دفن

احکام دفن (مسئله 574 تا 587)

مسأله 574ـ میّت را باید طورى دفن کنند که بوى او بیرون نیاید و درندگان هم به او دسترسى پیدا نکنند، اگر ترس آن باشد که جانور به جسد آسیب رساند باید قبر او را با آجر و مانند آن محکم کنند.

مسأله 575ـ هرگاه دفن میّت در زمین ممکن نباشد واجب است به جاى دفن، او را در بنا، یا تابوتى بگذارند و اطراف آن را ببندند.

مسأله 576ـ هنگام دفن کردن باید میّت را در قبر به پهلوى راست بخوابانند بطورى که رو به قبله باشد.

مسأله 577ـ هرگاه کسى در کشتى بمیرد چنانچه بدن او فاسد نمى شود و بودنش در کشتى مانعى ندارد باید صبر کنند تا به خشکى برسند و او را در زمین دفن نمایند وگرنه باید او را غسل دهند و حنوط و کفن کنند و نماز بخوانند بعداً او را در چیزى که حیوانات آبى نتوانند به بدن او دست یابند بگذارند و در آن را محکم کنند و به دریا بیندازند و اگر این هم ممکن نشود چیز سنگینى به پایش ببندند و به دریا بیفکنند و واجب است او را تا ممکن است در جایى بیندازند که فورا طعمه حیوانات دریا نشود.

مسأله 578ـ هرگاه خوف این باشدکه دشمن قبر میّت را بشکافد و بدن او را بیرون آورد و یا به آن آسیب رساند، چنانچه ممکن باشد باید بطورى که در مسأله پیش گفته شد او را به دریا بیندازند.

مسأله 579ـ مخارج محکم کردن قبر میّت در جایى که لازم است و همچنین هزینه انداختن در دریا را باید از اصل مال میّت بردارند.

مسأله 580ـ اگر زن کافرى از دنیا برود و بچّه در شکم او نیز بمیرد، چنانچه پدر آن بچّه مسلمان باشد باید زن را در قبر به پهلوى چپ پشت به قبله بخوابانند تا روى بچّه به طرف قبله باشد، حتّى اگرهنوزروح به بدن بچّه داخل نشده باشد (یعنى هنوز حسّ حرکت پیدا نکرده است) بنابر احتیاط واجب به همین دستور عمل کنند.

مسأله 581ـ دفن مسلمان در قبرستان غیر مسلمان و دفن کافر در قبرستان مسلمان جایز نیست بنابر احتیاط واجب، همچنین دفن مسلمان در جایى که نسبت به او بى احترامى باشد حرام است، مانند جایى که خاکروبه و کثافت مى ریزند.

مسأله 582ـ میّت را نباید در جاى غصبى دفن کنند و همچنین در جایى که براى دفن وقف نشده است (مانند مساجد و مدارس دینى)، مگر این که از اوّل جایى را براى دفن در نظر بگیرند و از وقف مستثنا کنند.

مسأله 583ـ دفن میّت در قبر مرده دیگر در صورتى که موجب نبش نشود (یعنى بدن مرده قبلى ظاهر نگردد) و زمین هم مباح یا وقف عام باشد مانعى ندارد.

مسأله 584ـ بنابراحتیاط واجب چیزى که از میّت جدا مى شود، حتّى مو یا ناخن و دندان را باید با او دفن کرد، ولى به صورتى که موجب نبش قبر نشود، امّا دفن ناخن و دندانى که در حال حیات از انسان جدا مى شود واجب نیست، هر چند بهتر است.

مسأله 585ـ هرگاه کسى در چاه بمیرد و بیرون آوردنش ممکن نباشد باید درِ چاه را ببندند و همان چاه را قبر او قرار دهند و در صورتى که چاه مال غیر باشد، باید به نحوى او را راضى کنند.

