از جمله نامهايي که با صفحات تاريخ آشنايي ديرينه دارد نام ساوه است. شهري که تقدم تاريخي آن به عهد باستان باز مي گردد و غناي فرهنگي آن ياد آور حضور بزرگان علم و ادب و هنر در ايران خطه از سرزمين ايران است. عده اي پيدايش آن را به روزگار کيخسرو نسبت داده اند و گروهي نام آن را ماخوذاز واژه اوستايي "سوا" Sava و يا واژه پهلوي "سوکا" Savaka دانسته اند.
تاریخ طبری کهن ترین تاریخی است که نام ساوه در آن آمده است. در اواخر دوره ساسانی ودر اوایل دوره اسلامی یعنی سال 22 هجری ، ساوه جزو ایالت کوهستان یا جبال بوده است.
در سال 617. ه . ق برابر 1220 میلادی شهر ساوه توسط مغولان ویران و مردم آن قتل عام شدند. در فاصله دو قرن بمرور زمان ویرانیهای ناشی از جمله چنگیز و ایلخان تیمور مرمت گردید و بواسطه واقع شدن بر سر شاهراههای ایران دوباره رونق یافت، بویژه راهی که سلطانیه مرکز ایلخانان را به قم و اصفهان و ری و کاشان می پیوست.
ساوه يكي از شهرها و مناطق باستاني بازمانده از دوره ساساني است. تپه باستاني ساساني آسياباد(اسيرآباد) در مجاورت شهر، همچنين تپه ها و محوطه هاي تاريخي هريسان، خرم آباد، آوه و امثالهم نشانگر قدمت اين شهر مي باشد. ساوه در روزگار پارتيان با نام (سواكينه) يكي از منازل مهم ميان راهي و در سده هفتم قبل ازميلاد يكي از دژها و منازل سرزمين ماد به شمار مي رفته است. از وضعيت ساوه در روزگار پيش از اسلام اطلاع دقيقي در دست نيست، ولي از قرن دوم هجري به بعد در مورد اين شهر اطلاعات و روايات مكتوب زيادي در دست است. ورود حضرت معصومه (ع) به ساوه درراه سفر به خراسان و بيماري ايشان در ساوه نخستين رويدادي است كه در تاريخ اوايل دوران اسلامي اين شهر ذكر شده است.
حمدالله مستوفی درباره ساوه چنین نوشته است:
« در اول در آن زمین بحیره(دریاچه)بوده و در شب ولادت رسول اکرم (ص) آب آن به زمین فرو شد و آن از مشروبات بوده است و بر آن زمین شهری ساختند.بانی آن معلوم نیست و در حمله مغولها باروی آن دچار خرابی شد و خواجه ظهیر الدین علی بن ملک شرف الدین ساوجی آن را عمارت نمود. هوایش به گرمی مایل است و آبش از رودخانه مزدقان و قنوات مشروب می شود.»
شهرستان ساوه يکي از شهرستان‌هاي استان مرکزي است كه از دو بخش به نام هاي مرکزي و نوبران تشکيل شده است و قطب صنعتي كاوه كه يكي از قطب هاي بزرگ كشور است در اين شهرستان واقع شده است. از محصولات معروف و شناخته شده ساوه مي توان به انار ساوه اشاره نمود.
دهستان‌ها
دهستان‌های بخش مرکزی:
دهستان طراز ناهید
دهستان قره‌چای
دهستان نورعلی بیک
دهستان شاهسونکندی
نقاط شهری: ساوه
دهستان‌های بخش نوبران:
دهستان کوهپایه (شهرستان ساوه)
دهستان بیات
دهستان آق‌کهریز
نقاط شهری: غرق‌آباد - نوبران
شهرستان ساوه به دلیل موقعیت جغرافیایی و ارتباطی همواره در طول تاریخ مورد توجه بوده و به همین دلیل آثار، ابنیه و جاذبه های سیاحتی و زیارتی متعددی مربوط به دوره های مختلف تاریخی در این شهرستان وجود دارد.
