مخابرات سوریه در یک نگاه
اتصالات اپراتور اماراتی که طی چند ماه اخیر به‌طور مداوم اخباری در مورد تلاش آن برای خرید شرکت‌های مخابراتی خاورمیانه و شمال آفریقا به گوش می‌رسد، این بار سوریه را نشانه گرفته و قصد دارد مجوز برپایی سومین شبکه تلفن‌همراه GSM را در سوریه به‌دست آورد. «محمد عمران» رییس اتصالات در ماه گذشته از عزم جدی شرکت مذکور برای حضور در بازار تلفن‌همراه سوریه خبر داده بود. در ظاهر اتصالات از همان زمان مذاکرات مفصل و فشرده خود را با مقامات سوری آغاز کرده، مذاکراتی که در مجموع مثبت ارزیابی شده است. با این حال مقامات وزارت ارتباطات سوریه موسوم به STE هنوز در این زمینه اظهارنظری نکرده‌اند و لذا مشخص نیست که گفته‌های گاه‌وبی‌گاه اتصالات در این مورد تنها برای به عقب راندن رقباست یا اینکه این اپراتور واقعا در سوریه به موفقیت‌هایی دست یافته است. ابهام در مورد وضعیت اپراتور سوم سوریه به‌علت عدم اعلام زمان‌بندی اعطای مجوز به شرکت برنده بیشتر هم شده است.
● اختلاف‌نظرهای شدید
هنوز مشخص نیست که فرآیند تصمیم‌گیری در این مورد چگونه در دولت سوریه صورت می‌گیرد و عدم اطلاع‌رسانی رسانه‌ها هم بر پیچیدگی اوضاع افزوده است. شاید علت اصلی این مسئله شرایط خاص سیاسی سوریه باشد. از سوی دیگر عدم توجه جدی دولت این کشور به تعقیب سیاست‌های خصوصی‌سازی اقتصادی از جمله مسایلی است که علاقه‌مندان به حضور در بازار تلفن‌همراه سوریه را با دشواری‌هایی مواجه کرده است. ناظران امور معتقدند آزادسازی بازار مخابرات و تلفن‌همراه سوریه هنوز از اولویت بالایی در دستور کار وزارت ارتباطات این کشور برخوردار نیست. Areeba Syria دیگر بازیگر فعال حوزه مخابرات سوریه که ۷۵ درصد سهام آن در اختیار شرکت مشهور Investcom است، چند سال قبل مجوز اپراتور دوم سوریه را دریافت کرده است. اسماعیل جارودی رییس این شرکت می‌گوید: «به‌طور قطع دولت سوریه دوست دارد شاهد آغاز فعالیت اپراتور سوم باشد، اما زمان‌بندی این کار نامشخص است.» به گفته جارودی هم Areeba و هم شرکت دیگری به‌نام Syriatel قراردادهایی را با وزارت ارتباطات سوریه امضا کرده‌اند که به‌موجب آن بازار تلفن‌همراه این کشور را به‌طور انحصاری به‌مدت هفت سال تحت کنترل خود خواهند داشت.
به گفته جارودی: «هنگامی که این دو شرکت فعالیت خود را در سوریه آغاز کردند، تعهدات و مزایایی داشتند، یکی از مهم‌ترین مزایایی که این دو اپراتور در سوریه داشتند، کنترل مطلق بازار به‌مدت هفت سال بود و وزارت ارتباطات سوریه تنها بعد از پایان این مدت حق دارد مجوز برپایی سومین شبکه تلفن‌همراه در سوریه را اعطا کند. بر طبق محاسبات ما این هفت سال در تاریخ ۲۹ ژوئن ۲۰۰۹ به پایان می‌رسد. بنابراین تا آن‌جایی که به ما مربوط می‌شود و آن‌طور که قراردادهای دو اپراتور فعال نشان می‌دهد، اپراتور سوم تا دو سال دیگر حق فعالیت تجاری نخواهد داشت.» در عین حال جان اورینگتون از پژوهشگران موسسه تحقیقاتی Informa Telecoms & Media بر این باور است که فعالیت اپراتور سوم در سوریه در سال ۲۰۰۷ آغاز می‌شود و مجوزی که به آن داده می‌شود ۱۵ ساله و از نوع BOT خواهد بود. شایان ذکر است مجوزهای دو اپراتور قبلی یعنی Areeba و Syriatel هم از همین نوع است. در این شرایط پیچیده مشخص نیست که آیا اتصالات و دیگر علاقه‌مندان به حضور در بازار ارتباطات سیار سوریه خواهند توانست زودتر از موعد مقرر در این کشور عربی نقش ایفا کنند یا باید تا سال ۲۰۰۹ منتظر بمانند.
