. زندگی نامه امام

گزارش و تفصیلات ولادت سراسر بركت امام در كتب معتبر و اخبار مشروحا بیان شده‏است از جمله این اخبار روایتى است كه درینابیع الموده ص 449 و 451 فاضل قندوزى كه از علماى اهل سنت است و شیخ طوسى در كتاب غیبت و شیوخ دیگر روایت كرده‏اند و صدوق در كتاب كمال الدین به سند صحیح و معتبر از جناب موسى بن محمد بن قاسم بن حمزة بن موسى بن جعفر (علیه السلام) از حضرت حكیمه خاتون دختر والامقام امام محمد تقى (علیه السلام) كه از بانوان با عظمت و شخصیت و فضیلت‏خاندان رسالت است‏حدیث كرده‏است.

حكیمه فرمود امام حسن عسكرى (علیه السلام) فرستاد (فردى را) نزد من كه عمه امشب در نزد ما افطار كن كه شب نیمه شعبان است و خداوند حجت را در این شب ظاهر فرماید و او حجت‏خدا در زمین است.

من عرض كردم: مادرش كیست؟

فرمود: نرجس.

گفتم: فدایت‏شوم به خدا سوگند در او اثرى نیست.

فرمود: همین است كه براى تو مى‏گویم.

حكیمه گفت: پس آمدم چون سلام كردم و نشستم نرجس خواست پاى افزارم را بیرون آورد گفت اى سیده من و سیده خاندان من چگونه شب كردى؟

گفتم: بلكه تو سیده من و سیده خاندان من هستى.

گفت: اى عمه این چه سخن است!؟

گفتم: اى دخترم، خدا امشب به تو پسرى كرامت فرماید كه در دنیا و آخرت آقا است پس او خجلت كشید و حیا كرد وقتى از نماز عشا فارغ شدم افطار كردم و در بستر خوابیدم. چون نیمه شب رسید برخاستم براى نماز شب نماز را خواندم و فارغ شدم و نرجس همچنان در خواب و راحت‏بود من نشستم براى تعقیب و سپس خوابیدم و هراسان بیدار شدم، او همچنان خواب بود پس برخاست نماز شب را خواند و خوابید.

حكیمه فرمود: براى فحص از صبح بیرون آمدم فرز اول ظاهر شده بود هنوز نرجس در خواب بود در شك افتادم امام فریاد زد عمه شتاب مكن كه مطلب نزدیك گردیده گفت نشستم و سوره الم سجده و یس خواندم كه ناگاه نرجس هراسناك بیدار شد من به بالینش شتافتم و گفتم:

 بسم الله علیك‏  آیا چیزى احساس مى‏كنى؟

گفت‏بله اى عمه

گفتم آسوده خاطر باش همان است كه به تو گفتم.

حكیمه گفت پس مرا سستى و از خود بى خودى فرا گرفت و او نیز چنین شد وقتى به حس آقایم بیدار شدم جامه را از روى نرجس به یك سو زدم و آقاى خود را دیدم كه در حال سجده است و مواضع سجودش را برزمین گذارده او را در برگرفتم دیدم نظیف و پاكیزه است‏حضرت امام حسن عسكرى (علیه السلام) به من صیحه زد اى عمه پسرم را به نزد من بیاور.

او را نزد امام بردم امام دستهایش را زیر دو ران و پشت او گذارد و پاهایش را در سینه خود قرار داد و زبانش را در دهان او نهاد و دست‏بر چشمها و گوش و مفاصلش كشید.

پس فرمود: سخن بگو اى پسرم.

فرمود:

 اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریك له و ان محمدا رسول الله‏ 

سپس بر امیرالمؤمنین و بر امامان تا پدر بزرگوارش صلوات فرستاد و سكوت فرمود.

امام فرمود او را نزد مادرش ببر تا به او سلام كند و به نزد من آور پس او را نزد مادرش بردم به مادرش سلام كرد سپس او را برگرداندم در مجلس امام گذاردم فرمود اى عمه روز هفتم كه شد نزد ما بیا حكیمه فرمود: بامدادان رفتم كه به امام سلام عرض كنم پرده را بالا زدم تا از آقاى خود تفقد كنم او را ندیدم گفتم فدایت‏شوم چه شد آقاى من؟

فرمود اى عمه او را به آن كس سپردم كه مادر موسى او را به او سپرد.

حكیمه گفت: روز هفتم كه شد به نزد آن حضرت رفتم و سلام كردم و نشستم.

امام فرمود پسرم را به نزد من باور پس من آقایم را در حالى كه در پارچه‏اى بود به نزد آن حضرت بردم با او مانند روز اول رفتار كرد پس زبان در دهانش گذارد مثل آنكه شیر و عسل به او مى‏دهد سپس فرمود سخن بگو:

گفت: اشهد ان لا اله الا الله و صلوات بر محمد و امیر المؤمنین و امامان تا پدرش - صلوات الله علیهم اجمعین - فرستاد و این آیه را تلاوت كرد:

(بسم الله الرحمن الرحیم و نرید ان نمن على الذین استضعفوا فى الارض و نجعلهم ائمه و نجعلهم الوارثین و نمكن لهم فى الارض و نرى فرعون و هامان و جنودهما منهم ما كانوا یحذرون)

موسى بن محمد بن قاسم راوى حدیث گفت: این سرگذشت را از عقید خادم پرسیدم گفت: حكیمه راست فرموده است ⁽¹⁾

صدوق در حدیثى كه در نهایت اعتبار و اعتماد است‏به واسطه احمد بن الحسن بن عبدالله بن مهران امى عروضى ازدى از احمد بن حسین قمى روایت كرده كه چون خلف صالح متولد شد از ناحیه حضرت امام حسن عسكرى 7 نامه‏اى براى جدم احمد بن اسحاق رسید به دست‏خط آن حضرت كه توقیعات به همان خط وارد مى‏شد در آن مكتوب بود براى ما مولودى ولادت یافت‏باید در نزد تو مستور و از مردم پنهان بماند زیرا آن را بر كسى ظاهر نمى‏كنیم مگر نزدكیتر را به واسطه نزدیكى او و ولى رابه جهت ولایتش دوست داشتیم اعلام آنرا به تو، تا خدا تو را به آن مسرور سازد مانند آنكه ما را به آن مسرور ساخت ⁽²⁾

