فناوری های نوین ارتباطی و ویژگی های آنها

ارتباط پایه و اساس تشکیل تمدن ها و فرهنگ ها است. در زمان های دور انسان ها از طریق برقراری ارتباط با یکدیگر به تبادل افکار و اندیشه های خود اقدام کرده و بدین ترتیب پایه های فرهنگ و تمدن جوامع بشری را ایجاد کردند. در تداوم این روند انسان ها برای برقراری ارتباط با یکدیگر به راه های گوناگونی متوسل شدند و وسایل ارتباطی گوناگون را ابداع کردند. با پیشرفت جوامع و تمدن ها، راه های برقراری ارتباط بین انسان ها و ابزارهای ارتباطی نیز تحولات بسیاری یافت. اختراع زبان، خط، چاپ، تلگراف، تلفن و وسایل ارتباط جمعی همانند مطبوعات، سینما، رادیو و تلویزیون سیر تحول راه ها و ابزارهای برقراری ارتباط بین انسان ها را نشان می دهد. راه ها و امکانات برقراری ارتباط بین انسان ها در هر مرحله نسبت به مرحله ماقبل خود تکامل یافته تر شده است. اما امکانات ارتباطی عصر حاضر قابل قیاس با هیچکدام از ابزارهای ارتباطی گذشته نیست. در این گفتار نگاهی به ویژگی ها و خصوصیات فناوری های ارتباطی نوین می اندازیم.

● ویژگی های امکانات ارتباطی نوین

ابزارهای نوین ارتباطی ترکیبی از چندین تکنولوژی شامل وسایل ارتباط جمعی، انفورماتیک و ارتباطات دور است. این مثلث فناوری، انسان ها را در ضبط، ذخیره سازی، پردازش، بازیابی، انتقال و دریافت اطلاعات در هر زمان و مکانی یاری می نماید. فناوری های نوین ارتباطی تکمیل کننده امکاناتی است که وسایل ارتباطی گذشته ارائه کرده اند.این فناوری ها ویژگی های منحصر به فردی دارند که آنان را از وسایل ارتباطی قدیمی متمایز می سازد. نگاهی می اندازیم به ویژگی ها و خصوصیات فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی در عصر حاضر.

▪ تعاملی بودن: یکی از نقایص ابزارهای ارتباطی در گذشته، وجود یک رابطه یک سویه و از بالا به پائین بود. به این معنی که اطلاعات در یک جریان یک طرفه ، از بالا به پائین و بدون بازگشت به سوی مخاطبان سرازیر می شد. در این حالت مخاطبان امکان اظهارنظر درخصوص اطلاعات ارائه شده را نداشتند. در اصطلاح حرفه ای رسانه ای، در عصر ابزارهای سنتی برقراری ارتباط، امکان «بازخورد» (feed back) در حد بسیار اندک و ناچیز وجود داشت، از قبیل ستون خوانندگان در نشریات. اما امروزه به مدد فناوری های نوین، امکان برقراری همزمان ارتباط بین فرستنده اطلاعات و مخاطب فراهم گشته است. در این حالت مخاطبان می توانند بلافاصله پس از دریافت پیام، نظرات خود را به فرستنده پیام منعکس نمایند. تعامل بین فرستنده و مخاطب منجر به فعال شدن مخاطب در جریان ارتباط می شود. در سیستم های ارتباطی نوین، مخاطب از وضعیت انفعالی و کنش پذیری خارج شده و به طور فعال در فرآیند ارتباط مشارکت می نماید.