مسأله 586ـ هرگاه بچّه اى در رحم مادر بمیرد و ماندنش در رحم براى مادر خطر داشته باشد، باید به آسانترین راه ممکن او را بیرون آورند، حتّى اگر ناچار شوند او را قطعه قطعه کنند اشکال ندارد، این کار باید در درجه اوّل به وسیله شوهرش اگر اهل فن است و در درجه بعد زنى که اهل فن باشد انجام شود و اگر ممکن نیست، از مرد محرمى که اهل فن است استفاده کنند و در غیر این صورت، ناچار باید از مرد نامحرمى که اهل فن است کمک بگیرند.

مسأله 587ـ هرگاه مادر بمیرد و بچّه در شکمش زنده باشد باید فورا بچّه را بوسیله کسانى که در مسأله پیش اشاره شد از هر طرفى که سالم بیرون مى آید بیرون آورند و دوباره شکم او را بدوزند و حتّى الامکان باید این کار زیر نظر اهل فن انجام گیرد و اگر اهل فن نباشد، پهلوى چپ را مى شکافند و بچّه را فورا بیرون مى آورند.

مستحبّات دفن (مسئله 588 تا 593)

مسأله 588ـ مستحبّ است به امید این که مطلوب پروردگار باشد امور زیر را در دفن میّت رعایت کنند:

1ـ قبر را به اندازه قامت انسان متوسط گود کنند.

2ـ میّت را در نزدیکترین قبرستان دفن نمایند، مگر آن که قبرستان دورتر، از جهتى بهتر باشد، مثل این که افراد خوب در آنجا دفن شده اند، یا مردم براى فاتحه بیشتر به آنجا مى روند.

3ـ هنگام دفن، جنازه را در چند قدمى قبر بر زمین بگذارند و تا سه مرتبه، کم کم نزدیک ببرند و در مرتبه چهارم وارد قبر کنند.



4ـ اگر میّت مرد است او را از طرف سر وارد قبر کنند و اگر زن است از طرف عرض بدن و به هنگام وارد کردن او پارچه اى روى قبر بگیرند.

5ـ جنازه را با آرامى از تابوت بردارند و با آرامى وارد قبر کنند، و دعاهایى که دستور داده شده پیش از دفن و موقع دفن بخوانند.

6ـ قبر لحد داشته باشد، یعنى آن راطورى بسازند که خاک روى بدن میّت نریزد،به این ترتیب که قسمت پایین قبررا باریکتر کنند و بعد از گذاشتن میّت در قبر، بالاى آن خشت یا آجر بچینند و یا طرف قبله قبر را کمى از پایین توسعه دهند به اندازه اى که میّت در آن قرار بگیرد.

7ـ پشت سر میّت مقدارى خاک یا خشت بگذارند که وقتى او را به طرف راست مى خوابانند به عقب برنگردد.

8ـ بعد از گذاشتن در قبر، گره کفن را باز کنند و صورت میّت را روى خاک بگذارند و بالشى از خاک زیر سر او قرار دهند.

9ـ کسى که میّت را در قبر مى گذارد با طهارت و سربرهنه و پا برهنه باشد و غیر از خویشان میّت، با پشت دست خاک بر قبر بریزند و بگویند: «اِنَّا لِلّهِ وَ اِنَّا اِلَیْهِ راجِعُونَ» و اگر میّت زن است کسى که با او محرم است او را در قبر بگذارد و اگر محرم نباشد خویشانش او را در قبر بگذارند.

10ـ پیش از آن که «لحد» را بپوشانند دست راست به شانه میّت بزنند و او را حرکت دهند و سه مرتبه بگویند:

اِسْمَعْ اِفْهَمْ یا فُلانَ ابْنِ فُلان (و به جاى فلان ابن فلان اسم میّت و پدرش را ببرند) مثلاً سه مرتبه بگویند: «اِسْمَعْ اِفْهَمْ یا مُحَمَّدَ بْنِ عَلِى» سپس به ترتیب زیر او را به عقاید حقّه اسلامى تلقین دهند و بگویند:

«هَلْ اَنْتَ عَلَى الْعَهْدِ الَّذِى فارَقْتَنا عَلَیْهِ مِنْ شَهادَةِ اَنْ لا اِلهَ إلاَّ اللّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَ اَنَّ مُحَمَّداً صَلَّى اللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ سَیِّدُ النَّبِیّینَ وَ خاتَمُ الْمُرْسَلینَ وَ اَنَّ عَلِیَّاً اَمیرُ الْمُؤمِنینَ وَ سَیِّدُ الْوَصِیّینَ وَ اِمامٌ افْتَرَضَ اللّهُ طاعَتَهُ عَلَى الْعالَمینَ، وَ اَنَّ الْحَسَنَ وَالْحُسَیْنَ وَ عَلِىَّ بْنَ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِىٍّ وَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّد وَ مُوسَى بْنَ جَعْفَر وَ عَلِىَّ بْنَ مُوسى وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِىٍّ وَ عَلِىَّ بْنَ مُحَمَّد وَ الْحَسَنَ بْنَ عَلِىٍّ وَ الْقائِمَ الحُجَّةَ الْمَهْدِىَّ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِمْ اَئِمَّةُ الْمُؤمِنینَ وَ حُجَجُ اللّهِ عَلَى الْخَلْقِ اَجْمَعینَ، وَ اَئِمَّتُکَ اَئِمَّةُ هُدىً اَبْرارٌ یا فُلانَ بْنَ فُلان (و به جاى فلان بن فلان، اسم میّت و پدرش را بگویند) و بعد بگویند: اِذا اَتاکَ الْمَلَکانِ الْمُقَرَّبانِ رَسُولَیْنَ مِنْ عِنْدِ اللّهِ تَبارَکَ وَ تَعَالى وَ سَئَلاکَ عَنْ رَبِّکَ وَ عَنْ نَبِیِّکَ وَ عَنْ دینِکَ وَ عَنْ کِتابِکَ وَ عَنْ قِبْلَتِکَ وَ عَنْ اَئِمَّتِکَ فَلاْ تَخَفْ وَ لا تَحْزَنْ وَ قُلْ فى جَوابِهِما: اَللّهُ رَبِّى وَ مُحَمَّدٌ صَلَّى اللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ نَبِیّى وَ الاْسْلامُ دِینى وَ الْقُرآنُ کِتابى وَ الْکَعْبَةُ قِبْلَتى وَ اَمیرُالْمُؤمِنینَ عَلِىُّ بْنُ اَبى طالِب اِمامى وَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِىٍّ الُْمجْتَبى اِمامِى وَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِىٍّ الشَّهیدُ بِکَرْبَلاءَ اِمامى وَ عَلِىٌّ زَیْنُ الْعابِدینَ اِمامى وَ مُحَمَّدٌ الْباقِرُ اِمامى وَ جَعْفَرٌ الصّادِقُ اِمامى وَ مُوسَى الْکاظِمُ اِمامى وَ عَلِىٌّ الرِّضا اِمامى وَ مُحَمَّدٌ الْجَوادُ اِمامى وَ عَلِىٌّ الْهادِىُ اِمامى وَ الْحَسَنُ الْعَسْکَرِىُّ اِمامى وَ الْحُجَّةُ الْمُنْتَظَرُ اِمامى هؤُلآءِ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِمْ اَجْمَعینَ اَئِمَّتی وَ سادَتی وَ قادَتی وَ شُفَعائی، بِهِمْ اَتَوَلّى وَ مِنْ اَعْدآئِهِمْ اَتَبَرَّءُ فِى الدُّنْیا وَ الاْخِرَةِ، ثُمَّ اعْلَم یا فُلانَ بْنَ فُلان (و به جاى فلان بن فلان، اسم میّت و پدرش را بگویند) بعد بگویند: إِنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالى نِعْمَ الرَّبُّ وَ اَنَّ مُحَمَّداً صَلَّى اللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ نِعْمَ الرَّسُولُ وَ اَنَّ عَلِىَّ بْنَ اَبیطالِب وَ اَوْلادَهُ الْمَعْصُومینَ الاْئِمَّةَ الإثْنَى عَشَرَ نِعْمَ الاْئِمَّةُ وَ أَنَّ مَا جَاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ صَلَّى اللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ حَقٌّ وَ أَنَّ الْمَوْتَ حَقٌّ وَ سُؤالَ مُنْکَر وَ نَکیر فِى الْقَبْرِ حَقٌّ وَ الْبَعْثَ حَقٌّ وَ النُّشُورَ حَقٌّ وَ الصِّراطَ حَقٌّ وَ الْمیزانَ حَقٌّ وَ تَطایُرَ الْکُتُبِ حَقٌّ وَ أَنَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ وَ النّارَ حَقٌّ وَ أَنَّ السّاعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فیهَا وَ أَنَّ اللّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِى الْقُبُورِ. پس بگویند: اَفَهِمْتَ یا فُلانُ (و به جاى فلان اسم میّت را بگوید) پس از آن بگویند: ثَبَّتَکَ اللّهُ بِالْقَوْلِ الثّابِتِ وَ هَدَاکَ اللّهُ اِلى صِراط مُسْتَقیم عَرَّفَ اللّهُ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ اَولِیائِکَ فِى مُسْتَقَرٍّ مِنْ رَحْمَتِهِ. پس بگویند: اَللّهُمَّ جافِ الاْرْضَ عَنْ جَنْبَیْهِ وَ اَصْعِدْ بِرُوحِهِ اِلَیْکَ وَ لَقِّهِ مِنْکَ بُرْهاناً اَللّهُمَّ عَفْوَکَ عَفْوَکَ».