برخی تحلیل‌گران معتقدند شرایط فعلی بازار سوریه با شرایط چند سال قبل تفاوت زیادی دارد و دو اپراتور فعلی فعال نمی‌توانند انحصار خود را در این کشور تداوم ببخشند. اما به‌غیر از اتصالات QTel، مهم‌ترین شرکت مخابراتی قطر هم به حضور در سوریه علاقه نشان داده است. اورینگتون در این مورد می‌گوید: QTel به‌طور قطع در تلاش است تا در کنار MTC کویت و اتصالات امارات به بازیگر مهمی در منطقه خاورمیانه مبدل شود و سوریه می‌تواند سکوی پرتاب مناسبی برای آن باشد.
● مشکلات اپراتورهای موجود
با توجه به پتانسیل بازار سوریه و رشد کلی بازار تلفن‌همراه در منطقه خاورمیانه بهایی که اپراتور سوم برای آغاز فعالیت خود باید به دولت این کشور بپردازد، زیاد خواهد بود. به گفته اورینگتون ضریب نفوذ تلفن‌همراه در سوریه تا پایان ژوئن سال ۲۰۰۶ تنها ۳/۱۹ درصد بوده که کمتر از حد متوسط منطقه است، لذا هیچ بعید نیست که دولت سوریه برای صدور مجوز فعالیت اپراتور سوم صدها میلیون دلار دریافت کند. اما وی در همین حال هشدار می‌دهد: بازار تلفن‌همراه در سوریه از دید سرمایه‌گذار یک بازار کاملا پیچیده است. این بازار مملو از دشواری‌های گوناگون است و هر بازیگری که بخواهد در آینده وارد این بازار شود، با موانع متعددی رو‌به‌رو خواهد شد. اورینگتون می‌افزاید: دو اپراتوری که فعلا در سوریه فعال هستند، با قوانین سخت و محدودکننده و حوزه فعالیت محدودی مواجه هستند که رقابت را برای آن‌ها دشوار می‌کند. این امیدواری وجود دارد که دولت تا زمان صدور مجوز فعالیت اپراتور سوم از قوانین محدودکننده فعلی بکاهد و به‌جای آن‌ها قوانینی آزادتر وضع کند که رقابت واقعی بین اپراتورها را ممکن کند.
بدون شک سوریه ظرفیت فعالیت یک اپراتور دیگر را دارد. این اپراتور می‌تواند سهم مناسبی از بازار را به‌دست آورد، اما اگر سیاست‌های آزادسازی اقتصادی در این کشور پیاده شود، رشد بازار در این بخش بی‌نظیر خواهد بود. دو اپراتور فعلی فعال در سوریه به‌نحو دیگری از وضعیت موجود ابراز نارضایتی می‌کنند. آنان می‌گویند قراردادهای BOT فعلی که بین آن‌ها و وزارت ارتباطات سوریه تنظیم شده، به گونه‌ای است که بیش از ۴۰ درصد درآمد این دو اپراتور را به خزانه دولت سرازیر می‌کند. البته این بدان معنا نیست که ۶۰ درصد باقی‌مانده به‌طور کامل به جیب اپراتورها می‌رود. سلطه دولت سوریه بر بازار تلفن‌همراه باعث شده که دو اپراتور فعلی هیچ تمایلی به رقابت واقعی با هم و تلاش برای جلب نظر مردم از طریق کاهش هزینه خدمات، ارایه سرویس‌های متنوع ارزش افزوده و... نداشته باشند. همین مسئله موجب شده که تعرفه‌های تلفن‌همراه در این کشور طی سال‌های اخیر تغییر چندانی نکند و خدمات اضافی چندانی هم به کاربران سوری ارایه نشود.