▪ ناهمزمانی: امروزه وسایل ارتباطی همیشه و در هر لحظه از شبانه روز در اختیار مخاطبان است. برخلاف ابزارهای ارتباطی گذشته که در یک محدوده زمانی خاص امکان برقراری ارتباط بین فرستنده و گیرنده را فراهم می ساخت، فناوری های نوین ارتباطی با از بین بردن محدودیت های زمانی، دسترسی به اطلاعات و پیام ها را همیشگی و دائمی نموده اند. بدین ترتیب این فناوری ها اختیار و آزادی عمل بیشتری به مخاطبان داده اند تا اینکه در زمان دلخواه و مورد نظر به دریافت اطلاعات مورد نیاز اقدام نمایند.ناهمزمانی در فناوری های ارتباطی جدید، زمان را در اختیار انسان ها قرار داده است. به عنوان مثال افراد در هر زمان که بخواهند می توانند پیام الکترونیکی خود را دریافت نموده و مشاهده نمایند و یا اینکه پیامی را برای سایرین ارسال نمایند. در سیستم های جدید ارتباطی دیگر لازم نیست تا افرادی که در ارتباط با هم هستند، در یک زمان خاص حضور داشته و در جریان ارتباط قرار گیرند. در واقع ناهمزمانی بخشی از انتقال کنترل از منبع گیرنده در سیستم ارتباطی است که در آن شرایط کنترل زمان در دست های گیرنده وجود دارد.

▪ ظرفیت بالای اطلاع رسانی: امروزه محدودیت هایی که در گذشته درخصوص اطلاع رسانی توسط وسایل ارتباطی وجود داشت از قبیل محدودیت جا در نشریات و محدودیت زمان در رادیو و تلویزیون از بین رفته است. در حال حاضر فناوری های نوین ارتباطی حجم بالایی از اطلاعات را در کمترین فضای ممکن ذخیره و نگهداری می کنند و در هر زمان که نیاز باشد، آن را به مخاطبان ارائه می کنند. حافظه های بسیار بالای رایانه ها امکان نگهداری و پردازش اطلاعات را فراهم می سازند و از طریق «بزرگراه های اطلاعاتی» و با استفاده از فناوری های نوینی همچون «فیبرنوری» آنها را به مخاطبان انتقال می دهند. حجم اطلاعات ارائه شده در فناوری های نوین ارتباطی تا حدی است که امروزه شاهد «اضافه بار اطلاعاتی» هستیم. به این معنا که میزان داده ها و اطلاعات به حدی است که شخص یا سیستم قادر نیست تا از تمامی آنها استفاده کند و یا آن را به جریان بیندازد. یک نمونه از پیشرفت های اخیر در زمینه انتقال اطلاعات، شامل تکنولوژی افزایش پهنای باند امواج (مانند استفاده از الیاف نوری) برای ارسال و دریافت همزمان حجم عظیمی از اطلاعات گوناگون شنیداری، نوشتاری، داده ای و تصاویر است.

▪ فردی شدن: در عصر حاضر شاهد تفرق و پراکندگی مخاطبان انبوه هستیم، به طوری که مخاطبانی که در گذشته جهت کسب اطلاعات در یک جا جمع می شدند، امروزه هر کدام به طور جداگانه اقدام می نمایند. فناوری های نوین ارتباطی اطلاعات را برای تک تک مخاطبان ارسال می نمایند و مخاطبان خود را نه به صورت جمع بلکه به صورت فرد در نظر می گیرند.

▪ کنترل از سوی مخاطبان: تا دیر زمانی، امکان برقراری و قطع ارتباط صرفاً دراختیار فرستنده پیام بود، به طوری که هرگاه فرستنده اطلاعات اقدام به برقراری ارتباط می نمود مخاطبان قادر به دریافت اطلاعات بودند. اما امروزه به مدد فناوری های نوین مخاطبان نیز فارغ از محدودیت های زمانی و مکانی به اطلاعات مورد نظر دسترسی دارند.

▪ تکثر و فراوانی: امروزه ابزارهای ارتباطی به طرزی گسترده در سطح جامعه پراکنده شده و هر کس می تواند اقدام به ارسال و دریافت اطلاعات نماید.

