فناوری، بهتر از سگ‌های راهنما
تی.وی.رامان پسر کتاب‌خوانی بود که در کودکی علاقه زیادی به ریاضیات و حل معما داشت. هرچند بیماری آب سیاه در ۱۴ سالگی بینایی‌اش را از او گرفت ولی چیزی از علاقه‌اش کاسته نشد. تنها چیزی که عوض شد، نقش فناوری و نو‌آوری‌های شخصی در دنبال کردن فعالیت‌های مورد علاقه‌اش بود.
این مهندس هندی که روزگاری برای درس خواندن در یک دانشگاه صنعتی، محتاج دوستانی بود که داوطلبانه کتاب‌های درسی را برایش به صدای بلند بخوانند؛ امروز نه‌تنها به‌عنوان یکی از دانشمندان علوم کامپیوتری در سیلیکون‌ولی و یکی از مهندسان گوگل مورد احترام دیگران است که به‌طور مستقل نیز می‌تواند زندگی خود را بدون کمک دیگران اداره کند.
بدین‌منظور، رامان مجموعه ابزارهایی ساخته است که کار با فناوری‌هایی را که برای افراد نابینا طراحی نشده‌اند، ممکن می‌کند. این ابداعات محدوده وسیعی را شامل می‌شوند، از یک مکعب روبیک پوشیده شده با حروف بریل گرفته تا نرم‌افزاری که فرمول‌های پیچیده ریاضی را به صدای بلند می‌خواند و رامان، آن را در قالب رساله دکتری در دانشگاه کرنل ابداع کرد. وی همچنین توانسته است نسخه‌ای از سرویس جستجوی گوگل را برای کاربران نابینا طراحی کند.
رامان ۴۳ ساله اکنون مشغول کار روی ابزار مکانیکی جدیدی است که می‌تواند زندگی آسان‌تری برای نابینایان به همراه داشته باشد، یک گوشی همراه با نمایشگر لمسی!
● نگاهت را عوض کن
پل شرودر، نایب‌رییس امور برنامه و سیاست‌گذاری بنیاد آمریکایی نابینایان که تحقیقات فناوری‌های مرتبط با نابینایان و کم‌بینایان را اداره می‌کند، می‌گوید: «آن‌چه رامان انجام می‌دهد، شگفت‌انگیز است. او متفکری پیشرو در زمینه مسائل دسترسی به فناوری است و توانایی بی‌نظیری برای خلق و تغییر فناوری‌ها جهت برآورده کردن نیازهایش دارد.»
بعضی از نو‌آوری‌های آقای رامان، استفاده از ابزارهای الکترونیکی و خدمات اینترنت را نه تنها برای نابینایان، که برای همه آسان‌تر ساخته است. راز موفقیت رامان، چگونگی نگاه او به مشکلات است. او به جای این‌که بپرسد چگونه فرد نابینا می‌تواند با دستگاه کارکند؛ ترجیح می‌دهد این سوال را بپرسد:« چگونه وقتی کاربر به صفحه نمایش نگاه نمی‌کند، باید با این دستگاه کار کند؟»
چنین سیستم‌هایی می‌توانند برای رانندگان یا دیگر افرادی که از کار کردن با تلفن همراه بدون نگاه کردن به آن سود می‌برند، مفید باشند. آنها همچنین به متولدین دوران انفجار جمعیت (دو دهه پس از جنگ جهانی دوم) که بینایی خود را به تدریج و با افزایش سن از دست می‌دهند، کمک می‌کنند به استفاده از فناوری‌هایی که به آنها عادت کرده‌اند، ادامه دهند.