یک کارشناس در این مورد می‌گوید: «به‌عنوان مثال اپراتورها نمی‌توانند بدون اجازه دولت تعرفه خدمات خود را کاهش یا افزایش دهند. آن‌ها نمی‌توانند بدون هماهنگی با وزارت مخابرات سوریه خدمات ارزش افزوده جدیدی ارایه دهند. نتیجه این وضعیت عدم ارتقای شبکه تلفن‌همراه در سوریه است.»
اما مشکلات تنها از سوی دولت نیست. تجربه نشان داده که معمولا بین سرمایه‌گذاران خارجی و شرکای محلی آن‌ها در سوریه هم اختلافاتی جدی بروز می‌کند که تاثیرات منفی عمیقی بر فرآیند امور می‌گذارد. اورینگتون در این مورد هم نظرات جالبی دارد: «برخی از سرمایه‌گذاران مشهور خارجی پشت دستشان را داغ کرده‌اند که دیگر در سوریه سرمایه‌گذاری نکنند. جالب آنکه این مشکل محدود به شرکت‌های اروپایی و آمریکایی نیست و حتی سرمایه‌گذاران عرب را هم شامل می‌شود.» وی خاطرنشان می‌کند یک شرکت مخابراتی مصری به‌نام Orascom Telecom تا چند سال قبل ۲۵ درصد از سهام Syriatel را در اختیار داشت، اما در جولای ۲۰۰۳ این رقم را کاهش داد. علت آن هم یک منازعه حقوقی شدید بین Orascom و شریک محلی آن در سوریه به‌نام Drex Technologies بود که مالک آن رامی مخلوف از اقوام نزدیک رییس‌جمهور سوریه است.
مشکل این بود که وی می‌خواست مالک کل Syriatel شود و کنترل مدیریت این اپراتور را به‌طور کامل در دست بگیرد. همین مسئله موجب شد تا درگیری شدیدی بین مصری‌ها و سوری‌ها ایجاد شود. در مورد دیگر اپراتور سوری یعنی Areeba Syria هم مشکلات مشابهی به‌وجود آمد که طرح آن خارج از حوصله این مقاله است. این اپراتور دومین شعبه بزرگ شرکت Investcom در جهان به‌حساب می‌آید. این اپراتور در سال ۲۰۰۵ تقریبا ۴۰۰ میلیون دلار درآمد داشت که حدود ۴۰ درصد از کل درآمد Investcom را به‌خود اختصاص می‌داد. تعداد مشترکان این اپراتور هم تا پایان سال ۲۰۰۵ به ۴۶/۱ میلیون نفر رسیده بود که به معنای در اختیار گرفتن ۴۵ درصد از کل بازار تلفن‌همراه سوریه بود. این اپراتور کماکان از روند رو به جلوی خوبی برخوردار است، به گونه‌ای که شش ماه بعد یعنی در پایان ژوئن سال ۲۰۰۶ تعداد مشترک آن به ۷۵/۱ میلیون نفر رسید. در حال حاضر Syriatel که تنها سه ماه زودتر از Areeba Syria فعالیت خود را آغاز کرده، از رقیب خود اندکی جلوتر است. این اپراتور تا پایان ماه ژوئن سال جاری میلادی ۹/۱ میلیون نفر مشترک داشته است.
گردش مالی این اپراتور در سال ۲۰۰۵ به ۵۱۰ میلیون رسیده که از این رقم ۹۸ میلیون دلار سود محسوب می‌شود. با توجه به سیطره دولت بر بخش مخابرات و نگاه خاص وزارت مخابرات این کشور، به هیچ عنوان تعجب‌آور نیست که برخی از مقامات دولتی سوری معتقدند دو اپراتور فعلی به نیاز بازار پاسخ گفته‌اند و نیازی به حضور اپراتور سوم در بازار نیست. البته همان‌طور که قبلا ذکر شد، این نظر محدود به مقامات دولتی است. جدیدترین برآوردها نشان می‌دهد که ضریب نفوذ تلفن‌همراه در سوریه تا پایان سال ۲۰۰۶ به حدود ۲۴ درصد بود و تا سال ۲۰۰۸ به ۴۰ درصد رسید، بنابراین هنوز ظرفیت‌های بالقوه فراوانی در سوریه در حوزه تلفن‌همراه وجود دارد که به آن توجه نشده است.
