امامت در نگاه امام محمد باقر(ع)
امام باقر(ع)، مؤمن را کسى مى داند که به فرایض الهى عمل کند. ایشان این فرایض را هفت عدد مى داند که مهمترین آن امامت است و دیگر فرایض (ارکان) برگرد آن مى چرخند. از دیدگاه ایشان، ایمان واقعى مستقیماً به ولایت امامان مربوط مى شود، یعنى ایمان از اعتقاد به امام پدید مى آید. به فرموده ایشان، ایمان یعنى اعتقاد داشتن به پیامبران، امامان و اطاعت کامل از امام زمان.
امام باقر(ع) براى تبیین مسأله امامت، به تعدادى از آیات قرآن استناد مى جویند. از جمله به آیه ۵۵ سوره مائده (آیه ولایت) که مى فرماید: «همانا سرپرست شما، خدا و رسولش و مؤمنان اند؛ همانانى که نماز را به پا مى دارند و به هنگام نماز زکات مى دهند». امام باقر(ع) به هنگام تفسیر این آیه قاطعانه بیان مى کنند که آیه در شأن حضرت على(ع) نازل شد؛ آن هنگام که در مسجد به هنگام نماز انگشتر خویش را به مردى فقیر عطا کرد.
از دیگر آیاتى که امام باقر(ع) در تبیین و توضیح ولایت امام على(ع) بیان مى فرمایند، آیه ۶۷ سوره مائده است که قرآن خطاب به پیامبر(ص) مى فرماید: «اى پیامبر(ص) آنچه را که از جانب پروردگارت برتو نازل شده است به مردم برسان و اگر چنین نکنى رسالت خداوند را به انجام نرسانده اى و خداوند تو را از شر مردم حفظ خواهد کرد و خداوند کافران را هدایت نخواهد کرد.»
امام باقر(ع) در توضیح و تبیین این آیه مى فرماید: همان گونه که پیامبر(ص) جزئیات مربوط به آیاتى درباره نماز، زکات و حج را مى شکافت و توضیح مى داد، همین طور مردم از او انتظار داشتند که آیه ولایت را هم توضیح دهد و معناى آن را آشکار کند. ولى چون عملاً این تقاضا را کردند، پیامبر(ص) فوق العاده احساس ناراحتى کرد و ترسید مبادا مردم مرتد شوند. چون بى میلى ایشان در تبیین آیه ادامه یافت، آیه ۱۶۷ سوره مائده نازل شد. پیامبر(ص) چون این آیه را دریافت داشت، فرمان خداوند را به جاى آورد و ولایت یعنى امامت على بن ابى طالب(ع) را درغدیر خم تأیید کرد. پس از این ماجرا بود که آیه ۳ سوره مائده نازل شد و در آن کامل شدن دین اسلام و تمام و کامل شدن نعمت خداوند بر امت اعلام شد.
آیه دیگرى که امام محمدباقر(ع) در تأیید ولایت ائمه بیان مى کند آیه ۵۹ سوره نساء است: «اى مؤمنان از خدا و رسولش و اولو الامر از میان خودتان، فرمانبردارى کنید». در تفسیر امام باقر(ع) از اولو الامر، چنین آمده است که مراد از اولوالامر، امامان اهل بیتند.
امام باقر (ع) نه تنها اطاعت از امام را بر مؤمنان واجب مى شمرد، بلکه دوستى ایشان را وظیفه اى مى داند که طبق آیه ۲۳ سوره شورى به بندگان خدا سفارش شده است: «اى پیامبر! بگو که من از شما اجر و مزدى در قبال رسالتم نمى خواهم، جز مهربانى کردن با نزدیکانم». ایشان مى افزایند گروهى اصرار دارند که این آیه با آیه ۴۷ سوره سبأ که در زیر مى آید، نسخ شده است: «بگو هر اجرى که از شما خواستم، براى خودتان است. اجر من بر عهده خداست و او بر هر چیزى گواه است.» امام باقر (ع) با رد این عقیده بیان مى دارند که اگر این آیه قبل از آیه مودت نازل شده باشد که نمى تواند ناسخ آن باشد و اگر هم بعد از آیه مودت نازل شده باشد، مفاد آیه مودت را مؤکدتر مى سازد؛ زیرا دوستى خویشاوندان که پیامبر (ص) خواهان آن است نه تنها به پیامبر (ص) سود مى رساند بلکه به سود مؤمنان نیز هست. از این روست که مى گوید: «هر مزدى که من از شما خواستم، براى خود شماست...»
امام باقر (ع) در اثبات مسأله عصمت به آیه ۳۳ سوره احزاب که به آیه تطهیر معروف است، استناد مى جویند که خداوند مى فرماید: «همانا خداوند اراده کرده است که رجس و ناپاکى را از میان شما اهل بیت پیامبر (ص) ببرد و شما را پاک کند.»
به طول کل، در باب مفهوم و وظایف امام در جامعه، امام باقر (ع) با استناد به آیات قرآن، امامت را یکى از فرایضى بر مى شمرد که خداوند بر دوش مؤمنان نهاده است. در واقع ولایت یا امامت مهمترین وظیفه و فریضه است. ایشان امامت را یکى از ستون هاى عمده اسلام و محورى مى داند که ستون هاى دیگر بر گرد آن در گردشند. به فرموده امام باقر (ع)، امامان، حافظان و هدایت کنندگان مؤمنانند و اطاعت از آنها واجب است. آنها اهل الذکرند و کتاب یعنى قرآن به آنها میراث داده شده است. به این ترتیب، آنها مفسران و تأویل کنندگان وحى اند و چون آنها راسخان در علم اند، از آنها باید تفسیر و تأویل قرآن را پرسید. امامان پاک و معصوم و از گناه و لغزش مصون اند و نورالله هستند که مردم مى توانند راه خود را بجویند و به صراط مستقیم هدایت شوند؛ از این رو دوست داشتن آنها بر مؤمنان واجب شده است.
 