و در روایت مسعودى است كه احمد بن اسحاق به حضرت امام حسن عسكرى (علیه السلام) عرض كرد: وقتى نامه بشارت شما به ولادت آقاى ما رسید باقى نماند از مرد و زنى و نه پسریكه به مرتبه فهم رسیده باشد مگر آنكه قائل به حق شد حضرت فرمود: آیا نمى‏دانید كه زمین از حجة الله خالى نمى‏ماند ⁽³⁾

و در حدیث دیگر شیخ ثقه جلیل فضل بن شاذان كه پس از ولادت حضرت ولى عصر وپس از وفات امام حسن عسكرى (علیه السلام) (بین 255 تا 260) وفات كرده در كتاب غیبت‏خود از حضرت امام حسن عسكرى (علیه السلام) به واسطه محمد بن على بن حمزه بن حسین بن عبید الله بن عباس بن امیرالمومنین (علیه السلام) روایت كرده است كه فرمود:

متولد شد ولى خدا و حجت‏خدا بربندگان خدا و جانشین من بعد از من ختنه كرده شده در شب نیمه شعبان سال 255 هنگام طلوع فجر و نخستن كسى كه او را شست رضوان خازن بهشت‏بود كه با جمعى از ملائكه مقربین او را به آب كوثر و سلسبیل غسل دادند ⁽⁴⁾

و در احادیث دیگر روایت است كه وقتى امام عصر متولد شد حضرت امام حسن عسكرى (علیه السلام) دستور فرموده: ده هزار رطل نان و ده هزار رطل گوشت‏بین فقراى بنى هاشم تقسیم كنند و سیصد گوسفند عقیقه نمایند ⁽⁵⁾ .

و نیز روایت است كه در روز سوم ولادت پدر بزرگوارش او را به اصحاب خود نشان داد و فرمود: این است جانشین من و امام شما بعد از من و او است همان قائمى كه گردنها به انتظار او كشیده مى‏شود پس وقتى زمین پر از جور و ستم شد ظاهر مى‏شود و پر مى‏كند آنرا از عدل و داد ⁽⁶⁾

نصر بن على جهضمى كه از ثقات رجال اهل سنت است در كتاب موالید الائمه نقل كرده كه حضرت امام حسن عسكرى (علیه السلام) هنگام ولادت فرزندش  م ح م د  فرمود: گمان كردند ستمكاران كه مرا مى‏كشند و این نسل را مقطوع مى‏سازند پس چگونه یافتند قدرت قادر را و او را  مؤمل‏  نام گذارد. ⁽⁷⁾

احمد بن اسحاق اشعرى از حضرت امام حسن عسكرى (علیه السلام) روایت كرده است كه فرمود:

 الحمد لله الذى لم یخرجنى من الدنیا حتى ارانى الخلف من بعدى اشبه الناس برسول الله خلقا و خلقا یحفظه الله فى غیبته ثم یظهر فیملا الارض قسطا و عدلا كما ملئت جورا و ظلما  ⁽⁸⁾

 سپاس مختص خدائى است كه مرا از دنیا خارج نساخت تا جانشین مرا بعد از من به من نمایاند كه شبیه‏ترین مردم به رسول خدا (صلى الله علیه و آله) از جهت‏خلق و خلق مى‏باشد خدا او را در غیبتش حفظ مى‏فرماید سپس ظاهر مى‏شود پس پر مى‏كند زمین را از قسط و عدل چنانچه پر شده از ظلم و جور. 

و براى اطلاع بیشتر از این به كتابهاى حدیث مانند غیبت نعمانى و شیخ و كمال الدین و بحار الانوار و اثبات الهداة و اربعین خاتون آبادى و منتخب الاثر صافى گلپایگانى مراجعه شود.

ولادت و امامت امام (علیه السلام) از نظر علما و مورخین اهل سنت

علاوه بر آنكه عموم علماى حدیث و تاریخ نگاران و صاحبان كتابهاى تراجم شیعه اثنى عشرى واقعه ولادت حضرت را بر اساس مدارك و مصادر صحیح ثبت و ضبط كرده‏اند و در عصر پدر بزرگوارش و عصر غیب صغرى و كبرى صدها اشخاص مورد وثوق و اعتماد را مى‏شناسیم كه به سعادت دیدار آن ولى اعظم خدا نائل شده و معجزات و خوارق عادات كثیرى از آن رهبر جهانى را ندیده‏اند گروه بسیارى از مشاهیر علماى اهل سنت نیز ولادت آن حضرت و شرح و تفصیلات آن را در كتب ذكر نموده و بعضى به امامت و مهدویت آن سرور اقرار و اشعار بلند به زبان عربى و فارسى در مدح او سروده‏اند و حتى مدعى شرفیابى به آن حضور اقدس و استماع حدیث از حضرتش شده‏اند كه ما عین عبارات و كلمات عده‏اى از آنان را در كتاب منتخب الاثر نگاشته‏ایم و با رعایت اختصار در اینجا فقط به ذكر نام آنها قناعت مى‏نمائیم:

1 - ابن حجر هیثمى مكى شافعى، (متولد سال 974).

2 - مؤلف روضة الاحباب سید جمال الدین، (متوفا در سال 1000).

3 - ابن الصباغ على بن محمد مالكى مكى، (متوفا در سال 855)

4 - شمس الدین ابوالمظفر یوسف مؤلف التاریخ الكبیر و تذكرة الخواص، (متوفا در سال 654)

5 - نور الدین عبد الرحمن جامى معروف صاحب كتاب شواهد النبوه

6 - شیخ حافظ ابو عبد الله محمد بن یوسف گنجى صاحب كتاب البیان فى اخبار صاحب الزمان و كتابهاى دیگر (متوفى سال 658)

7 - ابوبكر احمد بن حسین بیهقى، (متوفا در سال 458)

8 - كمال الدین محمد بن طلحه شافعى (متوفا در سال 652).

