معمولا وقتي سال تحصيلي جديد شروع مي‌شود، هر روز صبح، بچه‌ها با گريه و التماس مي‌خواهند چند دقيقه‌اي بيشتر بخوابند و پدر و مادر بايد آنها را بيدار و راهي مدرسه كنند. بي‌شك اين كار سخت است و والدين را خسته و كلافه مي‌كند، اما مي‌توان با برنامه‌ريزي دقيق و حساب‌شده، اين مشكلات را به حداقل رساند.
دكتر اسماء عاقبتي، متخصص كودك و نوجوان در اين‌باره به جام‌جم مي‌گويد: بزرگسالان يك‌سوم عمرشان را در خواب سپري مي‌كنند و بايد دقت داشته باشيم نياز كودكان و نوجوانان بيش از اين خواهد بود. البته تاثيرات مثبت خواب فقط به اين ساعات محدود نمي‌شود و هنگامي كه بيدار هستيم نيز سلامت و زندگي ما را تحت تاثير قرار مي‌دهد.
به گفته اين روان‌شناس باليني، كودكاني كه خوابشان كافي است در طول روز خلق و خوي خوبي داشته، ارتباطات اجتماعي مناسب‌تري برقرار مي‌كنند و عملكرد درسي‌شان نيز بهتر از كساني است كه به ميزان كافي نمي‌خوابند.
دكتر عاقبتي مي‌گويد: ميزان خواب براي سنين مختلف، متفاوت است و البته اين مقدار، رقمي مطلق و غيرقابل تغيير نيست؛ به اين معنا كه ساعت خواب كودكان مي‌تواند با توجه به ويژگي‌هاي فردي‌شان تغيير كند و كمي بيشتر يا كمتر شود. نوزادان معمولا در طول شبانه‌روز به 19 تا 20 ساعت خواب نياز دارند و اين مقدار براي كودكان يك ساله به 14 تا 15 ساعت مي‌رسد. ميزان خواب در سه سالگي به 12 ساعت رسيده و در پنج سالگي با يك ساعت كاهش، 11 ساعت خواهد بود. بچه‌ها در هفت سالگي و همزمان با شروع درس و مدرسه به 9 تا 10 ساعت خواب نياز دارند. اين ميزان هم بتدريج كاهش مي‌يابد و در نوجواني به هشت ساعت مي‌رسد.
چرا بچه‌ها خواب را دوست ندارند
تقريبا همه بچه‌ها از خواب فرار مي‌كنند و اصلا دوست ندارند بخوابند. حتي اگر خوابشان هم بيايد، ترجيح مي‌دهند بازي كنند، ولي به رختخواب نروند.
دكتر عاقبتي با اشاره به اين‌كه بچه‌ها در سنين پايين چندان تمايلي به خوابيدن ندارند، توضيح مي‌دهد: بچه‌ها تازه با دنياي اطرافشان آشنا شده‌اند و اين دنيا برايشان محيطي بسيار جالب و هيجان‌انگيز است كه محرك‌هاي زيادي نيز براي جذب آنها دارد. بنابراين كاملا طبيعي است كه خوابيدن از نظر آنها دور شدن از تمام اين هيجانات و زيبايي‌ها باشد.
به گفته وي، بچه‌ها در مقابل خوابيدن مقاومت مي‌كنند تا ساعات بيشتري در اين دنياي جذاب حضور داشته باشند و اصلا از مشكلات و عوارض ناشي از نخوابيدن آگاه نيستند. اين مساله تا نوجواني همراه كودكان باقي‌مي‌ماند، به طوري كه در اين سنين معمولا ميزان خواب كافي است، ولي در ساعات نامناسب؛ يعني آنها هر موقع بتوانند و بويژه در ايام تعطيل، تا نيمه‌هاي شب بيدار مي‌مانند و تا نزديك ظهر مي‌خوابند. در پيش گرفتن و عادت به چنين شيوه‌هايي هم براي كودكان و هم نوجوانان دردسرساز است و مي‌تواند سلامت جسمي و روحي آنها را تحت تاثير قرار دهد.
خواب بچه‌ها را تنظيم كنيد
همين نكات به ظاهر ساده هشداري براي پدر و مادرهاست تا به اهميت خواب در سلامت كودكان‌شان بيشتر بينديشند و تلاش كنند با رعايت مواردي نه‌چندان سخت، بچه‌ها را به خواب منظم عادت دهند.
دكتر عاقبتي در اين زمينه خاطرنشان مي‌كند: براي خواب كودك بايد برنامه‌ريزي داشته باشيد. اگر كودك را قبل از خواب براي رفتن به رختخواب آماده كنيد، از نظر رواني مشكلات و قشقرق‌هايي كه هنگام خوابيدن ايجاد مي‌شود، كاهش پيدا خواهد كرد. البته اين كار خيلي سخت نيست و مي‌توانيد به شيوه‌هاي ساده‌اي كودك را آماده خواب كنيد؛ مثلا چند دقيقه قبل از خواب به او بگوييد ساعت خوابش نزديك است و بايد به رختخواب برود. اين شيوه بخصوص براي بچه‌هاي دبستاني و پيش‌دبستاني كه درك دقيقي از زمان ندارند، بسيار مفيد است. همچنين مي‌توانيد فعاليت خاصي مانند شام خوردن، تمام شدن برنامه تلويزيوني و... را تعيين كنيد تا كودك بداند پس از آن، بايد به رختخواب برود.
