چگونه دلم را آرام کنم؟

همیشه آرامش یكى از گمشده‏هاى مهم بشر بوده، و به هر درى مى‏زند تا آن را پیدا كند، و اگر تلاش و كوشش انسان‌ها را در طول تاریخ براى پیدا كردن آرامش از طرق "صحیح" و "كاذب" جمع آورى كنیم خود كتاب بسیار قطورى را تشكیل مى‏دهد.

به طور كلى "آرامش" و "دلهره"، نقش بسیار مهمى در "سلامت" و "بیمارى" فرد و جامعه و سعادت و بدبختى انسان‌ها دارد، و چیزى نیست كه بتوان از آن به آسانى گذشت. تاریخ بشر پر است از صحنه‏هاى غم‏انگیزى كه انسان براى تحصیل آرامش به هر چیز دست انداخته و در هر وادى گام نهاده، و تن به انواع اعتیادها داده است.

ولى قرآن با یك جمله كوتاه و پر مغز، مطمئن‏ترین و نزدیكترین راه را نشان داده و مى‏گوید: "بدانید كه یاد خدا آرام بخش دلها است!"

عوامل نگرانى و پریشانى

1 ـ آینده تاریك و مبهم، احتمال زوال نعمت‌ها، گرفتارى در چنگال دشمن، ضعف و بیمارى و ناتوانى و درماندگى، و احتیاج و ... آدمى را رنج مى‏دهد، اما ایمان به خداوند قادر متعال، خداوند رحیم و مهربان، خدایى كه همواره كفالت بندگان خویش را بر عهده دارد مى‏تواند این گونه نگرانی‌ها را از میان ببرد و به او آرامش دهد كه تو در برابر حوادث آینده درمانده نیستى، خدایى دارى توانا، قادر و مهربان.

2 ـ گذشته تاریك زندگى، نگرانی از گناهانى كه انجام داده، از كوتاهی‌ها و لغزش‌ها گاه ذهن آدمی را به خود مشغول می‌سازد، اما توجه به اینكه خداوند، غفار، توبه‌پذیر و رحیم و غفور است، به او آرامش مى‏دهد، به او مى‏گوید: عذر تقصیر به پیشگاهش بر، از گذشته عذر خواهى كن و در مقام جبران برآى، كه او بخشنده است و جبران كردن ممكن.

3 ـ ضعف و ناتوانى انسان در برابر عوامل طبیعى و دشمنان سبب نگرانی انسان خواهند بود. اما هنگامى كه به یاد خدا مى‏افتد و متكى به قدرت و رحمت او مى‏شود، قدرتى كه برترین قدرت‌ها است و هیچ چیز در برابر آن یاراى مقاومت ندارد، قلبش آرام مى‏گیرد، با خود مى‏گوید آرى من تنها نیستم، من در سایه خدا، بى‏نهایت قدرت دارم!

4 ـ ریشه برخی اضطراب‌ها و نگرانی‌ها احساس پوچی و بی‌هدف بودن زندگی است. ولى كسى كه به خدا ایمان دارد، و مسیر تكاملى زندگى را به عنوان یك هدف بزرگ پذیرفته است، و تمام برنامه‏ها و حوادث زندگى را در همین خط مى‏بیند، نه از زندگى احساس پوچى مى‏كند، و نه همچون افراد بى‏هدف و مردد، سرگردان و مضطرب است.

6- سوء ظن‏ها، توهم‌ها و خیالات پوچ یكى دیگر از عوامل نگرانى است كه بسیارى از مردم در زندگى خود از آن رنج مى‏برند، ولى چگونه مى‏توان انكار كرد كه توجه به خدا و لطف بى‏پایان او و دستور به حسن ظن كه وظیفه هر فرد با ایمانى است این حالت رنج‏آور را از بین مى‏برد و آرامش و اطمینان جاى آن را مى‏گیرد.

7 ـ دنیاپرستى و دلباختگى در برابر زرق و برق زندگى مادى یكى از بزرگ‌ترین عوامل اضطراب و نگرانى انسان‌ها بوده و هست. ایمان به خدا و توجه به آزادگى مۆمن كه همیشه با "زهد و پارسایى سازنده" و عدم اسارت در چنگال زرق و برق زندگى مادى همراه است به همه این اضطراب‌ها پایان مى‏دهد.

آیا آرامش با خوف خدا سازگار است؟

بعضى از مفسران ایرادى مطرح كرده‏اند كه از یك طرف در آیه فوق مى‏خوانیم یاد خدا مایه آرامش دل‌ها است، و از طرفى دیگر در آیه 2 سوره انفال مى‏خوانیم "مۆمنان كسانى هستند كه وقتى نام خدا برده مى‏شود قلبشان ترسان مى‏گردد" آیا این دو با هم منافات ندارند؟!

پاسخ این است كه منظور از آرامش ، همان آرامش در برابر عوامل مادى است كه غالب مردم را نگران مى‏سازد كه نمونه‏هاى روشن آن در بالا ذكر شد، ولى مسلماً افراد با ایمان در برابر مسئولیت‌هاى خویش نمى‏توانند نگران نباشند، و به تعبیر دیگر آنچه در آن‌ها وجود ندارد نگرانی‌هاى ویرانگر است، اما نگرانى سازنده كه انسان را به انجام وظیفه در برابر خدا و خلق و فعالیت‌هاى مثبت زندگى وا مى‏دارد در وجود آن‌ها هست و باید هم باشد، و منظور از خوف از خدا نیز همین است.

ذكر خدا چیست؟

ذكری كه مایه آرامش دل‌ها است تنها این نیست كه نام او را بر زبان آورده و مكرر تسبیح و تهلیل و تكبیر گوییم، بلكه منظور آن است كه با تمام قلب متوجه او و عظمتش و علم و آگاهیش و حاضر و ناظر بودنش گردیم، و این توجه مبدأ حركت و فعالیت در وجود انسان به سوى جهاد و تلاش و نیكی‌ها می‌گردد و میان او و گناه سد مستحكمى ایجاد می‌كند.

از وصایایى كه پیامبر (صلی الله علیه و آله) به على (علیه السلام) فرمود این بود: «اى على سه كار است كه این امت طاقت آن را ندارند (و از همه كس ساخته نیست) مواسات با برادران دینى در مال، و حق مردم را از خویشتن دادن، و یاد خدا در هر حال، ولى یاد خدا (تنها) سبحان اللَّه و الحمد للَّه و لا اله الا اللَّه و اللَّه اكبر نیست، بلكه یاد خدا آن است كه هنگامى كه انسان در برابر حرامى قرار مى‏گیرد از خدا بترسد و آن را ترك گوید.»(سفینة البحار، ج 1، ص 484)

در حدیث دیگرى مى‏خوانیم على (علیه السلام) فرمود: «ذكر دو گونه است: یاد خدا كردن به هنگام مصیبت (و شكیبایى و استقامت ورزیدن) و از آن برتر آن است كه خدا را در برابر محرمات یاد كند و میان او و حرام سدى ایجاد نماید». (سفینة البحار، ج 1، ص 484)

نتیجه

اگر انسان با تمامی وجود به خدا ایمان داشته باشد و از ته دل او را بخواند چنان اطمینانی وجودش را فرامی‌گیرد که از هیچ چیز نمی‌ترسد و هیچ سدی مانع پیشرفتش نخواهد شد. چنین انسانی به آرامش حقیقی می‌رسد و از لحظه لحظه‌های زندگی بهره می‌برد.