اما یک تحول مهم دیگر در حوزه تلفن‌همراه در کشور سوریه خرید Investcom مالک اپراتور Areeba Syria توسط MTN آفریقای جنوبی در اوایل سال جاری میلادی است. ظاهرا MTN امیدوار است با حضور در بازار ایران و سوریه جای پای مطمئنی برای خود در عرصه تلفن‌همراه خاورمیانه باز کند. کارشناسان تلفن‌همراه در سوریه این امر را مثبت ارزیابی می‌کنند و آن را به سود مردم می‌دانند. آنان امیدوارند از این طریق کیفیت شبکه و نیز میزان خدمات ارزش افزوده ارایه شده ارتقا یابد.
● خدمات نسل سوم (۳G)
علی‌رغم تمامی مشکلات موجود و به‌خصوص ضریب نفوذ پایین تلفن‌همراه در سوریه، هر دو اپراتور فعال گام‌هایی برای ارایه خدمات نسل سوم برداشته‌اند. البته این تلاش‌ها در مقایسه با دیگر اپراتورهای عرب منطقه هنوز در مرحله مقدماتی است و تا به نتیجه رسیدن آن حداقل دو سال زمان نیاز است. یک کارشناس در این مورد می‌گوید: «در میان آن دسته از کشورهای خاورمیانه که در صدد ارایه خدمات نسل سوم در آینده نزدیک هستند، سوریه وضعیت چندان جالبی ندارد. جالب آنکه انتظارات در این مورد در سوریه هم بسیار بالاست. اورینگتون معتقد است دیگر کشورهای عرب منطقه و به‌خصوص بحرین، امارات، کویت، عربستان و قطر بازار تلفن‌همراه خود را به میزان قابل توجهی گسترش داده‌اند و به ارایه خدمات ۳G هم توجه نشان داده‌اند. به نظر او فناوری ۳G برای پاگرفتن در کشور سوریه راه دشواری پیش رو دارد. وی مشکل اصلی را این می‌داند که طبقه متوسط در سوریه از توان مالی چندانی برای پرداخت هزینه‌های استفاده از خدمات نسل سوم برخوردار نیستند. به‌عقیده اورینگتون اگر این خدمات با قیمت و کیفیت معقول ارایه شوند، می‌توان امیدوار بود که عموم مردم از آن استقبال کنند.»
یک مشکل دیگر برای ارایه خدمات نسل سوم تلفن‌همراه در سوریه، کمبود سرمایه‌گذاری است. شرکت‌های خارجی که اکثرا دل‌خوشی از سرمایه‌گذاری در سوریه ندارند، تمایلی به خطر کردن و هزینه در این بخش ندارند. علی‌رغم همه این مسایل چندی قبل یک شبکه نسل سوم به‌طور آزمایشی در سوریه نصب و اولین تماس ۳G در ماه ژوئن سال جاری در این کشور برقرار شد. مقامات دولتی امیدوارند ارایه خدمات نسل سوم تلفن‌همراه در سوریه حداکثر تا پایان سال ۲۰۰۸ ممکن شود. با این حال تصمیم‌گیری قطعی در این مورد هنوز انجام نشده و مسؤولان دو اپراتور فعال سوریه هم از هر گونه اظهارنظر در این مورد خودداری می‌کنند.
یکی از مدیران این دو اپراتور معتقد است: «ما نمی‌خواهیم خدماتی ارایه دهیم که از نظر مالی مقرون بصرفه نباشد. اهمیت ۳G به برنامه‌ها و خدمات کاربردی جدیدی است که از این طریق در دسترس است. همچنین در صورت ارایه سرویس ۳G باید برای ارایه محتوای مناسب هم تدابیری در نظر گرفته شود. با این حساب تا زمانی که ضریب نفوذ استفاده از تلفن‌همراه و اینترنت در کشور گسترش نیابد و قیمت گوشی‌های نسل سوم کاهش نیابد، سرمایه‌گذاری برای ارایه خدمات ۳G چندان معقول نخواهد بود. شاید تا زمان آغاز فعالیت اپراتور سوم این مشکلات برطرف شده باشد.»