9 - حافظ بلاذرى ابو محمد احمد بن ابراهیم طوسى، (متوفا در سال 339).

10 - قاضى فضل بن روز بهان، شارح كتاب الشمائل ترندى.

11 - ابن الخشاب ابو محمد عبد الله بن احمد (متوفا در سال 567)

12 - شیخ عارف شهیر محى الدین صاحب كتاب الفتوحات (متوفا در سال 638)

13 - شیخ سعد الدین حموى.

14 - شیخ عبد الوهاب شعرانى مؤلف الیواقیت و الجواهر (متوفا در سال 973)

15 - شیخ حسن عراقى

16 - شیخ على الخواص

17 - ابن اثیر مؤلف تاریخ كامل

18 - حسین بن معین الدین میبدى صاحب شرح دیوان

19 - خواجه پارسا محمد بن محمد بن محمود بخارى (متوفا در سال 822)

20 - حافظ ابوالفتح محمد بن ابى‏الفوارس صاحب كتاب الاربعین

21 - ابوالمجد عبد الحق دهلوى كه صد كتاب تالیف دارد، (متوفاى در سال 1052)

22 - شیخ احمد جامى نامقى

23 - شیخ فرید الدین عطار نیشابورى معروف

24 - جلال الدین محمد رومى صاحب مثنوى (متوفا در سال 672)

25 شیخ صلاح الدین صفدى (متوفا در سال 764)

26 - مولوى على اكبر بن اسد الله هندى صاحب كتاب مكاشفات.

27 - شیخ عبد الرحمن، صاحب كتاب مرآة الاسرار.

28 - بعضى از مشایخ شعرانى

29 - یكى از مشایخ مصر به نقل از شیخ ابراهیم حلبى.

30 - قاضى شهاب الدین دولت آبادى صاحب تفسیر البحر المواج و كتاب هدایة السعداء.

31 - شیخ سلیمان قندوزى بلخى، (متوفا در سال 1294)

32 - شیخ عامر بن عامر البصرى صاحب قصیده تائیه  ذات الانوار .

33 - قاضى جواد سابطى

34 - صدرالدین قونوى صاحب تفسیر الفاتحه و مفاتیح الغیب.

35 - عبد الله بن محمد مطیرى مدنى مؤلف صحاح الاخبار.

36 - شیخ محمد سراج الدین رفاعى مؤلف صحاح الاخبار.

37 - میرخواند محمد بن خاوند شاه مؤلف تاریخ روضة الصفا، (متوفا در سال 903)

38 - نضر بن على جهضمى عالم و محدث معروف

39 - قاضى بهلول بهجب افندى مؤلف كتاب محاكمه در تاریخ آل محمد (صلى الله علیه و آله)

40 - شیخ محمد ابراهیم جوینى (متوفا در سال 1176)

41 - شیخ شمس الدین محمد بن یوسف زرندى مؤلف معراج الوصول

42 - شمس الدین تبریزى شیخ جلال الدین رومى

43 - ابن خلكان در وفیات الاعیان تاریخ ولادت آن حضرت را تعیین كرده است.

44 - ابن ارزق درتاریخ میافارقین.

45 - مولى على قارى صاحب كتاب مرقاة در شرح مشكاة

46 - قطب مدار

47 - ابن وردى مورخ.

48 - شبلنجى مؤلف نور الابصار

49 - سویدى سبائك الذهب

50 - شیخ الاسلام ابراهیم بن سعد الدین.

51 - صدر الائمه موفق بن احمد مالكى خوارزمى

52 - مولى حسین بن على كاشفى مؤلف جواهر التفسیر (متوفى سال 906)

53 - سید على بن شهاب همدانى مؤلف  المودة فى القربى‏ 

54 - شیخ محمد صبان مصرى (متوفاى سال 1206)

55 - الناصر لدین الله خلیفة عباسى

56 - عبدالحى بن عمار حنبلى مؤلف شذرات الذهب (متوفى در سال 1089)

57 - شیخ عبد الرحمن بسطامى در كتاب درة المعارف

58 - شیخ عبد الكریم یمانى

59 - سید نسیمى

60 - عماد الدین حنفى

61 - جلال الدین سیوطى

62 - رشید الدین دهلوى هندى.

63 - شاه ولى الله دهلوى

64 - شیخ احمد فاروقى نقشبندى

65 - ابواالولید محمد بن شحنه حنفى در تاریخ روضة المناظر.

66 - شمس الدین محمد بن طولون مورخ شهیر در كتاب الشذرات الذهبیه (متوفاى سال 953)

67 - شبراوى شافعى رئیس اسبق جامع ازهر و مؤلف كتاب الاتحاف.

68 - یافعى مؤلف تاریخ مرآة الجنان

69 - محمد فرید وجدى در دائرة المعارف.

70 - عالم محقق شیخ رحمة الله هندى مؤلف اظهار الحق

71 - علاء الدین احمد بن محمد السمانى

72 - خیر الدین زركلى در كتاب الاعلام ج 6 ص 310

73 - عبد الملك عصامى مكى

74 - محمود بن وهیب القراغولى بغدادى حنفى

75 - یاقوت حموى در معجم البلدان ج 6 ص 175.

76 - مؤلف تاریخ گزیده ص 207 و 208 ط لندن 1910م.

77 - ابوالعباس قرمانى احمد بن یوسف دمشقى در اخبار الدول و آثار الدول

پى‏نوشتها

(1) منتخب الاثر صافى گلپایگانى ص 321 تا 341

(2) همان ص 243 و 244

(3) همان ص 245 و 246

(4) همان ص 320. اثبات الهداة ج 7 ص 139، حدیث 683 اربعین خاتون آبادى ص 24 و كتابهاى دیگر.