امام باقر(ع) شکافنده دانش ها

امام باقر(ع) را بدین سبب باقر گفتند که ریشه علوم را شناخت، فرع های آن را استخراج و استنباط کرد، زوایای پنهان علوم راآشکار ساخت، دل زمین دانشها را شکافت و گنج های معارف و حقائق را بیرون آورد وگسترش داد، وی رشته های علوم قرآن، الهیات، توحید و تفسیر، کلام، سیره، فنون وآداب، فقه و احکام و حدیث را توسعه بخشید از اینرو «محمد بن مسلم » گوید: ازاو سی هزار حدیث استماع کردم، و «جابر جعفی » گفته است: از امام باقر(ع) هفتادهزار. در حدیث دیگر پنجاه هزار حدیث شنیدم که آنها را بر هیچ کس حدیث نکردم .

امام باقر(ع) و علم هیأت

یکی از رشته های دانش که امام باقر(ع) پیرامون آن به مناسبتهای مختلف به ایراد حدیث پرداخته، دانش فضا و علم هیات و نجوم است. خدای عالمیان در سراسر قرآن 13 بار از نجوم و احکام و آثار آن آیاتی نازل فرموده وامامان معصوم: آیات را تفسیر، تاویل و بیان مصداق کرده اند. از جمله امام باقر(ع) ذیل (و علامات و بالنجم هم یهتدون). «آنان به وسیله ستاره راه می یابند»،(نحل: 16) فرمود: نجم عبارت است از ستاره «جدی » زیرا جدی ستاره ای است که از میان نمی رود [غروب نمی کند] و بر پایه آن «قبله » بنا شده و به وسیله آن اهل خشکی و دریا راهنمائی می شوند.

شایان ذکر است که امام باقر(ع) در مدینه می زیسته اند و بنا به قواعد هیات،قبله مدینه تقریبا به جانب جنوب است. و به سخن دقیق تر طبق جدول دانشمند بزرگ «عبدالرزاق بغائری » طول مدینه سی و نه درجه و پنجاه و نه دقیقه .

فلکی، و طول مکه سی و نه درجه و پنجاه دقیقه (50 ، 39) فلکی است که اختلاف طول آنها تنها 9 دقیقه فلکی برابر با 36 سی و شش ثانیه زمانی و ساعتی است. و طبق جدول «سردار کابلی » نیز اختلاف طول و نصف النهار مکه و مدینه 10 دقیقه فلکی برابر با چهل(40) ثانیه زمانی و ساعتی است.³ از اینرو می بینیم با این که درآن زمان وسائل سنجش دقیق وجود نداشته و مردم کوچه و بازار عرب نیز از آن علم بهره چندانی نداشته اند، امام باقر(ع) در یک فرمول تقریبا فراگیر قبله را برپایه «جدی » و دانستن این ستاره دانسته و در توضیح آن افزوده است به وسیله آن اهل خشکی و دریا راهنمائی می شوند، و این نیست مگر این که ستاره جدی (به ضم جیم و فتح دال) نزدیک قطب شمال قرار دارد و تقریبا ثابت است، از اینرو می توان در شب از آن به عنوان شاخص استفاده کرد و در خشکی و دریا راه و مسیر حرکت را جهت بخشید

اخلاق عملى امام محمد باقر(ع)

