مبحث پانزدهم: حضرت معصومه(س)

بنام خدا

با عرض سلام و خسته نباشيد خدمت كاربران راسخوني.

خرسندم از اينكه اين هفته به مناسبت ولادت حضرت معصومه (س) و روز دختر با اين مبحث در خدمتتون هستم.

اميدوارم كه  مانند ساير مباحث گذشته از اين مبحث هم استقبال بشه.

اما قبل از اينكه به مباحث مربوطه بپردازم سالروز میلاد خانم فاطمه معصومه (س) و روز دختر را به همه بانوان پاک و آسمانی تبریک عرض می گم.

بزرگترین سرمایه دختر و زن مسلمان «حیا» است

که ثمرة آن، مهار شهوت و تضمین عفّت او خواهد بود . . .

(پیامبر اکرم)

نگاهي گذرا بر زندگينامه حضرت معصومه (س) 

حضرت فاطمه معصومه (س) در روز اول ذيقعده سال 173 هجري، در شهر مدينه چشم به جهان گشود. اين بانوي بزرگوار، از همان آغاز، در محيطي پرورش يافت که پدر و مادر و فرزندان، همه به فضايل اخلاقي آراسته بودند. عبادت و زهد، پارسايي و تقوا، راستگويي و بردباري، استقامت در برابر ناملايمات، بخشندگي و پاکدامني و نيز ياد خدا، از صفات برجسته اين خاندان پاک سيرت و نيکو سرشت به شمار مي رفت. پدران اين خاندان، همه برگزيدگان و پيشوايان هدايت، گوهرهاي تابناک امامت و سکان داران کشتي انسانيت بودند.

برگزيدن شهر قم

پس از آنکه حضرت معصومه (ع) به شهر ساوه رسيد، بيمار شد. چون توان رفتن به خراسان را در خود نديد، تصميم گرفت  به قم برود. يکي از نويسندگان در اين باره که چرا حضرت معصومه (س) شهر قم را برگزيد، مي نويسد: بي ترديد مي توان گفت که آن بانوي بزرگ، روي ملهم و آينده نگر داشت و با توجه به آينده قم و محوريتي که بعدها براي اين سرزمين پيش  مي آيد - محوريتي که آرامگاه ايشان مرکز آن خواهد بود - بدين ديار روي آورد. اين جريان به خوبي روشن مي کند که آن بانوي الهي، به آينده اسلام و موقعيت اين سرزمين توجه داشته و خود را با شتاب بدين سر زمين رسانده و محوريت و مرکزيت آن را با مدفن خود پايه ريزي کرده است.

امام رضا (ع) و لقب معصومه

 حضرت فاطمه معصومه (س) بانويي بهشتي، غرق در عبادت و نيايش، پيراسته از زشتي ها و شبنم معطر آفرينش است. شايد يکي از دلايل «معصومه» ناميدن اين بانو، آن باشد که عصمت مادرش حضرت زهرا (س) در او تجلي يافته است. بر اساس پاره اي از روايات، اين لقب از سوي امام رضا (ع) به اين بانوي والامقام اسلام وارد شده است؛ چنان که فقيه بلند انديش و سپيد سيرت شيعه، علامه مجلسي (ع) در اينباره ميگويد: امام رضا (ع) در جايي فرمود: «هرکس معصومه را در قم زيارت کند، مانند کسي است که مرا زيارت کرده است».

القاب حضرت معصومه (س)

 به طور کلي، سه زيارت نامه براي حضرت معصومه (س) ذکر شده که يکي از آن ها مشهور و دو تاي ديگر غير مشهور است. اسامي و لقب هايي که براي حضرت معصومه (س) در دو زيارت نامه غير مشهور ذکر شده؛ به قرار ذيل است: طاهره (پاکيزه)،  حميده (ستوده)؛ بِرّه (نيکوکار)؛ رشيده (حد يافته)؛ تقّيه (پرهيزگار)؛ رضّيه (خشنود از خدا)؛ مرضيّه (مورد رضايت خدا)؛ سيده صديقه (بانوي بسيار راستگو)؛ سيده رضيّه مرضّيه (بانوي خشنود خدا و مورد رضاي او)؛ سيدةُ نساء العالمين (سرور زنان عالم). هم چنين محدثّه و عابده از صفات و القابي است که براي حضرت معصومه (س) عنوان شده است.

شفاعت حضرت معصومه (س)

 بالاترين جايگاه شفاعت، از آن رسول گرامي اسلام است که در قرآن کريم، از آن به مقام محمود تعبير شده است. همين طور دو تن از بانوان خاندان رسول مکرم اسلام، شفاعت گسترده اي دارند که بسيار وسيع و جهان شمول است و مي تواند همه اهالي محشر را فرا گيرد. اين دو بانوي عالي قدر، صديقه اطهر، حضرت فاطمه زهرا (س) و شفيعه روز جزا، حضرت فاطمه معصومه (س) هستند. در مورد شفاعت گسترده حضرت زهرا (س) همين بس که شفاعت، مهريه آن حضرت است و به هنگام ازدواج، پيک وحي طاقه ابريشمي از سوي پروردگار آورد که در آن، جمله خداوند مهريه فاطمه زهرا را، شفاعت گنهکاران از امت محمد (ص) قرار داد?، اين حديث از طريق اهل سنت نيز نقل شده  است. پس از فاطمه زهرا (س) از جهت گستردگي شفاعت، هيج بانويي به شفيعه محشر، حضرت معصومه (س) نمي رسد. بر همين اساس است که حضرت امام جعفر صادق (ع) فرمودند: با شفاعت او، همه شيعيان ما وارد بهشت مي شوند

سرّ قداست قم

در احاديث فراواني به قداست قم اشاره شده است. از جمله امام صادق (ع) قم را حرم اهل بيت (ع) معرفي و خاک آن را، پاک و پاکيزه تعبير کرده است. همچنين ايشان در ضمن حديث مشهوري که درباره قداست قم به گروهي از اهالي ري بيان کردند، فرمودند: بانويي از فرزندان من به نام فاطمه دختر موسي، در آن جا رحلت مي کند که با شفاعت، او همه شيعيان ما وارد بهشت مي شوند. او مي گويد: من اين حديث را هنگامي از امام صادق (ع) شنيدم که حضرت موسي بن جعفر(ع) هنوز ديده به جهان نگشوده بود. اين حديث والا، از رمز شرافت و قداست قم پرده برمي دارد و روشن مي سازد که اين همه فضيلت و شرافت اين شهر که در روايات آمده، از ريحانه پيامبر، کريمه اهل بيت (س)، مهين بانوي اسلام، حضرت معصومه (س) سرچشمه مي گيرد که در اين سرزمين ديده از جهان فرو مي بندد و گرد و خاک اين سرزمين را، توتياي ديدگان حور و ملايک مي کند. 

