تمام درمانهایی كه امروزه برای پوكی استخوان استفاده میشود عمل خود را با جلوگیری از از دست دادن استخوان انجام می دهند. این درمانها خطر بروز شكستگی ها را كاهش می دهند اما نمی توانند پوكی استخوان را درمان كنند. وقتی پوكی استخوان ایجاد میشود نمیتوان با هیچ درمانی آن را معالجه نمود اما می توان از بدتر شدن آن جلوگیری كرد.بنابراین بهتر است هرچه زودتر ان را در افراد تشخیص داد و از پیشرفت آن ممانعت نمود. با جلوگیری از پیشرفت پوكی استخوان، می توان از شكستگی های بعدی جلوگیری نمود. هیچ فرد مبتلا به پوكی استخوانی نباید از درمان خودداری نماید.
درمان طولانی مدت:
داروهایی كه در پیشگیری از از دست دادن استخوان بكار می روند خیلی آرام اثر می كنند و اهمیت دارد كه بدانیم آنها در مشكلات فعلی، بخصوص درد بیمار دارای اثرات سریعی نیستند. بعلاوه، همین كه شكستگی ستون فقرات ایجاد شد، شكل مهره های تغییر یافته را نمی توان مثل قبل و بصورت طبیعی درآورد. بنابراین اگر در شكل ستون فقرات خمیدگی هایی ایجاد شد، نمی توان آن را با درمان دارویی معالجه نمود. تمام درمانهایی كه برای پوكی استخوان وجود دارد را باید به مدت چندین سال مصرف نمود و از آنجایی كه هیچ اثر آشكاری بر روی علایم و نشانه های بیماری ندارد، گاهی اوقات ممكن است بیمار وسوسه شود كه مصرف آنها را متوقف نماید یا اینكه فقط گاه و بیگاه از آنها استفاده كند. از این وسوسه باید شدیداً جلوگیری شود زیرا برای رسیدن به یك اثر كامل در كاهش از دست دادن استخوان و جلوگیری از شكستگی ها، درمان طولانی مدت باید انجام پذیرد.
براساس نوع درمان، بسیاری از پزشكان هر یك یا دو سال توصیه می كنند كه بیمار، اسكن استخوان انجام دهد تا مشخص شود كه آیا درمان دارویی موثر واقع شده است یا خیر.
هورمون درمانی:
هورمون درمانی یا اصطلاحاً درمان جایگزینی هورمونی (HRT) به مدت چندین سال است كه برای جلوگیری از دست دادن استخوان بكار برده میشود. تحقیقات نشان داده است كه این روش درمانی با جلوگیری از دست دادن استخوان در طی و بعد از یائسگی باعث كاهش شكستگی های مچ دست، گردن استخوان ران و ستون فقرات خانمها شده است. گرچه از این روش بیشتر در خانمها در سنین حدود یائسگی استفاده میشود اما استفاده از آن در خانمهای مسن تر و در سنین 60 یا 70 سالگی هم مفید میباشد.
هورمون درمانی چیست؟
درمان جایگزینی هورمونی (HRT) یا هورمون درمانی عبارتست از تجویز هورمون استروژن به تنهایی یا با تركیب با هورمون پروژسترون. هر دو هورمون استروژن و پروژسترون از تخمدانها ترشح میشوند و مقدار آنها در هنگام یائسگی كاهش می یابد.
گرچه تجویز فقط هورمون استروژن به تنهایی برای درمان علایم و نشانه های دوره یائسگی و پیشگیری از مشكلات آن مثل پوكی استخوان و بیماری قلبی موثر میباشد، اما باعث افزایش جزیی احتمال سرطان آندومتر رحم می گردد. به همین دلیل برای حداقل 12 روز از هر دوره ماهانه، هورمون پروژسترون هم به هورمون استروژن اضافه می گردد.
اضافه كردن هورمون پروژسترون از رشد دیواره رحم كه به علت تجویز استروژن ایجاد میشود و ممكن است باعث پیدایش سرطان شود جلوگیری می كند. این لزوماً بدان معنی نیست كه یك خونریزی ماهانه ایجاد شود. بنابراین معمولاً هر دو هورمون را برای خانمهای یائسه تجویز می كنند مگر اینكه خانمی رحمش را از طریق جراحی درآورده باشد كه در آن صورت فقط تجویز هورمون استروژن كافی خواهد بود.
هورمون استروژن كه در این موارد استفاده میشود برخلاف آن هورمون استروژنی كه در قرصهای ضدبارداری وجود دارد، از نوع طبیعی میباشد و مصنوعی نیست. اما هورمون پروژسترون طبیعی چون مصرف آن از طریق خوراكی مشكل است و عوارض جانبی زیادی دارد، از نوع مصنوعی اش استفاده می گردد.
