یك دختر 13 ساله، چند روزی است كه صبح با سردردی شدید بیدار میشود و نمیتواند در كلاس درس چندان خوب عمل كند. خانمی 34 ساله و مدیر یك شركت پركار، یك هفته در ماه گروه كاركنان خود را تنها میگذارد. این دو چه وجه مشتركی دارند؟ هردو آنها از میگرن شدیدی كه با تغییرات هورمونی آغاز میشود، رنج میبرند و به احتمال بسیار آنها در اعضای خانواده خود نیز افرادی مبتلا به میگرن دارند.
سردرد، به خصوص انواعی از آن مانند میگرن و سردردهای خوشه ای كه شدید و مزمن هستند، میتواند بسیار ناتوان كننده باشد. حتی سردردهای تنشی كه نوع ملایمتر این مشكل به شمار میروند نیز میتوانند شخص مبتلا را وادار كنند كه به گوشه تاریكی پناه برده و همانجا بماند. درحالی كه ما باید هنوز باید در زمینه علل سردرد چیزهای بسیاری را كشف كرده و بیاموزیم، اما در این حد میدانیم كه بسیاری از انواع سردرد، به جنسیت و توارث بستگی دارد. این ارتباط به خصوص درباره میگرن، به شدت صادق است.
به گفته استفن سیلبرستین (Stephen Silberstein) استاد عصب شناسی:"به طور كلی، تعداد مبتلایان به میگرن در زنان سه برابر مردان است و بیشتر این زنان دارای خویشاوند درجه یكی هستند كه به میگرن مبتلاست. این مشكل در نتیجه تركیبی از ژنتیك و هورمونها بروز میكند."
نقش هورمونها در این میان چیست؟
اگر شدیدا میل به خوردن شیرینی دارید و بی حوصله و بدخلق هستید، به اطرافیان خود تذكر بدهید دور و بر شما نیایند. زیرا عادت ماهانه شما به زودی شروع خواهد شد و احتمالا با یك میگرن همراه است.
میگرن در اكثر موارد زنان را در دوره بین بلوغ و یائسگی تحت تاثیر قرار میدهد و بیش از همه در زنان 35 تا 45 ساله دیده میشود. یكی از دلایل این حالت هورمونها، به خصوص استروژن(estrogen) هستند كه نقشی عمده در بروز میگرن بر عهده دارند. به گفته سیلبرستین " آنچه موجب سردرد میشود، كاهش استروژن است نه افزایش آن. میزان بالای هورمون نیز در صورت ثابت بودن مشكلی ایجاد نمیكند، بلكه افت و خیز مقدار هورمون مشكل آفرین است."
بیش از نیمی از زنان مبتلا به میگرن اظهار داشته اند كه سردردهای آنان با دوران عادت ماهیانه مرتبط است. میزان شیوع این سردرد در دختران و پسران تا زمانی كه دختران به سن بلوغ میرسند، یكسان است. پس از بلوغ، تعداد بروز سردردهای یك زن مبتلا به میگرن بیش از مردی كه سابقه میگرن دارد، خواهد بود و تا زمانیكه زن یائسه شود، این الگو همچنان ادامه خواهد یافت.
نوسانات هورمونی كه در دوران زندگی زنان رخ میدهد میتوانند موجب میگرنهای بیشتر شوند. تغییر میزان هورمون مرتبط با روزهای قبل از آغاز هر دره عادت ماهانه میتواند حملات میگرنی را بدتر كند، تغییرات هورمونی در دوره بارداری نیز چنین تاثیری دارد. بسیاری از زنان مستعد میگرن، درست پس از تولد فرزندشان و زمانی كه میزان هورمون به حالت عادی برمیگردد، دچار حملات میگرن میشوند.
برعكس، استفاده از قرصهای كنترل بارداری میتواند سطح هورمون بدن را ثابت نگهداشته و با این كار موجب كاهش تعداد سردردهای میگرنی شود. به گفته سیلبرستین، درمانهای جایگزینی هورمون نیز میتواند بر میزان دفعات و شدت میگرن تاثیر بگذارد. زنانی كه از قرصهای داروهای هورمون درمانی یا HRT استفاده میكنند، بیشتر دچار میگرن میشوند زیرا سطح هورمون بدن آنها دچار افت و یز ناگهانی و شدید میشود. اما زنانی كه HRT را از طریق برچسبهای روی پوست دریافت میكنند، روزانه میزان مشخصی هورمون دریافت كرده و تعداد و شدت میگرن در آنها افزایش نمیابد.
وراثت نیز عامل سردرد است
اگر مادر یا عمه شما دچار میگرن باشند، احتمال اینكه شما نیز به این مشكل مبتلا باشید، وجود دارد. بسیاری از افراد دچار میگرن، در این زمینه دارای سابقه خانوادگی هستندف در نتیجه چنین تصور میشود كه عامل وراثت در اینجا بسیار موثر است.