«کارهای آقای رامان بازتاب‌دهنده این حقیقت است که بیشتر نوآوری‌ها در ابتدا برای افراد ناتوان و معلول طراحی شده‌اند و سپس برای استفاده عموم مردم رواج یافته‌اند.» این اعتقاد لری گلدبرگ است که سرپرستی مرکز ملی رسانه‌های قابل استفاده WGBH را بر عهده دارد. فعالیت‌های این ایستگاه رسانه‌ای عمومی در بوستون شامل حذف برآمدگی لبه پیاده‌روها برای عبور ویلچر، ساخت برنامه برای ایستگاه‌های تلویزیونی و توسعه فناوری تشخیص نوری حروف است که در نرم‌افزارهای بهینه‌شده برای خواندن کتاب‌های چاپی به صدای بلند استفاده می‌شود؛ هرچند که این فناوری هم‌اکنون در بسیاری از نرم‌افزارهای رایانه‌ای کاربرد دارد.
اما بهینه کردن تلفن‌های همراه با نمایشگر لمسی چالش بزرگی برای نابینایان به‌نظر می‌رسد، به خصوص این‌که روی صفحه شیشه‌ای آنها هیچ دکمه‌ای برای هدایت انگشتان وجود ندارد. ولی رامان معتقد است با تنظیم درست، گوشی‌های دارای نمایشگر لمسی که خیلی از آنها هم‌اینک به فناوری جی.پی.اس مجهزند، می‌توانند به نابینایان کمک کنند تا دنیا را هدایت کنند. او می‌گوید: «چقدر باید با باورهایتان کلنجار بروید تا بفهمید که یک روز تلفن همراه شما می‌تواند بگوید: مستقیم برو، دویست متر جلوتر به تقاطع الف و ب می‌رسی. این امر قطعا قابل انجام است.»
● چرا به فکر نابینایان نیستید؟
سال‌هاست فعالان حقوق نابینایان اعتراض دارند که شرکت‌های بزرگ برای این‌که محصولاتشان برای همگان قابل استفاده باشد، فعالیت‌های خیلی کمی انجام داده‌اند. علی‌رغم این‌که اینترنت فرصت‌های زیادی برای نابینایان فراهم کرده، اما حضور در دنیای مجازی برای نابینایان کماکان پر از موانع و مشکلات است. نرم‌افزار پیچیده خواندن صفحه نمایش نیز که متن‌ها و صفحه‌های اینترنت را به کلام تبدیل می‌کند، قیمتی بالای ۱۰۰۰ دلار دارد؛ ولی حتی با چنین نرم‌افزاری نیز گشت و گذار در خیلی از سایت‌ها بسیار سخت خواهد بود.
سال گذشته فدراسیون ملی نابینایان در جریان یک دادخواهی برجسته به توافقی حقوقی با شرکتی دست یافت که فعالان سایت، استفاده از آن را برای نابینایان غیرممکن یافته بودند. در این توافق شرکت خرده‌فروش موافقت کرد که سایتش را برای نابینایان قابل استفاده کند. فدراسیون توانسته الزام قابل استفاده بودن سایت‌ها را برای نابینایان به دست آورد و اکنون فقط سایت‌هایی را تایید می‌کند که صددرصد برای همه قابل استفاده باشد.
اما یک مشکل اینجاست که فناوری غالبا بسیار سریع‌تر از راهنمایانی پیشرفت می‌کند که اطمینان می‌دهند وب‌سایت‌ها با نرم‌افزارهای خواننده نمایشگر سازگارند. در ماه دسامبر ، یک گروه استانداردهای اینترنتی به‌نام کنسرسیوم شبکه جهانی تارنماها، ویرایش دوم از راهنمای قابل استفاده‌سازی سایت‌های اینترنتی را ارائه کرد. ویرایش قبلی در سال ۱۹۹۹ ارائه شده بود، یعنی زمانی که سایت‌ها به‌جای کاربری‌های چندرسانه‌ای کنونی فقط شامل صفحات ایستا و غالبا متنی می‌شدند.