در هنگام هورمون درمانی معمولاً پروژسترون به مدت 10 تا 14 روز از دوره 28 روزه ماهانه داده میشود و استروژن هم برای 21 یا 28 روز تجویز می گردد (معمولاً 28 روز)، با اینحال در بعضی تركیبها، هر دو هورمون در تمام طول دوره داده میشود تا از بروز خونریزی جلوگیری شود.
عوارض جانبی كوتاه مدت:
بعضی از خانمها در چند ماه اولی كه از هورمون درمانی می گذرد دچار بعضی از عوارض جانبی آن میشوند، اما این عوارض جانبی زیاد جدی نیستند.
مشكل عمده ای كه بعضی از خانمهایی كه تحت هورمون درمانی قرار می گیرند به آن دچار میشوند از سرگیری دوباره خونریزی های ماهانه است، بخصوص در خانمهای مسن تری كه به مدت چند سال این خونریزیها متوقف شده بود. بسیاری از خانمها به خاطر این موضوع، هورمون درمانی را كنار می گذارند. با اینحال، هورمون درمانی تركیبی با دو هورمون استروژن و پروژسترون و مصرف دارویی به نام تیبولون (Tibolon) از این نوع خونریزی ماهانه جلوگیری می كند، گرچه 30 درصد خانمهایی كه از این تركیب استفاده می كنند در چند ماه اول دچار خونریزیهای غیرمنظمی میشوند.
سایر عوارض جانبی هورمون درمانی عبارتند از:
حساس شدن پستانها، احساس ورم یا پف كردن، احتباس مایعات، تهوع، استفراغ، سردرد، سوءهاضمه و بروز خلق و خوی متغیر.
این عوارض در چند ماه اول هورمون درمانی بیشتر دیده میشوند و پس ز آن بتدریج از بین می روند.
خطرات و مزایای هورمون درمانی در درازمدت:
وقتی به مدت طولانی از هورمون درمانی استفاده میشود هم مزایا و هم خطراتی بخاطر این درمان وجود دارد. این مزایا و خطرات هنوز در دست تحقیق هستند و اهمیت دارد بدانیم كه هنوز بسیاری از پاسخهای ما بدون جواب مانده است. با اینحال اطلاعات بسیاری امروزه در دسترس است كه می توانید در مورد آنها قبل از شروع هورمون درمانی با پزشك خود مشورت نمایید.
بیماری قلبی:
مهمترین مزایای هورمون درمانی، اثر آن بر روی عروق كرونری قلب می باشد كه مشكلات این عروق، مهمترین علت مرگ و میر در خانمهای یائسه میباشد.
تحقیقات دانشمندان نشان داده است كه هورمون درمانی سبب كاهش خطرات وقوع حمله قلبی می گردد و باعث كاهش 50 درصد این موارد میشود. هنوز مشخص نشده است كه چه مدت درمان با هورمون می تواند باعث پیدایش این اثرات حفاظتی برای قلب شود. بعضی از این اثرات مفید در گردش خون خیلی سریع ایجاد میشوند. در حالیكه برای ایجاد بعضی دیگر از اثرات مفید آن، به سالها زمان نیاز است. سوال مهم دیگری كه هنوز دانشمندان به جواب آن نرسیده اند این است كه آیا این اثرات مفید بعد از توقف هورمون درمانی هم باقی می مانند یا خیر.
سكته مغزی:
گرچه بعضی تحقیقات نشان داده است كه هورمون درمانی طولانی مدت می تواند از بروز سكته مغزی جلوگیری كند اما مدارك قوی مانند آن چیزی كه در مورد بیماری قلبی به دست آمده، در این مورد پیدا نشده است.
بیماری آلزایمر:
بیماری آلزایمر یك بیماری ناراحت كننده و نسبتاً شایعی است كه باعث زوال عقل می گردد. در تحقیقی كه اخیراً انجام شده، دیده شده كه خانمهایی كه از هورمون درمانی استفاده كرده اند نسبت به بقیه خانمها كمتر دچار بیماری آلزایمر شده اند.
سرطان آندومتر (مخاط رحم):
همانطور كه قبلاً هم گفته شد، خانمهایی كه از استروژن به تنهایی در هورمون درمانی استفاده می كنند بیشتر به سرطان آندومتر دچار می شوند. با اینحال مصرف همزمان دو هورمون پروژسترون و استروژن از این خطر می كاهد.
سرطان پستان:
در اكثر تحقیقات دانشمندان دیده شده است كه خانمهایی كه از هورمون درمانی استفاده می كنند بیشتر در خطر ابتلا به سرطان پستان می باشند. این مقدار افزایش خطر حدود 30 درصد می باشد. شواهد موجود نشان می دهد كه این افزایش خطر برای خانمهایی كه از استروژن به تنهایی یا از استروژن به همراه پروژسترون استفاده می كنند به یك اندازه میباشد. در بیشتر تحقیقات، این افزایش خطر ابتلاء به سرطان پستان بعد از 5 تا 10 سال كه از هورمون درمانی گذشت خود را نشان می دهد.