سرآمد بانوان

 فاطمه معصومه (س) از جهت شخصيت فردي و کمالات روحي، در بين فرزندان موسي بن جعفر (ع) بعد از برادرش، علي بن موسي الرضا (ع) در والاترين رتبه جاي دارد. اين درحالي است که بنا بر مستندات رجالي، فرزندان دختر امام کاظم (ع) دست کم هجده تن بوده اند و فاطمه در بين اين همه بانوي گران قدر، سرآمد بوده است. حاج شيخ عباس قمي آنگاه که از دختران موسي بن جعفر (ع) سخن مي گويد، درباره فاطمه معصومه (س) مي نويسد: بر حسب آنچه به ما رسيده، افضل آن ها، سيده جليله معظمه، فاطمه بنت امام موسي (ع) معروف به حضرت معصومه است.

 غروب غمگين

حضرت فاطمه (س) پس از  ورود به شهر قم، تنها هفده روز در قيد حيات بود و سپس دعوت حق را لبيک گفت و به سوي بهشت برين پرواز کرد. اين حادثه در سال 201 هجري رخ داد. سلام بر اين بانوي بزرگوار اسلام از روز طلوع تا لحظه غروب. درود بر روح تابناک معصومه (س) که اينک آفتاب حرم باصفايش، زمين قم را نوراني کرده است. سلام بر سالار زنان جهان و فرزند پيام آوران مهر و مهتران جوانان بهشتي. اي فاطمه! در روز قيامت، شفيع ما باش که تو در نزد خدا، جايگاهي ويژه براي شفاعت داري. 

سئوالات مبحث:

1- چرا به حضرت معصومه (س)، «معصومه» می‌گویند؟
2- آیا حضرت معصومه (س) زیارتنامه ماثور دارند؟
3- چرا حضرت معصومه(س) بعد از امام رضا(ع) سرآمد فرزندان امام کاظم است ؟
4- چرا فاطمه معصومه علیهاالسلام کریمه اهل بیت است؟
5- چرا حضرت معصومه ملقب به محدثه بودند ؟

بانوى حرم كبریا

منت ز بخت دارم و نصرت ز كردگار
كافكند در دیار قمم روزگار، بار 
خوش بار یافتم به حریمى كه جبرئیل
بى‏اذن خادمان به حریمش نجسته بار 
این بارگاه بضعه باب الحوائج است
كز وى رواست، حاجت مخلوق روزگار 
این پیشگاه فاطمه بنت موسى است
كز بعد فاطمه به زنان دارد افتخار 
خارى اگر خلد به كف پاى زائرش گیرد
ملك، به سوزن مژگان، ز پاش خار 
دختر بدین جلال، نپرورده مام دهر
دختر بدین مقام، نیاورده روزگار 
چشم فلك ندیده و نشنیده گوش دهر
دختر بدین جلالت و بانو بدین وقار 
اى بانوى بلند مقام فلك جناب
اى  خانم  رفیع   مكان   بزرگوار 
هم دختر امامى و هم خواهر امام
هم عمه امامى  و هم نور هشت و چار 
تنها نه چشم من به در توست منتظر
چشم دو عالم است ‏بر این در، به انتظار 
اى والى ولایت عصمت! به عصمتت
چشم  كرم   ز بنده این  آستان،  مدار 
مسكین «طرب‏» ز درگه لطفت كجا رود؟   
امیدوار  بر  توام،  امید   من    بر آر 
طرب اصطهباناتى

زیارت حضرت معصومه (س) از منظر روایات
درباره فضیلت زیارت حضرت معصومه (س) روایات فراوانی از پیشوایان معصوم رسیده است. از جمله، هنگامی که یکی از محدثان برجسته قم، به نام «سعد بن سعد» به محضر مقدس امام رضا (س) شرفیاب می شود، امام هشتم خطاب به وی می فرماید: «ای سعد! از ما نزد شما قبری است». سعد می گوید: فدایت شوم! آیا قبر فاطمه دختر موسی بن جعفر (س) را می فرمایید؟ می فرماید: «آری، هر کس او را زیارت کند، در حالی که به حق او آگاه باشد، بهشت از آن اوست.» پیشوای جهان تشیع امام جعفر صادق (س) نیز در این باره می فرماید: «هر کس او را زیارت کند، بهشت بر او واجب گردد». و در حدیث دیگری آمده است: «زیارت او، هم سنگ بهشت است».

محدثه به کسی می‌گویند که حدیث نقل می‌کند. در کتاب مسلسلات و در کتاب جامع الاحادیث آیت الله بروجردی احادیث متعددی به حضرت معصومه سلام الله علیها نسبت داده شده و این نشان از مقام بالای ایشان است مثلاً حدیث معروفی را ایشان با سلسله سندی که خودش داشته و همه فاطمه نام داشتند تا برسد به فاطمه زهرا سلام الله علیها نقل می‌کنند.

شاید یکی از دلایل نامیده شدن این بانو به معصومه این باشد که عصمت مادرش حضرت زهرا سلام الله علیها در او تجلی یافته است.

بر اساس پاره‌ای از روایات این لقب از سوی امام رضا علیه‌السلام به این بانوی والا مقام اسلام داده شده است. چنانکه علامه مجلسی در این‌باره می‌گویند: امام رضا علیه‌السلام فرمود: «من زار المعصومه بقم کمن‏ زارنى‏» هر کس معصومه را در قم زیارت کند، مانند کسی است که مرا زیارت کرده است.

