روز گذشته آخرین کاروان‌ها از حجاج ایرانی وارد کشور شدند و به این ترتیب پرونده حج امسال بسته شد.
امسال برای 64 هزار نفری که به حج تمتع مشرف شدند از جهت تغییراتی که در شرایط سفر اعم از قیمت کاروان‌ها ، انحلال برخی کاروان‌ها و ادغام زائران ، تغییر در نوع سفر از جهت مدینه قبل و یا بعد بودن ، تغییر در قیمت کاروان‌ها و... و همچنین تغییرات وسیعی که در نوع خدمت رسانی به زائران در قالب تغییرات وسیع در کادر اجرایی کاروان‌ها و کاهش یک‌هزار نفر از عوامل اجرایی حج پیش آمد، باعث شد تا انتقادهایی از سوی حجاج به روند اجرایی موسم حج امسال وارد شود.
با تمام شدن حج امسال با برخی زائران و همچنین مدیران و عوامل اجرایی حج 92 گفت‌و گو کردیم تا نقاط ضعف و قوت حج امسال در مسیر بهبود فرآیند خدمت رسانی به زائران بیت الله‌الحرام در سال آینده مورد بررسی مسئولان قرار گیرد.
**نقش خدمه در کاروان‌های حج
یکی از ساز و کارهایی که با اهداف مشخص فرهنگی و اجرایی در کادر اجرایی کاروان‌های حج تمتع لحاظ شده بود، خدمه یا مأمور پذیرایی نام دارد. با یک نگاه کلی به وظایفشان می‌پردازیم که بخش عمده فعالیت‌های خدمه کاروان، معطوف به قبل از سفر بوده و انجام امور اداری، اجرایی ، فرهنگی و پیگیری‌های متعدد و متنوع دیگر را شامل می‌شود. مأموریت اصلی خدمه کاروان‌ها ، پیگیری‌های اجرایی، فرهنگی، کنترل‌های متعدد نوبه‌ای است.
یکی از انتقادهایی که از سوی مدیران کاروان‌ها در حج امسال مطرح می‌شود نبود خدمه در کاروان‌ها است این مدیران کاروان‌ها می‌گویند: به نظر می‌رسد حذف و یا کاهش خدمه کاروان‌ها و در نظر گرفتن معیار «تعداد اتوبوس» برای تعیین تعداد خدمه، ناشی از نگاه یک‌سویه به حج ، عاری از دلسوزی‌های فرهنگی است. معیاری که صرفاً هدایت اجرایی زائران را مدنظر دارد معیاری که صرفا جنبه اداری و اجرایی دارد و....
فرآیند عمره با یک کادر سه نفره اعم از مدیر ، معاون و روحانی انجام می‌شود ولی نمی‌توان با مقایسه عمره مفرده با حج تمتع ، آن هم با آن همه پیچیدگی‌ها ، طول سفر ، مفصل بودن اعمال و مناسک و... تأکید کرد که می‌توان حج را مانند عمره مدیریت کرد.
یکی از این مدیران در گفت‌وگو با خبرنگار جامعه فارس گفت: البته می‌توان برخی از بخش‌های اجرایی و تدارکاتی حین سفر را متمرکز کرد ولی باید بپذیریم که حج تمتع پیچیدگی‌های فزاینده‌ای دارد که نمی توان آن را با عمره مقایسه کرد.
مقام معظم رهبری چند سال گذشته در جمع مسئولان سازمان حج فرمودند: حج از آن حوادثی است که شایسته است اگر یک سال، یک جمع عاقل ، عالم ، هوشمند و توانا ، برای آن چند روز برنامه ریزی و تلاش کنند.
