الف: پرسش‌هايي درباره ماهيت و فلسفه ي زيارت
آيا با توجه به اين که خداوند به همگان سفارش مي‌كند فقط از خدا استعانت و كمك بجوييد؛ كمك خواستن از غير خدا درست است؟
درخواست كمك، دو صورت دارد:
الف: كمك خواستن از انسان يا تکيه برعوامل طبيعي براي رفع مشکلات با اين نيت كه چنين انساني بي‌نياز از خداست و به طورذاتي مي‌تواند، انسان را ياري كند، بي‌شك شرك و ناپسند است.
ب: كمك خواستن از انسان به شرط اين كه او، براي كمك رساندن، از نيروي خدادادي بهره گرفته و انسان را ياري کرده است نه تنها مايه شرك نيست، بلكه خداپرستي محض است. بهره گيري از اسباب و لوازم طبيعي براي رفع مشکلات، تناقضي با بهره گيري غيبي ندارد. انسان خداپرست اسباب و لوازم طبيعي را وسيله و واسطه فيض مي‌داند و براي آنها استقلال ذاتي قائل نيست. بنابراين درخواست كمك از انسان، وابسته به اذن الهي و مطابق مشيت اوست. طبعاً چنين درخواستي هر چند به ظاهر از غير خداست در واقع درخواست كمك از خداست و خداوند به اين فرد قدرت و توانايي داده تا در مواردي به ديگران ياري رساند.
قرآن در موارد گوناگوني دستور مي‌دهد كه از غير او به عنوان واسطه‌ي فيض الهي کمک بخواهيم. خداوند درسوره (بقره) آيه (54) مي‌فرمايد: «استعينوا بالصبر و الصلاه» از شكيبايي و نماز كمك بگيريد.
نماز و شكيبايي ازاعمال انساني است و با انجام اين دو عمل، انسان قوي و نيرومند مي‌شود؛ بنابراين استعانت از غيرخدا با حفظ اصول خاص، شرك و بت پرستي محسوب نمي‌شود.
درهمين رابطه مرحوم«آيت الله ميلاني» مي‌نويسد:
«استمداد از امام بي‌اشكال است. ياري خواستن از آنان به اعتبار اينكه سبب و وسيله‌اند واز خدا مي‌خواهد كه حاجت و ياري كسي كه از آنان حاجت و ياري خواسته است برآورند اشکالي ندارد. بنابراين كلمات يا علي بن موسي الرضا همچون يا محمد (ص) و يا علي(ع) در دين مانعي ندارد».
ما در كارهاي روزمره، از همنوعان خود مدد و ياري مي‌طلبيم و خداوند را موثر حقيقي مي‌دانيم. امامان به عنوان واسطه‌ي فيض الهي هستندو فرق اين ها، با ساير مردگان اين است كه ائمه نزدخداوند متعال مرتبت و شرافت دارند، زنده‌اند و روزي مي‌خورند «بل احياء عند ربهم يرزقون» صداي ما به آنان مي‌رسد و برخلاف ديگر مردگان با عزت وشرافتشان براي ما از خداوند ياري مي‌طلبند.
آيا با وجود خداي متعال توسل جستن و حاجت خواستن از امام رضا (عليه السلام) اشكال دارد؟
كليه امور در دست خداوند متعال است و امام رضا (عليه السلام) همچون ساير ائمه اطهار واسطه افاضات خداوندي است و خداوند حضرت ايشان را وسيله‌اي قرار داده است كه مردم به بارگاه ملکوتي‌اش متوسل شوند. از اين رو، استمداد از امام به آن جهت است كه ايشان ازخدا بخواهد، حاجت كسي كه از آنان ياري خواسته، برآورده شود.
نکته‌ي مهم ديگر اين است که:
توسل به اولياي الهي نوعي تمسك به وسيله فيض است و در قرآن کريم به آن اشاره وتوصيه شده است:
«يا ايها الذين آمنوا اتقوا الله و ابتغو اليه الوسيله وجاهدوا في سبيله لعلكم تفلحون»:اي کساني که ايمان آورده ايد، تقواي الهي پيشه كنيد و براي رسيدن به او وسيله‌اي فراهم آوريد و در راهش جهاد كنيد باشد كه رستگار شويد.
