هزینه سنگینی که برای حفظ WLL می پردازیم

دکتر کمال محامدپور، معاون آموزش، پژوهش و امور بین‌الملل وزارت ارتباطات معتقد است که محدودیت‌های WLL روستایی اگر چه در شرایط کنونی ممکن است کافی به نظر برسد، اما جوابگوی نیازهای آینده نیست.

ارتباط‌رسانی به روستاها، موضوعی است که در چند سال اخیر در دستور کار دولت قرار گرفته است. در واقع از آنجا که خدمت رسانی به روستاهای کم جمعیت، شاید در مدل کسب و کار اپراتورها قابل توجیه نباشد، برقراری ارتباطات در روستاها به عنوان یک وظیفه برعهده وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات گذاشته شد.

البته سابقه این موضوع به وزارت «پست، تلگراف و تلفن» در زمان وزارت مهندس غرضی برمی‌گردد و در آن زمان بود که نخستین بار از فناوری رادیویی – DeCT برای ارتباط‌رسانی به چند روستا در مناطق صعب‌العبور کردستان استفاده شد.

اما در سال ۱۳۷۶ که معاونت روستایی در شرکت مخابرات ایران شکل گرفت، بحث استفاده از فناوری WLL روستایی هم مطرح شد.

به کارگیری WLL به عنوان فناوری مطرح آن روزها، اقدامی مثبت و قابل دفاع بود و نقطه عطفی در تاریخ توسعه ارتباطات ایران به شمار می‌رفت، اما چند سال نگذشت که WLL از رونق افتاد و کم کم جای خود را به فناوری‌های تازه‌ای داد.

در همین زمان اما، توسعه WLL روستایی در ایران همچنان پیش رفت و در استان‌های مختلف کشور، برای ارتباط‌رسانی به روستاها به کار گرفته شد.

در این گزارش، موضوع استفاده از شبکه WLL روستایی را از جنبه‌های اقتصادی و فناوری مورد بررسی قرار داده‌ایم. با این توضیح که قطعا، علاوه بر فناوری و اقتصاد، عوامل مدیریتی مهم دیگری هم در توسعه این شبکه مدنظر بوده و هست که طبیعتا در حوزه تخصص، آینده‌نگری و مصلحت‌اندیشی مدیران ارشد مخابراتی کشور قرار دارد.

● کاش مشورت می‌کردند

وی می‌گوید: این سیستم قابلیت ارایه خدمات ارتباطی به صورت منطقه‌ای را ارایه می‌دهد و سرویس‌های دیگری، همچون پیامک و GPRS نیز روی GSM-WLL قابل ارایه است.

اما ارایه سرویس‌های با پهنای باند بالا روی WLL ممکن نیست.

معاون وزیر ارتباطات با اشاره به نیازهای آتی کشور با به کارگیری دولت الکترونیکی می‌افزاید: یکی از مهم‌ترین شاخص‌های اصلی ایجاد دولت الکترونیکی، فراهم کردن شرایطی برای الکترونیکی کردن خدمات است و ارایه خدمات الکترونیکی نیز به پهنای باند بالا و انتقال دیتا بر روی شبکه ارتباطی نیاز دارد.

محامدپور می‌گوید: با توجه به افزایش روزافزون استفاده مردم از خدمات الکترونیکی در کشور و توسعه این خدمات توسط مسوولان، باید به کارگیری شبکه‌های ارتباطی که قابلیت ارایه پهنای باند بالا در آنها وجود دارد، در دستور کار مدیران مخابرات کشور قرار بگیرد.

معاون آموزش، پژوهش و امور بین‌الملل وزارت ارتباطات، با توجه به محدودیت ارایه پهنای باند در شبکه WLL روستایی و ورود فناوری‌های جدیدی همچون WiMAX که قابلیت عرضه پهنای باند بالا را به صورت وایرلس در اختیار کاربران قرار می‌دهد، پیشنهاد می‌کند که مسوولان برای توسعه شبکه روستایی از فناوری وایمکس استفاده کنند.

وی می‌گوید: فناوری وایمکس ترکیبی از انتقال صوت و دیتا است که قابلیت Mobility را نیز داراست به نحوی که کاربر می‌تواند در حرکت نیز اینترنت با سرعت بسیار بالا را در اختیار داشته باشد.