بالاترین جایگاه شفاعت، از آن رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم است که در قرآن کریم، از آن به مقام محمود تعبیر شده است، همین طور دو تن از بانوان خاندان رسول مکرم اسلام، شفاعت گسترده‌ای دارند که بسیار وسیع و جهان شمول است و می‌تواند همه اهالی محشر را فرا گیرد، این دو بانوی عالی قدر، صدیقه اطهر، حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها و شفیعه روز جزا، حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها هستند. پس از حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها از جهت گستردگی شفاعت هیچ بانویی به شفیعه محشر حضرت معصومه سلام الله علیها نمی‌رسد. بر همین اساس است که حضرت امام صادق علیه‌السلام فرمودند: با شفاعت او همه شیعیان ما وارد بهشت می‌شوند.

حضرت معصومه (س) زیارتنامه ماثور دارند

یکی از ویژگی‌های حضرت معصومه سلام الله علیها ورود زیارتنامه از سوی معصومان درباره ایشان است که پس از حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها تنها بانوی بزرگواری است که زیارت ماثور دارد.

اکثر امامزادگان که هیچ شک و تردیدی در مقام بلند و جایگاه رفیع آنها نیست؛ هیچ کدام زیارتنامه ماثور از سوی معصومان ندارند. و این نشان دهنده مقام والای این بانوی گرانقدر اسلام است.

حضرت معصومه (س) در خانداني که سرچشمه علم و تقوا و فضايل اخلاقي بود، پرورش يافت. پس از آنکه پدر بزرگوار آن بانوي گرامي به شهادت رسيد، فرزند ارجمند آن امام، يعني حضرت رضا (ع) عهده دار امر تعليم و تربيت خواهران و برادران خود شد و مخارج آنان را نيز بر عهده گرفت. در اثر توجهات زياد آن حضرت، هر يک از فرزندان امام کاظم (ع) به مقامي والا دست يافتند و زبانزد همگان گشتند.

ابن صباغ ملکي در اين باره مي گويد: �هر يک از فرزندان ابي الحسن موسي معروف به کاظم، فضيلتي مشهور دارد�.بدون ترديد بعد از حضرت رضا (ع) در ميان فرزندان امام کاظم(ع) حضرت معصومه (س) از نظر علمي و اخلاقي، والا مقام ترين آنان است. اين حقيقت از اسامي، لقب ها، تعريف ها و توصيفاتي که ائمه اطهار (ع) از ايشان نموده اند، آشکار است و اين حقيقت روشن مي سازد که ايشان نيز چون حضرت زينب (س) �عالمه غير معلمه� بوده است.

حضرت فاطمه معصومه (س) مظهر فضايل و مقامات است. روايات معصومان (ع) فضيلت ها و مقامات بلندي را  به آن حضرت نسبت مي دهد. امام صادق (ع) در اين باره مي فرمايند:

آگاه باشيد که براي خدا حرمي است و آن مکه است؛ و براي پيامبر خدا حرمي است و آن مدينه است. و براي امير مومنان حرمي است و آن کوفه است. بدانيد که حرم من و فرزندانم بعد از من، قم است. آگاه باشيد که قم، کوفه کوچک ماست، بدانيد بهشت هشت دروازه دارد که سه تاي آن ها به سوي قم است. بانويي از فرزندان من به نام فاطمه، دختر موسي، در آن جا رحلت مي کند که با شفاعت او، همه شيعيان ما وارد بهشت  مي شوند.

شفاعت حضرت معصومه (س)

 بالاترين جايگاه شفاعت، از آن رسول گرامي اسلام است که در قرآن کريم، از آن به �مقام محمود� تعبير شده است. همين طور دو تن از بانوان خاندان رسول مکرم اسلام ، شفاعت گسترده اي دارند که بسيار وسيع و جهان شمول است و مي تواند همه اهالي محشر را فرا گيرد. اين دو بانوي عالي قدر، صديقه اطهر، حضرت فاطمه زهرا (س) و شفيعه روز جزا، حضرت فاطمه معصومه (س) هستند.

در مورد شفاعت گسترده حضرت زهرا (س) همين بس که شفاعت، مهريه آن حضرت است و به هنگام ازدواج، پيک وحي طاقه ابريشمي از سوي پروردگار آورد که در آن، جمله �خداوند مهريه فاطمه زهرا را، شفاعت گنهکاران از امت محمد (ص) قرار داد

�، با کلک تقدير نقش بسته بود. اين حديث از طريق اهل سنت نيز نقل شده  است. پس از فاطمه زهرا (س) از جهت گستردگي شفاعت، هيج بانويي به شفيعه محشر، حضرت معصومه (س) نمي رسد. بر همين اساس است که حضرت امام جعفر صادق (ع) فرمودند: �با شفاعت او، همه شيعيان ما وارد بهشت مي شوند

دختر روح و جسم پیامبر

در زیارتنامه ای كه در شأن حضرت معصومه(سلام الله علیها) از حضرت رضا(علیه السلام) نقل شده، حضرت معصومه(سلام الله علیها) به عنوان: دختر رسول خدا(صلی الله علیه و آله)، دختر فاطمه و خدیجه(سلام الله علیهما)، دختر امیرمۆمنان علی(علیه السلام)، دختر حسن و حسین(علیهما السلام)، دختر ولی خدا(امام كاظم(علیه السلام))، خواهر ولی خدا(امام رضا(علیه السلام))، و عمه ولی خدا(امام جواد(علیه السلام)) خوانده شده است.

این تعبیرات، تنها بیانگر شرافت خانوادگی نیست، بلكه علاوه بر آن، بیانگر آن است كه حضرت معصومه(سلام الله علیها) از نظر معنوی و مقامات عالی ملكوتی، به راستی فرزند روح و جسم پیامبر(صلی الله علیه و آله) و حضرت زهرا و خدیجه كبری(علیهما السلام) و امام معصوم(علیه السلام) است.