عده اى فكر مى كردند تلاش براى معاش كه نشانه فعالیت براى زندگى بهتر است، درست نیست. محمدبن منكدر، یكى از حافظان قرآن در عصر امام باقر(ع)، ضمن تمجید از آن حضرت مى گوید: « روزى از مدینه بیرون آمدم و در صحرا محمدبن على بن الحسین(ع) را دیدم. او در حالى كه بدنى چاق داشت در كنار دو غلام سیاه كار مى كرد. پیش خود گفتم: سبحان الله! پیرمردى از قریش در چنین ساعتى از روز با این وضع براى به دست آوردن دنیا در تلاش است. باید او را موعظه كنم! نزد او رفته و گفتم: خداوند تو را حفظ كند. اگر در این حالى كه هستى اجل تو برسد چه خواهى كرد؟! فرمود: «اگر در این حالى كه هستم؛ بمیرم، در حالى كه در اطاعت خدا بوده ام از دنیا رفته ام. من باكار كردنم، خود و عیالم را از محتاج بودن به تو و مردم حفظ مى كنم. وقتى از سر رسیدن اجل هراسناك خواهم بود كه اجل، مرا در حال نافرمانى خدا دریابد.» گفتم: اى فرزند رسول خدا! راست فرمودى. من مى خواستم تو را موعظه كنم كه تو مرا موعظه كردى.

امام باقر(ع) در توصیف شیعیان خود مى فرماید: «شیعیان ما در بالاترین مراحل تقوایند. آنان از جمله تلاش كنندگان و وفاكنندگان به عهد و امانت بوده و اهل زهد و عبادت هستند. آنان در هر شبانه روز، پنجاه و یك ركعت نماز به جاى مى آورند. آنان شب ها در حال عبادت و روزها روزه اند. زكات اموال خود را مى پردازند و به حج مى روند و از تمام محرمات الهى اجتناب مى كنند» و در جاى دیگر مى فرمایند: «كسى كه در یك شهر دهها هزار نفرى با شد و پرهیز گار ترین آنها نباشد، از ما نیست.» به فرموده امام باقر(ع) یك شخص مؤمن باید این چهار صفت را داشته باشد: «توكل به خدا، تفویض امور به خداوند، رضا به قضاى خدا و تسلیم به حكم یا مشیت خدا.»

در نگاه ایشان، ایمان چهار ركن و پایه دارد: «۱- صبر، ۲- یقین، ۳- عدل، ۴- جهاد» ایشان در حدیثى دیگر در مورد نقش اخلاق خوش در افزایش ایمان مى فرمایند: «ایمان كسى كاملتر است كه اخلاقش بهتر باشد». در سخن از فضایل، ایشان بویژه بر صبر تكیه مى كنند كه مانع گلایه و شكایت از مردم مى شود.

امام باقر(ع) بر كسب علم تأكید زیادى داشته اند و این امر از احادیث بسیارى كه از ایشان روایت شده، آشكار است. اما در نگاه ایشان، علم اندوزى هدف نیست بلكه وسیله اى است براى رسیدن به هدف كه آن هدف، اصلاح عمل است. و پس از آن، به دانشى كه آموخته ایم عمل كنیم و آنچه را كه آموخته ایم به دیگران بیاموزیم.

به این ترتیب است كه با علم مى توان عمل را اصلاح كرد و چون عمل اصلاح شود، آنگاه ایمان افزون تر و قوى تر مى شود.

ایمان قوى تر به نوبه خود، علم انسان را عمیق تر مى كند و عمیق شدن علم باعث تهذیب عمل مى شود. بدین شكل، بنابرنظر امام باقر(ع) علم و عمل و ایمان به یكدیگر وابسته اند.