مکان های دیدنی شهرستان ساوه
مسجد جامع ساوه: بنای مسجد جامع ساوه بعنوان یکی از آثار ارزشمند هنر معماری، نقاشی، کاشی کاری ، و گچبری است. از خصوصیات این بنای تاریخی، مذهبی نمود هایی از 3 مقطع تاریخی (قبل از اسلام ، قرون اولیه اسلامی ، و دوران صفوی) در آن است.
قلعه آردمین: این قلعه در روستای آردمین واقع در 56 کیلومتری جاده ساوه – همدان و در سه راهی غرق آباد است.
مناره مسجد جامع: در گوشه شمال شرقی و بیرون از چهار دیواری مسجد جامع ساوه، مناره ای رفیع و تماماً از آجر مربوط به دوره سلجوقی واقع گردیده است.
بنای مسجد انقلاب (قرمز): در ضلع شمالی میدان قدیمی ساوه (انقلاب) واقع شده که به خاطر تزئینات و کتیبه های قرمز رنگی که در این مسجد وجود دارد آنرا مسجد قرمز نیز می گویند.
کاروانسرای باغ شیخ: این کاروانسرا در 6 کیلومتری شرق ساوه یکی از آثار با ارزش اوایل قاجار به همراه مجموعه ای از آب انبار و حسینیه احداث گردیده است.
پل تاریخی سرخده: بنای پل در جنوب شهرستان ساوه در کیلومتر 13 جاده یل آباد به قزقلعه قرار دارد.
امامزاده سید اسحاق: در شرق ساوه در ابتدای جاده آسفالته ساوه به قم قرار دارد. امامزاده سید اسحاق از نوادگان امام موسی کاظم(ع) مدفون می باشد. این بنا متعلق به عصر سلجوقیان و قرن هفتم ه . ق است.
گویش و زبان
مردم مرکز شهرستان ساوه فارس زبان می باشند که در مرکز شهر سکونت دارند اما عده ای از اهالی روستاهای مرکزی ترک زبانند و به صورت چادر نشین دایما در حال حرکت می باشند.
مشاهیر ساوه
ابن سهلان ساوجی
خواجه نصیر ساوجی طوسی: از علما بزرگ ریاضی ، نجوم و حکمت ایران و نیز یکی از فقهای مذهب تشیع در قرن هفدهم می باشد.
علامه تاج الدین آوی: از علما و فقهای مشهور شیعه در زمان ایلخانیان ( قرن هفتم و هشتم ه ق ) بوده است.
خواجه جمال الدین سلمان بن علاءالدین محمد ساوجی: مشهور به سلمان ساوجی، وی از شاعران و غزل سرایان نیکو سخن در قرن هشتم هجری قمری و هم عصر حافظ بوده است. دیوان شعر وی مشتمل بر دوازه هزار بیت است.
ملا صالح ساوجی: در زمان سلطان حسین صفوی ( قرن دوازدهم ه ق ) می زیسته است. تالیفات وی عبارتند از : الحدیده الحسینیه – الدره العلویه
میرزا موسی طبیب ساوجی: وی پزشکی حاذق و نویسنده ای توانا بوده که در زمان ناصر الدین شاه می زیسته است.
شهید دکتر مصطفی چمران: در سال 1311 ه ش متولد شد. او فرزند حسن چمران ساوجی بود که از روستای چمران بخش غرق آباد ساوه به تهران مهاجرت کرد. دکتر چمران پس از شروع جنگ تحمیلی در شهریور ماه سال 1359 به خط مقدم جبهه رفت و ستاد جنگهای نا منظم را تاسیس و فرماندهی نمود. سرانجام پس از سالها مجاهدت در 31 خرداد 1360 در منطقه جنگی دهلاویه به شهادت رسید.
جمعیت
بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان ساوه در سال ۱۳۸۵ برابر با ۲۳۷۸۱۳ نفر بوده است.
