نقش طهران در آخرالزمان
آیا «زوراء» همان تهران است؟
جایگاه سرزمین‌های یمن، فلسطین، روم، طهران و طالقان در وقایع آخرالزمان
حجت‌الاسلام رسول رضوی، مدیر گروه ادیان و مذاهب مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه در گفت‌وگوی تفصیلی با خبرنگار آیین و اندیشه فارس به بررسی برخی نشانه‌های آخرالزمان و سرزمین‌های درگیر با آن پرداخت.
* اصطلاح «آخرالزمان» برای 3 بازه مختلف استفاده می‌شود
وی در ابتدای این گفت‌وگو با بیان این که درباره «آخرالزمان» 3 اصطلاح به کار می‌برند، گفت: اولین اصطلاح مربوط به پیدایش و آفرینش هستی است که ما امروز با آن روبه‌رو هستیم و حدود 12 میلیارد سال برای آن زمان در نظر گرفته‌اند و «جان هاپکینز» مبدع این نظریه در فیزیک جدید مدعی است حدود 13 تا 14 میلیارد سال از آفرینش هستی می‌گذرد.
این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: با توجه به این تعریف کل دوره‌ای که انسان در آن پیدا شده است (حتی حضرت آدم) شامل آخرالزمان می‌شود. در برخی از احادیث هم پیامبر اشاره می‌فرمایند: «من در آخرالزمان به دنیا آمده‌ام» و می‌گویند که اگر عمرهستی را از صبح تا شب حساب کنید، 2 انگشت مانده به غروب به دنیا آمده‌ام! یعنی؛ درست در آخرین لحظه هستی که زمانی تا قیامت نماینده است. این اصطلاح به طور عام استفاده می‌شود که البته مورد نظر ما نیست.
استاد دانشکده علوم حدیث درباره دومین اصطلاح در مورد آخرالزمان گفت: بازه مورد نظر این اصطلاح از زمان بعثت حضرت محمد(ص) شروع می‌شود و معتقدند که پیامبر اسلام پیامبر آخرالزمان است و از زمان شروع بعثت ایشان تا شروع قیامت را دوره آخرالزمان نامیده‌اند که البته این اصطلاح نیز مورد نظر ما نیست!
حجت‌الاسلام رضوی درباره اصطلاح سوم آخرالزمان گفت: سومین اصطلاح به دوره غیبت امام زمان(عج) اطلاق می‌شود و در صورت تحقق برخی ویژگی‌ها و علائمی که گفته شده، ایشان ظهور خواهند کرد و همه جا پر از عدل خواهد شد.
وی اصطلاح آخرالزمان مورد نظر را دوره غیبت امام معصوم(ع) دانست و تأکید کرد: این اصطلاح مسلما با اصطلاحی که غربی‌ها به عنوان «پایان تاریخ» نام می‌برند و یا اصطلاح «عهد جدید» و «پایان عهد» که مسیحی‌ها به کار می‌برند فرق می‌کند.
* برای تحلیل صحیح احادیث آخرالزمانی باید مناطق و سرزمین‌های مورد بحث مشخص شوند
حجت‌الاسلام رضوی به یکی دیگر از اصطلاحاتی که در زمینه آخرالزمان و احادیث مربوط بدان وجود دارد، اشاره کرد و گفت: برای این که بتوانیم برخی احادیث مروبط به آخرالزمان را تفسیر کنیم باید با اصطلاح «سرزمین» نیز آشنا باشیم.
این کارشناس علوم دینی ادامه داد: علمای اسلام در تمدن اسلامی علمی داشته‌اند به نام «مسالک و ممالک» که معادل آن امروزه همان «جغرافیا» است. کتاب‌های زیادی هم در این زمینه نوشته شده که از جمله آنها می‌توان «مسالک و مالک استخری»، «مسالک و ممالک ابن خردادبه»، «صورة الارض ابن حوقل» و «احسن التقاسیم مجلسی» را نام برد.