(5) - منتخب الاثر ص 341 و 343

(6) ینابیع الموده ص 460 منتخب الاثر صافى گلپایگانى ص 342

(7) اثبات الهداة ج 6 ص 342 ب 31 ف 10 ح 116

(8) اثبات الهداة، ج 7، ص 138، ح 682 ب 32، ف 44 و كفایة الاثر و كمال الدین و منتخب الاثر

امامت و مهدویت صفحه 231

حضرت آیة الله صافى گلپایگانى.

حضرت مهدى موعود (كه غالبا به لقب امام عصر و صاحب الزمان ذكر مى‏شود) فرزند امام یازدهم كه اسمش مطابق اسم پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله و سلم بود در سال 256 یا 255 هجرى در سامرا متولد شده و تا سال 260 هجرى كه پدر بزرگوارش شهید شد تحت كفالت و تربیت پدر مى‏زیست و از مردم پنهان و پوشیده بود و جز عده‏اى از خواص شیعه كسى به شرف ملاقات وى نایل نمى‏شد.

و پس از شهادت امام یازدهم كه امامت در آن حضرت مستقر شد به امر خدا غیبت اختیار كرد و جز با نواب خاص خود بر كسى ظاهر نمى‏شد جز در موارد استثنایى ⁽¹⁾ .

نواب خاص

آن حضرت چندى عثمان بن سعید عمرى را كه از اصحاب جد و پدرش بود و ثقه و امین ایشان قرار داشت نایب خود قرار داد و به توسط وى به عرایض و سؤالات شیعه جواب مى‏داد.

و پس از عثمان بن سعید،فرزندش محمد بن عثمان به نیابت امام منصوب شد و پس از وفات محمد بن عثمان عمرى،ابو القاسم‏حسین بن روح نوبختى،نائب خاص بود و پس از وفات حسین بن روح نوبختى،على بن محمد سمرى نیابت ناحیه مقدسه امام را داشت.

و چند روز به مرگ على بن محمد سمرى (كه در سال 329 هجرى اتفاق افتاد) مانده بود كه از ناحیه مقدسه توقیعى صادر شد كه در آن به على بن محمد سمرى ابلاغ شده بود كه تا شش روز (دیگر) بدرود زندگى خواهد گفت و پس از آن در نیابت‏خاصه بسته،غیبت كبرى واقع خواهد شد و تا روزى كه خدا در ظهور آن حضرت اذن دهد،غیبت دوام خواهد یافت ⁽²⁾ و به مقتضاى این توقیع،غیبت امام زمان علیه السلام به دو بخش منقسم مى‏شود.

اول‏ غیبت صغرى‏ :كه از سال 260 هجرى شروع نموده و در سال 329 خاتمه مى‏یابد و تقریبا هفتاد سال مدت امتداد آن مى‏باشد.

دوم‏ غیبت كبرى‏ :كه از سال 329 شروع كرده و تا وقتى كه خدا بخواهد ادامه خواهد یافت.پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله و سلم در حدیث متفق علیه مى‏فرماید: اگر نمانده باشد از دنیا مگر یك روز، خدا آن روز را دراز مى‏كند تا مهدى از فرزندان من ظهور نموده دنیا را پر از عدل و داد كند چنانكه از ظلم و جور پر شده باشد ⁽³⁾ .

بحث در ظهور مهدى (ع) از نظر عمومى

در بحث نبوت و امامت اشاره كردیم كه به موجب قانون هدایت عمومى كه در همه انواع آفرینش جارى است،نوع انسان به حكم ضرورت با نیرویى (نیروى وحى و نبوت) مجهز است كه او را به سوى كمال انسانیت و سعادت نوعى راهنمایى مى‏كند و بدیهى است كه اگر این كمال و سعادت براى انسان كه زندگیش زندگى اجتماعى است،امكان و وقوع نداشته باشد اصل تجهیز لغو و باطل خواهد بود و لغو در آفرینش وجود ندارد.

و با بیانى دیگر:بشر از روزى كه در بسیط زمین سكنى ورزیده پیوسته در آرزوى یك زندگى اجتماعى مقرون به سعادت (به تمام معنا) مى‏باشد و به امید رسیدن چنین روزى قدم بر مى‏دارد و اگر این خواسته تحقق خارجى نداشت هرگز چنین آرزو و امیدى در نهاد وى نقش نمى‏بست چنانكه اگر غذایى نبود،گرسنگى نبود و اگر آبى نبود،تشنگى تحقق نمى‏گرفت و اگر تناسلى نبود،تمایل جنسى تصور نداشت.

از این روى،به حكم ضرورت (جبر) آینده جهان روزى را در بر خواهد داشت كه در آن روز جامعه بشرى پر از عدل و داد شده و با صلح و صفا همزیستى نماید و افراد انسانى غرق فضیلت و كمال شوند.و البته استقرار چنین وضعى به دست‏خود انسان خواهد بود و رهبر چنین جامعه‏اى منجى جهان بشرى و به لسان روایات، مهدى‏ خواهد بود.

در ادیان و مذاهب گوناگون كه در جهان حكومت مى‏كنند،مانند وثنیت و كلیمیت و مسیحیت و مجوسیت و اسلام،از كسى كه نجات دهنده بشریت است،سخن به میان آمده و عموما ظهور او را نوید داده‏اند اگر چه در تطبیق اختلاف دارند و حدیث متفق علیه پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله و سلم‏ المهدى من ولدى‏ .

یعنى: مهدى موعود از فرزندان من (از نسل من) مى‏باشد ،اشاره به همین معناست.

بحث در ظهور مهدى (ع) از نظر خصوصى

علاوه بر احادیث‏بى‏شمارى كه از طریق عامه و خاصه از پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله و سلم و ائمه اهل بیت علیهم السلام در ظهور مهدى علیه السلام و اینكه از نسل پیغمبر مى‏باشد و با ظهور خود جامعه بشرى را به كمال واقعى خواهد رسانید و حیات معنوى خواهد بخشید ⁽⁴⁾ .

روایات بى‏شمار دیگرى وارد است كه مهدى فرزند بلافصل‏امام حسن عسكرى (امام یازدهم) مى‏باشد ⁽⁵⁾ و پس از تولد و غیبت طولانى،ظهور كرده جهان را پر از عدل و داد خواهد كرد،چنانكه با ظلم و جور پر شده باشد.

