مسجد دانشگاه انسانسازو بسترى است براى تربیت عنصر صالح انسانى از این رو در خود پیامی دارد که در کتاب "جایگاه مساجد در فرهنگ اسلامی" به آن پرداخته شده است.
پیام مسجد
از آنجا که مسجد پایگاه نشر آیات قرآنى و تفسیر معارف الهى است؛ در نتیجه، پیام مسجد، دعوت به فراگیرى توأم علم و ایمان، دعوت به تفکّر و تعقّل در اسرار خلقت و نظام متقن جهان طبیعت، دعوت به توحید و عبادت پروردگار، دعوت به اجراى قسط و عدالت، دعوت به پاکى و انسانیت و دعوت به حیات مذهبى و زندگى معنوى است.
از این رهگذر، مسجد به عامل حیات فرهنگى جامعههاى مذهبى مبدل مىشود و بازنده کردن روح ایمان و علم در کالبد امت مسلمان، نقش حیاتى مىیابد.
خداوند متعال درباره پیام مسجد، مىفرماید:
« یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَجِیبُوا للّهِِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُمْ لِمَا یُحْیِیکُمْ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ ».[١]
«اى مؤمنان دعوت خدا و رسولش را اجابت کنید و بدانید خداوند در میان شخص و قلب او حایل است و همه به سوى او محشور خواهید شد».
مسجد خانه خدا براى انسان
1 ـ فراخوانى همگانى براى اجراى قسط و حضور در مسجد:
« قُلْ أَمَرَ رَبِّی بِالْقِسْطِ وَأَقِیمُوا وُجُوهَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَادْعُوهُ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ کَمَا بَدَأَکُمْ تَعُودُونَ».[٢]
2ـ مسجد فقط براى خداوند و عبادت او برپا شده است:
« وَ أَنَّ الْمَسَاجِدَ للّهِِ فَلاَ تَدْعُوا مَعَ اللّهِ أَحَدا ».[٣]
پشتوانه اخوت اسلامى
اهل مسجد با حذف تشریفات و الغاى امتیازهاى طبقاتى، نژادى و قومى، در صفوف به هم فشرده نماز جماعت در کنار یکدیگر مىایستند؛ پس از نماز جماعت همچون برادرى مهربان و صمیمى دست یکدیگر را مىفشرند، با هم مصافحه مىکنند و شبانه روز حداقل یک بار با هم دیدارى معنوى و روحانى دارند؛ به مرور زمان، این دیدار موجب ارتباط محکمى مىشود که روح اخوت و برادرى را در جمع نمازگزاران تقویت مىکند، در نتیجه از کمبودها، گرفتارىها و امکانات یکدیگر آگاه مىشوند و به یارى یکدیگر مشکلات و احتیاجات افراد نیازمند را تأمین مىکنند.
اصلىترین اتحادیهها، اتحادیهاى است که طبیعى و باپشتوانه معنوى درمسجد شکل مىگیرد؛ به این وسیله، کمبودهاى محلى تا حد زیادى مرتفع مىشوند، فعالیتهاى عامالمنفعه نیز، ثمره اتحاد و اخوت اسلامى است که درمساجد تقویت مىشود.
خانه رشد
مسجد کانون تقوا و پایگاه پرهیزکارى، محل تطهیر روح و تصفیه قلب، جایگاه پرورش عقل و مکتب تهذیب و تزکیه اخلاق است، مسجد گناهکاران را به توبه و برگشت از راه شیطان و نفس اماره دعوت مىکند، فرزندان مسجد مؤمنان راستین جامعه مذهبى به شمار مىآیند.
مسجد مىتواند با تشکیل کلاسهاى دینى و علمى به صورت مدرسهاى کارا ظهور کند و با ارائه فیلمهاى آموزنده و نمایشهاى اخلاقى، جوانان و نوجوانان را جذب کند.
مسجد مىتواند با تشکیل اردو، گردشهاى علمى و تأمین امکانات ورزشى نوجوانان محل را به آغوش خود بکشد و استادان متعهد و معتقد در لابلاى فعالیتهاى فرهنگى، ورزشى و جز آن، جوانان را با اصول اعتقادى و مبانى اخلاقى اسلام آشنا سازند.
سالمسازى جامعه
همانطور که وزارت بهداشت با روشهاى گوناگون علمى، درصدد کنترل و ریشهکنى بیمارىهاست، مسجد هم مىتواند در جامعه اسلامى عاملى قوى براى ریشهکن کردن گناه و مفاسد اخلاقى باشد، زیرا، مسجد با تقویت نیروى ایمان و بالابردن سطح معرفت و بصیرت، افرادى صالح و پاکدامن مىسازد.