وی درباره علم مسالک و ممالک گفت: این علم معیارهای خاصی برای تقسیم سرزمین‌ها داشت. امروزه کشورها را براساس معیارهای سیاسی تقسیم و مرزبندی می‌شوند اما در آن علم یکی از معیارهای تقسیم «نژاد» است. به عنوان مثال «سرزمین عرب» به غرب زاگرس و شمال آفریقا اطلاق می‌شد؛ «سرزمین عجم» به شرق رشته‌کوه زاگرس می‌گفتند؛ یا همان عراق عرب و عراق عجم که همان اراک در استان مرکزی بود.
این استاد دانشگاه درباره دیگر معیارهای تقسیم سرزمین‌ها گفت: ملاک دیگر بر اساس عناصر طبیعی بوده است؛ مثل اصطلاحات «ماوراءالنهر» و «بین‌النهرین» و یا «جزیره» که به قسمت شمال عراق ـ به مرکزیت موصل که بین دو روز بزرگ واقع بود ـ اطلاق می‌شود.
حجت‌الاسلام رضوی یکی دیگر از معیارهای تقسیم‌بندی سرزمین‌ها را فرهنگ، زبان و مذهب عنوان کرد و گفت: اینگونه اصطلاحات و معیارها را باید بشناسیم تا بتوانیم به طور صحیح احادیث را مورد تجزیه و تحلیل قرار بدهیم. به طور مثال پیامبر نامه‌ای به خسرو پرویز نوشتند که این گونه آغاز می‌شود: «من محمد رسول الله إلى کسرى عظیم فارس». اینجا «فارس» به معنای نژاد نیست بلکه به معنای سرزمین فارس است که شامل ایران امروز، قسمت‌هایی از عراق و سوریه و ترکیه، آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، افغانستان، پاکستان، ترکمنستان و تاجیکستان می‌شود.
وی به حدیث «لو کان الدّین بالثّریّا تناوله رجال من ابناء فارس» از پیامبر(ص)اشاره کرد و گفت: در حدیث «اگر دانش در ثریا هم باشد مردانی از پارس به آن دست می‌یابند» مراد نژاد نیست بلکه ساکنان سرزمین فارس است.
* «یمن» یکی از سرزمین‌های تأثیرگذار در بحث آخرالزمان است
مدیر گروه ادیان و مذاهب مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه در ادامه گفت‌وگوی خود با خبرنگار فارس به تبیین محدوده برخی سرزمین‌ها که نام آن در احادیث آخرالزمانی آمده است پرداخت و گفت: خروج «یمانی» یکی از علایم قطعی ظهور در برخی احادیث است. یمن تقریباً همین سرزمین یمن امروزی در جنوب شبه‌جزیره عربستان است که هم از نظر نژاد و هم از نظر مذهب با عرب حجاز فرق می‌کند. یمنی‌‌ها از همان ابتدا گرایش‌های شیعی داشتند و البته حوادث اخیر نیز دال بر این مدعاست و می‌تواند راهنمای خوبی برای پیگیری علائم دیگر باشد.
وی با اشاره به عبارت «وسیقبل أخوان الترک حتى ینزلوا الجزیرة» اظهار داشت: سرزمین دیگری که در احادیث زیاد مورد تاکید قرار گرفته «جزیره» است که یکی از نشانه‌های مورد تاکید ظهور در احادیث و شامل کردستان عراق امروزیست. یکی از علایم ظهور ورود برادران ترک به جزیره است که البته از علائم مهم ظهور است اما از علائم قطعیه نیست. جالب است که طبق مطالعات بنده در مورد هیچ نژادی در احادیث از اصطلاح «برادران» استفاده نشده به جز نژاد ترک.
* کشف «هیکل» در مسجدالاقصی یکی دیگر از علامات مهم ظهور است
حجت‌الاسلام رضوی به یکی دیگر از سرزمین‌های تأثیرگذار در بحث مهدویت یعنی «خراسان» اشاره کرد و گفت: مراد خراسان امروزی، قسمت بزرگی از افغانستان و ترکمنستان و ازبکستان بوده که دارای 3 مرکز مهم نیشابور، هرات و مرو است. یکی دیگر از علایم ظهور، خروج «سید خراسانی» و پرچم‌های سیاه است.
