ذكر به معنی ياد است و در قرآن نيز به همين معني آمده است. "فَذَكّر" يعني پيامبر به آنان ياد آور باش. آیه 23 سوره طه مي فرمايد: و هر كس از ياد من اعراض كند همانا در دنيا معيشتش تنگ شود و روز قيامت نابينا محشورش كنيم.
اذكار به وسيله نام هاي مقدس خداوند در كتب عرفا و علماي سير و سلوك ضبط شده است. البته هر اسمي از اسما حسني تاثير خاصي دارد. طالب علم و معرفت ي"ا عالم و يا عليمُ مي گويد، آن كه غني و ثروت مي خواهد "يا غني و يا معطي و يا كريم" را ورد زبان مي كند، مريض و رنجور"يا معافي يا شافي"و مظلوم به ذكر "يا عادل و يا قاهر" و براي نشاط روح و تصفيه باطن "لا اله الا الله و يا "حي و يا قيوم"بسيار مناسب است و براي غالب حاجت ها صلوات معجزه مي كند.
هدف و چيزي كه بايد گفته شود اين است كه ذكر لساني بدون توجه نفس بلااثر و بي نتيجه است و ذاكر را به مقصد نمي رساند، شخص ذاكر هرگاه صد هزار بار يا كريم و يا غني گويد و مرامش غني و ثروت باشد، اما دل وي به حضرت غني مطلق و متوسل نباشد و یا توجهش به سوي فلان و بهمان باشد البته توفيق نخواهد يافت. كسي كه به ذكر تسبيحات اربعه مشغول است، اما از عظمت حضرت حق غافل است و قلبش به زينت و جلال دنيا مشغول مي باشد حتما به مقامي نخواهد رسيد.
در حال ذكر توجه نفس شرط تاثير است و از همه موثرتر ذكر عملي است. يعني در گفتار و كردار و پندار همواره بايد مراقب بود و حق را فراموش نكرد تا هميشه رهبر و رهنما و ناصر و معين باشد. عمده ترين ذكري كه بنده را به مولا و مخلوق را به خالق نزديك مي كند و او را از مقربان درگاه او مي سازد ذكر نفسي يا عملي است. ذكر لساني و ذكر قلبي بدون عمل و كردار و ترجيح رضاي پروردگار بدون اثر است.
اقدام به معصيت با ذكر مخالف است و طبعا مانع تاثير آن هم می شود. ذكر عملي و نفسي تنها وسيله ارتقا به مدارج عاليه انسانيت است و اين ذكر است كه بنده را در پيشگاه مالک جهان مقرب مي سازد.
کسانی كه به ياد پروردگارشان هستند عملا مطيع اوامر خدايند و انقياد و تسليم بودن در مقابل جميع اوامر حق و اطاعت بدون قيد و شرط از آن خدا و پيامبر(ص) است كه با دستورات آنان مي توان به معارف الهي و بينش درباره نظام خلقت راه پيدا كرد و هميشه به ياد خدا بود و به قرب بيشتري نسبت به پروردگار دست يافت، و اگر از ياد خدا عملا دور مانديم قطعا گرفتار سختي ها و دشواري هاي زندگي خواهيم شد.
در نتيجه ذكر عملي و يا نفسي است كه وسيله ارتقا به مدارج عالي انسانيت را براي بشر فراهم مي آورد و گاهی اين گونه ذكر يعني عمل به اخلاق انسانيت و سركوب نفس اماره حتي بدون ذكر لساني و ذكر قلبي هم تاثير زیادی دارد و در دنيا و آخرت ما را از كيفر وضعي و انتقام حضرت منتقم نسبت به معصيت هاي ديگر می رهاند، چنانكه در احاديث ما این وجود دارد که عدالت و سخاوت در دنيا سبب نام نيك در دنیا و موجب رهايي از آتش جهنم در آخرت می شود.
