اولین و آخرین وصی

در منابع روایی ما، اوصاف زیادی از منجی بشریت، حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف آمده است كه در پاره‌ای از آنها برای تقریب به ذهن، صفات و شرایط ایشان را مشابه صفات و شرایط سایر انبیا و اولیا معرفی كرده‌اند. مرور این روایات، انگیزه‌ای است برای این‌كه شباهت‌های امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف با هر یك از آن بزرگواران را با دقت بیشتری بررسی نماییم و از این راه بتوانیم شناخت بهتری درباره آن حضرت پیدا كنیم و به این حقیقت دست یابیم كه آن‌چه خوبان همه دارند، تو یكجا داری.

امام صادق علیه السلام می‌فرماید: سرور ما، قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف به هنگام ظهور بر دیوار كعبه تكیه می‌زند و می‌فرماید: «ای مردم عالم! هر كه بخواهد ابراهیم علیه السلام و اسماعیل علیه السلام را نظاره كند من همان ابراهیم و اسماعیلم ... هر كه می‌خواهد محمد صلی الله علیه و آله و سلم و امیرالمۆمنین علیه السلام را ببیند، من همان محمد و امیرالمۆمنینم كه درود خدا بر آنها باد! هر كس طالب دیدار حسن علیه السلام و حسین علیه السلام است، من حسن و حسینم؛ هر كه بخواهد امامان معصوم علیهم السلام را ملاقات نماید، من همان امامان معصومم».(1)

در بین اهل بیت علیهم السلام، شباهت امام اول و آخر قابل توجه است و از این میان، سه ویژگی زهد، علم و شجاعت در این دو امام، برجسته‌تر است.

1. زهد

امام صادق علیه السلام می‌فرماید: «مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به سیره و سنّت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم عمل نموده و به شیوة امیرالمۆمنین علیه السلام زندگی می‌كند».(2) در ضمن روایتی از امام صادق علیه السلام نقل شده كه فرمود: «وقتی قائم ما اهل بیت علیهم السلام بپا خیزد لباس‌های علی علیه السلام را در بر می‌كند و روش او را پیش می‌گیرد».(3)

درباره زهد امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف، روایاتی داریم كه حاكی از آن است كه دوران ظهور، برای آن حضرت و یاران خاص ایشان چیزی جز بیداری شب‌ها و گشت و گذار و فعالیت روزها و پوشیدن جامة زبر و خوردن غذای سخت نخواهد بود.

2. علم:

در كتاب دارالسلام روایت شده كه امیرالمۆمنین علی علیه السلام فرمود: «یا كمیل ما من علم إلّا و أنا أفتحُه و ما من شیءٍ إلاّ و القائم یَختمه؛ ای كمیل! هیچ علمی نیست مگر این كه من افتتاح‌كنندة آن می‌باشم و هیچ چیزی نیست مگر این كه قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف آن را به پایان می‌رساند و خاتمه می‌دهد». صاحب كتاب مكیال المكارم می‌فرماید: «منظور از «چیز» در این روایت، یا علم است به قرینة اول حدیث و یا تمام كمالات و اخلاق نیك و علوم و معارف حقّه است كه سایر امامان، بعضی از آنها را به مقتضای صلاح زمان خودشان آشكار كرده‌اند، ولی حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف همه آنها را آشكار می‌كند؛ پس با ظهورش، همة فضایل آشكار می‌گردد».(4)

امام علی علیه السلام در وصف دانش مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف می‌فرماید: «زره دانش بر تن دارد و با توجه و معرفت كامل، آن را فراگرفته است. حكمت گمشدة اوست كه همواره در جست و جوی آن می‌باشد»،(5) و این یك شباهت مهم میان آخرین امام و باب مدینة العلم نبوی است كه از هر باب علمی كه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم برای وی گشود، هزاران باب علم گشوده می‌شد.

3. شجاعت

در وصف شجاعت امام علی علیه السلام و حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف روایات بسیاری وارد شده است. شجاعت امیرالمۆمنین علیه السلام در صدر اسلام، زمینه‌ساز تشكیل حكومت اسلامی بود، و شجاعت امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز در آخرالزمان به تشكیل حكومت جهانی اسلام منجر خواهد شد. ضربت حضرت علی علیه السلام در جنگ خندق بر عمرو بن‌عبدود كه نماینده احزاب در مقابل اسلام بود، موجب پیروزی اسلام بر تمام كفر گشت، و با ظهور مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز تمام اسلام بر تمام كفر پیروز خواهد شد، چرا كه: «وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ»(6) خداوند نور خود را تمام می‌كند و گسترة نور حقیقتی را كه پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم آغاز و امیرالمۆمنین علیه السلام تثبیت كرد، با وجود و ظهور مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف تمام و كامل می‌نماید، هر چند كه كافران از آن اكراه داشته باشند.

امام علی علیه السلام به هنگام فتح مكه، بت‌های آویخته شده در كنار و داخل كعبه را كه مدّتی طولانی مورد عبادت مردم بود، به كمك پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شكست و نابود كرد و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در آن‌جا آیة شریفة «جَاء الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقاً»(7) را قرائت نمود كه در روایات آمده است، این آیة شریفه به قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نظر دارد و ظهور حضرت در حقیقت، تأویل و مصداق تمام معنای آیه است.