نقش امام محمدباقرع در عرصه جدال¬های کلامی سیاسی
نقش امام باقرع در عرصه جدال¬های کلامی سیاسی عصر اموی در رابطه با وضعیت شیعیان در این دوران قابل بررسی است. بر این اساس، در ابتدا نگاهی گذرا به وضعیت این گروه لازم به نظر می¬رسد.
نخستین حضور جمعی شیعیان در عرصه سیاسی پس از شهادت امام علی ع، به دوران حکومت معاویه و در جریان صلح امام حسن  مربوط می¬شود. پس از جریان صلح عده¬ای از بزرگان و اشراف مدینه نزد امام حسن ع آمدند و درباره جریان صلح با او گفتگو کردند. به اعتقاد طه حسین، "در آن روزی که این عده، [امام] حسن ع را ملاقات کردند و آن گفت و شنود میانشان ردوبدل شد، همان روزی است که حزب سیاسی منظم شیعه علی و فرزندانش تأسیس شد.... برنامه این حزب این بود که می¬باید از امامی که از فرزندان علی ع است، اطاعت شود و باید در حالت صلح بسر برد تا موقع جنگ فرا رسد" این گروه پس از امام حسن ع، در دوران امامت امام حسین ع نیز در یک اقدام دسته جمعی کم و بیش از امام حسین ع اطاعت کرده، در جریان قیام کربلا با او همکاری نمودند. حادثه کربلا در آغازین ایام حکومت بنی¬امیه، حادثه¬ای بسیار مهم در تاریخ شیعه به حساب می¬آید. رویدادهای سیاسی اجتماعی پس از این حادثه بیانگر این واقعیت مهّم است که نه تنها این حادثه جدال¬های کلامی سیاسی جدیدی را در عرصه گفتگوهای عمومی مسلمانان وارد ساخت، بلکه وضعیت شیعیان را نیز با انشعاب¬های خاصی روبرو گردانید. نخستین انشعاب، بدین ترتیب، با شکل¬گیری "زیدیه" صورت گرفت. به گفته ابن خلدون: "زیدبن علی در کوفه بر هشام خروج کرد. او هشام را به کتاب و سنت فرا می خواند و می¬گفت: باید که با ستمگران نبرد کند و از ناتوانان دفاع نماید. محرومان را به مال یاری رساند و غنایم را به عدل تقسیم کند و ردّ مظالم نماید و کارهای نیکو کند و اهل بیت را یاری رساند."
حیات زید بن علی مصادف با امامت امام محمد باقرع بود و از این جهت نوع برخورد امام باقرع با وی می¬توانست جدال¬های کلامی خاصی را بوجود آورد. اگر چه زید در سال 121 و در دوران امامت امام جعفر صادق ع در کوفه موفق به یک قیام عمومی و با حضور شیعیان گردید امّا همان طوری که ابن خلدون می¬نویسد: "امّا وقتی [شیعیان] شنیدند که زید بر ابوبکر و عمر ثنا می¬گوید جمعی او را ترک کردند. "این گزارش تاریخی به نظر برخی ممکن است حکایت از این داشته باشد که نوعی مغایرت میان عقاید زید و طرفدارانش با عقاید شیعیان امامیه شکل گرفته است. ابن خلدون این مغایرت را به این نکته ارجاع می¬دهد که زید همچون استاد خود و اصل بن عطا معتزلی با وجود اعتقاد به افضلیت امام علی ع، خلافت مفضول را جایز می¬دانست و بر این اساس، خلافت ابوبکر و عمر را به رسمیت می¬شناخت. در واقع آنها بر این باور بودند که امامت تنها حق شخص افضل است اما شرایط اوضاع و احوال ممکن است وجود او را مورد غفلت قرار دهد و از این میان مفضول سودمند گردد.
از نظر زیدیه آنچه امامت را در کنار وجود شرایطی همچون آگاهی و علم امام به علوم دینی و تقوا و کمالات اخلاقی، معتبر کرده، موجب تعیّن در فردی حاضر می¬شود، قیام وی بر ضد حاکمان نامشروع است. به همین دلیل آنان با ردّ تقیه بر این امر تأکید می-کردند که هر گاه امام، مسلمانان را دعوت به وفاداری و همکاری کند، عَلَم او پاسخ مثبت گفتن به ندای وی را بر تمامی مسلمانان واجب می¬سازد و این دعوت و خروج در مقابل حکّام نامشروع است که امامت را شرعاً اعتبار می¬بخشد. بدین ترتیب، اعتقاد به جواز خلافت مفضول و ضرورت قیام به سیف برای امام، راه زیدیه از دیگر شیعیان را جدا ساخته، تا حدودی افکار آنها را به معتزله نزدیک می¬ساخت. چنین اعتقاداتی موجبات شکل¬گیری نخستین انشعاب عقیدتی - کلامی از شیعه را فراهم ساخت. اگر چه قبل از زیدیه و پس از قیام کربلا می¬توان از گروه¬هایی همچون توابین و کیسانیه نیز نام برد، امّا تفاوت اساسی این گروه¬ها با زیدیه در این است که گروه¬های مذکور عمدتاً به مثابه گروه-های سیاسی و در عکس¬العمل به حادثه سیاسی اجتماعی کربلا شکل گرفته¬اند در حالیکه زیدیه از هویت کلامی برخوردار است. این هویت کلامی زیدیه را از شیعیان امامی جدا می¬ساخت.
بر این اساس، اگر چه قیام زید و شکل¬گیری زیدیه پس از رحلت امام باقرع صورت گرفته است و در نتیجه مناظره ¬ها و جدال¬های کلامی زیدیه با دیگر شیعیان در دوران امام صادق ع بوده، امّا بدلیل هم عصری امام باقرع با زید، زمینه برخی گفتگوها میان آنان فراهم گردیده، توجه به آنها می¬تواند وضعیت گفتگوها و جدال¬های کلامی سیاسی این دوران را آشکار نماید. در ادامه افزون بر گزارش مناظره¬های کلامی امام محمد باقرع با جریان¬های کلامی سیاسی غیر شیعی، به موضع¬گیری امام نسبت به زید بن علی نیز به صورت گذرا اشاره می¬کنیم. هدف از این گزارش، آشکار ساختن نقش امام باقرع در نقد جریان¬های مذکور است.