بنابراین بهتر بود مخابرات‌های استانی پیش از به کارگیری شبکه WLL روستایی از تجربیات سایر کشورها استفاده می‌کردند و سیستمی را برای توسعه ارتباطات روستاها بر می‌گزیدند که تا چند دهه دیگر قابلیت ارتقا و ارایه سرویس داشته باشد.

اما وظیفه مرکز تحقیقات مخابرات در این میان چه بوده است؟

سرپرست سابق مرکز تحقیقات مخابرات در پاسخ به این سوال می‌گوید: این درست است که مرکز تحقیقات به عنوان مشاور ما در شرکت مخابرات ایران و وزارت ارتباطات مطرح است، اما یکی از مشکلات سیاست‌گذاری در بخش‌های فنی و اجرایی شرکت مخابرات ایران مشاوره نگرفتن از این مرکز است.

وی توضیح می‌دهد: بسیاری از تصمیمات مجموعه مخابرات کشور متاسفانه بدون مشورت با مرکز تحقیقات اتخاذ می‌شود و معمولا مرکز تحقیقات تنها در حکم مشاور آن هم در صورت درخواست مدیران مخابرات به کار گرفته می‌شود.

● WLL قدیمی است

یک کارشناس ارشد مخابرات کشور که علاقه‌مند به فاش شدن نامش نیست نیز به کارگیری شبکه WLL روستایی برای توسعه ارتباطات در روستاها را غیرکارشناسی می‌داند.

وی می‌گوید: در سال ۲۰۰۲، با به روز شدن فناوری‌های بی‌سیم و حرکت دنیا به سمت استفاده از نسل ۵/۲، ۷۵/۲، نسل سوم GSM و فناوری وایمکس، فناوری WLL روستایی به عنوان یک فناوری منسوخ شده در دنیا معرفی شد و کشورهای پیشرفته برای توسعه ارتباطات خود دیگر از این فناوری استفاده نکردند.

وی تصریح می‌کند: در حال حاضر که دنیا به سمت استفاده از فناوری‌های جدید و به روز گام بر می‌دارد، استفاده از شبکه‌ای که پنج سال پیش از رده خارج شده، معنایی ندارد.

وی تاکید می‌کند: بهتر بود با توجه به گسترده شدن شبکه اپراتور اول تلفن همراه در سراسر کشور، توسعه شبکه روستایی نیز به این اپراتور سپرده می‌شد.

این کارشناس ارشد مخابرات درباره قیمت تجهیزات WLL روستایی می‌گوید: سال ۲۰۰۲ که روزهای پایانی عمر WLL بود، هر پورت WLL با تمامی تجهیزات از نرم‌افزار گرفته تا سخت‌افزار، بین ۳۵ تا ۳۸ دلار فروخته می‌شد.

اما در حال حاضر شرکت‌های مخابراتی استانی با برگزاری مناقصه خرید تجهیزات WLL روستایی که حتی برای مشخصات فنی آن نیز سلیقه‌ای عمل می‌شود، بابت هر پورت در یک شبکه ۵۰۰ هزار شماره‌ای بین ۱۴۵ تا ۱۵۰ هزار تومان به شرکت‌های چینی پول پرداخت می‌کنند.

وی عدم نظارت کافی بر مناقصات خرید تجهیزات توسط استان‌ها را نیز یک مشکل مهم می‌داند و توضیح می‌دهد: در دو استان مشابه از نظر وسعت و تعداد خانوارهای روستایی برای خرید تجهیزات اختلاف قیمتی ۵۰ میلیارد تومانی دیده می‌شود.

به گفته وی، خرید تجهیزات از وندورهای مختلف، طراحی شبکه متفاوت، یکپارچه نبودن شبکه در کشور، متفاوت بودن ویژگی‌های فنی همچون SMS و GPRS و واگذاری صفر تا صد پروژه به پیمانکار از دیگر ایرادات مربوط به شبکه WLL روستایی است.