وسيله در اصل به معني تقرب جستن است و يا چيزي كه ازروي علاقه ورغبت باعث تقرب به ديگري شود و هر كار و هر چيزي را كه باعث نزديك شدن به پيشگاه خداوند باشد شامل مي‌گردد. مهمترين وسايل تقرّب:ايمان به خدا وپيامبر اكرم (صلي الله عليه واله وسلم) جهاد، عبادت‌هايي خالصانه همچون:نماز، روزه، زيارت خانه خدا، صله رحم و انفاق در راه خدا است.
توسل جستن و واسطه قرار دادن چيزي بين خود و خدا مطلوب است. انسان گناهكاري كه براي بخشش گناهانش خدا را به مقام و شخصيت پيامبر (صلي الله عليه و آله) و امام معصوم(ع) قسم مي‌دهد در حقيقت از وسيله کمک گرفته است.
شهيد مطهري مي‌فرمايد:«آفرينش، داراي نظام وقاعده است. اگر كسي بخواهد به نظام آفرينش بي‌اعتناباشد گمراه است. » خداي متعال، گناهكاران را ارشاد فرموده است به خانه رسول اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) بروند و براي خود طلب مغفرت كنند. خداوند بزرگ در آيه زير مي‌فرمايد:
«ولو انهم اذ ظلموا انفسهم جاووك فاستغفروالله و استغفر لهم الرسول لوجدوالله توابا رحيما». اگرايشان هنگامي‌كه مرتکب‌گناه شدندو به خود ستم كردند؛ نزدتومي‌آمدند و ازخدا آمرزش مي‌خواستند. پيامبر(ص) هم براي ايشان طلب مغفرت مي‌كرد و آنان خدا را توبه‌پذير ومهربان مي‌يافتند».
هيچ زائري در توسل و توجه به اولياي خدا، ائمه‌ي اطهار (ع) را مقصد و مقصود قرار نمي‌دهد، بلكه معتقد است اعطاي فيض و مرتفع شدن مشکلات دردست خداوند است و اين بزرگان واسطه رحمت خداوند بر خلايق هستند. حاجت خواستن آنها، عين توحيد است. به عبارتي ديگر، اگر توسل جستن به اين نيت باشد كه ائمه اطهار (عليهم السلام) سود و زيان مي‌رسانند بدون ترديد شرك است. ولي مسلمانان موحد مي‌دانندنفع و ضرر از جانب خداست. اگراوليا و ائمه (ع) را دعا مي‌كنند درواقع آنان را، وسيله‌اي نزد خدا مي‌دانند و اين هرگز شرك نيست.
به اعتقاد امام خميني (ره) اگر حاجت از پيامبر و امام و هر كس غير خدا به عنوان خدايي بخواهيم و او را مستقل در برآورده شدن حاجت بدانيم شركت است؛ چنانچه عقل و قرآن بر آن گواه است و اگر به اين عنوان نباشد شركت نيست. چنانكه نظام تمام دنيا بر برآورده شدن نياز بواسطه‌ي يكديگر است و پايه تمدن جهان بر تعاون وهمکاري نهاده شده است؛بنابراين، اگر مطلق حاجت خواستن از كسي شرك است بايد يكسره جهانيان مشرك و بنياد جهان بر شرك ريخته شده باشد. پيامبران نيز محتاج به زندگاني بودند و در توبه‌ي خود از جهانيان حاجت‌ها مي‌خواستند و با تعاون، قافله حيات و زندگاني را به حرکت درمي آورند.»
آيا حاجت‌هايي را كه در حرم امام رضا (عليه السلام) مي‌خواهيم برآورده مي‌شود؟
حرم امام رضا (عليه السلام) «قطعه‌اي از بهشت»است كه همواره زيارتگاه فرشتگان الهي ودلباختگان عارف و اولياي صالح است و در چنين مكاني اميد اجابت دعا بسيارزياداست.