قالَ امام باقر (ع):

• ... مهدی ظهور می کند... و به خدا سوگند سیصد و ده نفر و اندی که در میان آنان پنجاه زن است٬ همچون پاره های ابرهای پاییزی از هر سو و پشت سر هم در مکه گرد می آیند بی آنکه از پیش قرار و وعده ای نهاده باشند. این است معنای آیه ی شریفه :
• ((هر کجا باشید خداوند همه ی شما را گرد می آورد)).

منبع : البحار 52/222

امام باقرع و نقد جریان¬های فکری کلامی
امام باقرع در فرصت¬های پدید آمده از طریق مناظره¬های کلامی به نقد افکار جریان¬های فکری کلامی دوران خود پرداخته، از این طریق از افکار شیعه دفاع می¬کند. مهم¬ترین آنها را به شکل گذرا می¬توان در موارد زیر خلاصه کرد:

امام ع و معتزله
همان طوری که قبلاً اشاره شد، معتزله در دوران امام محمد باقرع به یکی از مکاتب کلامی نسبتاً رایج در میان اهل سنت تبدیل گردیده بود. امام ع در مناظره با بزرگان معتزله به نقد افکار آنان می¬پردازد. به عنوان نمونه به هنگام ملاقات حسن بصری با امام ع در مدینه و در پاسخ به این پرسش وی که آمده¬ام از شما درباره مسائلی از کتاب خداوند سؤال کنم، می¬فرماید:
"آیا شما فقیه اهل بصره هستید؟" حسن بصری پاسخ مثبت می¬دهد و امام پس از آنکه به جایگاه مهم وی اشاره می¬کند، ابتکار عمل مناظره را به دست گرفته این گونه به طرح پرسش¬هایی از حسن بصری می¬پردازد:
می¬گویند که تو می¬گویی: خداوند بندگان را آفرید و امور آنان را به آنان واگذار کرد.
حسن بصری از پاسخ گفتن در برابر امام عاجز می¬ماند و امام پس از گفتگوهایی درباره برخی آیات وی را از قول تفویض منع می¬کند و باطل بودن آن ایده را بیان می¬کند.
در موردی دیگر عمروبن عبید از بزرگان معتزله با امام محمد ع ملاقات کرده و با قصد امتحان امام از وی درباره معنی این آیه سؤال می¬کند: أَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُواْ أَنَ‏السَّمَوَتِ وَالْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَهُمَا (انبیاء/30). امام در پاسخ می¬فرماید: آسمان بسته بود یعنی بارانی از آن نمی¬بارید و زمین بسته بود یعنی از آن گیاهان نمی¬روئید.
عمروبن عبید سخنی نمی¬گوید و از مجلس خارج می¬شود امّا دو مرتبه بر می¬گردد و از امام ع درباره معنای آیه¬ای دیگر سؤال می¬کند:
وَمَن يَحْلِلْ عَلَيْهِ‏غَضَبِى فَقَدْ هَوَى ( طه/81 ) " مقصود از غضب خداوند چیست؟
امام ع می¬فرماید: غضب خداوند عقاب اوست و کسی که بگوید: چیزی باعث تغییر در خداوند می¬شود کافر شده است. بدین ترتیب، امام در جا¬های مختلف و به مناسبت-های متعددی با بزرگان معتزله به مناظره پرداخته، دیدگاه¬های کلامی آنان را نقد می¬کند.

سيره علمي امام باقر (ع)

زندگي امام باقرعليه‌السلام مصادف با دوران پر تلاطم زوال بني اميه بوده است، اما به دليل شرايط خاص آن زمان ايشان از نظر سياسي در انزوا بودند و اعتراض هاي او، با اين كه در اين راه تا سر حد شهادت حركت كرد، به صورت يك نهضت سياسي همه جانبه براي سرنگوني رژيم بني اميه نيانجاميد.

‌او دريافته بود فرهنگ تشيع در انزوا قرار دارد؛ از اين رو لازم بود به يك انقلاب وسيع فرهنگي دست بزند و با تشكيل حوزه علميه و تربيت شاگردان برجسته، فقه آل محمد ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ و خط فكري تشيع را آشكار کند.

‌بر همين اساس امام باقرعليه‌السلام زمينه‌سازي بسيار عميق و خوبي در اين راستا نمود و پس از ايشان، فرزند برومندش امام صادق ـ‌ عليه‌السلام ـ با تشكيل حوزه علميه با چهار هزار نفر شاگرد، آن را به ثمر رسانيد و يك دانشگاه عظيم اسلامي در تاريخ اسلام آشكار و ماندگار شد.

‌بنابراين، مي‌توان گفت؛ امام باقر ـ عليه‌السلام ـ مؤسس و بنيانگذار حوزه علميه شيعه و نهضت فرهنگي انقلاب فرهنگي تشيع بود.

حكومت و سياست در سيره امام باقر(ع)

با وجود تمام سخت گيري هاي بني اميه، امام باقرعليه‌السلام به تبيين معارف اهل بيت عليه‌السلام مي پرداخت و از تبيين جايگاه امامت و ولايت در اسلام كه به معناي زعامت و تصدي امر است، دست بر نمي داشت.

