انتظار در مکاتب و مذاهب

عقیده به منجی، وجود و ظهور او و انتظار برای آمدنش از باورهای مسلم ادیان و فِرَق مختلف است. البته باید بگوییم که مسئله انتظار از محدوده دین فراتر رفته و مذاهب و رویکرهاد های غیر دینی را شامل شده است. برای مثال به چند نمونه از این رویکردها اشاره می کنیم.

1. ایرانیان باستان معتقد بودند گرزاسپه قهرمان تاریخی آنان زنده است و در کابل خوابیده و صد هزار فرشته او را پاسبانی می کنند تا روزی که بیدار شود و قیام کند و جهان را اصلاح نماید.

2. گروهی دیگر از ایرانیان می پنداشتند که کیخسرو پس از تنظیم کشور و استوار ساختن پایه های فرمانروایی، پادشاهی را به فرزند خود داد و به کوهستان رفت و در آنجا ساکن شد تا روزی ظاهر شود و اهریمنان را از جهان براند.

3. نژاد ژرمن معتقد بودند که یک نفر فاتح از طوایف آنان قیام نماید و ژرمن را بر دنیا حاکم گرداند.

4. اهالی صربستان انتظار ظهور مارکوکرالیویچ را داشتند.

5. ساکنان جزایر انگلستان از چندین قرن پیش آرزومند و منتظرند که ارتور روزی از جزیرة آوالون ظهور نماید و نژاد ساکسون را در دنیا غالب گرداند و سعادت جهان نصیب آنها گردد.

6. سلت ها می گویند: پس از بروز آشوب هایی در جهان، بوریان بور ویهیم قیام کرده، دنیا را به تصرف درخواهد آورد.

7. اقوام اسکاندیناوی معتقدند که برای مردم بلاهایی می رسد، جنگ های جهانی اقوام را نابود می سازد، آنگاه اودین با نیروی الهی ظهور کرده و بر همه چیره می شود.

8. اقوام اروپای مرکزی در انتظار ظهور بوخض هستند.

9. اقوام آمریکای مرکزی معتقدند که کوتزلکوتل نجات بخش جهان، پس از بروز حوادثی در جهان، پیروز خواهد شد.

10. چینی ها معتقدند که کرشنا ظهور کرده، جهان را نجات می دهد.

11. قبایل ای پوور معتقدند که روزی خواهد رسید که در دنیا دیگر نبردی بروز نکند و آن به سبب پادشاهی دادگر در پایان جهان است.

12. گروهی از مصریان که در حدود 3000 سال پیش از میلاد، در شهر ممفیس زندگی می کردند، معتقد بودند که سلطانی در آخرالزمان با نیروی غیبی بر جهان مسلط می شود، اختلاف طبقاتی را از بین می برد و مردم را به آرامش و آسایش می رساند.

13. گروهی دیگر از مصریان باستان معتقد بودند که فرستاده خدا در آخرالزمان در کنار رودخانه خدا پدیدار گشته، جهان را تسخیر می کند.

"انتظار، تنها به ادیان تعلّق ندارد، بلکه مکاتب ومذاهب نیز ظهور نجات بخشی که عدل را گسترش دهد وعدالت را تحقق بخشد، انتظار می کشند."(1)

این چند خط برای معاندین و منکران مسئله انتظار است که به کلی وجود منجی و انتظار و حرکت به سوی آن را منکر می شوند؛ که بدانند نه تنها ادیانی مثل اسلام، مسیحیت، یهودیت و زردشت در انتظار موعود خود هستند بلکه اقوامی مثل هندوها، بوداییان، آیین تائو، ژاپن و آیین سرخپوستی و یونانیان باستان همگی در پایان جهان منتظر مصلح جهانی هستند که دنیا را از آلودگی ها و پلیدی ها نجات دهد و  زمینه را مدینه فاضله مهیا کند.

اقوام هند و مصلح جهانی

پیروان آیین هند در اصلِ قیام ِفردی نجات بخش هیچ تردیدی ندارند و در آیین های هندو در کتب مختلف مخصوصا کتب مقدس خود از جمله کتاب مهابهاراتا و کتاب پورانه ها از نجات دهنده و موعود خود این چنین گفته اند:

"پس از خرابی دنیا، پادشاهی  در آخرالزمان پیدا می شود که پیشوای خلایق باشد و نام او منصور باشد و تمام عالم را بگیرد و همه کس را از مۆمن و کافر بشناسد و هر چه از خدا خواهد، برآید."و در بعضی از متون هندی در رابطه با این مصلح چنین آمده است.

"او سوار بر اسب سفیدی خواهد شد و شمشیر درخشانی را در دست خواهد گرفت. بدکاران و بددینان به کیفر کردار خود خواهند رسید و پاک دینان و نیک سرشتان از نعمت های اخروی بهره مند خواهند شد. کائنات منهدم شده و بشریتی تازه و جهانی نو به وجود خواهد آمد. رسم های نیکو انجام شده و عصر طلایی آغاز خواهد شد."

