آپاتيت

آپاتيت

نام آپاتيت از واژه يو ناني به معني فريبنده گرفته شده است زيرا انواع جواهري 2 آپاتيت شبيه ساير کانيهاي مهم جواهري است. آپاتيت با ترکيب شيميايي Ca5(PO4)3(F, Cl, OH) در گروه فسفاتها قرار مي گيرد . اين کاني با سختي 5 جزء کانيهاي سختي موس مي باشد.

آپاتيت مي تواند به صورت فلورآپاتيت، کل رآپاتيت و هيدروکسيل آپاتيت وجود داشته باشد . فلوئور آپاتيت بسيار فراوانتر از دو نوع ديگر است . مقدار P2O5 فلورآپاتيت در حدود 42 درصد است . اين کاني به رنگهاي سبز، قهوه اي، آبي مايل به بنفش و بي رنگ ديده مي شود . آپاتيت اغلب به صورت منشوري يا سوزني مشاهده مي شو د. کلوفان نوعي آپاتيت توده اي و مخفي بلور است که بخش اعظم سنگهاي فسفاته را مي سازد.

محيطهاي تشکيل آپاتيت

آپاتيت مي تواند همراه با سنگهاي آذرين، رسوبي و دگرگوني تشکيل گردد . در سنگهاي پگماتيتي، رگه هاي هيدروترمالي و به ويژه سنگهاي آذرين آلکالن با ساخ تار حلقوي تشکيل مي گردد . همچنين آپاتيت همراه با سنگهاي آذرين بازيک، اولترابازيک، کربناتيتي، کيمبرليتي و به ويژه همراه با توده هاي مگنتيتي تيتان دار در درون ريفتهاي درون قاره اي مشاهده مي شود . در شبه جزيره کولا 5 روسيه، آپاتيت همراه با سنگهاي نفلين سينيت به صورت انبوه تشکيل شده است. سنگهاي رسوبي مهمترين منابع آپاتيت دنيا هستند . اين سنگها 80 درصد فسفات دنيا را تأمين مي کنند . سنگهاي رسوبي حاوي آپاتيت به دو گروه فسفريت (با عيار بيش از 10 درصد آپاتيت) و فسفاتيت (با عيار کمتر از 10 درصد آپاتيت) تقسيم مي شوند.

کاربردهاي آپاتيت

توليد انواع کودهاي فسفاته مهمترين کاربرد کاني آپاتيت است . بيش از 90 درصد آپاتيت توليد شده براي تهيه کودهاي شيميايي مصرف مي شود . فسفات کلسيم با اسيد سولفوريک ترکيب شده و به سوپر فسفات تبديل مي شود . ديگر کودهاي فسفاته شامل منوفسفات آمونيم و دي فسفات آمونيم است. آهن، آلومينيم، پيريت و مواد آلي جزء مواد مضر همراه آپاتيت براي توليد کودهاي فسفاته به شمار مي آيند . از ديگر کاربردهاي فسفات مي توان به توليد خوراک دام، پاک کننده ها، فرآورده هاي غذايي و نوشيدني، دندانسازي، مواد آتشبازي، عکسبرداري، تصفيه نفت، مواد سراميکي، حشره کش و خمير دندان اشاره نمود . از فرآورده هاي جانبي سنگهاي آپاتيت دار مي توان به اورانيم، سلنيم، واناديم و فلوئور اشاره کرد. در کارخانه نيوولز  در ايالت فلوريدا امريکا هر ساله حدود 500 تن کيک زرد (اکسيد اورانيم غني شده ) از فسفات به دست مي آيد . از فلوئور بازيافت شده براي توليد کريوليت Na3AlF6 مصنوعي استفاده مي شود.

کشورهاي مهم توليدکننده آپاتيت دنيا

روسيه، امريکا، چين، مراکش، کانادا، نروژ، سوئيس، اسپانيا، فرانسه و الجزاير از مهمترين کشورهاي توليد کننده آپاتيت در دنيا هستند . حدود 51 کشور دنيا داراي ذخاير فسفات هستند که از بين آنها 11 کشور فسفات خود را از سنگهاي آذرين استخراج مي کنند و بقيه 40 کشور فسفات را از واحدهاي رسوبي استخراج مي نمايند. کشورهاي روسيه، افريقاي جنوبي، برزيل و زيمبابوه از مهمترين توليد کننده هاي فسفات با منشأ آذرين هستند . در سوئد، آپاتيت از کانسار آهن کايرونا 3 استخراج مي شود . در نروژ آپاتيت به صورت عدسيهايي در داخل گابرو ديده مي شود . در کانادا آپاتيت به صورت بلورهاي درشت درون سنگ آهک وجود دارد. ميزان توليد فسفات دنيا در سال 1900 ميلادي حدود 3 م يليون تن بوده است که در سال 1985 به حدود 130 ميليون تن رسيده است . ميزان ذخاير جهاني فسفات نيز در شکل دوم نشان داده شده است.

بيشتر کانسارهاي فسفات ايران از نوع رسوبي است که در داخل واحدهاي رسوبي با سن کامبرين زيرين (سازند سلطانيه )، دونين فوقاني (معدن جيرود در استان تهران)، کرتاسه فوقاني - پالئوسن زيرين و ائوسن - اليگوسن نهشته شده اند . تنها کانسار آپاتيت ايران با منشأ آذرين کانسار اسفوردي در شهرستان بافق يزد مي باشد . ذخيره کانسار اسفوردي 66/5 ميليون تن با عيار 7/12 تا 3/16 درصد P2O5 است.