بنا بر این گزارش " جایگاه مسجد در قرآن و روایات" ، "ساخت و معمارى مسجد" ، " آداب مسجد" ، "عبادت و آثار حضور در مسجد"، "احکام مسجد"، "جامعه و مسجد" و "بهداشت مسجد" از جمله سرفصل های مطرح شده در این کتاب است که می توان به پاسخ سوالات آن دست یافت.
چه کسانی در زمره پرچمداران بهشتیان قرار می گیرند؟
رسول خدا (ص) فرمودند: 'پذیرفتن دعوت مؤذّن رحمت الهى و ثواب آن بهشت است و کسى که این دعوت را نپذیرد روز قیامت با وى ستیز خواهم کرد.'
در برخى روایات، از مسجد به عنوان «بازار آخرت» و «بهترین مکان بر روى زمین» یاد شده است. در روایتى از پیامبر گرامى صلىاللهعلیهوآله مىخوانیم: «المساجدُ سوقٌ مِن أَسواقِ الآخِرةِ قِراها الْمَغْفِرَةُ و تُحْفَتُها الجَنَّةُ». «مسجدها از بازارهاى آخرتند، از کسانى که به آنها وارد مىشوند با مغفرت پذیرایى مىشود و هدیه آنان بهشت است».
نامگذارى مساجد به «بازار آخرت» شاید به آن دلیل است که مؤمنان در آنجا به کسب امور معنوى و تهیه اسبابى مىپردازند که در سراى آخرت به آنها نیاز دارند.
در روایت دیگرى، امام باقر علیهالسلام از پدرانش علیهمالسلام از رسول خدا صلىاللهعلیهوآله نقل مىکند که پیامبر صلىاللهعلیهوآله از جبرئیل علیهالسلام سؤال مىکند: اىُّ البقاعِ اَحبُّ اِلى اللّه ـ عزوجل؟ ـ». «کدام مکان نزد خداوند از همه محبوبتر است؟». جبرئیل علیهالسلام در پاسخ مىفرماید: «المساجدُ و أحبُّ أهلِها اِلى اللّه اَوّلهُم دُخُولاً و آخِرُهُم خُروجا مِنها». «مساجد محبوبترین مکانها و دوستداشتنىترین اهل مسجد نیز کسى است که پیش از همه به مسجد داخل و پس از همه از مسجد خارج شود».
براى اقامت در این مکان مقدّس و بازار آخرت، آثار و فوایدى در روایات ذکر شدهاند که در ذیل، به اختصار به آنها اشاره مىکنیم:
١ ـ دوست خدا: همانگونه که از روایت مزبور استفاده مىشود، دوستداشتنىترین اهل مسجد کسانى هستند که اقامتشان در مسجد بیش از دیگران است. در روایت دیگرى، امام على علیهالسلام از پیامبر گرامى صلىاللهعلیهوآله نقل مىکند که خداوند متعال در حدیث قدسى در شب معراج فرمود: «یا أحمدُ! لیس کلُّ من قال أنا اُحِبُّ اللّه أَحَبَّنى حَتى یأخُذَ المسجِدَ بیتا». «اى احمد! هر کس ادعا کرد، من خدا را دوست مىدارم، دوستدار من نیست، مگر اینکه مسجد را خانه خویش قرار دهد».
روشن است که مقصود این نیست که از مسجد به عنوان محل اسکان استفاده نمایند؛ زیرا توقّف بیهوده در مسجد نکوهیده است. از اینرو، بهنظر مىرسد خانه قرار دادن مسجد، کنایه از اقامت طولانى و کثرت رفتوآمد به مسجد باشد.