عامل پیشگیرى از فساد
با تقویت برنامههاى تربیتى در مساجد مىتوان زمینه آلودگى و فساد را از بین برد. از آنجا که دستپروردههاى مسجد، صالحان و نیکان جامعه هستند با اجراى دو اصل اساسى امر به معروف و نهى از منکر، یکدیگر را به کارهاى نیک دعوت و از اعمال زشت و ناپسند منع مىکنند، در نتیجه با تقویت روحیه مذهبى، از رهگذر مسجد، به نیروى انتظامى و دستگاههاى عریض و طویل قضایى و زندانهاى گوناگون، نیاز چندانى نخواهد بود، زیرا اهل مسجد مرتکب جرم و جنایت نمىشوند تا به این موارد نیازى باشد.
چه خوب است دولتمردان حکومت اسلامى درصدى از بودجه خود را که صرف تأسیس مراکز انتظامى، تشکیل دادگاههاى متعدد و توسعه زندانها مىکنند به مصرف تجهیز و تکمیل مسجد و مراکز مذهبى برسانند، تا از این طریق با واکسن ضد گناه از سرایت بیمارى فساد به جامعه و توسعه آلودگى روحى جلوگیرى به عمل آید.
بانیان مسجد
خداوند در قرآن مجید (سوره توبه، آیه ١٩) از کسانى که مسجد را برپا مىدارند و موجب عمران و آبادى آن مىشوند، به عنوان مؤمن یاد مىکند.در حدیث آمده است که اگر مؤمن نیکوکارى مسجدى را از خود به یادگار بگذارد تا زمانى که آن مسجد برپاست و در آن محل مقدس عبادت، دعا، قرآن و دیگر مراسم مذهبى برگزار مىشود، سازنده و واقف در ثواب آن اعمال خیر شریک خواهد بود؛ پس از مرگ، نامه اعمال مختومه مىشود، اما از جمله کسانى که پرونده او مفتوح مىماند، سازنده مسجد است.
خانه عدالت
از ویژگىهاى صحت نمازجماعت، عدالت امام جماعت است؛ عدالت، ملکه عدالت یا اصرار نکردن بر گناه، هریک که باشد، موجب اعتماد مردم به مسجد و رمز محبوبیتش است؛ چون اهل مسجد از او فسقى و گناهى سراغ ندارند، نصایح و گفتههاى او مىتواند منشأ اثر شود. بهترین مربى کسى است که گفتههاى او با کردارش و عملش و قولش تطبیق کند.
محبوبترین بندگان خدا
در بیان این معنا و فضایل و ارزشها آن براى حاضر شونده و شتابنده به سوى مساجد، ارزشهاى فراوانى نقل شده است که براى نمونه به چند روایت اشاره مىشود:
1ـ امام صادق علیهالسلام مىفرماید:
«کسى که به سوى مسجد برود، پاى خود را در هیچ تر و خشکى نمىگذارد، مگر اینکه زمین تا زمین هفتم براى آن شخص تسبیح مىکند».
2ـ رسول خدا صلىاللهعلیهوآله نیز مىفرماید:
«کسى که به سوى مسجدى از مساجد خداوند برود، براى او در مقابل هر قدمى که بر مىدارد تا زمانى که به سوى خانه خود باز مىگردد، ده حسنه در نامه اعمالش ثبت مىگردد و همچنین ده سیّئه از سیّئات او محو مىگردد و به او ده درجه ترفیع داده مىشود».
3ـ روایت شیخ طوسى در کتاب «مجالس» از ابوذر، در حدیث مفصلى که پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوآله او را وصیت مىکند که:
«اى ابوذر، خداوند تبارک و تعالى مادامى که در مسجد نشسته باشى در مقابل هر نفسى که مىکشى ده حسنه به تو عطا مىکند و ده سیئه از سیئات تو را محو مىکند.
همسایه مسجد
1ـ حضرت على علیهالسلام مىفرماید:
«براى همسایه مسجد که براى اداى نمازهاى واجب در مسجد در حالى که هم فراغت دارد و هم سالم است حضور پیدا نکند، نمازش، نماز نیست».
2ـ روایت دیگرى از شیخ طوسى است که پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوآله مىفرماید:
«براى همسایه مسجد نمازى نیست مگر در مسجد».
بنابر این گزارش کتاب جایگاه مساجد در فرهنگ اسلامى به ترتیب در شش بخش جایگاه مساجد، نقش مساجد در جوامع، مساجد و تعالى انسان، مساجد و جوانان، هنر در مساجد و احیای مساجد تنظیم شده است.
حجت الاسلام علی رضایی این کتاب را در 383 صفحه در یکم خرداد 1382 به همت انتشارات ثقلین منتشر کرده است.