وی درباره خروج «سفیانی» از شام به عنوان یکی از علایم حتمی ظهور گفت: سرزمین شام شامل سوریه، اردن، لبنان و قسمتی از فلسطین و شمال عراق امروز است. همچنین سرزمین مهم دیگر در بحث ظهور «فلسطین» است که تقریبا همین فلسطین امروزی را شامل می‌شود. مهمترین علامتی که در این سرزمین برای ظهور اتفاق خواهد افتاد، کشف و بیرون آمدن «هیکل» است. هیکل در فارسی به معنای ساختمان بزرگ یا بنای عظیم و در اصطلاح همان «معبد(مسجد) حضرت سلیمان» است. همین الآن نیز یهودی‌ها سخت در تلاش‌اند تا از زیر مسجد الاقصی و قبة الصخره آثاری از این هیکل را کشف کنند که البته مدعی‌اند آثاری نیز کشف کرده‌اند.
* سرزمین «روم» در احادیث با روم فعلی متفاوت است
حجت‌الاسلام رضوی یکی دیگر از سرزمین‌های تأثیرگذرا را «مغرب» دانست و گفت: در اصطلاح حدیث، منظور کشورهای غربی نیست بلکه شامل 2 مفهوم است: یکی؛ کل شمال آفریقا را شامل می‌شود یعنی سرزمین مصر، لیبی، مراکش، تونس و الجزایر و دیگری؛ شامل قسمت‌هایی از شام و فلسطین یعنی سرزمین‌های امپراطوری فاطمیان را تشکیل می‌دهد.
وی در توضیح اصطلاح سرزمین «مشرق» نیز گفت: این اصطلاح به سرزمین‌های شرق رشته‌کوه زاگرس یعنی فلات ایران اطلاق می‌شود.
این استاد حوزه و دانیشگاه با تأکید بر این که منظور از روم در احادیث، ایتالیا و اروپا نیست، گفت: سرزمین روم در اصطلاح اسلامی به امپراطوری بیزانس مشهور بود که بعد از فتح اسلام، پایتخت آن (قستنطنیه) به استانبول تغییر نام یافت.
* برخی «زورا» در احادیث آخرالزمانی را همین «تهران» امروزی می‌دانند
حجت‌الاسلام رضوی در ادامه گفت‌وگوی خود با فارس به سرزمین «زورا» در احادیث اشاره کرد و ضمن تبیین آن گفت: یکی از جاهایی که از نظر ظهور روی آن بحث زیادی شده، زوراست؛ که البته بحث اختلافی است.
وی افزود: در اینکه به شهر بغداد، زورا گفته شده هیچ شکی نیست همانطور که در شعرها و متون عربی بارها این شهر را زورا نام برده‌اند، حتی همین الان هم در شهر بغداد تیم فوتبالی به همین نام وجود دارد.
مدیر گروه ادیان و مذاهب مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه ادامه داد: در اصطلاح عربی به جز بغداد، به خود دجله هم زورا گفته‌اند و همچنین به قسمت‌هایی از اطراف مدینه که پیامبر(ص) برای خواندن نماز استسقاء (نماز باران) به آنجا رفتند نیز زورا می‌گفتند.
وی باتأکید بر این که برای معناکردن «زورا» در احادیث باید از قراین استفاده کرد، خاطرنشان ساخت: آن معنی و اصطلاحی از زورا مورد نظر ماست که مربوط به شهر تهران یا شهری است که نزدیک ری ساخته می‌شود. زورا در علائم ظهور نقش مهمی دارد و احادیث بسیاری نیز به آن وارد شده است.
* امام صادق(ع) خطاب به شاگردش: اگر می‌‌خواهی دینت را حفظ کنی در «دار الزوراء» ساکن نشو!