امام هادي (عليه السلام) درباره اجابت دعا و خواسته‌ي زائران حرم علي بن موسي الرضا (عليه السلام) مي‌فرمايند:
«من كانت له الي الله حاجه فليزر قبر جدي الرضا بطوس و هو علي غسل وليصل عند راسه ركعتين وليسال الله حاجته في قنوته فانه يستجيب
ما لم يسأل ماثما و قطعه رحم». هر كس به درگاه خدا حاجتي دارد، قبر جدم حضرت رضا (عليه السلام) را در طوس زيارت كند در حالي كه غسل كرده باشد، بالاي سر آن حضرت دو ركعت نماز بخواند و در قنوت حاجتش را از خدا بخواهد به شرطي كه خواسته‌اش گناه يا قطع رحم (نفرين به خويشاوندان) نباشد؛خداوند آن رااجابت مي‌كند.
به تعبير زيباي عارف سالك «ملكي تبريزي »:«اگر براي تمام بيمارهاي خود از او طلب درمان مي‌كني و به جلب عطوفت او و طلب باران از ابر جود و رأفت او، حوائج خود را بخواهي به يقين كه او كريم‌ترين خلايق است و بخشنده‌تر از هر جواد و كريم است. وجاجت تو را برآورده مي‌کند». ان شاء الله
آيا امام رضا(ع) مريض هارا شفا مي‌دهد ؟آيا هر بيماري كه به حرم امام رضا (عليه السلام) مي‌آيد شفا پيدا مي‌كند؟
بيمار را شفا دادن، يك نيروي غيبي و خارج ازچهارچوب مادي و طبيعي مي‌خواهد. چنين قدرتي غيبي، متكي و مستند به قدرت و اراده خداوندست.
امام رضا عليه السلام همچون ساير انبيا و اوصياي الهي به اذن خدا وسيله تجلي و بروز قدرت غيبي است و از خود استقلال ندارد بلكه در هستي و در اعمال غيبي متكي به پروردگار بزرگ است. قرآن كريم در اين زمينه مي‌فرمايد:
«و ما كان لرسول ان ياتي بايه الا باذن الله»:هيچ پيامبري نمي‌تواند معجزه‌اي بياورد مگر به اذن خدا».
قرآن گروهي از بندگان وارسته خدا را نام مي‌برد كه به اذن پروردگار داراي چنين قدرتي شگرف بودند. درباره‌ي قدرت غيبي حضرت عيسي(ع) درقرآن آمده است:
«اني اخلق لكم من الطين كهيئه الطير فانفخ فيه فيكون طيراً باذن الله و ابري الاكمه و الابرص و حي الموتي باذن الله» من مجسمه‌اي را از گل مي‌سازم و درآن مي‌دمم تا به اذن خدا به‌صورت مرغي حقيقي در آيد و نابيناي مادرزاد و مبتلاي به بيماري پيسي را به اذن خدا شفا مي‌دهم و مردگان را به اذن خدا زنده مي‌گردانم».
حضرت رضا - عليه السلام - مظهر رأفت و لطف الهي است وبه مهرباني ودلجويي از ضعفا ونااميدان مشهوراست. از اين رو حرم ايشان نيز مجراي فيض الهي و رحمت خداوندي است و هركس كه با شناخت و التماس در آستان او، خواسته‌ي خود را مطرح كند از لطف ايزدي نيز بهره مند خواهند شد.
به تعبير «علامه طباطبايي» رأفت امام رضا عليه اسلام حس شدني است «همه امامان لطف دارند اما لطف حضرت رضا عليه السلام محسوس است. مهم ميزان عطش و تشنگي خواهنده است»
آيا طلاکاري حرم ائمه عليه السلام با توجه به ساده زيستي آنان درزمان حيات، مطابق با خواسته‌ي آنان است و اسراف نيست؟
اسراف دراسلام حرام است و در حرم امام هم نبايد اسراف صورت گيرد ولي تزيين حرم امام به دلايل زير اسراف نيست:
اول اين که حفظ قبور امامان (عليهم السلام) و ساختن بارگاه با عظمت و شكوهمند براي مزارشان جهت استفاده زائران و پاكيزه نگاه داشتن حرم نشانه احترام و تقدس آنان است؛يک ضرورت است.
دوم بايد گفت: موقوفات و نذورات مردمي مربوط به اين اماكن متبركه را نمي‌توان در راه ديگري صرف نمود وتاحدامکان بايد صرف آباداني اين اماكن مقدسه کرد.
البته در كنار اينها، نبايد محرومان و مستضعفان جامعه را فراموش کردوآستان قدس رضوي گام‌هايي پرارزش دراين زمينه برداشته است ومنافاتي با تزيين قبور معصومان (عليهم السلام) و آينه كاري و رسيدگي به آنها ندارد.