و در جای دیگری ایشان می‌فرمایند: من از هر کس که به نحوی با حجاج ارتباط دارد خواهش می کنم که حاجی را به روح و معنویت حج نزدیک کنند. حاجی باید به معناى حقیقى خود نزدیک شود. البته این یک لوازمى نیاز دارد. یکى از لوازمش همین «آمادگى قبلى» است. آدمى را بدون آمادگى قبلى ببرند در حج رها کنند، یقیناً استفاده صحیحى نخواهد کرد، بنابراین باید از قبل او را آماده کنند. این یک وظیفه است. یکى از کارهاى سازمان حج و بعثه مربوط به این کار ، باید این باشد. مردمى را که مىخواهند مسافر حج بشوند، از پیش در این افراد ظرفیت و آمادگى به وجود بیاورند. البته حالا هم هست، اما این باید بیشتر شود. با تهیه کتاب، با برنامهریزیهاى گوناگون، با آموزش و بیان مسائلى که احتیاج دارند بدانند چه مسائل فقهى، چه مسائل اجتماعى و سیاسى و اخلاقى و معنوى و عبادى و عرفانى و... بنابراین یکى از کارها، ایجاد آمادگى در مسافر حج است.
بنابراین دیدگاه رهبر معظم انقلاب، حج عمدتاً ریشه های فرهنگی دارد. بدیهی است دنبال کردن اهداف فرهنگی در کاروان‌های حج، نیازمند مکانیزم‌هایی است که با نیروی انسانی کارآمد و دارای پیشینه فرهنگی، از چند ماه قبل و از زمان ثبت نام آغاز می‌شود و حتی بعد از سفر نیز ادامه می‌یابد.
حال سؤال این است که در حج تمتع 92 آن همه وظایف فرهنگی ، اجرایی و.... در کاروان‌های حج با کدام نیروی انسانی دنبال شده است؟
آیا با این قلت و ضعف کمی نیروی انسانی می توان آن اهداف بلند را دنبال کرد؟
آیا یک مدیر و یک معاون می‌توانند با کثرت کارهای اجرایی و... رویکردهای جامع فرهنگی را در کاروان‌های حج دنبال کنند؟
تعدادی از مدیران کاروان‌های حج امسال در گفت‌و گو با خبرنگار جامعه فارس با اشاره به وضعیت خدمه کاروان‌ها در حج امسال می‌گویند: شاید گفته شود خدمه کاهش یافته کاروان‌ها در اختیار مدیریت مجموعه‌ها(هتل) قرار گرفته‌اند ،اما بر اساس قاعده حذف یک‌هزار نفر از عوامل اجرایی، اینطور نبوده است ضمن اینکه باید گفت خدمه هتل صرفاً در چند روز اقامت کاروان در هتل، به سرویس دهی مشغول هستند.
در حالی که خدمه کاروان با شناخت مناسبی که قبل از سفر از زائرین پیدا می‌کنند، تمامی جنبه‌های خدمت‌رسانی به آنان را مد نظر قرار داده و دنبال می‌کنند. و حتی امور شخصی زائران کهنسال و مریض را پیگیری می‌کنند. برای تک تک آنها برنامه‌های خاص در نظر می‌گیرند.
این مدیران کاروان‌ها می‌گویند: متأسفانه در حج تمتع 92 تنها نکته مغفول در همه این تصمیمات سازمان حج، کم توجهی به رویکردهای فرهنگی و دور شدن از هدف اصلی حج که همان ایجاد تحول معنوی در زائر، بوده است.
این حجاج بیت‌اله الحرام پیشنهادهایی را نیز ارائه دادند که در این راستا پیشنهاد می‌شود برای کاروان‌های حج به تعداد مورد نیاز خدمه و مأمور پذیرایی در نظر گرفته شود تا مدیران کاروان‌ها بتوانند با در اختیار داشتن نیروی انسانی مناسب، روند آموزشی زائرین کاروان و آماده سازی آنان که حدود 6 ماه قبل از سفر آغاز می‌شود را به‌درستی مدیریت کنند. همچنین در طی سفر نیز امکان خدمت رسانی مناسب تر و شایسته تر به زائران فراهم شود.
**انتقاد از نبود دستیار زن در کاروان‌های حج
یکی از انتقادهای دیگری که حجاج امسال در گفت وگو با خبرنگار جامعه فارس مطرح کردند حذف دستیار زن در کاروان‌های امسال بود.