این امر به خصوص در مورد میگرنهایی كه با نشانه های بصری یا "پیش درآمد" آغاز میشوند، صادق است. به گفته سیلبرستین هرچند تنها 20 درصد از بیماران مبتلا به میگرن دچار حالت پیش درآمد میشوند، اما " عامل ژنتیك در میگرنهای دارای پیش درآمد نقش بسیار مهمتری از انواع معمولی آن دارد."
این نظر وجود دارد كه افراد مبتلا به میگرن، ژنهای غیرعادی كه مسئول كنترل سلولهایی خاصی از مغز هستند را به ارث میبرند. میگرنهای همراه با پیش درآمد، شخص مبتلا قبل از آغاز سردرد، نورهایی مواج یا لكه هایی را میبیند كه به مدت محدودی او را دچار نابینایی نقطه ای میكنند یا به كلی دید او را از بین میبرند.
سردردهای خوشه ای و تنشی
ما تمام مدت درباره میگرن چیزهایی میشنویم، اما درباره سردردهای تنشی و خوشه ای چندان صحبت نمیشود. این دو نوع عمده دیگر سردرد نیز میتوانند كاملا ناتوان كننده باشند. سردردهای تنشی از شیوع بیشتری برخوردارند و هر دو این سردردها با جنسیت و ساختار شیمیایی مغز در ارتباطند.
بسیاری از افراد سردردهای تنشی را تجربه كرده اند. دردی خفیف یا معتدل كه با انقباض شقیقه ها، پیشانی، پشت سر و گردن همراه است. سردردهای تنشی میتوانند به قدری مكرر شوند كه شخص هر روز به آن دچار باشد، اما آنها كمتر از موارد دیگر ناتوان كننده بوده و با مسكنهای معمولی قابل درمان هستند. زنان بیش از مردان به این سردردها دچار میشوند و احتمال وجود این بیماری در خانواده افرادی كه به این سردرد مبتلا هستند، 40% بیش از دیگران است.
سردردهای خوشه ای ، شیوع كمتری دارند اما در مردان بیشتر به وجود آمده و میتوانند كاملا ناتوان كننده باشند. به گفته سیلبرستین" این سردردها را سردرد خودكشی مینامند زیرا درد آن به حدی شدید است كه شخص به مرز خودكشی میرسد". تعدد سردردهای خوشه ای تنها به اندازه كسری از تعداد میگرنهای موجود است، اما همین تعداد نیز در مردان سه تا چهار مرتبه بیشتر دیده میشود و دلیل آن نیز هنوز مشخص نشده است.
این سردرد در اثر التهاب رگهای مغز ایجاد میشود و بر خلاف میگرن كه میتواند روزها ادامه داشته باشد، سردردهای خوشه ای تنها به مدت 30 دقیقه یا یك ساعت به شدت بروز كرده و سپس از بین میروند. آنها به طور ناگهانی، و در یك زنجیره یا خوشه، آغاز شده و سپس به مدتی طولانی هیچ خبری از آنها نمیشود. برای اشخاصی كه دارای مشكل مزمن هستند، روشهای پیشگیری وجود دارد. این سردردها ارتباطی با نوسانات هورمونی ندارند.
محركهای سردرد
اگر از دسته افراد مستعد ابتلا به سردرد هستید، صرف نظر از جنسیت یا زمینه ارثی، كاستن از میزان تنش در زندگی عاملی بسیار تعیین كننده و گامی اساسی برای دوری از چنین مشكلی است. به گفته سیلبرستین :" تنش محركی برای هر نوع مشكل جسمی، از جمله میگرن، به شمار میرود. اما دلیل اصلی آنها نیست." تنش در زندگی روزانه، مانند سر و سامان دادن به برنامه كاری بسیار فشرده و متنوع، یك عامل محرك سردرد است و نسخه رایج و مفید برای كاهش استرس همان ورد همیشگی است: غذای سالم، میوه، سبزیجات و آب فراوان، 30 دقیقه ورزش روزانه، انجام تمرینات آرامبخش و تمدد اعصاب مانند یوگا و خواب كافی.
سیلبرستین برای بهره مند شدن از سلامت بیشتر، توصیه هایی ساده دارد: "سیگار را ترك كنید، روزه های طولانی و بی وقفه نگیرید (منظور روزه هایی مانند روزه آب، یا چند روز غذا نخوردن است)، هر شب در یك زمان مشخص به بستر بروید، مست نكنید و غذاهایی حاوی مواد نگهدارنده مصرف نكنید." پس، این بار در زمانی كه به استراحت نیاز دارید، كتاب خوبی برداشته و در جایی آرام بنشینید. یك موسیقی ملایم بشنوید. از سردرد خود به عنوان بهانه ای برای ولخرجی استفاده كرده و بهترین غذای سبك و نوشیدنی ممكن را تهیه كرده و شبی آرامش بخش را پشت سر بگذارید