٢ ـ میهمان و زائر خداوند: در برخى از روایات، از شخصى که منتظر اقامه نماز است با عناوین «مهمان الهى» و «زائر خداوند» تعبیر شده است. امام صادق علیهالسلام مىفرماید: «مَن أقامَ فِى مسجدٍ بعد صلاته انتظارا لِلصلاة فهو ضیفُ اللّهِ و حقٌّ على اللّهِ أن یُکرمَ ضَیفَه».[٤٧]«کسى که پس از بجاى آوردن نماز، براى برپایى نماز بعدى در مسجد منتظر بماند، مهمان خداوند است و قطعا خداوند مهمان خود را احترام و تکریم مىنماید».
در روایت دیگرى از امام على علیهالسلام از فرد منتظر به عنوان زائر خداوند متعال یاد شده است: «المُنْتَظِرُ وَقْتَ الصَّلاةِ بَعَدْ الصَّلاةِ مِن زُوّارِ اللّه ـ عزّوجلّ ـ و حقٌّ علىَ اللّهِ أن یُکرمَ زائرَهُ و أن یُعطیَهُ ما سَألَ». «کسى که پس از نماز، منتظر برپایى نماز دیگر بماند، زائر خداوند است و خداوند متعال زائر خویش را اکرام خواهد نمود و آنچه را که او درخواست کند، به وى عطا مىنماید».
٣ ـ برخوردارى از پاداشهاى الهى: پاداشهاى الهى براى کسى که در مسجد اقامت داشته باشد (کنایه از رفت و آمد زیاد، زودتر از همه آمدن و دیرتر از همه رفتن) متعددند:
الف) بخشش گناهان: پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوآله در وصیّت خود به ابوذر غفارى مىفرماید: «یا أباذر! اِنَّ اللّهَ یُعطیکَ مادُمتَ جالسا فِى المسجد بِکُلِّ نَفَسٍ تنفّستَ فیه درجةً فى الجَنَّةِ و یَمحی عنکَ عشرَ سیّئاتٍ». «اى ابوذر! تا زمانى که در مسجد نشستهاى، خداوند متعال مقابل هر نفسى که مىکشى، درجهاى از بهشت به تو عطا مىکند و ده بدى و زشتى را از تو محو مىگرداند».
ب) پرچمدار بهشتیان: «یا أباذر! طُوبى لاصحابِ الأَلْویةِ یَومَ القیامةِ یَحملونَها فیسبقونَ النّاسَ الى الجنّةِ، ألا و هُم السّابقونَ اِلىَ المساجدِ بِالاسحارِ و غیرِها».«اى ابوذر! خوشا به حال پرچمداران روز قیامت که پرچمها را بردوش گرفته و پیش از دیگران وارد بهشت مىشوند. آنان کسانى هستند که در سحرگاهان و دیگر اوقات، در رفتن به مساجد بر دیگران پیشى مىگیرند».
ج) خانهاى در بهشت: روایتى را امام صادق علیهالسلام از پدرش و او از رسول گرامى نقل مىکند که فرمود: «من کان القرآنُ حدیثهُ و المَسْجِدُ بَیْتُهُ بَنَى اللّهُ لَهُ بیتا فِى الجَنَّةِ». «کسى که سخن و گفتار او قرآن و مسجد خانهاش باشد، خداوند در بهشت خانهاى براى او بنا مىکند».
آمد و شد به مساجد چه فواید و آثارى براى انسان دارد؟
امامصادق علیهالسلام درضمن روایتى کهاز پدرانش وآنان از رسول گرامى صلىاللهعلیهوآله نقل مىکنند، مىفرماید: «یا فضلُ! اِنّه لا یَرجعُ صاحبُ المسجدِ بأقلِّ مِن احدى ثلاث: امّا دعاءٌ یَدعُو به یَدخُلُه اللّه بِه الجنَّة، و اِمّا دعاءٌ یَدعُو بِه لِیصرفُ اللّهُ بِه عنه بلاءَ الدنیا، و اِمّا أخٌ یَستفیدُه فِى اللّهِ». «از بهرهها و فوایدى که نصیب مسجدىها مىگردد، یکى از سه مورد ذیل است: یا اینکه موفق به دعایى مىشود که خداوند با همان دعا او را به بهشت مىبرد، یا اینکه دعایى مىکند که خداوند به سبب آن بلاى دنیا را از وى دور مىکند و یا اینکه دوست و برادرى پیدا مىکند که از او در مسیر خدا استفاده مىنماید».