یکی از ساز و کارهایی که در کادر اجرایی کاروان‌های حج تمتع جهت دنبال کردن اهداف اجرایی و فرهنگی و بر اساس تجربیات دهه‌های گذشته پیش بینی می‌شد، قرار گرفتن یکی از محارم مدیر، معاون و یا خدمه کاروان به عنوان دستیار زن می‌باشد چرا که همیشه بیش از 50 درصد زائران ثبت نام کننده زن هستند و با عنایت به اینکه خانم‌ها همیشه مسائل مبتلا به خود را دارند، از حیث هماهنگی‌های اجرایی، بهداشتی، احکام و مناسک و ده‌ها موضوع دیگر ، تنها مسیر ارتباطی مدیر و کادر اجرایی کاروان با بانوان زائر ، دستیار زن است و ضمن حفظ سلامت اخلاقی در حج، سطح آن نیز ارتقاء یابد.
مدیران کاروان‌های حج و همچنین تعدادی از حجاج زن با انتقاد از این موضوع به خبرنگار فارس می‌گویند: متأسفانه در حج تمتع 92 با حذف دستیار زن از کاروان‌های حج و قرار دادن این پست حساس در اختیار مدیر مجموعه(هتل)، وظایف دستیاران زن یا اینکه به‌طور کاملاً ناقص توسط عوامل کاروان دنبال شد و حتی اجرای طرح «دستیار یاور» نیز که از سوی سازمان حج ابلاغ شد، به هیچ وجه نتوانست اهداف مورد نظر را جامه عمل بپوشاند.
یکی از این مدیران کاروان‌ها در گفت‌وگو با خبرنگار فارس می‌گوید: البته اینکه مدیران مجموعه‌ها نیز دارای دستیار زن باشند جای خوشحالی دارد چرا که دستیاران زن به شکلی دیگر باید در هتل‌های محل اقامت زائرین دنبال شود لیکن همسر مدیر هتل در هیچ‌یک از مراحل سفر چه قبل از سفر و چه حین سفر، خدمت‌گذار حجاج زن نمی‌باشد، از این رو پیداست همسر مدیر هتل صرفاً در هنگام حضور کاروان در هتل ، در قسمت رستوران عهده دار پذیرایی از زائرین زنی است که نه آنها را می شناسد و نه تاکنون آنها را دیده است. صرفا قرار است چند روزی پذیرای آنها باشد. به وضوح پیداست در حالت فعلی، همسر مدیر هتل کمترین نقش را در هدایت و کنترل زائران زن ندارد.
این مدیران کاروان‌ها در این خصوص پیشنهاد می‌کنند جایگاه دستیار زن در کاروان‌های حج تمتع احیاء گردد. با این اقدام ، دستیار زن کاروان با نقش آفرینی در کنترل و هدایت زائران زن، برقرارکننده بهترین کانال ارتباطی با مدیر و معاون و روحانی کاروان خواهد بود. نقشی که از ابتدای روز ثبت نام آغاز و تا پایان سفر و حتی بعد از اتمام سفر ایفا می‌گردد.
البته در بعضی موارد این نقش به‌دلیل ضعف تحصیلات ، ضعف فرهنگی ، ضعف استعداد مدیریتی و هدایتی ، ضعف جسمانی و... از سوی برخی دستیاران زن به‌خوبی ایفا نشده است لیکن نباید همه را این گونه توصیف کرد. سازمان حج و زیارت باید این ضعف‌ها را از طریق مصاحبه و تعیین صلاحیت‌های علمی فرهنگی ، اخلاقی اعتقادی ، اجرایی ، جسمی و روحی و... احراز و بهترین دستیاران زن را در کادر کاروان‌های حج قرار دهد.