11ـ قبر را به صورت مربع مستطیل بسازند به اندازه چهار انگشت از زمین بلند کنند و نشانه اى روى آن بگذارند که شناخته شود و روى قبر آب بپاشند و بعد از پاشیدن آب، کسانى که حاضرند دستها را بر قبر گذارند انگشتها را باز کرده در خاک فرو برند و هفت مرتبه سوره «إنّا انزلناه» بخوانند وبراى میّت طلب آمرزش کنند. 12ـ این دعا را بعد از آن بخوانند: «اَللّهُمَّ جافِ الاْرْضَ عَنْ جَنْبَیهِ وَ اَصْعِدْ اِلَیْکَ رُوحَهُ وَ لَقِّهِ مِنْکَ رِضْواناً وَ اَسْکِنْ قَبْرَهُ مِنْ رَحْمَتِکَ ما تُغْنِیهِ بِهِ عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِواکَ».

مسأله 589ـ مستحبّ است صاحبان عزا را تسلیت گویند، امّا اگر مدّتى گذشته است و خاطره مصیبت فراموش شده و به واسطه تسلیت مصیبت یادشان مى آید ترک آن بهتر است و نیز شایسته است تا سه روز براى اهل خانه میّت غذا بفرستند.

مسأله 590ـ سزاوار است انسان در مرگ خویشاوندان، مخصوصاً در مرگ فرزند شکیبایى را از دست ندهد و هر وقت میّت را یاد مى کند «اِنّا لِلّهِ وَ اِنّا اِلَیْهِ راجِعُونَ» بگوید و براى میّت قرآن بخواند و طلب آمرزش کند.

مسأله 591ـ جایز نیست انسان در مرگ کسى صورت و بدن خود را بخراشد، و به خود لطمه بزند، و پاره کردن یقه در مرگ غیر پدر و برادر نیز، جایز نیست.

مسأله 592ـ هرگاه مرد در مرگ زن یا فرزند، لباس خود را پاره کند یا زن در عزاى میّت صورت خود را بخراشد بطورى که خون بیاید، یا موى خود را بکند، بنابر احتیاط واجب باید مانند کفّاره قسم را بدهد، یعنى یک بنده آزاد کند، یا ده فقیر راطعام دهد و یا آنها را بپوشاند، بلکه اگر خون هم نیاید به این دستور عمل نماید.

مسأله 593ـ احتیاط واجب آن است که در گریه بر میّت صدا را خیلى بلند نکنند.

^{فتاوای فقهی آیت الله مکارم شیرازی معظّم له}