‌زراره، يكي از اصحاب امام باقرعليه‌السلام حديثي را از ايشان روايت مي‌كند كه امام عليه‌السلام در تشريح مباني اسلام فرموده است:
« بني الاسلام علي خمسة اشياء، علي الصلوة و الزکاة و الحج و الصوم و الولايه.
اسلام بر پنج چيز استوار است، برنماز و زکات حج و روزه و ولايت (رهبري اسلامي) »
زراره مي‌گويد: عرض كردم كدام يك از اين مباني برتر است؟
حضرت فرمود: الوِلايَةُ اَفْضَل؛ لِاَنَّها مِفْتاحُهُنَّ. وَالواليُ هُوَ الدَّليلُ عَلَيهِنَّ ؛ ولايت و رهبري برتر است. زيرا كليد و راهگشاي مباني ديگر است و اين رهبر؛ راهنماي مباني ديگر است.

‌با اين وجود امام باقرعليه‌السلام به تبعيت از جد بزرگوارش امام علي ـ عليه‌السلام ـ هر جا كه احساس مي‌كرد، كيان كشور اسلامي و آبروي اسلام در خطر است، خلفا را از راهنمايي و ارشاد‌هاي خود محروم نمي‌کرد.

سيره عملى امام باقر(ع)

زندگي امامان معصوم عليه‌السلام، همواره الگوي شيعيان در زندگي است. و در حقيقت آن گونه كه از قول معصوم ـ ‌عليه‌السلام ـ‌ بر مي‌آيد عمل به گفتار و تبعيت از كردار ايشان، به نوعي بيانگر ميزان دوستي و نشانگر محبت به ايشان باشد.

 ‌در زير به دو نمونه از سيره عملي امام باقر ـ عليه‌السلام ـ اشاره مي‌شود:

1ـ حلم امام

‌‌مردى مسيحى از روى كينه‏اى كه با امام عليه‌السلام داشت كلمه باقر را به بقر تغيير داد و به آن حضرت گفت: انت بقر. امام عليه‌السلام بدون آن‌كه از خود ناراحتى نشان داده و اظهار عصبانيت كند با كمال سادگى فرمود: نه من بقر نيستم، من باقرم.
مسيحى گفت: تو پسر زنى هستى كه آشپز بود امام فرمود: «شغلش اين بود، عارو ننگى محسوب نمى ‏شود.
مسيحى گفت: مادرت سياه وبى شرم وبد زبان بود. امام فرمود: اگر اين نسبت‌ها را كه به مادرم مى ‏دهى راست است خدا او را بيامرزد و از گناهانش بگذرد و اگر دروغ است از گناه تو بگذرد كه دروغ و افترا بستى.
مشاهده اين همه حلم از مردى كه قادر بود همه گونه موجبات آزار يك مرد خارج از دين اسلام را فراهم آورد كافى بود كه انقلابى در روحيه مرد مسيحى ايجاد نمايد و او را به سوى اسام بكشاند. اما ب مرد مسيحى بعد مسلمان شد.

2 ـ زحمت در طلب رزق

‌در گرماى شديد تابستان محمدبن منكدر كه خود را از زهاد و عباد و تارك دنيا مى ‏دانست امام را در حال خستگى شديد در انجام كارى مى ‏بيند گمان مى ‏كند امام خود را براى طلب دنيا اين گونه به زحمت انداخته، لذا به نصيحت مى‏پردازد و مى ‏گويد آيا سزاوار است مرد شريفى مثل شما در اين گرماى طاقت فرسا در طلب دنيا بيرون بيايد، اگر خداى نخواسته در اين حال مرگ شما را فرا رسد چه وضعى براى شما پديد خواهد آمد؟
شايسته نيست شما به دنبال دنيا برويد و خود را به رنج و زحمت بيندازيد.
امام عليه‌السلام فرمودند: اگر مرگ من در همين حال برسد و من بميرم، در حال عبادت و انجام وظيفه از دنيا رفته‏ ام، زيرا اين كار، عين طاعت و بندگى خدا است.
تو خيال كرده ‏اى كه عبادت منحصر به ذكر و نماز و دعاست من زندگى و خرج دارم اگر كار نكنم بايد دست حاجت به سوى تو و امثال تو دراز كنم.
من در طلب رزق مى ‏روم تا احتياج خود را از ديگران سلب كنم. وقتى بايد از رسيدن مرگ هراسان باشم كه در حال معصيت و خلافكارى و تخلف از فرمان الهى باشم نه در چنين حالى كه در حال اطاعت امر حق هستم و او مرا موظف كرده بار دوش ديگران نباشم و رزق خود را خودم تحصيل كنم.
زاهد گفت عجب اشتباهى كرده بودم. اكنون متوجه شدم كه من روش غلطى را مى ‏پيموده ‏ام و احتياج كاملى به نصيحت داشته ‏ام.