اين عضو هيات علمي دانشگاه مي‌افزايد: براي انجام كارهاي قبل از خواب مانند مسواك‌زدن، لباس پوشيدن و... به كودك كمك كنيد تا او كم‌كم براي خواب آماده شده و حواستان باشد هيچ‌وقت ناگهان كودك را هنگام انجام فعاليت‌هايي مانند بازي‌كردن يا صحبت با هم‌سن و سالان به رختخواب نبريد.
به گفته وي، زماني كه كودك در رختخوابش دراز مي‌كشد، والدين بايد با داستان گفتن يا مرور‌كردن اتفاقات خوشايند روزانه با لحني آرام، كودك را آماده خواب كنند، به او شب به‌خير بگويند و از او جدا شوند. همچنين بايد يادمان باشد هرگز قبل از خواب، در مورد اتفاقات هيجان‌انگيز و منفي با كودك صحبت نكنيم. يكي از موارد مهمي كه والدين بايد به خاطر داشته باشند نيز اين است كه قبل از خواب به هيچ وجه زمان مناسبي براي تنبيه لفظي كودك به دليل اشتباهات روزانه‌اش نيست.
وي تاكيد مي‌كند: پدر و مادر بايد در مورد ساعت خواب كودك، قاطع و هم‌رأي باشند و به هيچ‌وجه آن را تغيير ندهند تا او بداند هميشه بايد سر ساعت خاصي بخوابد؛ اين كار به رشد، تنظيم ساعت زيستي دروني و سلامت كودك كمك مي‌كند. همچنين اين موضوع از نظر روان‌شناختي نيز الگويي براي آموزش نظم است.
اين عضو هيات علمي دانشگاه يادآور مي‌شود: يكي از شرايط علاقه‌مندي كودك به خواب درست و بموقع، فراهم بودن محيط مناسب هنگام خواب است، به اين معنا كه همه خواهر و برادرها بايد تقريبا با هم هماهنگ باشند و در ساعتي مشخص بخوابند و بزرگسالان هم بدون سروصدا و ايجاد مزاحمت براي كودك، كارهايشان را دنبال كنند تا آرامش خانه حفظ شود. همچنين فراموش نكنيد خوابيدن كودك كنار والدين، به هيچ‌وجه مناسب نيست و براي رشد كودك مشكل‌ساز مي‌شود؛ پس بايد كودك را بتدريج در فاصله‌هاي دورتر از رختخواب خود بخوابانيد تا او هم به اين شيوه عادت كند و بياموزد بايد در جايي جدا از پدر و مادرش بخوابد.
گاهي بايد به متخصص مراجعه كرد
خيلي‌ها پس از استفاده از اين روش‌ها همچنان مشكل دارند و نمي‌توانند فرزندشان را بموقع بخوابانند. راه‌حل چيست و چه كار بايد كرد؟
دكتر عاقبتي به اين پرسش چنين پاسخ مي‌دهد: اگر با استفاده از روش‌هايي كه گفته شد همچنان مشكلات خواب كودك باقي مانده‌است، حتما به روانپزشك يا روان‌شناس كودك مراجعه كنيد و براي حل مشكل از او كمك بگيريد.
وي با اشاره به كودكاني كه از تاريكي يا تنها خوابيدن مي‌ترسند، به والدين توصيه مي‌كند: در صورتي كه كودك مشكل خاصي نداشته باشد، با استفاده از شيوه‌هاي ساده‌اي مي‌توانيد به او كمك كنيد تا راحت‌تر بخوابد؛ اما اگر مشكل روان‌شناختي عميق‌تري در اين زمينه وجود داشته باشد، براي حل مشكل حتما بايد با فردي متخصص مشورت كنيد. براي مثال، استفاده از چراغ‌خواب يا روشن گذاشتن چراغ راهروي مقابل اتاق كودك، باز گذاشتن در اتاق و قصه گفتن تا زماني كه كودك خوابش ببرد از جمله شيوه‌هايي است كه براي غلبه بر ترس كودك، مي‌تواند موثر باشد.
اين عضو هيات علمي دانشگاه با تاكيد بر اين‌كه والدين بايد با پشتكار و جديت اين برنامه‌ها را دنبال كنند، مي‌گويد: اگر احساس مي‌كنيد استفاده از اين روش‌ها كمكي به شما نكرده، نااميد نشويد و بدانيد حتما بايد دو هفته به كمك همسرتان اين نكات را رعايت كنيد تا كودك كم‌كم بياموزد بموقع به رختخواب برود؛ ولي اگر پس از اين مدت همچنان مشكلات وجود داشت، ابتدا بايد براي بررسي وضع جسماني كودك به متخصص اطفال مراجعه كنيد و اگر در اين زمينه هم مشكلي نبود، از روانپزشك يا روان‌شناس كودك كمك بگيريد.
