در اختیار غربیهاست. اینها از هنر حداكثر استفاده را كرده اند براى ترویج این فرهنگ غلط و منحط و هویت سوز؛ بخصوص از هنرهاى نمایشى، بخصوص از سینما حداكثر استفاده را كرده اند.
ـ اینها به صورت پروژه اى یك ملت را تحت مطالعه قرار می دهند، نقاط ضعفش را پیدا می كنند، از روان شناس و جامعه شناس و مورخ و هنرمند و اینها استفاده می كنند، راههاى تسلط بر این ملت را پیدا می كنند؛ بعد به فیلمساز، به فلان بنگاه هنرى در هالیوود سفارش می كنند كه بسازد و می سازد.
* نکته پایانی
انتظار داریم اهل فكر و اهل نظر در مراكزى كه می توانند و اهلیت و صلاحیت این كار را دارند، در این
زمینه ها كار كنند، فكر كنند، مطالعه كنند؛ بتوانیم پیش برویم. مراقب باشیم دچار سطحى گرى و
ظاهرگرائى نشویم، دچار تحجر نشویم - این یك طرف قضیه است - دچار سكولاریسمِ پنهان هم
نشویم. گاهى اوقات در ظاهر، تبلیغات، تبلیغات دینى است؛ حرف، حرف دینى است؛ شعار، شعار دینى
است؛ اما در باطن، سكولاریسم است؛ جدائى دین از زندگى است؛ آنچه كه بر زبان جارى می شود، در
برنامه ریزیها و در عمل دخالتى ندارد. ادعا می كنیم، حرف می زنیم، شعار می دهیم؛ اما وقتى پاى
عمل به میان مى آید، از آنچه كه شعار دادیم، خبرى نیست.
والسّلام علیكم و رحمةالله و بركاته