مقام عصمت و طهارت

روایت شده: حضرت رضا(علیه السلام) فرمود:"مَنْ زارَ الْمَعْصُومَهَ بِقُمْ كَمَنْ زارَنی؛ كسی كه معصومه(سلام الله علیها) را در قم زیارت كند، مانند آن است كه مرا زیارت كرده است."(2)

گرچه شواهد و قراین در مورد مقام عصمت حضرت معصومه(سلام الله علیها) بسیار است، ولی سخن فوق از امام معصوم حضرت رضا(علیه السلام) صراحت دارد كه حضرت معصومه(سلام الله علیها) دارای مقام عصمت بوده است، ضمناً این سخن بیانگر آن است كه: این لقب را حضرت رضا(علیه السلام) به حضرت معصومه(سلام الله علیها) داده است، وگرنه نام حضرت معصومه(سلام الله علیها) فاطمه كبری است. از سوی دیگر، به فرموده حضرت رضا(علیه السلام) پاداش زیارت حضرت معصومه(سلام الله علیها) همانند پاداش زیارت حضرت رضا(علیه السلام) است.

در اینجا این سۆال مطرح می شود كه مگر غیر از پیامبران و چهارده معصوم(علیهم السلام)، معصوم دیگری نیز داریم؟

پاسخ این سوال آن است که مقام عصمت كه عالی ترین مقام معنوی و پاكی است، درجاتی دارد، در وهله اول به دو گونه است:

 1ـ معصوم از خطا.

 2ـ معصوم از گناه.

پدر به فدایش

یكی از فضایل حضرت زهرا(سلام الله علیها) این است كه پیامبر(صلی الله علیه و آله) در موارد متعدد، در شأن او فرمود:"فَداها اَبْوها؛ پدرش به فدایش باد."(4)این تعبیر بیانگر اوج مقام ارجمند حضرت زهرا(سلام الله علیها) است.

در مورد حضرت معصومه(سلام الله علیها) نیز نظیر این مطلب از پدرش امام كاظم(علیه السلام) روایت شده، در این راستا به ماجرای جالب زیر توجه كنید:

عصر امام كاظم(علیه السلام) بود، روزی جمعی از شیعیان برای دریافت پاسخ از سۆال های خود، به مدینه وارد شدند تا به محضر امام كاظم(علیه السلام) برسند، آن حضرت در مسافرت بود، نظر به اینكه آنها ناگزیر به مراجعت بودند، پرسش های خود را نوشتند و به افراد خانواده امام كاظم(علیه السلام) تحویل دادند تا در سفر بعد، به آن نائل شوند، مدتی بعد هنگام خداحافظی، دیدند حضرت معصومه(سلام الله علیها) پاسخ پرسش های آنها را نوشته و آماده كرده است، آنها شادمان شدند و آن پاسخ ها را دریافت كردند و به سوی وطن رهسپار شدند، در مسیر راه به امام كاظم(علیه السلام) برخورد نمودند، و ماجرا را به عرض آن حضرت رساندند، امام كاظم(علیه السلام) آن نوشته را از آنها طلبید و مطالعه كرد، پاسخ های حضرت معصومه(سلام الله علیها) را درست یافت، سه بار فرمود: "فَداها اَبْوها؛ پدرش به فدایش باد."

با اینكه حضرت معصومه(سلام الله علیها) در آن هنگام خردسال بود، این ماجرای جالب نیز، ما را به عظمت ویژه حضرت معصومه(سلام الله علیها) از نظر علم و معرفت آشنا می كند، ‌و در جای خود بی نظیر و استثنایی است.

سرآغاز توحیدی

یكی از شواهد عظمت استثنایی حضرت معصومه(سلام الله علیها)، زیارتنامه ای است كه به خصوص، حضرت رضا(علیه السلام) در شأن او صادر فرموده است، زیرا بعد از فاطمه زهرا(سلام الله علیها) تنها زیارتی كه از امام معصوم(علیه السلام) برای او نقل شده زیارت حضرت معصومه(سلام الله علیها) است، حضرت زینب(سلام الله علیها) با آن همه مقام و منزلت زیارت مخصوص ـ نقل شده ـ از معصوم ندارد و همچنین بانوان ارجمند دیگر از خاندان عصمت طهارت.

از ویژگی های این زیارت این است كه مطابق دستور حضرت رضا(علیه السلام) در آغاز آن 34 بار تكبیر و 33 بار تسبیح و 33 بار حمد گفته می شود، چنین دستوری در مورد زیارت های دیگر دیده نشده است.

آری این سرآغاز توحیدی، برای آن است كه زائر هنگام زیارت آن خاتون ارجمند دو سرا، با توجه و حضور قلب، و توحید و تنزیه و شكر خدا وارد گردد، و بااین حالت ملكوتی با حضرت معصومه(سلام الله علیها) ارتباط برقرار نماید، كه چنین حالتی، عالی ترین حال بنده خدا در برابر عظمت مقام اولیای خدا است تا با روحی پاك و قلبی صاف و دور از شوائب و آلودگی ها به زیارت بپردازد و نتیجه خوب بگیرد.

مرغ دلم راهی قم می شود               در حرم امن تو گم می شود

عمه سادات سلام علیك                روح عبادات سلام علیك

سلام ، ابتدا ولادت حضرت معصومه به همه آجی های گلم تبریک می گویم  .

فکر کنم موضوع و تاپیکی که مینا خانم انتخاب کردند خیلی موضوع جالب هست :)

بیشتر سعی می کنم در این پست به سوال "چرا فاطمه معصومه علیهاالسلام کریمه اهل بیت است؟" بپردازم 

ابتدا سعی می کنم با سخن "همانا هر كه با محبت آل محمد بميرد شهيد مرده است"حضرت معصومه(س)شروع کنم (آثار الحجه: ج 1 ص 8ـ 9،)

تا جایی که من مطلع هستم لقب "معصومه" را امام رضا (ع) به خواهر بزرگوارشان از روی عشق و علاقه و محبت داده اند حتی از امام رضا نقل می شود که هر کس حضرت معصومه (س) را در قم زیارت کند مانند کسی است که مرا زیارت کرده باشد .