● دردسرهای وب برای نابینایان
مشکلات وب برای نابینایان به شکل‌های متفاوتی ظاهر می‌شود. یکی از آنها captcha است، بخش امنیتی متشکل از زنجیره‌ای از حروف و ارقام کج و معوج که کاربر باید پیش از تکمیل ثبت‌نام برای یک سرویس جدید، آنها را بخواند و دوباره تایپ کند. فقط تعداد کمی از وب‌سایت‌ها کپ‌چای صوتی دارند.
برخی صفحات طراحی ضعیفی دارند؛ مانند سایت‌های تجارت الکترونیک. در این صفحات، کلید بررسی یک تصویر بدون عنوان است و تنها کسانی می‌توانند آن‌را پیدا کنند که نمایشگر را می‌بینند، ولی نرم‌افزار آن‌را از یک عکس معمولی تشخیص نمی‌دهد.
به گفته اریک بریج، مدیر امور حقوقی و خدمات دولتی شورای آمریکایی نابینایان، درصد عظیمی از صنایع وارد این مقوله نشده‌اند که امکان دسترسی به محصولاتشان را برای جامعه نابینایان نیز فراهم کنند. آقای بریج و وکلای دیگر درحال پیگیری این موضوع هستند که قابلیت دسترسی نابینایان به فناوری باید در خود فناوری‌ها دیده شود، نه این‌که به عنوان گزینه‌ای اضافی بر آن افزوده شود.
افراد با ناتوانایی‌های دیگر نیز مشکلات مشابهی با اینترنت دارند. آقای گلدبرگ در این مورد می‌گوید: «در بین ناشنوایان نیز ناراحتی‌های زیادی به‌دلیل حجم بسیار بالای ویدیوهای بدون زیرنویس به چشم می‌خورد.»
● راه‌حل‌های گوگلی
رامان که پیش‌از پیوستن به گوگل در سال ۲۰۰۵، برای شرکت Adobe و همچنین مدتی به عنوان پژوهش‌گر برای آی.بی.ام کار می‌کرد، از نزدیک با مشکلات قابلیت استفاده از دنیای مجازی درگیر بوده است، هم به‌صورت فردی و هم به‌صورت حرفه‌ای. در سال ۲۰۰۶، او ویرایش جدیدی از موتور جستجوی گوگل را ارایه داد که به وب‌سایت‌های سازگار با نرم‌افزارهای خواندن صفحه نمایش اولویت می‌داد. او می‌گوید: شما نمی‌توانستید حتی یک وب‌سایت بیابید که کاملا با راهنمای قابل استفاده بودن منطبق باشد، ولی این سیستم می‌توانست وب‌سایت‌هایی را که با این نرم‌افزارها سازگارترند و به خوبی با آن کار می‌کنند، شناسایی کند.
این سرویس آن‌قدر که او امید داشت، گسترده نیست؛ اما تاثیرگذار بوده است. متصدیان خیلی از وب‌سایت‌ها که سایت‌هایشان در موتور جستجوی گوگل جایگاه والایی کسب نمی‌کردند، از رامان می‌پرسیدند که چگونه می‌توانند جایگاه بالاتری پیدا کنند و بدین ترتیب، قابلیت سازگاری با آن نرم‌افزارها به سایتشان افزوده می‌شد.
این سرویس شامل یک بزرگ‌کننده صفحه نمایش است که نتایج جستجوی خاصی را بزرگ می‌کند. به گفته آقای رامان، این قابلیت برای کمک به آن دسته از کاربرانی است که دید ضعیفی دارند، ولی می‌توانند برای جامعه هدف خیلی بزرگتری مناسب باشد، مخصوصا بر روی گوشی‌های همراه و وسایل الکترونیکی دیگری که صفحه نمایش کوچکی دارند.
برای استفاده شخصی، او یک سیستم بهینه شده شخصی را ابداع کرده که با از سر راه برداشتن هر چیزی که ممکن است سرعت فعالیت‌هایش را کاهش دهد، دسترسی موثرتری به نیازهایش روی کامپیوتر و همچنین اینترنت فراهم می‌کند. برای مثال، سیستم مستقیما به روی متن مقاله‌ای که او معمولا روی سایت خبری می‌خواند، می‌رود و لینک‌ها و ویژگی‌های دیگری را که معمولا روی صفحات وب دیده می‌شوند، حذف می‌کند.