این کارشناس ارشد مخابرات با بیان اینکه تجهیزات مشابه از یک شرکت توسط دو شرکت مخابراتی استانی به قیمت‌های متفاوت خریداری شده، ‌می‌گوید: هنوز بسیاری از مخابرات‌های استانی اقدام به برگزاری مناقصه خرید تجهیزات WLL روستایی نکرده‌اند و سازمان‌های نظارتی باید جلوی برگزاری این مناقصات را بگیرند چرا که هزینه اضافی برای خرید تجهیزات منسوخ شده WLL، منفعتی برای کشور به دنبال ندارد.

وی با تایید محدودیت ارایه سرویس توسط شبکه WLL روستایی، می‌گوید: ارایه پهنای باند در این شبکه بسیار ضعیف و قابل مقایسه با فناوری‌های جدیدی همچون Wi-Fi یا WiMAX نیست.

وی توضیح می‌دهد: در شبکه وایمکس بین یک تا ۱۰ مگابیت در ثانیه امکان انتقال اطلاعات وجود دارد.

وی می‌گوید: اخیرا یکی از مدیران اینترنت سیتی دوبی با حضور در ایران، آمادگی خود را برای راه‌اندازی شبکه وایمکس با قیمت هر پورت بین ۷۰ تا ۸۰ هزار تومان برای یک اپراتور ۳۰۰ هزار کاربره اعلام کرده بود؛ در حالی که امروز ما برای هر پورت WLL بین ۱۴۵ تا ۱۵۰ هزار تومان هزینه می‌کنیم.

● وایمکس در مقایسه با سه نسل موبایل

معاون فنی شرکت ارتباطات سیار نیز با اشاره به ارایه حداکثر سرعت ۱۴۰ کیلوبیت بر ثانیه در نسل ۷۵/۲ تلفن‌همراه، می‌گوید: بالاترین سرعتی که در نسل ۷۵/۲ می‌توان در اختیار کاربر قرار داد ۱۴۰ کیلوبیت برثانیه است.

مهندس رضوی می‌افزاید: حداکثر سرعتی که دنیا در نسل سوم تلفن‌همراه توانسته به کاربران ارایه دهند،۳۸۴ کیلوبیت برثانیه است که قابل قیاس با شبکه وایمکس نیست.

● روستاها چه می‌خواهند

به هر حال WLL تاکنون در تعدادی از استان‌های کشور نصب شده و مورد بهره‌برداری است. اما باید دید نیاز روستا چیست و چه مواردی باید مورد توجه قرار گیرد.

دکتر علی اکبر جلالی، پیشگام روستاهای اینترنتی در ایران می‌تواند در این زمینه نظر کارشناسی ارایه دهد.

وی می‌گوید: ارایه ارتباط صوتی به روستاییان تنها شاخص دستیابی به امکانات ICTنیست و مهم‌تر از ارتباط صوتی برای روستاها در آینده نزدیک، استفاده از خدماتی است که فناوری اطلاعات می‌تواند برای آنها به ارمغان بیاورد.

جلالی می‌افزاید: باید با برنامه‌ریزی صحیح و مناسب روستاییان بتوانند بدون حضور در بازارهای حقیقی از طریق شبکه مجازی محصولات خود را با قیمت مناسب به فروش برسانند یا از آخرین تغییرات صنعت کشاورزی، دامداری با خبر و برای به کارگیری آنها آموزش‌های لازم را ببینند.

جلالی با تاکید بر استفاده از شبکه‌های هایبرید (ترکیبی) در طرح اولیه توسعه روستاها که سه سال پیش به وزارت ارتباطات ارایه داده شد، می‌گوید: در طرح روستاهای اینترنتی به صورت مشخص به استفاده از فناوری وایمکس اشاره کرده بودیم که از نظر ارایه پهنای باند تمامی مشکلات ما را برطرف می‌کرد.

وی توضیح می‌‌دهد: در آن زمان به دکتر معتمدی، وزیر وقت تاکید کردیم که در توسعه ICT در روستاها از فناوری آلترامکس (ultraMax) که در آن موقع قابلیت به‌کارگیری داشت، استفاده شود که به دلایل نامعلوم مورد موافقت قرار نگرفت.