در خصوص اینکه به حضرت معصومه (س) کریم اهل بیت گویند در جایی مطالعه کردم که این نام از طریق رویا صادقه به مرحوم آیت الله مرعشی نجفی از طرف امام صادق (ع) نقل شده است . اين رؤيا، امام صادق (ع) به آيت الله نجفي که با دعا و راز و نياز، تلاش پيگيري را براي يافتن قبر مطهر حضرت زهرا (س) آغاز کرده خطاب فرمود: برتو باد به کريمه اهل بيت.

اطلاعات من در همین حد بود که سعی کردم آنرا با دوستانم در میان بگزارم :)

با تشکر از آجی مینا و داداش حسین گل برای ایجاد تاپیک .

مهم نیست که چه اندازه می بخشیم .

بلکه مهم این است که در بخشایش ما چه مقدار عشق وجود دارد.

موفق باشید و سلامت باشید

نزدیکان حضرت معصومه سلام الله علیها:

1- همسر امام كاظم(علیه السلام)

مادر گرامى حضرت امام رضا(ع) از بزرگزادگان عجم بود. او در عجم به دنيا آمداما در بلاد عرب رشد كرد و پرورش يافت. از مشهورترين نامهايش تكتم مى‏باشد كه‏از نامهاى زنان عرب است و در اشعار عرب اين نام زياد آمده است. او نامهاى‏ديگرى هم دارد از جمله: سكن نوبيه ، اروى، نجمه، سمانه، سلامه ، خيزران، مرسيه، صقر ، و البته اين تمام نامهاى ايشان نيست و دليل اينكه ايشان نامهاى زيادى‏دارد اين است كه مستحب است اسم برده هنگام تغيير مالك، تغيير پيدا كند.

و حال ما سرگذشت‏بردگى ايشان را شرح مى‏دهيم: علامه مجلسى از هشام روايت كرده‏است كه روزى حضرت امام موسى كاظم(ع) از من پرسيد كه آيا از برده فروشان كسى‏آمده؟ جواب دادم: نه.

حضرت فرمود: آمده است‏بيا تا به نزد او برويم. همراه آن حضرت شدم وقتى كه‏به مكان مورد نظر رسيديم، با كمال تعجب ديديم كه مردى از تجار مغرب آمده است وبا خودش غلامان و كنيزان بسيارى آورده است. حضرت جلو رفت و فرمود: كنيزان خودرا بر ما عرضه كن! او نه كنيز آورد و حضرت هيچ كدام را نپسنديد و فرمود: ديگربياور. گفت:

كنيزى ندارم. حضرت فرمود: دارى و بايد بياورى. گفت: به خدا سوگند ندارم مگريك كنيز بيمار! حضرت فرمود: او را بياور. ولى مرد برده فروش امتناع كرد وبنابراين من و حضرت برگشتيم. روز بعد حضرت مرا به نزد او فرستاد و فرمود: به‏هر قيمت كه بگويد آن كنيز بيمار را براى من خريدارى كن و به نزد من بياور! من‏مثل روز قبل پيش مرد برده فروش رفتم و گفتم: آمده‏ام تا آن كنيزك را طلب كنم.

كنيز را به قيمت زيادى به من فروخت و گفت: راستش را بگو آن مردى كه ديروز باتو همراه بود كه بود؟

گفتم: مردى است از بنى‏هاشم! برده فروش گفت: اى مرد! بدان كه من اين كنيز رااز دورترين بلاد غرب خريده‏ام، روزى زنى از اهل كتاب اين كنيز را ديد و پرسيد اورا از كجا آورده‏ام؟ گفتم: او را براى خودم خريده‏ام گفت: سزاوار نيست اين كنيزنزد امثال تو باشد، بلكه بايد نزد بهترين اهل زمين باشد و چون او اين كنيزك رابگيرد، پس از مدت كوتاهى از او پسرى به دنيا خواهد آمد كه اهل مشرق و مغرب ازاو اطاعت كنند و پس از اندكى حضرت امام رضا(ع) از او به وجود آمد. روايتى‏ديگر هم هست كه نمايانگر رويايى راستين مى‏باشد: وقتى كه مادر حضرت رضا(ع) ازآن مرد برده فروش خريده شد. حميده مادر امام موسى كاظم(ع) در خواب رسول خدا(ص)را ديد كه به او مى‏فرمايد: اى حميده نجمه را به فرزندت موسى ببخش زيرا به زودى‏از او فرزندى متولد مى‏شود كه بهترين روى زمين است. حميده به آنچه كه رسول‏خدا(ص) در خواب به وى امر كرده بود عمل كرد. وقتى امام رضا(ع) به دنيا آمد آن‏وقت‏حميده، نجمه را طاهره ناميد. حال روايتى ديگر كه قطره‏اى از درياى حسن‏هاى‏نجمه را براى ما بيان مى‏كند: ابا الحسن على بن ميثم گفته است: حميده مادرامام موسى كاظم(ع) كنيزكى خريد (در برخى روايات آمده كه ايشان كنيزك را خريده‏است) اسم اين كنيزك تكتم بود و در آداب اخلاقى و دينى و در عقل و حيا يكى ازبهترين زنان بود. او حميده را بسيار گرامى مى‏داشت و به او احترام مى‏گذاشت.

روزى حميده به فرزندش امام موسى كاظم(ع) گفت: فرزندم تكتم كنيزكى است كه من ازاو در زيركى و محاسن اخلاقى بهتر نديده‏ام و مى‏دانم كه هر نسلى از او به وجودمى‏آيد پاكيزه و مطهر خواهد بود. او را به تو مى‏بخشم و از تو خواهش مى‏كنم كه‏رعايت‏حرمت او را بكنى و همان طور كه در قبل اشاره شد، وقتى حضرت امام رضا(ع)از وى متولد شد، حميده او را طاهره ناميد. در روايت آمده است كه: حضرت رضا(ع)در كودكى شير فراوانى مى‏خورد.

روزى نجمه گفت: دايه‏اى پيدا كنند كه مرا (در شير دادن به او) يارى كندپرسيدند: مگر شير تو كم شده است.

جواب داد: دروغ نمى‏گويم به خدا سوگند شير من كم نيست‏بلكه نوافلى كه هميشه‏عادت داشتم آنها را بجا آورم اعث‏شده است كه به آن كمتر بپردازم.