حجت‌الاسلام رضوی با اشاره به حدیثی از «مفضل‌بن عمر» که از راویان بزرگ شیعه است، گفت: در حدیثی در بحار الانوار آمده است: «قال المفضل بن عمر قال لی جعفر بن محمد (ع): اعلم یا مفضل ان فى حوالى الرى جبل أسود تبنى فى ذیله بلدة تسمى بالطهران، وهى "دار الزوراء" التى تکون قصورها کقصور الجنة ونسوانها کحور العین، واعلم یا مفضل، انهن یتلبسن بلباس الکفار ویتزین بزى الجبابرة ویرکبن السروج ولا یتمکن لأزواجهن ولا تفى مکاسب الأزواج لهن فیطلبن الطلاق منهم فیکتفى الرجال بالرجال والنساء بالنساء وتشبه الرجال بالنساء والنساء بالرجال، فانک ان ترد حفظ دینک فلا تسکن فى هذه البلدة ولا تتخذها مسکنا لأنها محل الفتنة وفر منها الى قلل الجبال ومن الجحر الى الجحر کالثعلب بأشباله»؛ مفضل گفت که حضرت امام جعفر صادق علیه السلام به من فرمود: اى مفضل آیا میدانى که «دار الزوراء» در کجا واقع شده است؟ من عرض کردم: خدا وحجت او بهتر مى دانند. فرمود: اى مفضل بدان، که در حوالى رى کوه سیاهى است که در پایین آن کوه شهرى بنا مى‌شود که آن را طهران مى‌نامند، و آن «دار الزوراء» است، و آن شهرى است که ساختمان‌ها وکاخ‌هایشان مانند قصرهاى بهشت است و زنانش (در زیبایى) مانند حورالعین هستند، آن زن‌ها لباس کفار در بر مى‌کنند و با پوشش کفار خود را مى آرایند و بر زین‌ها (مرکب‌ها) سوار مى‌شوند و شوهرانشان را تمکین نمی‌کنند. و درآمد شوهرانشان برای آنها کافی نیست و این خاطر از شوهران خود طلاق مى‌خواهند. و مرد به مرد اکتفا می‌کند و زن به زن (همجنس‌بازی رواج می‌یابد) ومردان خود را شبیه زنان مى‌سازند و زنان شبیه مردان؛ و اگر مى‌خواهى دین خود را محفوظ نگه دارى، آنجا را براى سکونت انتخاب نکن که محل فتنه است. به قله کوه‌ها و از این سوراخ به آن سوراخ فرار کن، همانطور که روباه بچه‌هایش را به دندان می‌گیرد و می‌گریزد.
وی ادامه داد: بسیاری اوقات عنوان می‌شود از رفتن به تهران پرهیز کنید، چون شهری شلوغ و هوایش آلوده است اما هیچ کس نمی‌گوید تهران نروید چون فسادش زیاد است و بچه‌هایتان را فاسد می‌کند. امام صریحا می‌فرمایند که در این جا ساکن نشوید و از این شهر فرار کنید.
* در زورا هنگام ظهر 80هزار نفر سر بریده می‌شوند.