این عضو هیات علمی دانشگاه خاطر نشان می‌کند: با توجه به از رده خارج شدن سیستم WLL‌روستایی در سال ۲۰۰۲ و متعهد شدن ایران در اجلاس جهانی سران جامعه اطلاعاتی به فراهم کردن شرایط دسترسی یکسان تمامی افراد جامعه به شبکه‌های ارتباطی بهتر است مدیران مخابراتی کشور به جای استفاده از شبکه‌های از رده خارج، همگام با دنیا از فناوری‌های نوین استفاده کنند.

● توجه به شرایط اقلیمی ایران

همچنین دکتر رمضانعلی صادق‌زاده، رییس کمیته مخابرات مجلس هفتم شورای اسلامی نیز با تایید بر از رده خارج شدن شبکه WLL روستایی، گفت: شبکه WLL روستایی به عنوان جایگزین شبکه تلفن ثابت در مناطقی که کشیدن کابل به صرفه نبود، ابداع شد.

وی می‌افزاید: شبکه WLL تنها امکان انتقال صوت و دیتا را به صورت محدود در یک منطقه کوچک به کاربر می‌دهد در حالی که فناوری‌های جدید ارتباطی نه تنها اجازه انتقال صوت و دیتا را به کاربر می‌دهد، بلکه می‌توانند منطقه وسیع‌تری را تحت پوشش شبکه خود قرار دهد.

وی خاطرنشان می‌کند: فناوری وایمکس این امکان را به کاربر می‌دهد که با کاشت یک آنتن وایمکس، منطقه‌ای ۵۰ کیلومتری را تحت پوشش شبکه خود قرار دهد به نحوی که مشترکان بتوانند امکان انتقال دیتا با سرعت بسیار بالا را داشته باشند. به گفته صادق‌زاده، کشورهای مختلف با توجه به شرایط اقلیمی خود بستر ارتباطی خود را انتخاب می‌کنند به نحوی که بسیاری از آنها به دلیل شرایط مشابه کشور ما که دارای گستردگی فراوان، پستی‌ها و بلندی‌های متعدد هستند شبکه‌های کابلی خود را منسوخ کرده‌اند و به استفاده از وایمکس روی آورده‌اند.

وی می‌افزاید: هر چند که وزارت ارتباطات طبق برنامه چهارم توسعه باید به ۱۰ هزار روستا امکان ارتباطی بدهد، اما این صحیح نیست که برای رسیدن به این هدف، سرمایه‌های ملی حیف و میل شود.

صادق‌زاده توضیح می‌دهد: در مقطع زمانی سال ۸۰ تا ۸۲ استفاده از شبکه WLL قابل قبول بود، اما در حال حاضر استفاده از این فناوری در شبکه مخابراتی کشور به قیمت رسیدن به ضریب نفوذ پیش‌بینی شده در برنامه، صحیح نیست. وی توصیه می‌کند که بهتر است مدیران شرکت مخابرات و وزارت ارتباطات در به کارگیری فناوری WLL دقت‌نظر بیش‌تری داشته باشند.

● جمع‌بندی

همان‌گونه که در ابتدای گزارش ذکر شد، مباحثه مطروحه صرفا بررسی فنی و اقتصادی پیاده‌سازی و توسعه شبکه WLL روستایی بوده و تمامی داستان نیست.

آن‌گونه که کارشناسان می‌گویند، اگرچه انتخاب WLL برای توسعه ارتباطات روستایی عملی در خور توجه و قابل دفاع بوده‌، اما با توجه به پیشرفت تکنولوژی، امروزه دیگر راهکار برتر نیست و می‌توان از امکانات جایگزین همچون WiMAX استفاده کرد.

از سوی دیگر، طبیعی است که علاوه بر جنبه‌های فنی، عوامل مدیریتی و راهبردی کلان نیز بلاشک در انتخاب و استفاده از WLL مدنظر مسوولان بوده که اهمیت آن دلایل غیرقابل انکار است و حتی ممکن است توسعه همین شبکه را در مجموع دارای اولویت کرده باشد.

فناوران آمادگی دارد سایر مباحث در زمینه WLL روستایی را به ویژه از دید مدیران و مسوولان محترم وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات درج کند.