اشكالى چند و پاسخ آنها

الف:مخالفین شیعه اعتراض مى‏كنند كه طبق اعتقاد این طایفه،امام غایب باید تا كنون نزدیك به دوازده قرن عمر كرده باشد درصورتى كه هرگز انسان عمر به این درازى نمى‏كند؟

پاسخ:بناى اعتراض به استبعاد است و البته عمر به این درازى و بیشتر از این قابل استبعاد مى‏باشد ولى كسى كه به اخبارى كه در خصوص امام غایب از پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله و سلم و سائر ائمه اهل بیت علیهم السلام وارد شده مراجعه نماید،خواهد دید نوع زندگى امام غایب را به طریق خرق عادت معرفى مى‏كنند.

البته خرق عادت غیر از محال است و از راه علم هرگز نمى‏توان خرق عادت را نفى كرد،زیرا هرگز نمى‏توان اثبات كرد كه اسباب و عواملى كه در جهان كار مى‏كنند تنها همانها هستند كه ما آنها را دیده‏ایم و مى‏شناسیم و دیگر اسبابى كه ما از آنها خبر نداریم،یا آثار و اعمال آنها را ندیده‏ایم،یا نفهمیده‏ایم،وجود ندارد.از این روى ممكن است در فردى یا افرادى از بشر اسباب و عواملى به وجود آید كه عمرى بسیار طولانى هزار یا چندین هزار ساله براى ایشان تامین نماید و از اینجاست كه جهان پزشكى تا كنون از پیدا كردن راهى براى عمرهاى بسیار طولانى،نومید و مایوس نشده است.

این اعتراض از ملیین مانند كلیمیت و مسیحیت و اسلام كه به موجب كتابهاى آسمانى خودشان،خرق عادت و معجزات پیغمبران خدا را قبول دارند،بسیار شگفت آور است.

ب:مخالفین شیعه اعتراض مى‏كنند كه شیعه وجود امام را براى بیان احكام دین و حقایق آیین و راهنمائى مردم لازم مى‏دانند و غیبت امام ناقض این غرض است،زیرا امامى كه به واسطه غیبتش، مردم هیچگونه دسترسى به وى ندارند،فایده‏اى بر وجودش مترتب نیست و اگر خدا بخواهد امامى را براى اصلاح جهان بشرى بر انگیزد قادر است كه در موقع لزوم او را بیافریند دیگر به آفرینش چندین هزار سال‏پیش از موقع وى نیازى نیست.

پاسخ:اینان به حقیقت معناى امامت پى نبرده‏اند،زیرا در بحث امامت روشن شد كه وظیفه امام تنها بیان صورى معارف و راهنمایى ظاهرى مردم نیست و امام چنانكه وظیفه راهنمائى صورت مردم را به عهده دارد همچنان ولایت و رهبرى باطنى اعمال را به عهده دارد و اوست كه حیات معنوى مردم را تنظیم مى‏كند و حقایق اعمال را به سوى خدا سوق مى‏دهد.

بدیهى است كه حضور و غیبت جسمانى امام در این باب تاثیرى ندارد و امام از راه باطن به نفوس و ارواح مردم اشراف و اتصال دارد،اگر چه از چشم جسمانى ایشان مستور است و وجودش پیوسته لازم است اگر چه موقع ظهور و اصلاح جهانیش تا كنون نرسیده است.

خاتمه: پیام معنوى شیعه

پیام معنوى شیعه به جهانیان،یك جمله بیش نیست و آن این است كه‏ خدا را بشناسید و تعبیر دیگر:  راه خدا شناسى را پیش گیرید تا سعادتمند و رستگار شوید و این همان جمله‏اى است كه پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله و سلم براى نخستین بار دعوت جهانى خود را به آن افتتاح فرمود: اى مردم!خدا را به یگانگى بشناسید و اعتراف كنید تا رستگار شوید در توضیح این پیام به طور اجمال مى‏گوییم:

ما افراد بشر به حسب طبع دلداده بسیارى از مقاصد زندگى و لذایذ مادى هستیم،خوردنیها و نوشیدنیهاى گوارا و پوشیدنیهاى شیك و كاخها و منظره‏هاى فریبنده،همسر زیبا و دلنواز،دوستان صمیمى و ثروت سنگین از راه قدرت و سیاست مقام و جاه و بسطسلطه و فرمانروایى و خرد كردن هر چیزى كه با خواسته‏هاى ما مخالفت مى‏كند را مى‏خواهیم و دوست داریم.

ولى با نهاد خدادادى خود مى‏فهمیم كه این همه لذایذ و مطالب براى انسان آفریده شده نه انسان براى آنها و آنها به دنبال انسان باید باشند نه انسان به دنبال آنها.

هدف نهایى،بودن شكم و پایین‏تر از شكم،منطق گاو و گوسفند است و دریدن و بریدن و بیچاره كردن دیگران،منطق ببر و گرگ و روباه است،منطق انسان،منطق فطرى خرد مى‏باشد و بس.

 منطق خرد با واقع بینى خود،ما را به سوى پیروى حق هدایت مى‏كند نه به سوى دلخواه انواع شهوترانى و خودبینى و خودخواهى. منطق خرد انسان را جزئى از جمله آفرینش مى‏داند كه هیچگونه استقلال و سرخودى ندارد و بر خلاف آنچه انسان خود را فرمانرواى آفرینش پنداشته به گمان خود طبیعت‏سركش را به خواسته‏هاى خود رام مى‏كند و به زانو در مى‏آورد خودش نیز آلت دست طبیعت و یكى از دستیاران و فرمانبرداران آن است.