**لزوم احیای جایگاه پزشک کاروان
پزشک کاروان به عنوان پرکارترین و درگیرترین فرد در کاروان از آغاز ثبت نام زائران حداقل به مدت 6 ماه از نزدیک با زائران و مشکلات آنها ارتباط داشته و شناخت کافی پیدا کرده است و در طی سفر نیز به طور دائم در دسترس زائرین بوده و موجبات آسودگی روحی و روانی آنان و عوامل اجرایی کاروان را فراهم آورده و در آن واحد کار تشخیص و درمان و ارائه دارو و خدمات پرستاری را در کاروان ارائه می‌دهد و حتی دریافت و انتقال دارو و یا اعزام بیمار به بیمارستان را شخصا دنبال می‌کند.
پزشکانی که در کاروان‌های حج امسال حضور داشتند در گفت وگو با خبرنگار جامعه فارس با انتقاد از نبود پزشک همراه کاروان‌ها معتقد بودند: کاروان بارها در سفرهای متعدد پیش آمده است که حضور پزشک در مراحل گوناگون سفر در مدینه و مکه و ایام تشریق باعث نجات آنی جان زائر شده است.
معاینات قبل از اعزام توسط پزشکی دیگر و نه پزشک در اختیار کاروان ، حذف جلسات آموزش بهداشتی برای کاروان‌ها و عدم وجود پزشک همراه کاروان در طول سفر تا محل استقرار و آشنا با زائر در حین اعزام و جابجای زائرین بین شهرهای مکه و مدینه و نیز در جریان ایام تشریق که سنگین‌ترین مرحله از حج و دارای تلفات انسانی است و با استناد به دلایل دیگر، می‌توان گفت عوارض حذف پزشک کاروان موجب کاهش ضریب سلامتی زائران و نارضایتی حجاج شده است.
اینکه پزشک کاروان در ساعاتی خاص برای زیارت و یا جلسات ستاد هتل را ترک می‌کند و یا اینکه موقع استراحت پزشک در اختیار کاروان نیست و مواردی از این قبیل با شیفت بندی پزشک در همه هتل‌ها و استقرار در اتاق معاینه هتل ، قابل حل می باشد.
پیشنهاد حجاج و پزشکان حاضر در کاروان‌های امسال به سازمان حج این است که همانند قبل، جایگاه پزشک کاروان در کادر اجرایی کاروان‌های حج تمتع بازگردد و با رفع ضعف‌ها و کاستی‌های مورد اشاره، از این تجربه گرانبها به بهترین وجه استفاده شود.
یکی از پزشکانی که در هواپیما هنگام رفتن به مکه مکرمه حضور داشت و توانست جان یکی از حجاج ایرانی را نجات دهد گفت: متأسفانه به دلیل نبود پزشک همراه کاروان‌ها در هنگام رفتن با بیماری مواجه شدیم که هیچ کس سابقه بیماری این فرد را نمی‌دانست و ممکن بود مشکلات جبران ناپذیری برای این زائر خانه خدا ایجاد شود که خوشبختانه این اتفاق نیفتاد.
**عدم هماهنگی برای ورود آب زمزم به کشور
یکی دیگر از مدیران کاروان‌ها که در هنگام ورود به کشور و در فرودگاه با مشکل مواجه شده‌بودند در گفت وگو با خبرنگار جامعه فارس گفت: در اطلاع رسانی‌هایی که توسط سازمان حج و زیارت انجام شد برای اینکه حجاج بتوانند آب زمزم به کشور وارد کنند باید از آب‌هایی که بسته بندی شده بود خریداری می‌کردند تا برای ورود آنها به کشور با مشکلی مواجه نشوند و حجاج باید آنها را نیز همراه با وسایل خود به بخش بار فرودگاه تحویل می‌دادند که متأسفانه به دلیل ضعف در هماهنگی‌ها از طریق شرکت هواپیمایی مربوطه امکان انتقال آب‌ها به فرودگاه وجود نداشت و هم اکنون بعد از گذشت چند روز از بازگشتمان به کشور هنوز آب‌های زمزم به دست ما نرسیده است.
پرونده حج امسال با تمام نقاط ضعف و قوت آن بسته شد و امیدواریم با نگاه کارشناسی مسئولان و آسیب شناسی بر روی نقاط ضعف حج امسال در سال آینده شاهد حجی باشکوه‌تر باشیم.