همین اواخر، رامان مشغول کار روی یک مقاله تحقیقی درباره ساختار آینده وب بود. یک مانیتور روی میز کارش هست که معمولا خاموش است، مگر این‌که او بخواهد به یک همکار یا بازدیدکننده چیزی را نشان بدهد. او روی کی‌بوردش چیزی تایپ کرد؛ سرش را اندکی چرخاند و به آن‌چه نرم‌افزار خواندن صفحه نمایش از طریق دو هدفون بیسیم برایش می‌خواند، گوش سپرد.
● مهارت پردازش سریع اطلاعات
نرم‌افزار خواندن صفحه نمایش او روی سرعتی سه برابر حالت عادی تنظیم شده‌است که برای یک گوش ناآشنا کاملا نامفهوم است؛ ولی برای آقای رامان که معمولا یک عینک آفتابی بزرگ به چشم دارد، این به معنای خواندن با سرعتی در حد یک انسان برخوردار از نعمت بینایی است.
پردازش سریع اطلاعات، مهارتی است که او در طی سالیان دراز به دست آورده است. یک کلیپ ویدیویی یوتیوب، او را در حالی نشان می‌دهد که مکعب روبیک بریل را در ۲۳ ثانیه حل می‌کند. وقتی او چیزی تایپ نمی‌کند، قطعات کاغذ را با سرعتی حیرت‌آور تا می‌زند و آنها را به اشکال کوچک هندسی شبیه اریگامی، مثلا درناهای کاغذی ژاپنی تبدیل می‌کند.
در شرکت گوگل، او از یک اتاق کار مشترک با چارلز چان ۲۵ ساله و همچنین هابل، سگ راهنمایش، استفاده می‌کند.
آقای چان که البته چشمانش مشکلی ندارند، یک نرم‌افزار رایگان خواندن صفحه نمایش را برای فایرفاکس نوشته است. این دو همکار با کمک یکدیگر، ۲ شرت‌کات تازه به کی‌بورد اضافه کرده‌اند که به نابینایان و کم‌بینایان کمک می‌کند به سرعت در میان نتایج جستجوی گوگل مسیریابی کنند. آنها همچنین ابزارهایی تدوین کرده‌اند که کاربری‌های سطح بالای تحت وب را مانند ای‌میل و وبلاگ با نرم‌افزار خواندن صفحه نمایش سازگار می‌کند.
اما امروز بیشتر تلاش‌هایشان روی نمایش‌گرهای لمسی گوشی همراه متمرکز شده است. آقای رامان می‌گوید: «چیزی که بیش از همه توجه مرا به خود جلب کرده، این است که همه چیز به سمت دنیای همراه می‌رود، چراکه یک تغییر دهنده واقعی زندگی است.»
● گوشی‌های همراه لمسی برای نابینایان
رامان برای نمایش پیشرفت کارشان، گوشی همراه لمسی مدل G۱ خود را که به نرم‌افزار اندروید گوگل مجهز است، از جیبش در‌آورد. او و آقای چان به تازگی نرم‌افزاری روی آن نصب کرده‌اند که تا حد زیادی مانند یک خواننده صفحه نمایش رایانه کار می‌کند. آنها روی روشی کار می‌کنند که به افراد نابینا یا هر کسی که به نمایشگر نمی‌نگرد، اجازه می‌دهد متن اعداد یا دستورات را وارد کنند.
این طرح، مکمل سیستم‌های تشخیص صدا خواهد بود که همیشه قابل اطمینان نیستند و به خصوص در محیط‌‌های پر سروصدا به‌خوبی کار نمی‌کنند.