یكی از ویژگی‌های آن بزرگواران این است كه در راه خداوند و اجرای اوامر الهی از هیچ كس باك ندارند  و در اجرای عدل، قاطعانه و طبق موازین الهی رفتار می‌كنند. همین ویژگی امیرالمۆمنین علیه السلام بود كه باعث شد با وجود آن كه مردم، خودشان برای بیعت به سمت حضرت هجوم بردند و به شدت خواستار به دست گرفتن حكومت توسط ایشان بودند و از ظلم و جور و بی‌عدالتی‌های موجود، خسته و گریزان بودند، با این حال پس از مشاهده قاطعیّت و شجاعت حضرت، در بازپس‌گیری اموال نامشروع و اجرای مساوات بین تمام مسلمانان و در نظر نگرفتن امتیازهای قومی و قبیله‌ای، دریافتند كه در حكومت عدل علی علیه السلام جایی برای برآوردن هوی و هوس‌های نفسانی و پاسخ به حرص و طمع نامحدود نفس امّاره وجود ندارد و به همین دلیل صف خود را از حضرت جدا كردند و بلكه مقابل آن حضرت، صف‌بندی نمودند.

امام علی علیه السلام درباره دوران ظهور نیز همین هشدار را می‌دهد و این شباهت را بیان می‌نماید؛ ایشان در نهج البلاغه می‌فرماید: «دربارة آن‌چه كه باید باشد، شتاب نكنید و آن‌چه را كه در آینده باید بیاید دیر مشمارید، چه بسا كسی برای رسیدن به چیزی شتاب می‌كند، اما وقتی به آن رسید، دوست می‌دارد كه ای كاش آن را نمی‌دید و چه نزدیك است امروزِ ما به فردایی كه سپید آن آشكار شد. ای مردم! اینك ما در آستانه تحقق وعده‌های داده شده و نزدیكی طلوع آن چیزهایی كه بر شما پوشیده و ابهام‌آمیز است قرار داریم».(8) آن حضرت در خطبه‌ای دیگر در وصف سیره امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف می‌فرماید: «او خواسته‌ها را تابع هدایت وحی می‌كند، هنگامی كه مردم، هدایت را تابع هوس‌های خویش قرار می‌دهند... آگاه باشید فردایی كه شما را از آن هیچ شناختی نیست، زمامداری حاكمیت پیدا می‌كند كه غیر از خاندان حكومت‌های امروزی است؛ او عمّال و كارگزاران حكومت‌ها را بر اعمال بدشان كیفر خواهد داد. زمین، میوه‌های دل خود (معادن طلا و نقره) را برای او بیرون می‌ریزد و كلیدهایش را به او می‌سپارد. او روش عادلانه و حكومت حق را به شما می‌نمایاند و كتاب خدا و سنت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را كه تا آن روز متروك ماندند، زنده می‌كند».(9) روشن است كه انجام چنین كار بزرگی، شجاعت و نیز علم بسیار می‌طلبد.

این نیز یكی از وجوه تشابه این دو امام است كه مردم باید خود به درماندگی برسند و پس از تجربة حكومت‌های دیگر به ناكار آمدی حكومت‌های غیر دینی و غیر مشروع پی برند و خواستار حكومت ولایی خلیفة الله باشند.

آنچه برای امیرالمۆمنین علیه السلام نماد شجاعت و ابزار مبارزه با كفر، شرك، ظلم و نفاق شناخته می‌شود، شمشیر ذوالفقار است كه طبق برخی روایات، هدیه‌ای از جانب پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم بوده است. در روایات دیگری آمده است كه حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز با همین شمشیر قیام كرده و ریشة كفر، شرك، ظلم و نفاق را به وسیلة آن قطع می‌نماید.(10)

آن‌چه بیان شد، بیان مهم‌ترین شباهت‌های این دو امام بود و إلّا شباهت‌های كمالی و اخلاقی این دو بزرگوار بیش از این‌ها است، چرا كه «كُلُّهم نورٌ واحدٌ».

به امید روزی كه فرزند علی، امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، علی‌گونه قیام كند و عدل علوی را در دیدگان همه به تجلی بگذارد.

پی نوشتها:

1. امام صادق علیه السلام: «و سیدنا القائم مسند ظهره إلی الكعبة و یقول: یا معشر الخلائق ألاومن أراد أن ینظر إلی ابراهیم و اسماعیل و فها أنا ذا ابراهیم و اسماعیل ... ألاومن أراد أن ینظر إلی الأئمة فها أنا ذا الأئمة»؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج53، ص9.

2. امام صادق علیه السلام: «یسیر بسیرة رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و لا یعیش إلا عیش أمیرالمۆمنین علیه السلام»؛ الغیبة، شیخ طوسی، ص277.

3. اصول كافی، كلینی، ج1، ص411.

4. مكیال المكارم، ج1، ص159-158.

5. نهج البلاغه، ترجمه دشتی، خطبه 182.

6. صف/8.

7. اسراء/81.

8. نهج البلاغه، ترجمه دشتی، خطبة 150.

9. همان، خطبه138.

10. ر.ك: فرهنگ‌نامه مهدویت، خدامراد سلیمیان، ذیل واژه ذوالفقار، صص19-189.