براى همين كمك مى‏خواهم كه نوافل و (عباداتى كه به آنها) عادت كرده‏ام ترك نكنم.

شيخ صدوق در عيون به سند معتبر از نجمه مادر آن حضرت روايت كرده است: چون‏حامله شدم به هيچ وجه احساس سنگينى نمى‏كردم و در خواب صداى تسبيح و تهليل وتمجيد حق تعالى از نوزاد درون شكم خود مى‏شنيدم. و باز مى‏گويد: وقتى حضرت‏رضا(ع) به دنيا آمد دستهاى خود را بر زمين گذاشت و سر مبارك خود را به سوى‏آسمان گرفت و لبهاى مباركش حركت مى‏كرد و سخنى (با خدا) مى‏گفت كه من نمى‏فهميدم.

در آن لحظه امام موسى بن‏جعفر(ع) به نزد من آمد و فرمود: گوارا باد تو را اى‏نجمه كرامت پروردگارت! و من نوزاد را در پارچه سفيدى پيچيدم و به آن حضرت‏دادم. حضرت در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه گفت و آب فرات خواست و كامش‏را با آن آب برداشت و او را به دست من داد و فرمود: بگير اين را كه بقيه الله‏در زمين و حجت‏خدا بعد از من است.

2- احمد بن‏ موسى(علیه السلام) آفتاب شيراز

بيش از هزار و دويست‏سال است كه منطقه فارس متبرك به وجود احمد بن موسى است.او يكى از شخصيتهاى معنوى و از رجال بزرگ شيعه به شمار مى‏رود. احمد فرزند وبرادر امام و فرزند و برادر شهيد است. پدرش موسى بن جعفر(ع) يگانه عصر وهفتمين ستاره آسمان ولايت و مادرش ام احمد از زنان فاضله دوران خويش بود.
احمد بن موسى در عبادت حق، پرهيزكارى، زهد، كرامت نفس و جوانمردى زبانزدهمگان بود و بزرگواريش سبب گرديد، در طول حياتش مردم دو بار به عنوان امام بااو بيعت كنند و در هر دو بار او مردم را به مسير صحيح هدايت كرد.
پس از هجرت حضرت رضا(ع) چون تحمل فراق برادر برايش ناگوار شد، با جمعى كثيرراهى ايران شد در نزديكى شيراز گرفتار حيله‏گريهاى مامون شد و احمد پس ازنبردى نابرابر به شهادت رسيد و به دليل خفقان موجود تا سالها قبرش بر شيعيان‏مخفى ماند.
تا اينكه در زمان "عضدالدوله ديلمى‏" و در پى واقعه‏اى شگفت قبر آن بزرگوارآشكار شد.
از آن زمان تاكنون شيعيان، بويژه فارس نشينان به سان پروانگان به گرد بارگاه‏نورانى آن حضرت در طوافند.كراماتى كه شيعيان با توسل به اين بزرگوار مشاهده كرده‏اند موجب شده است تاعلاقمندان آن حضرت از راههاى دور و نزديك به زيارت او بيايند و كسب فيض نمايند.
مردم فارس نيز از اينكه پذيراى زيارت كنندگان اويند هميشه بر خود مى‏بالند.

3- فضل بن موسى در شهر جهرم

شهر زيبايى كه به قول «تاورنيه‏»; سياح معروف شايسته است «جنگل نخل‏»ناميده شود، در166 كيلومترى جنوب شرق شيراز واقع شده است و به نزديكترين‏بنادر خليج فارس (بندر لنگه) از طريق «لارستان‏» راه دارد.

جهرم به معناى جاى‏گرم است. در جنوب ناحيه مركزى استان فارس و بين شهرستانهاى فسا، داراب،فيروزآباد و شيراز قرار دارد و از دشتهاى مرتفع (دست كم 900 متر) پديد آمده وبه وسيله كوههاى اطراف احاطه شده است. از نظر آب و هوايى، تابستانى گرم وزمستانى ملايم و مطبوع دارد به طورى كه در سردترين ايام، دماى هوا ممكن است‏به‏صفر درجه سانتيگراد برسد.

اين شهرستان سابقه تاريخى بسيار طولانى دارد چنانكه آثارى از زمانهاى مختلف ازجمله ساسانيان، صفويان و زنديان در آن بر جاى مانده است.

فردوسى; شاعر نامدار ايران زمين نيز از جهرم نام برده است. از جمله ضمن بيان‏داستانهايى كه از اردشير بابكان نقل مى‏كند، مى‏سرايد:

كه بر شهر جهرم بد او پادشا جهانديده با داد و فرمانروا به جهرم يكى مرد بود كى نژاد كجا نام او مهرك نوشزاد

امامزاده «فضل بن‏موسى بن جعفر(علیه السلام‏» بنا به قول مشهور در اين شهرستان مدفون است

بر طبق آمار موجود در اداره اوقاف و امور خيريه شهرستان جهرم، اين شهر زيبا وبا معنويت‏به مانند صدفى سبز، شصت و يك تن از فرزندان و نوادگان خاندان عصمت وطهارت: را در سينه خود جاى داده است. امامزاده حسين(علیه السلام) و امامزاده فضل(علیه السلام)مشهورترين آنها مى‏باشند.

4- ابراهيم فرزند امام کاظم (ع)

تاريخ ولادتش را مورخان و رجال نويسان ذكر نكرده، ولى از برخى روايات ⁽¹⁾ كه‏امام كاظم عليه‏السلام او را پس از رضا عليه‏السلام وصى و سرپرست امور قرار داده،مى‏توان فهميد كه او فرزند پسر بعد از امام رضا عليه‏السلام ⁽²⁾ است.

همچنين نگارندگان ⁽³⁾ تاريخ ائمه عليهم‏السلام نام او را پس از رضا آورده‏اند كه‏خود گواه ديگرى است. ⁽⁴⁾

لقبش مرتضى ⁽⁵⁾ ، پدرش; امام كاظم عليه‏السلام همه صفات فضيلت‏و كمال را دارا بوده، مادرش «ام ولد» ⁽⁶⁾ و نامش «نجيه‏» ⁽⁷⁾ است.