از آن‌جا که او نمی‌تواند به طور دقیق یک دکمه را روی نمایشگر لمسی فشار دهد، آقای رامان شماره‌گیر جدیدی ابداع کرده که بر اساس موقعیت‌های متناسب کار می‌کند. اولین جایی را که او فشار دهد، به‌عنوان محل دکمه ۵ که مرکز یک شماره‌گیر معمولی است، در نظر می‌گیرد. برای گرفتن شماره‌های دیگر، او انگشتانش را در جهت متناظر حرکت می‌دهد؛ مثلا برای ۱ ، یک واحد به بالا و یک واحد به چپ می‌رود. اگر اشتباهی مرتکب شود، او می‌تواند آن رقم را به سادگی و با تکان‌دادن گوشی پاک کند، چراکه این گوشی به تکان حساس است.
رامان و چان روش‌های دیگری را نیز آزمایش می‌کنند. البته هیچ‌یک از این روش‌ها تاکنون عرضه نشده‌اند، ولی آقای رامان که هم‌اکنون از گوشیG۱ به عنوان گوشی همراه اصلی‌اش استفاده می‌برد، امیدوار است که به زودی آنها را رایگان در دسترس همگان قرار دهد. امروزه نرم‌افزارهای کمی برای خواندن صفحه نمایش گوشی‌های همراه وجود دارند که قیمتی به اندازه خود گوشی‌های همراه دارند.
به گفته آقای رامان، فناوری‌ای که واقعا می‌تواند زندگی را عوض کند، گوشی همراهی است که می‌تواند علایم را از طریق دوربینش بخواند؛ ولی هنوز چند سالی تا آن زمان مانده است. هم‌اینک بعضی دستگاه‌ها می‌توانند بدین روش، مطالب متنی را بخوانند؛ ولی چون کاربران نابینا نمی‌دانند علایم در کجا قرار دارند، نمی‌توانند دوربین را روی آن بگذارند یا به طور مناسب از آن فیلم‌برداری کنند. اما وقتی تراشه‌ها به اندازه کافی قدرتمند شوند، می‌توانند جای یک علامت را تشخیص دهند و متن آن را بخوانند.
رامان می‌گوید: «این چیزها اتفاق خواهند افتاد و حتی افراد بینا نیز از آن استفاده خواهند کرد. اگر شما فناوری‌ای در اختیار داشته باشید که بتواند علایم راهنمایی خیابانی را که در آن رانندگی می‌کنید، بخواند؛ برای همه سودمند خواهد بود. مثلا اگر در کشوری بیگانه رانندگی می‌کردید، چنین سیستمی خواهد توانست علایم را ترجمه کند.»
نو‌آوری‌های آقای رامان مدت‌هاست راه خود را به میلیون‌ها رایانه شخصی باز کرده است. در دهه نود، وقتی در ادوب مشغول به کار بود، او کمک کرد تا فرمت پی.دی.اف برای نرم‌افزارهای خواندن صفحه نمایش قابل استفاده شود. چنین توانایی‌ای برای استفاده دولت فدرال از فرمت پی.دی.اف الزامی بود و نهایتا به این ختم شد که به عنوان یک فرمت استاندارد برای متون الکترونیکی معرفی شود.
جان وارناک، رییس هیات‌موسس ادوب در این باره می‌گوید: «این موضوع هم برای ما به عنوان یک موسسه تجاری و هم برای نابینایان بسیار مهم بود».
آقای رامان می‌پندارد هنگامی بیشترین تاثیر را روی دیگر مهندسان می‌گذارد که آنها را به قابل استفاده کردن محصولاتشان برای نابینایان ترغیب کند و از آن مهم‌تر، وقتی است که بتواند آنها را متقاعد کند که مسایل جالبی در این زمینه وجود دارند که نیاز به راه‌حل دارند. او می‌گوید: «اگر بتوانم ۱۰ مهندس دیگر را برای کار درباره قابل استفاده کردن محصولات برای نابینایان جذب کنم، پیروزی بزرگی برای من خواهد بود.»