بطور تعجب انگیزی دیده شده است كه خانمها تا هنگامی كه هورمون درمانی می كنند این افزایش خطر ابتلاء به سرطان پستان وجود دارد و وقتی كه هورمون درمانی متوقف می گردد، خطر ابتلاء به سرطان پستان هم مانند سایر افراد میشود.
ترمبوز وریدی:
ترومبوز وریدی به حالتی گفته میشود كه یك لخته خون در ورید (بخصوص ورید پاها) تشكیل میشود و سپس این لخته خون به سمت ریه ها رفته و باعث آمبولی ریوی میشود. چندین سال است كه دیده شده خانمهایی كه از قرصهای ضدبارداری استفاده می كنند بیشتر به این وضعیت دچار میشوند، اما در تحقیقاتی كه انجام شده، این خطر در افرادی كه از هورمون درمانی استفاده می كنند یا وجود ندارد و یا خیلی جزئی افزایش یافته است.
زمانی كه باید هورمون درمانی را شروع كنیم
اگر شما دچار پوكی استخوان هستید هیچگاه برای شروع هورمون درمانی، خیلی زود یا خیلی دیر نیست. بعضی از خانمهای دچار پوكی استخوان، قبل از یائسگی اقدام به هورمون درمانی می كنند و از آن طرف هم بعضی از خانمها در سنین 70 یا 80 سالگی برای درمان خود شروع به هورمون درمانی می كنند. خانمهایی كه قبل از دوران یائسگی هستند و از هورمون درمانی استفاده می كنند باید آگاه باشند كه هورمون درمانی در جلوگیری از بارداری موثر نیست و اگر می خواهند كه از بارداری هم جلوگیری كنند بهتر است بجای هورمون درمانی از داروهای ضدبارداری استفاده كنند.
استفاده از هورمون درمانی در خانمهای مسن تر (كسانی كه 10 سال از زمان یائسگی آنها گذشته است) كه دچار پوكی استخوان هستند احتمالاً به علت عوارض جانبی بیشتر آن كاهش می یابد زیرا از سایر درمانهای غیرهورمونی در این موارد استفاده میشود.
با این وجود بعضی از خانمهای سالخورده كه دچار پوكی استخوان هستند بعلت اثرات مفید بیشتر هورمون درمانی نسبت به سایر درمانها از آن استفاده می كنند.
مدت از هورمون درمانی استفاده كنیم
جواب این سوال خیلی مشكل است! اگر شما می خواهید كه از شكستگی استخوانهایتان به علت پوكی استخوان در بقیه عمرتان جلوگیری كنید باید از هورمون درمانی تا آخر عمرتان استفاده كنید. گرچه تحقیقات بیشتری لازم است كه انجام شود اما به نظر می رسد كه مزایای هورمون درمانی بعد از چند سال كه از توقف آن در یك فرد می گذرد كم كم از بین می رود و استخوانها همانند سایر افرادی كه از این درمان استفاده نكرده اند شروع به از دست رفتن می كنند.
گرچه بعضی از پزشكان به بیماران خود توصیه می كنند كه تا آخر عمر از هورمون درمانی استفاده كنند اما بعضی دیگر از پزشكان بعلت نگرانی از افزایش خط ابتلاء به سرطان پستان ممكن است به بیمارانشان توصیه كنند كه بعد از 5 تا 10 سال هورمون درمانی را متوقف نمایند و سپس در صورت نیاز درمان غیرهورمونی را شروع كنند. به خانمهایی كه دچار یائسگی زودهنگام در سنین پایین شده اند توصیه می گردد كه حداقل تا سنین یائسگی طبیعی یعنی حدود 50 سالگی از هورمون درمانی استفاده كنند.
افرادی باید از هورمون درمانی پرهیز كنند
چند مورد خاص وجود دارد كه باید در آنها از هورمون درمانی جلوگیری شود. در خانمهای دچار سرطان پستان و سرطان آندومتر (مخاط رحم)، هورمون استروژن ممكن است پیشرفت بیماری را تشدید كند، بنابراین اینگونه افراد نباید از هورمون درمانی استفاده كنند.
اگر خانمی پس از یائسگی دچار خونریزی نامشخصی از مهبل است باید تا هنگامیكه علت آن مشخص نشده و درمان نشده است از انجام هورمون درمانی پرهیز نماید. در خانمهای حامله نیز باید از هورمون درمانی خودداری شود. در خانمهای دچار ملانومای بدخیم (خال های سرطانی) هورمون درمانی گاهی اوقات می تواند باعث بدتر شدن بیماری شود، بنابراین این افراد نیز نباید از هورمون درمانی استفاده كنند.