سيره اخلاقي امام باقر(ع)

‌روايات بسياري از ائمه اطهار و رسول اکرم تصريح مي کنند که اخلاق نيکو بخش عمده ايي از دينداري است. و حتي نبي مکرم اسلام(ص)، در حديثي يادآوري کرده اند که ايشان براي تکميل مکارم اخلاقي مبعوث شده اند.

‌اخلاق نيکو در کنار ايمان به خداوند و روز حساب ، اقامه نماز، پرداخت زکات و انفاق مال در راه خدا و شکيبايي در مصايب از صفات برجسته نيکوکاران، راستگويان و پرهيزگاران است.

‌جامعه اسلامي آنگاه بر راه درست گام برميدارد و آن زمان شايسته اين صفت( اسلامي) خواهد بود که بيش از هميشه بر طريق اخلاق انساني گام بردارد؛ چون موازين اخلاقي براي فرد همچون قوانين براي جامعه است. جامعه بي‌قانون با انسان بي‌اخلاق برابر است. هر دو برآشفته‌، غيرقابل اعتماد و راکد‌اند و هر دو رو به سوي قهقرا خواهند رفت.

نيکوگفتاري با ديگران

‌بهترين چيزي را که دوست داريد درباره شما بگويند ، درباره مردم بگوييد.
امام محمد باقر ـ عليه‌السلام ـ پنج نکته را سفارش فرموده اند:
اگر مورد ستم واقع شدي ستم مکن.
اگر به تو خيانت کردند خيانت مکن.
اگر تکذيبت کردند خشمگين مشو.
اگر مدحت کنند شاد مشو.
اگر نکوهشت کنند بي تابي مکن.

اين نکات را نه تنها شکيبايي که استقامت بزرگ مي توان ناميد. مردمي که در مناسبات متقابل با يکديگر اين موارد را رعايت کند: حقوق ديگران را مانند حقوق خود محترم داشته بر آن دل بسوزانند، فروتني را پيشه خويش ساخته از غرور و جدال بپرهيزند و درکنار اين سه شکيبايي به خرج دهند مطمئناً درِ دنيايي زيبا و جامعه اي سالم را به روي خويش خواهند گشود و پس از آن ما ناظر مشاجره و برخوردهاي رانندگان درخيابان ها، مردم در صف ارزاق و ديگر صحنه هاي دل آزار نخواهيم بود.