امام علیهالسلام در ادامه همین روایت، از قول نبى مکرّم صلىاللهعلیهوآله تأکید مىفرماید که حضرت فرمودند: «مااستفادَ امرؤٌ مسلمٌ فائدةً بعدَ الاسلامِ مثلُ أخٍ یَستفیدهُ فِى اللّه». «هیچ بهره و فایدهاى پس از اسلام آوردن براى مسلمان بهتر از یافتن برادرى که او را در مسیر خدا کمک کند، نیست».
اهل مسجد چه منزلت و جایگاهى دارند؟
١ ـ در زیر سایه خداوند قرار دارند: براساس متون دینى، هفت گروه در قیامت مورد توجه و لطف خداوند متعال قرار مىگیرند؛ از جمله این گروههاست: «و رجلٌ قَلْبُهُ مُتَعِلّقٌ بِالْمَسجِدِ اِذا خَرجَ مِنه حتّى یَعُودَ اِلیهِ».«شخصى که وقتى از مسجد خارج مىشود تا زمان بازگشت دوباره به مسجد، توجهش به مسجد باشد».
٢ ـ اهل مسجد، بهشتیان هستند: نبى مکرّم صلىاللهعلیهوآله فرمودند: «اجابةُ المؤذّنِ رَحْمَةٌ و ثوابُهُ الجَنَّةُ و مَن لم یُجب خاصَمْتهُ یومَ القیامةِ و لایَمشى اِلىَ المسجدِ الاّ مؤمنٌ مِن أهلِ الجنة». «پذیرفتن دعوت مؤذّن رحمت الهى است و ثواب آن بهشت است و کسى که این دعوت را نپذیرد روز قیامت با وى ستیز خواهم کرد. پس خوشا به حال کسانى که این دعوت را بپذیرند و به مسجد بروند! و او را اجابت نمىکند و به سوى مسجد حرکت نمىکند، مگر مؤمن که در بهشت ساکن خواهد شد».
٣ ـ اهل مسجد محبوبترین بندگان نزد خداوند هستند: امام على علیهالسلام مىفرماید: نبىّ اکرم صلىاللهعلیهوآله در پاسخ به سؤالى فرمودند: «و خیرُ البُقاعِ المساجدُ و أحبُّهم اِلَى اللّه ـ عزّوجلّ ـ أولُّهم دخولاً آخِرهُم خروجا منه».
بهترین مکانها مساجد هستند و محبوبترین افراد نزد خداوند کسانى هستند که اول وارد مسجد مىشوند و دیرتر از همه از مسجد خارج مىگردند».
٤ ـ خداوند آسایش روحى و روانى اهل مسجد را ضمانت کرده است: پیامبر گرامى صلىاللهعلیهوآله فرمودند: «مَن کانت المساجدُ بیتُه ضَمِنَ اللّهُ لَهُ بِالرَّوحِ والرّاحةِ و الجوازِ علىَ الصراطِ».«هرکس خانهاش مسجد باشد خداوند آسایش و آرامش و عبور از پل صراط را براى او ضمانت مىکند».
٥ ـ زمین براى اهل مسجد تسبیح مىکند: تسبیح گفتن زمین براى انسانى که به سوى مسجد مىرود از دیگر آثار و برکاتى است که در متون دینى نقل شده است. امام صادق علیهالسلامفرمودند: مَن مَشى اِلىَ المسجدِ لَم یَضَعْ رِجلاً على رَطبٍ و لا یأبسٍ ُسبِّحُ له اِلىَ الأرضینَ السابعةِ».«هر کس گامى بهسوى مسجد برمىدارد، بر هیچ تر خشکى پا نمىنهد، مگر اینکه از زمین اول تا هفتم براى اوتسبیح مىکنند».