 منطق خرد انسان را دعوت مى‏كند كه در دركى كه از هستى این جهان گذران دارد،دقیق شود تا روشن گردد كه هستى جهان و هر چه در آن است از پیش خودشان نیست‏بلكه جهان و هر چه در آن است از یك منبع نامتناهى سرچشمه مى‏گیرد تا روشن گردد كه این همه زشت و زیبا و موجودات زمین و آسمان كه در صورت واقعیتهاى مستقل در دیده انسان جلوه مى‏كند،در پناه واقعیت دیگرى واقعیت دار مى‏نمایند و در زیر پرتو آن پیدا و هویدا شده‏اند نه از خود و نه از پیش خود و چنانكه واقعیتها و قدرتها و عظمتهاى دیروزى،امروز افسانه‏اى بیش نیستند واقعیتهاى امروزى نیز همچنانند و بالاخره همه چیز در پیش خود افسانه‏اى بیش نیست.

تنها خداست كه واقعیتى است غیر قابل زوال و همه چیز در پناه هستى او رنگ هستى مى‏یابند و با روشنائى ذات او روشن و پیدا مى‏شوند.

هنگامى كه انسان با چنین دركى مجهز شود،آن وقت است كه خیمه هستى او در پیش چشمش مانند حباب روى آب فرو مى‏خوابد و عیانا مشاهده مى‏كند كه جهان و جهانیان به یك هستى نامحدود و حیات و قدرت و علم و هرگونه كمال نامتناهى تكیه زده‏اند و انسان و هر پدیده دیگر جهانى مانند دریچه‏هاى گوناگونى هستند كه هر كدام به اندازه ظرفیت‏خود ماوراى خود را كه جهان ابدیت است نشان مى‏دهند.

آن وقت است كه انسان اصالت و استقلال را از خود و از هر چیز گرفته به صاحبش رد مى‏كند و دل از هر جا كنده به خداى یگانه مى‏پیوندد و در برابر عظمت و كبراى وى به چیزى جز وى سر تعظیم فرود نمى‏آورد.

آن وقت است كه انسان تحت ولایت و سرپرستى پروردگار پاك قرار مى‏گیرد،هر چه را بشناسد با خدا مى‏شناسد و با هدایت و رهبرى خدا با اخلاقى پاك و اعمالى نیك (آیین اسلام و تسلیم حق كه آیین فطرت است) متلبس مى‏گردد.

این است آخرین درجه كمال انسانى و مقام انسان كامل یعنى امام كه به موهبت‏خدایى به این مقام رسیده و كسانى كه از راه اكتساب به این كمال نائل شوند با اختلاف درجاتى كه دارند پیروان‏حقیقى امام مى‏باشند.

و از اینجا روشن مى‏شود كه خداشناسى و امام شناسى هرگز از هم جدا نمى‏شوند چنانكه خداشناسى و خود شناسى از هم جدا نمى‏شوند،زیرا كسى كه هستى مجازى خود را بشناسد،هستى حقیقى خداى بى‏نیاز را شناخته است.

پى‏نوشتها:

1-بحار الانوار،ج 51،ص 342 و 343-366.الغیبه،محمد بن حسن طوسى (چاپ دوم) ص 214-243. اثبات الهداه،ج 6 و 7.

2-بحار الانوار،ج 51،ص 360 و 361.الغیبه،شیخ طوسى،ص 242.

3-از باب نمونه: عبد الله بن مسعود قال قال النبى صلى الله علیه و آله: لو لم یبق من الدنیا الا یوم واحد لطول الله ذلك الیوم حتى یبعث فیه رجلامن امتى و من اهل بیتى یواطى اسمه اسمى یملا الارض قسطا عدلا كما ملئت‏جورا و ظلما ، (فصول المهمه،ص 271)

4-از باب نمونه: قال ابو جعفر علیه السلام:اذا قام قائمنا وضع الله یده‏على رؤوس العباد فجمع به عقولهم و كملت‏بها احلامهم‏ ، (بحار الانوار، ج 52،ص‏328 و 336)

 قال ابو عبد الله علیه السلام:العلم سبعة و عشرون حرفا فجمیع ما جاءت‏به الرسل حرفان فلم یعرف الناس حتى الیوم غیر الحرفین.فاذا قام قائمنااخرج الخمسة و العشرین حرفا فبثها فى الناس و ضم الیها الحرفین حتى یبثهاسبعة و عشرین حرفا ، (بحار الانوار،ج 52 ص 336)

5-از باب نمونه: قال على بن موسى الرضا علیه السلام فى حدیث (الى ان‏قال) الامام بعدى محمد ابنى و بعد محمد ابنه على و بعد على ابنه الحسن‏وبعد الحسن ابنه الحجة القائم المنتظر فى غیبته المطاع فى ظهوره لو لم یبق‏من الدنیا الا یوم واحد لطول الله ذلك الیوم حتى یخرج فیملاها عدلا كماملئت جورا و اما متى فاخبار عن الوقت و لقد حدثنى ابى عن ابیه عن آبائه عن على (ع) ان النبى (ص) قیل له:یا رسول الله متى یخرج‏القائم من ذریتك‏فقال:مثله مثل الساعة لا یجلیها لوقتها الا هو ثقلت فى السموات و الارض لایاتیكم الا بغتة‏ ، (بحار الانوار،ج 51،ص 154)

 صقر بن ابى دلف قال:سمعت ابا جعفر محمد بن الرضا علیه السلام یقول: الامام بعدى ابنى على،امره امرى و قوله قولى و طاعته طاعتى و الامام بعده‏ابنه الحسن،امره امر ابیه و قوله قول ابیه و طاعته طاعة ابیه.ثم سكت،فقلت له:یا بن رسول الله فمن الامام بعد الحسن فبكى بكاء شدیدا ثم قال:ان من‏بعد الحسن ابنه القائم بالحق المنتظر ، (بحار الانوار،ج 51،ص 158)

 موسى بن جعفر البغدادى قال سمعت ابا محمد الحسین بن على یقول:كانى بكم‏و قد اختلفتم بعدى فى الخلف منى اما ان المقر بالائمة بعد رسول‏الله‏المنكر لولدى كمن اقر بجمیع انبیاء الله و رسوله ثم انكر نبوة محمد رسول‏الله و المنكر لرسول الله كمن انكر جمیع الانبیاء لان طاعة آخرنا كطاعة‏اولنا و المنكر لاخرنا كالمنكر لاولنا اما ان لولدى غیبة یرتاب فیها الناس‏الا من عصمه الله‏ ، (بحار الانوار،ج 51، ص 160)