"کالکی در دوران عصر آهن و یا عصر کالی(2) ظهور خواهد کرد. کالکی دهمین مظهر خدای ویشنو(خدای حفظ کننده) در دورانی که تنها به یک چهارم درمه( دین و یا نظم کیهانی) عمل می شود و سراسر جهان را ظلم و فساد فرا گرفته است، خواهد آمد."(3)

بودائیان و اندیشه انتظار

موعود باوری در آیین بودا با مفهوم مِیتَریه گره خورده است. میتریه در زبان سانسکریت به معنای خدای مهربان است. اگر چه حضور و اهمیت میتریه در مکاتب گوناگون بودایی متفاوت است؛ اما همگی آن ها به آن معتقد هستند. این موعود نجات بخش در نمادگرایی بودایی به شکل مردی در وضعیت نشسته که آماده برخاستن به نمایش در می آید تا نمادی از قیام را تداعی کند.(4) بنابر نقل برخی از پژوهشگران، بودا نسب این منجی آسمانی را به سید خلایق دو جهان می رساند و ثمرات قیام او را این چنین برمی شمارد:

"پادشاهی دنیا به فرزند سید خلایق دو جهان تمام می شود. او کسی باشد که بر کوه مشرق و مغرب دنیا حکم براند و بر ابرها سوار شود و دین خدا یک دین شود و دین خدا زنده گردد."(5) درحال حاضر هم اکنون در میان مناطق بودایی نشین به ویژه چین و کره رویکرد گسترده ای نسبت به میتریه وجود دارد.

مانویت

در کتاب شاپورگان(6) کتاب مقدس مانویه نام خردشهرایزد آمده که باید در آخر الزمان ظهور کند و عدالت را در جهان بگسترد.

منجی در آیین تائو(7)

در آیین تائو رگه های روشنی از منجی باوری و انتظار موعود به چشم می خورد. بر پایه متن زندگی قدیس آخر الزمان و پروردگار طریقت نوشته شانگ چینگ لی هونگ (موعود آخر الزمان تائویی ها) ظهور خواهد کرد تا جهانی نو برپا کند که در آن برگزیدگان تحت حکومت قدیس آخر الزمان زندگی می کنند.

ژاپن و موعودباوری

در این قسمت به همین نکته اکتفا خواهیم کرد که در قرن نوزدهم میلادی دو نهضت در ژاپن شکل گرفتند که این دو به مذاهب منجی باور مشهور هستند. یکی کورزومیکو و دیگری تریکیو می باشد.

منجی و یونانیان باستان

در فرهنگ  و اندیشه یونان باستان نیز حکومت جهانی مردی بر می خوریم که خواهد آمد. او پس از جنگ ها و درگیری ها صلح و آرامش را بر قرار می سازد و بر همه جهان تا ابد حکم خواهد کرد. هم چنین در جای دیگر این باورها نوید پادشاهی را از شرق زمین می دهند؛ کسی که از شرق قیام خواهند کرد و صلح را برای همه بشریت به ارمغان می آورد.(8)

آیین سرخپوستی

از شناخت آیین های موجود در ادیان سرخپوستی، زمان چندانی نمی گذرد. در هر حال اندیشه موعود در میان سرخ پوستان با هجوم اروپاییان به قاره آمریکا رابطه تنگاتنگ دارد. وجود تمدن مایاها و قبیله های قدرتمند در پیشینه تاریخی سرخ پوستان، دستمایه های این اندیشه گردیده است. برای نمونه می توان به نهضت تاکوی انکوی اشاره کرد. هرچند این نهضت دوام چندانی نداشت اما چراغ انتظار را در دل مردمان سرخ پوست روشن کرد. هم چنین در ادبیات اخیر سرخ پوستان به چهره موعود وار دیگری به نام اینکاری بر می خوریم. او به صورت پسر خورشید و زنی وحشی اسطوره پردازی و نمایانده می شود؛ خاطره ای کم رنگ از پادشاهی باستانی است که پس از سالیان دراز زنده می شود تا حقوق از دست رفته سرخ پوستان را باز پس گیرد.(9)

آفریقاییان

اطلاع ما از موعود باوری ادیان آفریقایی محدود به مسیح گرایی رواج یافته در دو قرن اخیر است. نهضت های جدید با چهره هایی که مسیح جدید تلقی می شدند شکل گرفتند. در جنوب زیمباوه دو چهره از اهمیت بیشتری برخوردار هستند، یکی مای کازا و دیگری جان باتیست . در آفریقای جنوبی می توان به عیسایه شبه اشاره کرد. برخی از این نهضت ها جنبه پیامبرانه دارد؛ به این معنا که سررسید  گذشته های تلخ تلقی می شوند و نوید آمدن مسیحا دمی را می هد. بیشتر این نهضت ها نوید عصر آزادی و بهره مندی از فرصت های زندگی و استقلال را می دهند.(10)

پی نوشت:

1. برتراند راسل

2. به عقیده مکاتب فکری و مذهبی هند باستان آفرینش دارای چهار عصر منظم و پی در پی است. که عصر آهن و یا کالی آخرین دوره از ادوار جهان است. و عصر جنگ و تاریکی و جهل و اختلاف است.

3. مجله هفت آسمان؛ شماره 12 و 13، گونه شناسی و موعود در ادیان مختلف، علی موحدیان، روزنامه جمهوری، سال 1381، شماره 6759، ص 8.

4. همان، ص 181

5. مصلح جهانی، ص 60

6. یکی از کتب مانوی که به زبان پهلوی و قطعاتی از آن در تورفان کشف شده است.

7. آیین تائو در کنار آیین کنفوسیوس در میان مردمان چین از جایگاه ویژه ای برخوردار است. و بیانگر جهان بینی عرفانی آن مردمان می باشد.

8. مجله هفت آسمان؛ شماره 12 و 13، گونه شناسی و موعود در ادیان مختلف، علی موحدیان، روزنامه جمهوری، سال 1381، شماره 6759، ص 126 

 9. همان، صص 127-128

10.همان، ص 128