ابراهيم در خانه‏اى كه منبع معرفت، حكمت، دانش، رحمت، كرم و فرودگاه وحى الهى‏بوده است تربيت‏يافته است.

5- زيد مبارز - فرزند امام هفتم

او از مادرى ام ولد كنيز تولد يافت و تاريخ زندگى او پيوسته با پيكار توام‏بود، در قيام «علويان‏» كه مشهور به «طالبيون‏» است‏شركت داشت و درسال 199 ه.ق كه «ابوالسرايا» قيام كرد از طرف «ابن طباطبا» (محمد بن محمدبن زيد بن على بن الحسين بن على بن ابى‏طالب(عليهم السلام‏» فرماندار اهوازشد. او ماموريت‏يافت كه بصره را نيز تصرف كند، در بصره به «عباسيان‏» حمله‏شديدى كرد، آنها مخالفان خاندان تصرف كند، در بصره به «عباسيان‏» حمله شديدى‏«بنى‏عباس‏» را با اموال آنها به آتش كشيد و نخلستانها را نيز آتش زد و به‏همين جهت او را «زيد النار» ناميدند. او بصره را به تصرف خود در آورد.

پس از فتح بصره عباسيان تقويت‏شدند وحكومت‏شهرها را به دست گرفته و«ابوالسرايا» نيز شكست‏خورد.

حسن بن سهل از فرماندهان مامون با زيد پيكار كرد، او را دستگير و دست‏بسته‏نزد مامون در مرو فرستاد. مامون به او گفت: اى زيد! چرا خانه‏هاى بنى‏عم خودرا سوزاندى و خانه‏هاى دشمنان ما (اميه، ثقيف، عدى، باهله و آل زياد) راواگذاشتى؟ چون زيد شوخ‏بود گفت: از هر سوى اشتباه كردم و اگر بار ديگر دست‏پيدا كنم نخست از خانه‏هاى دشمنان خود آغاز مى‏كنم، مامون خنديد و او را نزدبرادرش رضا(ع) فرستاد و گفت: گناه تو را به آن حضرت بخشيدم، حضرت او را سرزنش‏كرد و آزار نمود و سوگند ياد كرد تا زنده است‏با او سخن نگويد.

6- حسين بن موسى - آيينه روايت

حسين بن موسى يكى از فرزندان امام كاظم(ع) است وى از جمله همراهان‏احمد بن موسى(ع) بوده است و در حدود سال 202 ه. ق از مدينه عازم ايران شد ودر شيراز به شهادت رسيد.

حضرت حسين بن موسى در برخى منابع به سيد علاءالدين حسين ملقب گرديده است.

«سيد علاءالدين حسين بن موسى الكاظم برادر كهتر شاهچراغ است‏به سن سيزده سال‏بود شهادت او بعد از تفرقه امامزادگان در شيراز در محله باغ قتلغ اتفاق افتاد.

قتلغ در شيراز باغى داشت كه باغبانش مردى ديندار و با مروت بود. باغبان درشبهاى جمعه در مكانى بلند نورى را مشاهده مى‏كرد قتلغ خان مالك اين باغ نيز اين‏نور را مشاهده كرد دستور داد كه محل مزبور را بررسى كنند. قبرى يافتند «پس ازباز كردن قبر، جسدى بزرگ و باعظمت و شكوه يافتند. جسد در كمال شادابى و زيبايى‏بود در يك دست صاحب جسد قرآن مجيد و در ديگر دستش شمشيرى قرار گرفته بود. باعلامت و نشانه‏هايى دانستند كه قبر متعلق به حسين بن موسى(ع) است. قتلغ خان‏آنگاه فرمان داد كه قبه و بارگاهى عالى بر سر آن مقبره بنا كردند.»

علامه مجلسى و فرصت‏الدوله شيرازى معتقدند كه حضرت حسين بن موسى(ع) در همين باغ شهيدشده اما قبر ايشان در زمان صفويه آشكار گرديد.

ولى گزارش ابن جنيد شيرازى به زمان حادثه نزديكتر است. پس از آشكار شدن قبرحسين بن موسى بارگاهى بر قبر ايشان برافراشته شد. با تحقيق و بررسى اوضاع قرن‏هفتم به بعد چنين نتيجه‏گيرى مى‏شود كه برخى حاكمان فارس مردانى خيرانديش و صالح‏بوده‏اند. آنان احترام علماء و بزرگان دينى را پاس مى‏داشتند در آبادانى قبورائمه دين و اولياء سعى فراوان داشتند.

لذا عليرغم جو حاكم بر ايران آن روز شهر شيراز داراى موقعيت ويژه‏اى بوده است.

عليرغم اينكه هنوز تشيع در اقليت‏بودند، اما آنان توانستند در حفظ آثارامامزادگان اقدامهاى اساسى انجام دهند. پس از آشكار شدن قبر مطهر حسين بن‏موسى(ع) هر روز بهتر از گذشته بارگاه او توسعه مى‏يافت. تا اينكه «مردى به نام‏ميرزا على از مدينه به شيراز آمد و در شيراز مسكن گزيد و بر سر قبر سيدعلاءالدين قبه و بارگاهى رفيع ساخت و املاك و باغهاى زيادى را هم وقف آن كرد وپس از مرگ وى توليت موقوفه به دست پسرش ميرزا نظام‏الملك كه از وزرا بود، رسيدو پس از او به نوادگانش منتقل شد.

سلطان خليل كه از طرف شاه اسماعيل صفوى حاكم شيراز بود، در سال 810 ه. ق اين‏بقعه را تخريب و آن را تعمير و تكميل نمود.»

پس از چندى به سبب زلزله‏اى كه‏در شيراز رخ داد گنبد بارگاه اين امامزاده جليل‏القدر در معرض تخريب قرار گرفت‏كه توسط مرحوم مشيرالملك (ميرزا ابوالحسن خان) تجديد بنا گرديد و رواق حرم راهم مرحوم قوام الملك (محمدرضا خان) آينه‏كارى نمود.

حرم مطهر حسين بن موسى(ع)مربع شكل است، دور تا دور گنبد كتيبه است و سوره «هل اتى‏» بر آن نقش بسته‏است، هم اكنون طرحى به نام حرم تا حرم در دست اجراست. با تكميل اين طرح حرم‏مطهر حسين بن موسى(ع) به حرم مطهر احمد بن موسى(ع) اتصال پيدا مى‏كند.