مواردی كه نباید از هورمون درمانی استفاده شود:
- حاملگی و شیردادن
- سرطان پستان یا رحم
- خونریزیهای تشخیص داده نشده از مهبل
- ملانوم بدخیم (سرطان پوست)
در بعضی شرایط می توان از هورمون درمانی با احتیاط استفاده نمود به شرطی كه سایر درمانهای موثر در دسترس نباشند. وضعیتهایی كه فرد را مستعد ابتلاء به ترومبوز وریدی می كند مانند چاقی، عدم تحرك، اختلالات لخته شدن خون، فلبیت (التهاب وریدها) و سابقه قلبی ترومبوز وریدی ممكن است باعث افزایش خطر ایجاد ترومبوز وریدی در هورمون درمانی شود. بعضی از بیماریهای مخصوص زنان بویژه آندومترویوز (التهاب دیواره رحم) و فیبرویید (توده ای غیربدخیم در رحم) ممكن است در هورمون درمانی بدتر شوند. گاهی اوقات كنترل فشارخون در زمان هورمون درمانی بسیار مشكل می گردد. در بیماران دچار بیماری شدید كبدی، هورمون درمانی ممكن است باعث بدتر شدن عملكرد كبد شده و نیز می تواند سنگ سازی در كیسه صفرا را تشدید نماید.
مواردی كه می توان با احتیاط هورمون درمانی كرد:
- آندومتریوز
- فیبروئید
- التهاب وریدها(فلبیت)
- بیماری شدید كبدی
- میگرن
ارزیابی مزایا و خطرات:
تصمیم به اینكه آیا از هورمون درمانی استفاده كنیم یا نه، می تواند بسیار مشكل باشد و بستگی به عوامل متعددی دارد. اگر از هورمون درمانی برای رفع مشكلات ناشی از یائسگی استفاده میشود، مدت دو یا سه سال درمان كافی خواهد بود. اگر برای جلوگیری از پوكی استخوان اقدام به هورمون درانی میشود باید مدت طولانی تری از آن استفاده گردد و سنجش مزایا و خطرات آن در بین افراد مختلف متفاوت است كه هر كسی باید در این موارد با پزشك خود مشورت نماید. گرچه بطور كلی مزایای هورمون درمانی بیشتر از خطرات آن است، اما ترس از بروز سرطان پستان باعث میشود كه آنها مایل نباشند بیش از پنج سال از هورمون درمانی استفاده كنند و بعد از این مدت به سمت درمانهای غیرهورمونی می روند تا از پوكی استخوان جلوگیری نمایند. با اینحال عده ای هم هستند كه با وجود خطر بروز سرطان پستان، هورمون درمانی را تا آخر عمر ادامه می دهند و از مزایای پیشگیری از پوكی استخوان و جلوگیری از بروز بیماری قلبی آن بهره مند میشوند.
سابقه خانوادگی:
خانمهایی كه سابقه وجود سرطان پستان در یكی از افراد خانواده خود را دارند اغلب از اثرات هورمون درمانی نگران هستند. سرطان پستان یك بیماری شایع است و بنابراین غیرمعمول نیست كه یك نفر از خویشاوندان هر كسی به این وضعیت دچار شده باشد، اما این بدان معنی نیست كه خانمهایی كه چنین خویشاوندانی دارند در صورت هورمون درمانی نسبت به سایر خانمها بیشتر به سرطان پستان مبتلا میشوند. گرچه اگر یك سابقه قوی از ابتلاء سرطان پستان در خانواده وجود داشته باشد و چند نفر از خویشاوندان دچار سرطان پستان شده باشند، باید قبل از شروع به هورمون درمانی با یك متخصص در این مورد مشورت شود.
دیابت (مرض قند) و صرع:
هورمون درمانی اثرات زیادی بر روی قند خون ندارد و افراد دیابتی می توانند بدون هیچ خطری از آن استفاده نمایند. همچنین دلیلی وجود ندارد كه افراد دچار بیماری صرع نتوانند از هورمون درمانی استفاده كنند، گرچه بعضی از داروهای ضدصرع ممكن است باعث افزایش نیاز به مقدار هورمونهای تجویزی بشود.
جراحی و هورمون درمانی:
در بین پزشكان در مورد اینكه آیا در هنگام یك عمل جراحی باید هورمون درمانی متوقف شود یا نه، اختلاف نظر وجود دارد. بعضی از پزشكان معتقدند كه توقف هورمون درمانی لزومی ندارد، در حالیكه بعضی دیگر عقیده دارند كه چند هفته قبل و بعد از عمل جراحی نباید از هورمون درمانی استفاده شود. تصمیم در این موارد بستگی به نوع عمل جراحی و وجود عوامل خطر پیدایش ترومبوز وریدی در بیمار دارد.