در پايان يادآوري اين نكته بسيار ضروري است كه فقر ديني و فرهنگي بسيار بدتر از فقر مالي است و به مسائل فرهنگي نيز بايد توجه كافي بشود كه اين خود باعث از بين رفتن فقر مالي مي‌شود. ان شاءالله.
زيارت‌هاي مورد تأييد معصومين چيست؟ و «زيارت مأثوره» به چه زيارتي گفته مي‌شود؟
زيارتي كه از سوي معصومين (عليهم السلام) نقل شده و مستند به كلام و رفتار ايشان است وائمه‌ي اطهار خود بدين شيوه زيارت خاصي را مي‌خواندند و يا به ديگران اين نحوه زيارت را مي‌آموختند«زيارت مأثوره» ناميده مي‌شود.
فردي از حضرت صادق (عليه السلام) پرسيد:
«يابن رسول الله من بسيار به ياد حسين بن علي (عليه السلام) مي‌افتم در آن لحظه چه بگويم؟
فرمود: هنگام ياد او سه بار بگو صلي الله عليك يا ابا عبدالله».
در روايت ديگر امام ششم (عليه السلام) به سدير مي‌آموزد كه هرگاه خواستي سيدالشهدا را زيارت كني بالاي بام خانه ات برو و نگاهي به چپ و راست كن آنگاه روبه قبر آن حضرت بگو: «السلام عليك يا ابا عبدالله السلام عليك و رحمه الله و بركاته » خداوند ثواب يك زيارت شايسته به تو عطا كند.
زيارت عاشورا، زيارت اربعين، زيارت جامعه كبيره، زيارت امين الله، زيارت معصومان (عليهم السلام) و حتي زيارت حضرت ابوالفضل (عليه السلام)، حضرت علي اكبر (عليه السلام) و حضرت معصومه (سلام الله عليها) و ده‌ها زيارت كوچك و بزرگ ديگر كه در متون ديني به خواندن آنها توصيه شده است، از زيارت‌هاي ماثوره است. چون از زبان اوصياي الهي بوده و داراي مضامين متعالي و روح بخش است.
براي زيارت امام رضا (عليه السلام) مي‌توان از زيارت‌هاي جامع و عام معصومان مانند جامعه كبيره و امين الله بهره برد و يا آنكه زيارت‌هاي ماثوره امام را كه در متون معتبر، مفاتيح الجنان و زيارت نامه‌هاي موجود درحرم مطهر آمده است زمزمه كرد و از معارف معنوي آن لذّت برد.
ب: پرسش‌هايي درباره احكام حرم
آيا اگر دستمان به ضريح نرسد زيارتمان قبول است؟
بلي! در زيارت، حضور و سلام بر امام معصوم(ع) كافي است.
آيا با ايجاد ازدحام و فشار زيارتمان قبول است؟
خير! از آداب زيارت آن است كه زائر از هرگونه ايجاد مزاحمت و ناراحتي براي ديگران بپرهيزد.
آيا با نذر پول انداختن داخل ضريح جايز است آن را به دفتر يا صندوق نذورات تحويل دهيم؟
اگر شخصي چنين نذر شرعي كرده در صورتي که ممکن باشد بايد به نذر خود عمل كند. اگر انجام آن ممكن نباشد، عمل كردن به نذر واجب نيست و مي‌تواند آن را به دفتر نذورات تحويل بدهد.
آيا مسافران مي‌توانند در صف اول نماز جماعت بنشينند؟
در جايي از احكام نماز جماعت نيامده كه مسافري نمي‌تواند در صف اول جماعت بنشيند، اما پس از سلام دادن مسافردر ركعت دوم، اگر فاصله بين مأمومين زياد شود، اتصال آنها به هم مي‌خورد و نمازجماعتشان به فرادا تبديل مي‌شود.
خواهراني كه عذر شرعي دارند به كدام رواق مي‌توانند مشرف شوند؟
به همه رواق‌ها به جز رواق پشت سر امام مي‌توانند مشرف شوند. رواق‌ها حكم مسجد را ندارند و تشرف به آنها اشكالي ندارد. رواق پشت سر امام قبلاًً مسجد بوده است ودرحال حاضر حکم مسجد را دارد.