٦ ـ اهل مسجد مانع نزول عذاب الهى هستند: امام صادق علیهالسلام از پدرانش و آنها از رسول گرامى صلىاللهعلیهوآله روایت کردهاند که فرمود: هرگاه خداوند متعال مشاهده مىنماید اهل سرزمینى راه اسراف و فساد و معصیت را در پیش گرفتهاند و فقط سه نفر از مؤمنان در میان آنان هستند، خطاب مىفرماید: «یا أهلَ معصیتى! لولا مَن فیکم مِن المؤمنینَ المتحابینَ بجلالی العامرینَ بِصلاتهمِ أرضى و مساجدى و المُسْتَغْفرینَ بِالأسحارِ خَوْفا مِنّى لانزلتُ بِکم عذابى ثُمّ لااُبالی». «اى اهل گناه! اگر در میان شما کسانى از مؤمنان نبودند که بهخاطر عظمت من به یکدیگر محبت مىورزند و با برپا داشتن نماز، زمین و مساجد مرا آباد نگه مىدارند و به سبب ترس از من، در سحرگاهان به استغفار مىپردازند، عذاب خویش را بر شما فرو مىفرستادم و به شما توجهى نمىکردم».
٧ ـ مردگان برمسجدىها غبطهمىخورند: در حدیثى از رسول گرامى صلىاللهعلیهوآله نقل شده است که فرمودند: «ما مِن یومٍ الاّ و مَلَکٌ یُنادى فِى المقابرِ مَن تَغْبِطُونَ فَیَقُولُونَ أهْلُ المساجدِ یُصَلُّونَ ولا نَقْدِرُ و یَصُومُونَ وَ لا نَقْدِرُ».«در هر روز، ملکى از ملائکه در قبرستان ندا مىدهد: نسبت به چه کسانى غبطه مىخورید؟ آنان در پاسخ مىگویند: ما نسبت به اهل مساجد غبطه مىخوریم؛ ایشان نماز مىگزارند و روزه مىگیرند، در حالى که ما توان انجام آن را نداریم».
آیا نشستن در مسجد عبادت است؟
در روایات و متون دینى نشستن در مسجد بر نشستن در بهشت ترجیح داده شده است: امیرالمؤمنین على علیهالسلام مىفرماید: «نشستن در مسجد براى من، برتر از نشستن در بهشت است زیرا نشستن در مسجد مورد رضایت خداوند است ولى نشستن در بهشت رضایت بنده را به دنبال دارد».
ولى مستحب است هنگام نشستن در مسجد: اولاً؛ با وضو و رو به قبله باشد و ثانیا مشغول ذکر و یا مسائل علمى بشود و از امور بیهوده خوددارى ورزد. در متون روایى بر نشستن در مسجد به انتظار نماز، نشستن در بین دو نماز و نشستن در مسجد هنگام بینالطلوعین، سفارش ویژه شدهاست و براى این عمل آثارو پاداشهایى از جمله: «ثواب حج عمره، درجهى عالى، گنجى از گنجهاى بهشت، مصداق رهبانیت مورد تأیید در اسلام باعث وسعت رزق، بخشش گناهان و... ذکر شدهاست».
بنا بر این گزارش " جایگاه مسجد در قرآن و روایات" ، "ساخت و معمارى مسجد" ، " آداب مسجد" ، "عبادت و آثار حضور در مسجد"، "احکام مسجد"، "جامعه و مسجد" و "بهداشت مسجد" از جمله سرفصل های مطرح شده در این کتاب است که می توان به پاسخ سوالات آن دست یافت.
دفتر مطالعات و تحقیقات مرکز رسیدگى به امور مساجد به عنوان مولف کتاب 140 سوال پیرامون مسجد یکم بهمن 1387 این کتاب را به همت موسسه فرهنگی ثقلین در224 صفحه منتشر کرده است.