پایگاه های اینترنتی و وبلاگ ها نمونه هایی از این فناوری ها هستند که در دسترس همگان هستند. در حالی که در گذشته ابزارهای ارتباطی و اطلاع رسانی در دست عده ای خاص شامل صاحبان قدرت و نخبگان بود. امروزه همه افراد قادرند به انتشار دیدگاه ها و عقاید خود بپردازند. در واقع تک صدایی در عصر رسانه های سنتی به چند صدایی در «عصر اطلاعات» تبدیل شده است.

▪ نفوذ: فناوری های نوین ارتباطی باعث شده اند تا افراد جامعه تا حد زیادی حریم خصوصی خود را از دست بدهند. حریم و مرزهای ملی و خصوصی کشورها معنی خود را از دست داده اند و اطلاعات با درنوردیدن مرزهای جغرافیایی به گوشه و کنار جهان رسوخ کرده و در خصوصی ترین حریم های افراد وارد می شوند.

▪ تحرک: در گذشته افراد جهت استفاده از ابزارهای ارتباطی از محدودیت مکانی برخوردار بودند به این معنی که در یک مکان مشخص و ثابت می توانستند از ابزارهای ارتباطی بهره مند شوند. اما امروزه فناوری های نوین ارتباطی این امکان را فراهم ساخته اند تا افراد از هرجا حتی در حال حرکت و رانندگی ارتباط برقرار می کنند. گوشی های موبایل، لپ تاپ ها و رایانه های جیبی اطلاعات را در حالت ها و مکان های گوناگون در اختیار افراد قرار می دهند.

▪ تمرکز زدایی: تمرکز زدایی یکی از پیامدهای تکنولوژی اطلاعات است که بیش از همه مورد اشاره قرار گرفته است. تجلی تمرکز زدایی در موارد بسیاری ازجمله انجام کار از راه دور «tele working»، تولید از راه دور «tele producing»، برگزاری کنفرانس از راه دور «tele conferencing»، خریداری مایحتاج از راه دور «tele shopping»، و انجام امور بانکی از راه دور «tele bancing» قابل مشاهده است.

▪ جهان گرایی: فناوری های جدید ارتباطی برخلاف وسایل ارتباط سنتی بعدی فراگیر و جهانشمول دارند. انواع مختلف این فناوری ها از قبیل شبکه های ماهواره ای و اینترنت امروزه ابعادی جهانی یافته اند و تمامی کره زمین را دربرگرفته اند. دیدگاه جهانی فناوری های نوین ارتباطی، باعث شده تا اطلاعات به راحتی و با سرعت زیاد از مرزهای به شدت حفاظت شده عبور کند. امروزه فناوری های ارتباطی، نظامی غول آسا و بسیار پرقدرت از وسایل ارتباطی گوناگون پدید آورده اند که تحت کنترل کشور خاصی نیست و نظارت، تصحیح مسیر و مداخله در فرآیند سیاستگزاری و برنامه ریزی آن کار بسیار دشواری است.

▪ تبدیل پذیری: خصوصیت دیگر رسانه های ارتباطی جدید، تبدیل پذیری است. امروزه به راحتی می توان پیام ها را از شکلی به شکل دیگر تبدیل کرد. به عنوان مثال می توان کلام را تبدیل به متن یا تبدیل به تصویر کرد. با استفاده از این خصوصیت، پیام در اشکال گوناگون از قبیل متن، صدا، تصویر و فیلم و یا ترکیبی از آنها تولید می شود.

▪ اتصال پذیری: از دیگر خصوصیات فناوری های نوین اتصال پذیری آنها است. به این معنی که یک فناوری ارتباطی به سادگی قابل اتصال به سایر فناوری های ارتباطی است. در این حالت قابلیت های فناوری های گوناگون به کمک همدیگر آمده و کار ذخیره، تولید و توزیع اطلاعات را آسان تر می سازد. از نمونه های اتصال پذیری می توان به اتصال دوربین های هندی کم به رایانه و تلویزیون و انتقال تصاویر به آنها اشاره کرد.