نكته: امام خميني (ره) بنا براحتياط واجب، توقّف در رواق‌ها را جايز نمي‌دانندو مقلدان ايشان در اين مسأله مي‌توانند به فتواي ساير مراجع رجوع كنند.
براي اموات چگونه نماز بخوانيم؟
به نيابت از ميت مي‌توان نماز مستحبي مثل نماز زيارت و يا نماز قضا خواند. بنابر روايت صحيح به اموات مي‌رسد و آنها را خوشحال مي‌كند. نماز براي پدر و مادر به شکل زيراست:
دو ركعت؛ در ركعت اول حمد و ده مرتبه رَبِ اغفِرلِي و لِوالدَيَّ و لِلمُؤمنينَ يومَ يَقومُ الحِساب. در ركعت دوم فاتحه و ده مرتبه رَبِ اغفِرلي و لِوالِدَيَّ و لِمَن دَخَلَ بَيتِيَ مُؤمِناً و لِلمُؤمِنينَ و المُؤمِنات. بعد از نماز ده مرتبه بگويد: رَبِ ارحَمهُما كَما رَبَّيانِي صَغيرا.
نماز خواندن در كجاي حرم بيشترين ثواب را دارد؟
در بالاي سر مبارك امام معصوم(ع) .
نماز خواندن در مقابل و يا جلوتر از امام معصوم (عليه السلام) چه حكمي دارد؟
الف:چنان چه جلوتر از قبر امام (ع)بايستد و هتك حرمت محسوب شود:
بنا بر حکم آيت الله امام خميني (ره)، تبريزي و سيستاني نماز باطل نيست.
بنا بر حکم آيت الله اراكي، مكارم، زنجاني و نوري همداني نماز بنابر احتياط واجب باطل است.
بنا بر حکم آيت الله خويي و فاضل بايد نماز نخواند.
ب: اگر جلوتر از قبر امام به گونه‌اي بايستد که هتک حرمت به نظر نرسد:
بنا بر حکم آيت الله خويي، مكارم نماز صحيح است.
بنا بر حکم آيت الله بهجت مكروه است.
بنا بر حکم آيت الله گلپايگاني، صافي مطلقا احتياط واجب است که نماز نخواند.
ج: چنان چه مساوي قبر امام باشد:
بنا بر حکم آيت الله اراكي اگر مستلزم هتك باشد حرام است، ولي نماز باطل نيست.
بنا بر حکم آيت الله گلپايگاني، صافي و فاضل به احتياط واجب نماز نخواند.
بنا بر حکم آيت الله بهجت مكروه است.
بنا بر حکم آيت الله تبريزي عيبي ندارد.
آيا دخيل بستن و قفل زدن جايز است ؟يا نوعي بدعت به حساب مي‌آيد؟
جايز نيست. نوعي بدعت به حساب مي‌آيد و كار صحيحي نيست.
صلوات و يا لعن فرستادن با صداي بلند در حرم‌هاي ائمه (عليهم السلام) چه حكمي دارد؟
اگر صلوات، سبب مزاحمت ديگران نشود و لعن کردن، سبب ايجاد تفرقه نباشد اشكالي ندارد. صدا زدن ديگران با صداي بلند و مانند آن كراهت دارد. براين کار نه تنها ثوابي وارد نشده بلکه بلند کردن صدا در حضور امام معصوم (عليه السلام) مي‌تواند تداعي کننده بي‌احترامي به آن حضرت باشد و عمل پسنديده‌اي نيست.
نذرهايي كه مطابق مقررات آستان قدس رضوي نيست، چه حكمي دارد؟
جايز نيست زيرا براساس مقررات حرم انجام برخي نذرها امکان پذير نيست، بنابراين اگر به هر دليلي نذري کرده که توانايي انجام آن را نداشته باشد، عمل كردن به آن نذر لازم و واجب نيست.
آيا وسايلي كه زائران پيدا مي‌كنند و ارزش مادي زيادي ندارد مي‌توانند براي خودشان بردارند؟
اگر احتمال مي‌دهند كه صاحبش به دفتر اشياي گمشده مراجعه مي‌كند، بايد به آنجا تحويل دهند. و اگر به خاطر كم ارزشي يقين دارند صاحبش مراجعه نخواهد كرد، در اين مسأله بين مراجع عظام دو نظر وجود دارد؛ نظر اول بنا بر فتواي مشهور اين که مي‌توانند براي خودشان بردارند. نظردوم مثلامطابق نظر آيت الله سيستاني بايد از طرف صاحبش صدقه بدهند.