دوازدهمین پیشواى معصوم، حضرت حجة بن الحسن المهدى، امام زمان - عجل الله تعالى فرجه - در نیمه شعبان سال 255 هجرى در شهر «سامرأ» دیده به جهان گشود. (1) او همنام پیامبر اسلام (م ح م د) و همكنیه آن حضرت (ابوالقاسم) است. (2) ولى پیشوایان معصوم از ذكر نام اصلى او نهى فرموده‏اند. (3)

از جمله القاب آن حضرت، حجت، قائم، خلف صالح، صاحب الزمان (4)، بقیة الله است (5) و مشهورترین آنها «مهدى» مى‏باشد. (6)

پدرش، پیشواى یازدهم حضرت امام حسن عسكرى - علیه السلام - و مادرش، بانوى گرامى «نرجس »است (7) كه بنام «ریحانه»، «سوسن» و «صقیل» نیز از او یاد شده است. (8) میزان فضیلت و معنویست نرجس خاتون تا آن حد، والا بود كه «حكیمه» خواهر امام هادى - علیه السلام - كه خود از بانوان عالیقدر خاندان امامت بود، او را سرآمد و سرور خاندان خویش، و خود را خدمتگزار او مى‏نامید. (9)

حضرت مهدى دو دوره غیبت داشت: یكى كوتاه مدّت (غیبت صغرى) و دیگرى دراز مدّت (غیبت كبرى). اولى، از هنگام تولد تا پایان دوران نیابت خاصّه ادامه داشته و دومى، با پایان دوره نخست آغاز شد و تا هنگام ظهور و قیام آن حضرت طول خواهد كشید. (10)

تولد حضرت مهدى (ع) از دیدگاه علماى اهل سنت

چنانكه در صفحات آینده توضیح خواهیم داد، اعتقاد به موضوع مهدویت اختصاص به شیعه ندارد، بلكه بر اساس روایات فراوانى كه از پیامبر اكرم (ص) رسیده، علماى اهل سنت نیز این موضوع را قبول دارند. منتها آنان نوعاً تولد حضرت مهدى را انكار مى‏كنند و مى‏گویند: شخصیتى كه پیامبر اسلام از قیام او (پس از غیبت) خبر داده، هنوز متولد نشده است و در آینده تولد خواهد یافت! (11)

با این حال تعداد قابل توجهى از مورخان و محدّثان اهل سنت، تولد آن حضرت را در كتب خود ذكر كرده و آن را یك واقعیت دانسته‏اند. بعضى از پژوهشگران بیش از صد نفر از آنان را معرفى كرده‏اند. (12)

دیدار حضرت مهدى (ع)

چنانكه در سیره امام حسن عسكرى - علیه السلام - بتفصیل نگاشتیم، از آنجا كه حكومت ستمگر عباسى، به منظور دستابى به فرزند آن حضرت و كشتن او، خانه امام را سخت تحت كنترل و مراقبت قرار داده بود، تولد حضرت مهدى - علیه السلام - بر اساس طرح دقیق و منظمى كه پیشاپیش، از سوى امام در این مورد ریخته شده بود، كاملاً به صورت مخفى و دور از چشم مردم (و حتى شیعیان) صورت گرفت.

مستندترین گزارش در این زمینه، از طرف «حكیمه» عمه حضرت عسكرى - علیه السلام - رسیده كه از نزدیك شاهد تولد حضرت مهدى - علیه السلام - بوده است. اما باید توجه داشت كه این پنهانكارى به آن معنا نیست كه بعدها یعنى در مدت 5 - 6 سال آغاز عمر او، كه امام یازدهم در حال حیات بود، كسى آن بزرگوار را ندیده بود، بلكه - چنانكه یك نمونه از آن را در زندگانى حضرت عسكرى نوشتیم - افراد خاصى از شیعیان در فرصتهاى مناسب و گوناگون به دیدار آن حضرت نائل مى‏شدند تا به تولد و وجود وى یقین حاصل كنند و در موقع لزوم به شیعیان دیگر اطلاع دهند.

دانشمندان ما جریان این دیدارها را به صورت گسترده گزارش كرده‏اند (13)، ولى شاید مهمترین آنها دیدار چهل تن از اصحاب امام عسكرى - علیه السلام - با آن حضرت باشد كه تفصیل آن بدین قرار بوده است:

«حسن بن ایوب بن نوح» (14) مى‏گوید:

ما براى پرسش درباره امام بعدى، به محضر امام عسكرى - علیه السلام - رفتیم. در مجلس آن حضرت چهل نفر حضور داشتند. عثمان بن سعید (یكى از وكلاى بعدى امام زمان) بپا خاست و عرض كرد: مى‏خواهم از موضوعى سؤال كنم كه درباره آن از من داناترى.

امام فرمود: بنشین. عثمان با ناراحتى خواست از مجلس خارج شود. حضرت فرمود: هیچ كس از مجلس بیرون نرود. كسى بیرون نرفت و مدتى گذشت. در این هنگام، امام، عثمان را صدا كرد. او بپا خاست. حضرت فرمود: مى‏خواهید به شما بگویم كه براى چه به اینجا آمده‏اید؟ همه گفتند: بفرمایید. فرمود: براى این به اینجا آمده‏اید كه از حجت و امام پس از من بپرسید. گفتند: بلى. در این هنگام پسرى نورانى همچون پاره ماه كه شبیه‏ترین مردم به امام عسكرى - علیه السلام - بود، وارد مجلس شد. حضرت با اشاره به او فرمود:

«این، امام شما بعد از من و جانشین من در میان شما است. فرمان او را اطاعت كنید و پس از من اختلاف نكنید كه در این صورت هلاك مى‏شوید و دینتان تباه مى‏گردد...» (15).