حجت‌الاسلام رضوی به روایت دیگری در کتاب «کافی» اشاره کرد که در آن آمده است: «سَهْلُ بْنُ زِیَادٍ عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ تَمَثَّلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع بِبَیْتِ شِعْرٍ لِابْنِ أَبِی عَقِبٍ وَ یُنْحَرُ بِالزَّوْرَاءِ مِنْهُمْ لَدَى الضُّحَى ثَمَانُونَ أَلْفاً مِثْلُ مَا تُنْحَرُ الْبُدْنُ [وَ رَوَى غَیْرُهُ الْبُزَّلُ] ثُمَّ قَالَ لِی تَعْرِفُ الزَّوْرَاءَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَقُولُونَ إِنَّهَا بَغْدَادُ قَالَ لَا ثُمَّ قَالَ ع دَخَلْتَ الرَّیَّ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ أَتَیْتَ سُوقَ الدَّوَابِّ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ رَأَیْتَ الْجَبَلَ الْأَسْوَدَ عَنْ یَمِینِ الطَّرِیقِ تِلْکَ الزَّوْرَاءُ یُقْتَلُ فِیهَا ثَمَانُونَ أَلْفاً مِنْهُمْ ثَمَانُونَ رَجُلًا مِنْ وُلْدِ فُلَانٍ کُلُّهُمْ یَصْلُحُ لِلْخِلَافَةِ قُلْتُ وَ مَنْ یَقْتُلُهُمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ یَقْتُلُهُمْ أَوْلَادُ الْعَجَمِ»؛ معاویة بن وهب می‌گوید امام صادق (ع) به یک بیت شعر از ابن ابی عقب تمثل کرد: «در زورا هنگام ظهر 80هزار نفر سر بریده می‌شوند، همانطور که شتران را سر می‌برند. سپس به من فرمود: آیا «زورا» را می‌شناسی؟ گفتم: فدای تو گردم، می‌گویند که آن بغداد است. فرمود: نه! سپس فرمودند: آیا تاکنون «ری» رفته‌ای؟ گفتم: بلی! فرمود: آیا بازار حیوانات را رفته‌ای؟ گفتم: آری! فرمود: آیا کوه سیاهی که از سمت راست جاده است دیده‌ای؟ آن کوه، همان زوراء است در آن 80 هزار نفر که کشته می‌شود که 80 مرد از آنان از فرزندان فلانی هستند که همه آنان برای خلافت شایستگی دارند. گفتم فدایت شوم چه کسی آنان را می‌کشد؟ فرمود: آنان را اولاد عجم (غیر عرب) می‌کشند.
وی در جمع‌بندی خود از محل‌های مورد اطلاق زورا گفت: برای زورا چندین منظور وجود دارد مثل بغداد، دجله، مدینه، تهران. پس باید در بحث احادیث و علائم ظهور توجه داشت که کدامیک مورد نظر است.
* طالقان افغانستان در احادیث آخرالزمانی بیشتر مورد توجه است تا طالقان ایران
مدیر گروه ادیان و مذاهب مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه به شهرهای دیگری از جمله استخر، قرقیسیا، رمله، مدینه، مکه، بلخ و طالقان که در آخرالزمان از اهمیت برخوردار هستند اشاره کرد و گفت: در مورد طالقان نیز اختلاف وجود دارد. یک طالقان در ایران است و یکی در افغانستان.
وی با اشاره به قوانین ضد اسلامی صادر شده توسط رضاخان گفت: عده‌ای به رهبری میرزا صادق آقا ـ از علمای بزرگوار و مراجع تقلید آذربایجان ـ با این قوانین مخالفت کردند. رضا شاه با نیرو‌های نظامی و حقه‌هایش عده‌ای از آنها را دستگیر و ایشان را نیز تبعید کرد که سرانجام در قم وفایت یافتند. عده‌ای از پیروان ایشان که در تبریز مانده بودند بعدها دیدند نمی‌توانند آنجا زندگی کنند و به طالقان(نزدیکی قزوین) مهاجرت کردند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: هم اکنون نیز آنها در طالقان از دور هم قابل شناسایی هستند چون زندگی آنها نه برق دارد نه آب، نه بچه‌هایشان را مدرسه می‌گذارند، نه شناسنامه می‌گیرند نه سربازی می‌روند و نه غیره. گویا این عده به امید اینکه همانگونه که در علائم ظهور آمده که طالقان همین طالقان ایران است به آنجا رفته و ساکن شده‌اند. طالقان دیگری نیز در افغانستان است که اتفاقا در تاریخ، طالقان افغانستان بیشتر مد نظر بوده است.
حجت‌الاسلام رضوی در پایان بخش نخست این نشست تأکید کرد: برای تفسیر کردن احادیث آخرالزمانی باید کلمات را به قرینه و با مراجعه به کتب مسالک و ممالک معنا کرد. یکی از کتاب‌های مناسب در این زمینه «معجم البلدان» است که شهرها را یک به یک معرفی می‌کند تا یک حدیث‌شناس از آن استفاده کند.
خبرگزاری فارس
محمد‌حسین کلهر