آيا تذكر به رعايت حجاب واجب است؟
تذكر به رعايت حجاباز موارد امر به معروف است و مراتب امر به معروف و نهي از منكر در رساله‌هاي عمليه به اين شكل ذكر شده است؛
اول: انزجار قلبي دوم: امر و نهي زباني سوم: اقدام عملي كه با اجازه حاكم شرع است.
نكته1) شكي نيست كه اين مراحل در اماكن مقدس مثل حرم مطهر از تأكيد بيشتري برخوردار است.
نكته2) اگر چه حجاب به چادر نيست اما رعايت قوانين حرم مطهر مثل پوشش چادر الزامي است.
نكته3) پوشش در حرم مطهر به تنهايي كافي نيست بلكه چنانچه رنگ لباس يا دوخت لباس زننده و مناسب نباشد با آنها برخورد مي‌شود.
نكته4) در مرحله اول مناسب است كه در حرم مطهر، خواهران به خانم‌هاي زائر تذكر دهند و در صورت عدم رعايت آقايان خدام با رعايت مسائل شرعي دخالت مي‌کنند.
حضور خانوادگي در اماكن زيارتي براي كساني كه هدفي جز زيارت ندارند چه حكمي دارد؟
حضور خانوادگي در حرم مطهر در صورتي كه مزاحمت و مفسدهايي مثل تهييج شهوت و عمل منافي شأن حرم نداشته باشد اشکالي ندارد. شايسته است بانوان گرامي جداي از مردان و نامحرمان زيارت كنند و با حجاب كامل تشرف يابند زيرا زيارت، مستحب و رعايت حجاب و عفت واجب است. بنابراين نبايد واجب را فداي مستحب کرد.
وجوب پوشش قسمت‌هاي مختلف بدن براي خانم‌ها مانند پا، دست، صورت تا چه حد است؟
زن بايد تمام بدن و موي خود را به جز گردي صورت و دستها تا مچ در برابر مرد نامحرم بپوشاند. (مطابق فتواي مشهور) واين حکم مشروط بر اين است كه آرايش كرده و لباس‌هايش جذاب و تحريك كننده نباشد واين کار چه با نيت بد و چه از روي ناآگاهي باشد جايز نيست.
حكم نماز آقايان و خانم‌ها در زماني كه زن جلوتر از مرد باشد چيست؟
نظر مراجع در مورد ايستادن زن و مرد، از اين قرار است:
1. بنابر حکم آيت الله فاضل و آيت الله مكارم بايد زن عقب‌تر بايستد.
2. بنابر حکم امام خميني (ره) و آيت الله اراكي به احتياط مستحب، زن عقب‌تر از مرد بايستد.
3. بنابر حکم آيت الله گلپايگاني و آيت الله صافي جلوتر بودن زن يا محاذي (برابر) مكروه است.
4. بنابر حکم آيت الله خويي و آيت الله تبريزي كمتر از ده ذرع مكروه است.
5. بنابر حکم آيت الله خامنهاي، آيت الله خويي و آيت الله تبريزي در غير مكه دست کم يك وجب فاصله باشد.
6. بنابر حکم آيت الله سيستاني بنابر احتياط لازم زن عقب‌تر بايستد.
حکم كيفيت عقب‌تر ايستادن زن به قرار زير است:
1. بنابر حکم امام خميني (ره)، آيت الله گلپايگاني و آيت الله صافي جاي سجده زن عقب‌تر از جاي ايستادن مرد باشد.
2. بنابر حکم آيت الله فاضل بهتر است جاي سجده زن عقب‌تر از جاي ايستادن مرد باشد.
3. بنابر حکم آيت الله سيستاني جاي سجده زن برابر جاي دو زانوي مرد در حال سجده باشد.
4. بنابر حکم آيت الله مكارم جاي سجده زن كمي عقب‌تر از جاي سجده مرد باشد.
برگرفته از كتاب "در اين قطعه از بهشت