علل سیاسى - اجتماعى غیبت

شكى نیست كه رهبرى پیشوایان الهى به منظور هدایت مردم به سر منزل كمال مطلوب است و این امر در صورتى میسر است كه آنها آمادگى بهره بردارى از این هدایت الهى را داشته باشند. اگر چنین زمینه مساعدى در مردم وجود نداشته باشد، حضور پیشوایان آسمانى در بین مردم ثمرى نخواهد داشت.

متأسفانه فشارها و تضییقاتى كه بویژه از زمان امام جواد - علیه السلام - به بعد بر امامان وارد شد، و محدودیتهاى فوق العاده‏اى كه برقرار گردید - به طورى كه فعالیتهاى امام یازدهم و دوازدهم را به حداقل رسانید - نشان داد كه زمینه مساعد جهت بهره مندى از هدایتها و راهبریهاى امامان در جامعه (در حدّ نصاب لازم) وجود ندارد. ازینرو حكمت الهى اقتضا كرد كه پیشواى دوازدهم، بتفصیلى كه خواهیم گفت، غیبت اختیار كند تا موقعى كه آمادگى لازم در جامعه به وجود آید.

البته همه اسرار غیبت بر ما روشن نیست ولى شاید نكته‏اى كه گفتیم رمز اساسى غیبت باشد. در روایات ما، در زمینه علل و اسباب غیبت، روى سه موضوع تكیه شده است:

الف - آزمایش مردم‏

چنانكه مى‏دانیم یكى از سنتهاى ثابت الهى، آزمایش بندگان و انتخاب صالحان و گزینش پاكان است. صحنه زندگى همواره صحنه آزمایش است تا بندگان از این راه در پرتو ایمان و صبر و تسلیم خویش در پیروى از اوامر خداوند تربیت یافته و به كمال برسند و استعدادهاى نهفته آنان شكوفا گردد.

در اثر غیبت حضرت مهدى، مردم آزمایش مى‏شوند: گروهى كه ایمان استوارى ندارند، باطنشان ظاهر مى‏شود و دستخوش شك و تردید مى‏گردند و كسانى كه ایمان در اعماق قلبشان ریشه دوانده است، به سبب انتظار ظهور آن حضرت و ایستادگى در برابر شدائد، پخته‏تر و شایسته‏تر مى‏گردند و به درجات بلندى از اجرا و پاداش الهى نائل مى‏گردند.

امام موسى بن جعفر - علیه السلام - فرمود: هنگامى كه پنجمین فرزندم غایب شد، مواظب دین خود باشید، مبادا كسى شما را از دین خارج كند. او ناگزیر غیبتى خواهد داشت، به طورى كه گروهى از مؤمنان از عقیده خویش بر مى‏گردند. خداوند به وسیله غیبت، بندگان خویش را آزمایش مى‏كند...(16)

از سخنان پیشوایان اسلام بر مى‏آید كه آزمایش به وسیله غیبت حضرت مهدى، از سخت‏ترین آزمایشهاى الهى است (17). و این سختى از دو جهت است:

9 1 - از جهت اصل غیبت، كه چون بسیار طولانى مى‏شود بسیارى از مردم دستخوش شك و تردید مى‏گردند. برخى در اصل تولد و برخى دیگر در دوام عمر آن حضرت شك مى‏كنند و جز افراد آزموده و مخلص و داراى شناخت عمیق، كسى بر ایمان و عقیده به امامت آن حضرت باقى نمى‏ماند. پیامبر اسلام ضمن حدیث مفصلى مى‏فرماید: مهدى از دیده شیعیان و پیروانش غایب مى‏شود و جز كسانى كه خداوند دلهاى آنان را جهت ایمان، شایسته قرار داده، در اعتقاد به امامت او استوار نمى‏مانند (18).

2 - از نظر سختیها و فشارها و پیشامدهاى ناگوار كه در دوران غیبت رخ مى‏دهد و مردم را دگرگون مى‏سازد، به طورى كه حفظ ایمان و استقامت در دین، كارى سخت دشوار مى‏گردد و ایمان مردم در معرض مخاطرات شدید قرار مى‏گیرد. (19)

ب - حفظ جان امام

خداوند، به وسیله غیبت، امام دوازدهم را از قتل حفظ كرده است، زیرا اگر آن حضرت از همان آغاز زندگى در میان مردم ظاهر مى‏شد، او را مى‏كشتند (چنانكه تفصیل آن را نوشتیم). بر این اساس اگر پیش از موعد مناسب نیز ظاهر شود، باز جان او به خطر مى‏افتد و به انجام مأموریت الهى و اهداف بلند اصلاحى خود موفق نمى‏گردد.

«زراره»، یكى از یاران امام صادق - علیه السلام - مى‏گوید: امام صادق - علیه السلام - فرمود: امام منتظر، پیش از قیام خویش مدّتى از چشمها غایت خواهد شد.

عرض كردم: چرا؟

فرمود: بر جان خویش بیمناك خواهد بود .(20)

ج - آزادى از یوغ بیعت با طاغوتهاى زمان

پیشواى دوازدهم، هیچ رژیمى را، حتى از روى تقیه، به رسمیت نشناخته و نمى‏شناسد. او مأمور به تقیه از هیچ حاكم و سلطانى نیست و تحت حكومت و سلطنت هیچ ستمگرى در نیامده و در نخواهد آمد، چرا كه مطابق وظیفه خود عمل مى‏كند و دین خدا را به طور كامل و بى هیچ پرده پوشى و بیم و ملاحظه‏اى اجرا مى‏كند. بنابراین جاى هیچ عهد و میثاق و بیعت با كسى و مراعات و ملاحظه نسبت به دیگران باقى نمى‏ماند.

«حسن بن فضّال» مى‏گوید: امام هشتم فرمود: گویى شیعیانم را مى‏بینم كه هنگام مرگ سومین فرزندم (امام حسن عسكرى) در جستجوى امام خود، همه جا را مى‏گردند اما او را نمى‏یابند.

عرض كردم: چرا غایب مى‏شود؟

فرمود: براى اینكه وقتى با شمشیر قیام مى‏كند، بیعت كسى در گردن وى نباشد. (21)