بر مدار سلوك
نگاهى به سازندگيهاى اخلاقى و عرفانى رمضان
جواد محدثى
شايد هيچ فرصتى براى يك محاسبه همه جانبه و خانهتكانى اساسى و بازنگرى در خود و جامعه، مناسبتر از «ماه رمضان» نباشد.
در شبها و روزهاى اين ماه خدايى، هم مجالى براى بازپرورى روح و جان است، هم فرصتى براى رسيدگى به محرومان و مستمندان و همدردى با دردمندان، هم موقعيّتى براى تقرّب به خدا و تقويت روحيّه معنوى و از خود رها شدن و به خدا پيوستن.
از رمضان چه انتظارى است؟!
و از روزهداران چه انتظارى؟
يكى از تكاليفمان در اين ماه، رسيدگى به «خود» است، گشودن حسابى براى «محاسبه نفس»، رسيدگى به نيك و بدها، خير و شرّها، ثوابها و عصيانها و حسنات و سيّئات خويش.
«توبه»، راهى است، گشوده پيش پاى خاكيانِ گناهآلود، تا جان خويش را به پاكى برسانند و افلاكى شوند و رضاى خداى توبهپذير را فراهم آورند، پنجرهاى است باز شده به رويمان، جهت نگاه كردن به آستان مغفرتِ خداى غفّار.
راستى ... از كجا مىتوان ميزان «خلوص» و «بندگى» را شناخت؟
عبادتها و تهذيبهاى اين ماه، وسيلهاى براى «خودشناسى» و «خداخواهى» است. شبهاى «قدر»، اوجِ اين معرفت متعالى و فيض سرشار الهى است، تا چه كس بهره گيرد، و چه كس تهيدست از اين ضيافتخانه باز گردد!
بانوى بزرگوار اسلام، حضرت زهرا(س) فرمود: «يك روزهدار، از روزهاش چه بهرهاى مىبرد و به چه كارش مىآيد، اگر زبان و گوش و چشم و اندامش را «نگهبان» نباشد؟»
جلوه ديگر رمضان، در ارتباط با «مردم» است.
كسى غمخوارى رنجديدگان محروم را دارد كه رنج و حرمان را بشناسد و گرسنگى و نياز را لمس كرده باشد. در روايات، از جمله حكمتهاى روزه، اين به شمار آمده كه با چشيدن رنج گرسنگى و تشنگى، به ياد گرسنگان بيفتيم، تا ثروتمندان به مستمندان ترّحم كنند و مرّفهان برخوردار، به ياد محرومان نيازمند بيفتند.
روزهدار، زكات بدنش را مىپردازد،
درد گرسنگان را حس مىكند،
با نيازمندان همدردى و همدلى دارد،
اگر در طول سال، معناى «گرسنگى» را نمىداند، به بركت روزه، اين مفهوم برايش عينيّت مىيابد و اگر توفيق يابد و شيطان بگذارد وحرص و آز امان دهد، به فقرا و بينوايان اطعام و افطارى مىدهد، غذاى گرم به خانوادههاى بىبضاعت، اما آبرومند مىفرستد و لبخند شادى بر چهره كودكان چشمانتظار تفقّد و دلجويى مىنشاند ... كه اگر توفيق الهى نباشد، از اين خدمت به همنوع، محروم مىماند.
رمضان به خانهها «بهار» مىآورد ... بهار معنويت و صفا.
سحرخيزى براى سحرىخوردن و مناجات و نيّت روزه و نماز صبح اول وقت، از بركات اين ماه است.
گرم شدن كانون مساجد و محافل دينى و اتصال قويتر «خانه ـ مسجد» و انس بيشتر كودكان و جوانان با خانه خدا و نماز جماعت، بركت ديگرى است.
آهنگ قرآن و دعا، خانهها را نورانى مىكند.
رابطه عاطفى ميان اعضاى خانواده، بر محور «بندگى خدا» تقويت مىشود.
«صله رحم»، افزايش مىيابد و دلها به هم نزديكتر مىگردد.
راستى كه شبها «دعاى افتتاح»، سحرها «دعاى ابوحمزه»، در مساجد دعاهاى هر روزه ماه، در شبهاى قدر، مراسم احياء و غلغله جمعيت در مساجد و حرمها و مصلاها، اينها همه موجى از رحمت و ابرى از كرامت را بر سر مؤمنان، سايهافكن مىسازد.
چه دلهايى كه از ريب و ريا پاك مىشود،
چه دستهايى كه به جيب فتوت مىرود، تا گرهى از كار دردمندى بگشايد و غمى از چهره خانوادهاى بزدايد،
چه حنجرههاى داودى، كه به تلاوت وحى خدا مترنّم مىشوند،
چه وارستگيها و توبهها و پاكشدنهايى كه محصول سبز و ماندگار «موسم رمضان» است،
چه اخلاقهايى كه در سايه مواعظ گويندگان، به صلاح مىگرايد.
چرا رمضان را «آينه»اى نسازيم، براى تماشاى سيماى اخلاق و چهره باطن خويش؟
و كلاسى كه درس آن «خودسازى» است،
متن آن «دعا» و «نماز»،
و قبولى آن «توبه» و توفيق ترك گناه و بهسازى اخلاق در خانه و مدرسه و اداره و بازار و محل كار!
اگر چنين شد، مىتوان روز فطر را «عيد» گرفت.
«عيد فطر»، نمره قبولى در دوره آموزشى «شهراللّه» است.
عيد فطر، عيد توفيق در عبوديت و معرفت و تهذيب نفس و دور شدن از رذائل و نزديك شدن به فضايل است.
عيد «ذكر خدا» و «ياد نيازمندان»،
عيد «كفّ نفس» و كنترل خواستهها و مهار تمنيّات،
كيست كه راضى شود ميوهاى از باغ رمضان نچيده، گام از اين بوستان بيرون نهد؟
وقتى سپاهى بر دشمن پيروز مىشود، شيپور پيروزى مىزنند.
غلبه بر «خصم درون» نيز، شادى دارد.
عيد فطر، جشن عبوديّت است.
خوشا آنان كه اعمالشان مرضىّ نظر «مولا» مىشود و به تفرّجى در دامنههاى روحپرور ملكوتى كه در اين ماه، به زمينيان هديه مىشود پرداخته، دامن دامن مغفرت و رحمت گرد مىآورند.
رمضان نيز مىگذرد و با همه خجستگى و مباركىاش به پايان مىرسد.
گروهى به شبزندهدارى و تهجّد و «يارب يارب» شبها و سحرگاهان انس مىگيرند، عدهاى با دستهايى گشوده از نياز و دلهايى لرزان از خوف و خشيت الهى، چشم اميد به غفرانِ خداى غفار مىدوزند،
جمعى هم در كاستن از لغزشها و سبك كردن بار گناهان مىپردازند،
كسانى از اين يك ماه، براى يازده ماه ديگر توشه سلوك و نيروى عمل صالح برمىگيرند.
راستى ... ما از كدام گروهيم؟!
v