امام و خوارج
اگرچه خوارج به عنوان یک گروه همچون گذشته فعال نبودند امّا کم و بیش در فرصت¬های گوناگون برخی از آنان عقاید خود را تبیین می¬کردند. امام ع نیز در برابر آنها به نقد عقاید آنان پرداخته، در مناظره¬های آنها شرکت می¬کرد. به عنوان نمونه، یکی از خوارج از امام ع می¬پرسد: چه چیزی را می¬پرستی؟ امام درپاسخ می¬فرماید: الله. آن مرد می¬پرسد: آیا او را دیدی؟ امام می¬فرماید: بله. چشم¬ها او را نمی¬بینند امّا دلها او را با حقایق ایمان می¬بینند. با قیاس [با رویکرد مقایسه¬ای] شناخته نمی¬شود و با حواس درک نمی¬شود، با نشانه¬ها توصیف می¬شود، با دلالت¬ها شناخته می¬شود، در حکمش ظلم نمی-کند. او همان خدایی است که جز او خدایی نیست" در موردی دیگر، نافع ازرق از شخصیت¬های معروف خوارج از امام باقرع سؤالاتی را می¬پرسد و امام پس از پاسخ-گویی به این سؤالات، از نافع ازرق می¬خواهد که به خوارج سخنانش را نقل نماید. امام ع از او می¬خواهد که به خوارج بگوید چرا جدایی از امام علی ع را جایز دانستید در حالی که قبلاً در پیروی از او حاضر بودید کشته شوید و او را در راه خدا یاری می-کردید؟ آنها به تو خواهند گفت: او [امام علی ع] در دین خدا داوری کرده است؟ پس به آنان بگو: خداوند خود داوری دو نفر را در این آیه جایز دانسته است: فَابْعَثُواْحَكَمًا مِّنْ أَهْلِهِ‏ى وَحَكَمًا مِّنْ أَهْلِهَآ إِن يُرِيدَآ إِصْلَحًايُوَفِّقِ اللَّهُ بَيْنَهُمَآ (نساء/ 35) و رسول خدا ص نیز سعدبن معاذ را درباره بنی¬قریظه داور قرار داد و او نیز درباره آنها داوری کرد. آیا نمی¬دانید که امام علی ع به داوران دستور داد که بر اساس قرآن داوری کنند و از آن تخلّف نکنند و شرط کرد که اگر داوری آنان با قرآن مخالف باشد رد گردد. وقتی که حکمیت تمام شد برخی گفتند: کسی که داور معین کردی علیه تو حکم کرد. امام علی ع در پاسخ فرمود: من به حکمیت یک فرد تن ندادم بلکه به حکمیت کتاب خدا تن دادم. پس باید به خوارج گفت که در اصل این حکمیت با شرط صریح امام به رد بودن حکم مخالف قرآن کریم، چه انحرافی وجود دارد. "نافع ازرق با شنیدن این سخنان از امام باقر ع جدا می¬شود امّا اعتراف می¬کند که هرگز چنین سخنانی را نشنیده است."
در موردی دیگر، یکی از بزرگان خوارج به همراه یارانش برای مناظره نزد امام محمد باقر ع می¬آید. در این جلسه که جمعی از فرزندان مهاجران و انصار نیز حضور داشتند، درباره فضایل امام علی ع سخنان متعددی گفته شد. امام باقرع از مرد خارجی پرسید: درباره حدیث خیبر چه می¬گویی: او گفت: این حدیث حق است و شکّی هم در آن نیست ولی کفر پس از این مرحله پدید آمد. امام باقر عفرمود: آیا آن روز که خداوند علی را دوست می¬داشت، می¬دانست که او در آینده اهل نهروان را خواهد کشت یا نمی-دانست؟ مرد گفت: اگر بگویم خدا نمی¬دانست، کافر شده¬ام، پس ناگزیر باید اقرار کنم که خداوند می¬دانسته است. امام باقر  ع فرمود: آیا محبت خدا به علی  ع از آن جهت بوده که وی در خط اطاعت خدا حرکت می¬کرده یا به خاطر عصیان و نافرمانی بوده است؟ مرد گفت: بدیهی است که دوستی خداوند نسبت به امیرالمؤمنین ع از جهت اطاعت و بندگی وی بوده است نه عصیان و نافرمانی. سخن که به اینجا رسید، امام باقر عرو به آن مرد کرد و فرمود: اکنون تو در میدان مناظره مغلوب شدی، از جای برخیز و مجلس را ترک کن. مرد از جای برخاست و آیه ای از قرآن را که بیانگر آشکار گشتن حق برای او بود زمزمه می¬کرد و اظهار داشت: " الله اعلم حیثُ یجعَلُ رسالته"
نمونه¬هایی از این قبیل بیانگر این واقعیت است که امام محمد باقر ع در مناظره-های کلامی خود، خوارج را نیز در نظر داشته و تلاش می¬کند در این مناظره¬ها انحرافات فکری آنان را نمایان سازد.

امام ع و مرجئه
مرجئه همان طوری که گذشت، قضاوت و داوری بر مبنای عمل را انکار کرده و آن را حق خداوند متعال در روز قیامت دانسته، به ضرورت ارجاء و تأخیر تا روز قیامت در کنار امیدواری به رحمت وی اعتقاد داشتند. به همین دلیل در بحث ایمان و مناظره کلامی مسلمانان درباره مفهوم آن، تصدیق و پذیرش قلبی را ایمان دانسته، اقرار به گفتار و عمل را لازم نمی¬دانستند. امام محمد باقرع در نقد باور آنان و تصحیح انحراف پدید آمده در میان آنان در فرصت¬های مختلف در مناظره¬هایی با آنان شرکت می¬کرد. به عنوان نمونه، روزی عمروبن قیس و برخی از شاگردانش نزد امام محمد باقرع آمده و دیدگاه خود را درباره ایمان اینگونه مطرح نمودند:
"ما اهل دعوت و ملت خود را با انجام معصیت و گناه از دایره ایمان خارج نمی-سازیم". بر اساس این گزاره، از نظر آنان انجام گناه و معصیت تأثیری بر ایمان نگذاشته، همچنان فرد با ایمان تلقی می¬شود. امام باقر در ردّ این دیدگاه خطاب به ابن قیس به سخنی از پیامبر اسلام ص  استناد می¬کند که فرمود: لا یزنی الزانی و هو مؤمن و لا یسرق السارق و هو مؤمن"
امام با استناد به این کلام دیدگاه مرجئه را اینگونه نقد می¬کند که بر طبق این روایت، ارتکاب معصیت زنا و سرقت بر ایمان فرد تأثیر می¬گذارد و ایمان را مخدوش می¬سازد. به دیگر سخن، امام با تفکیک ایمان از اسلام، ایمان را مرحله¬ای از اسلام معرفی می¬کند که باعث جلوگیری از ارتکاب گناه می¬شود. بدین ترتیب برداشت مرجئه از ایمان زیر سؤال رفته، امکان قضاوت و داوری درباره فرد معصیت کار مبنی بر مخدوش شدن ایمان وی فراهم می¬گردد و ایمان ارتباط وثیقی با عمل پیدا می¬کند.