بارگاه حضرت حسين بن موسى در شيراز به آستانه مشهور و معروف است.

مردم به سبب كراماتى كه از اين بقعه مبارك ديده‏اند احترام ويژه‏اى براى آن‏قائل هستند. در بين ايام هفته، شب دوشنبه براى زيارت حضرت حسين بن موسى شب‏خاصى است. همچون مسجد جمكران قم كه شبهاى چهارشنبه از اقصى نقاط ايران در آنجاحضور مى‏يابند بارگاه نورانى اين امامزاده در شبهاى دوشنبه مملو از مريدان وشيفتگان آن حضرت است.

ارادتمندان به اين خاندان، شبهاى دوشنبه را تا صبح در اين مكان مقدس بيتوته‏مى‏كنند و به عبادت و راز و نياز مى‏پردازند.

در شهرستان طبس بقعه‏اى است كه مردم آن ديار معتقدند كه متعلق به حسين بن‏موسى(ع) است، اما گزارش‏ها و حكايات موجود حاكى از اين است كه حسين بن موسى(ع)همراه برادرانش احمد بن موسى و محمد بن موسى بوده و طبعا همزمان با آنها درشيراز به شهادت رسيده است.

البته اين احتمال وجود دارد كه در جريان هجوم به كاروان احمد بن موسى برادرخردسال ايشان گريخته و مخفى شده و بعدها در طبس از دنيا رفته باشد.

تعدادى از دختران والاگهر حضرت موسى‏بن جعفر عليه السلام «فاطمه‏» نام داشتند.

محدثان، مورخان، سيره نويسان، تذكره نويسان و نسب شناسان، به هنگام شمارش دختران حضرت موسى‏بن جعفر عليه السلام از چند دختر به نام فاطمه نام برده‏اند. ⁽¹⁾

سبط ابن جوزى، يكى از بزرگان علماى اهل سنت - در قرن هفتم - به هنگام شمارش فرزندان امام كاظم(ع)، از چهار دختر به شرح زير ياد كرده‏است:

1 - فاطمه كبرى 2 - فاطمه صغرى‏3 - فاطمه وسطى 4 - فاطمه اخرى ⁽²⁾

«فاطمه كبرى‏» مشهور به «حضرت معصومه(س)» در «قم‏» مدفون است و حرم باشكوهى دارد كه همه روزه هزاران نفر از شيفتگان خاندان عصمت و طهارت، از داخل و خارج كشور، براى عتبه بوسى آستان بلند جايگاهش به اين شهر مقدس روى مى‏آورند.

«فاطمه صغرى عليها السلام‏» مشهور به «بى‏بى هيبت‏» در مدخل شهر «باكو» پايتخت آذربايجان شوروى مدفون است.

«فاطمه وسطى‏» مشهور به «ستى فاطمه‏» در «اصفهان‏» مدفون است و حرم قديمى با شكوهى دارد.

«فاطمه اخرى‏» مشهور به «خواهر امام‏» در «رشت‏» مدفون است و حرم باصفائى دارد.

آستانه مباركه «بى‏بى‏هيبت‏» در طول قرون و اعصار مورد توجه خاص شيعيان شيفته و دلسوخته بود، كه از اقطار و اكناف جهان براى آستان بوسى حرم مطهرش رخت‏سفر مى‏بستند و رنج‏سفر برخود هموار مى‏كردند و به سوى مرقد شريفش مى‏شتافتند و پيشانى ادب برآستان ملك پاسبانش مى‏سائيدند.

پس از پيدايش كمونيسم و قطع ارتباط اين سامان باديگر ممالك اسلامى، رفت و آمدها قطع شد و حرم مطهر آن حضرت به دستور «استالين‏» در سپتامبر1936م. ⁽³⁾ با ديناميت منفجر شد و روى قبرمطهر اسفالت گرديد.

مردم مسلمان و علاقمند به خاندان عصمت و طهارت، در مقابل دژخيمان خون آشام كمونيسم، قدرت ابراز هيچ عكس العملى نداشتند، جز اينكه هرگز از روى قبر مطهر جگر گوشه حضرت موسى‏بن جعفر عليه السلام عبور نكردند و همواره از حاشيه خيابان عبور كردند.

نظام مستبد و خون آشام كمونيستى براى مجبور ساختن مردم به عبور از روى قبور مطهره، از دو طرف محل حرم بى‏بى، ستونهايى نصب كردند و بر فراز قبر مطهر طاق نصرت زدند، تا ديگر گزيرى از عبور بر فراز قبور نباشد ولى مردم آگاه در صفهاى بسيار طولانى با حوصله و تحمل بى‏نظيرى توقف مى‏كردند، تا از گذرگاه باريكى كه در دو طرف طاق نصرت براى عبور پياده‏ها منظور شده بود عبور كنند.

شاهدان عينى مى‏گويند: در مواقعى كه ترافيك سنگين بود، اتوموبيلها در صفهاى چند كيلومترى مى‏ايستادند و هرگز از روى قبر مطهر عبور نمى‏كردند.

پس از فروپاشى نظام كمونيستى، شيعيان شيفته و پاكباخته، با تلاش فراوان به تجديد بناى حرم مطهر آن حضرت اقدام نمودند و فاز اول آن، روز هفدهم ربيع الاول‏1419 ه . ⁽⁴⁾ سالروز ولادت با سعادت حضرت ختمى‏مرتبت و ميلاد مسعود پيشواى ششم شيعيان، طى مراسم باشكوهى رسما افتتاح گرديد.

و اينك مصمم هستند كه تعداد 114 منزل مسكونى موجود در اطراف حرم مطهر را خريدارى كرده، مسجد باشكوهى در كنار حرم مطهر آن حضرت به سبك مسجد اعظم قم تاسيس نمايند.

الإمام الرضا(عليه السلام) قال :يا سعد من زارها فله الجنة امام رضا (علیه السلام) فرمود- كسى كه حضرت فاطمه معصومه را زيارت كند پاداش او بهشت است .