از نخستین کسانی که در پزشکی کتاب نوشته، امام علی بن موسی الرضا (علیه السلتم) است. امام وقتی به سوی طوس می آمد، در نیشابور در مجلس مأمون با جماعتی از فلاسفه و پزشکان چون یوحنا بن ماسویه و جبرئیل بن یخشوع و ابن بهله هندی و دیگر کسان گرد آمدند و سخن از طب به میان آمد. وقتی مأمون در این باره از امام پرسش کرد، حضرت فرمود:
برای من به مرور زمان تجربیاتی حاصل گشته که آن را برای امیر می نویسم.
حضرت، کتابی را درباره امور پزشکی نوشت و برای او فرستاد و مأمون دستور داد تا آن را با طلا بنویسند، از این روی، به رساله ذهبیه موسوم گردید. 1
علمای شیعه، افزون بر طب الصادق (علیه السلام) و طب الرضا (علیه السلام)، از آثار زکریای رازی و حکمای دیگر نیز استفاده می کردند.
ارزش و اعتبار
كتاب طب الرضا نمايانگر مقدار توسعه و پيشرفت علم پزشكى در آغاز قرن سوم هجرى است و براى كسانى كه علاقهمند به شناخت تاريخچه تكامل علم پزشكى در دورانهاى مختلف هستند كتابى ارزشمند است.علاوه بر آن، اين كتاب شامل دستوراتى گران بها و پر ارزش در بهداشت فردى و عمومى است كه بعد از گذشت قرنها علم جديد پزشكى تازه به آن دست يافته و اين خود، وسعت اطلاعات امام رضا عليهالسلام را مىرساند.
عناوين كتاب
در آغاز كتاب، امام عليه السلام بدن انسان را به يك مملكت تشبيه مىكند كه قلب، پادشاه آن است و رگها كارگران آن و تمام بدن، كشور و محل حكومت اوست و دست و پا و دو چشم و لبها و زبان و دو گوش ياران آن و معده و شكم و سينه گنجينههاى آن است سپس به چگونگى و مقدار خوردنىها و آشاميدنىها اشاره دارد و دستور تهيه يك نوع شربت را مىفرمايد.بعد از آن به شيوه صحيح خوردن و آشاميدن و راه پيشگيرى از بيماريهايى كه بر اثر تغيير آب و هوا به وجود مىآيند و يك سرى دستورات بهداشت عمومى براى سلامتى جهاز داخلى و نكاتى كه رعايت آن براى بهداشت مسافر لازم است اشاره مىفرمايد.در ادامه، آن حضرت نيروهاى بدن و مزاجهاى مختلف آن و چگونگى خواب و استراحت و بهداشت دهان و دندان و بيان مراحل عمر و شيوه صحيح حجامت و فصد و شرائط صحيح نزديكى و تناسل را بيان مىفرمايد.
چند مورد از نسخههاى خطی كتاب
نسخهاى در كتابخانه حضرت آيت الله حكيم كه تاريخ نگارش آن 715 هجرى است و به خط عبد الرحمن بن عبد الله كرخى مىباشد.
نسخهاى كه مرحوم مجلسى در بحار الأنوار آن را نقل كرده است.
نسخهاى به خط عبد الواسع ابن حاج محمد حسين مهماندوست كه تاريخ نگارش آن 1116 هجرى مىباشد