آیه نورانی شب سی ام ماه مبارک رمضان

 در آيات گذشته سخن از علم و قدرت خدا و وسعت دايره حكم و فرمان او در ميان بود، از اين به بعد آنچه در آيات قبل اجمالا بيان شد، مشروحا توضيح داده مى‏شود، نخست به موضوع علم خدا پرداخته، مى‏گويد: «كليدهاى غيب (يا خزانه‏هاى غيب) همه در نزد خداست، و جز او كسى آنها را نمى‏داند» (وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَيْبِ لا يَعْلَمُها إِلَّا هُوَ).

سپس براى توضيح و تأكيد بيشتر مى‏گويد: «آنچه در برّ و بحر است خدا مى‏داند» (وَ يَعْلَمُ ما فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ).

 «برّ» به معنى مكان وسيع است، و معمولا به خشكيها گفته مى‏شود، و «بحر» نيز در اصل به معنى محل وسيعى است كه آب زياد در آن مجتمع باشد، و معمولا به درياها و گاهى به نهرهاى عظيم نيز گفته مى‏شود.

در هر حال آگاهى خدا از آنچه در خشكيها و درياهاست، به معنى احاطه علم او بر همه چيز است.

يعنى، او از جنبش ميلياردها موجود زنده، كوچك و بزرگ، در اعماق درياها،                        برگزيده تفسير نمونه، ج‏1، ص: 604

باز در جمله بعد براى تأكيد احاطه علمى خداوند، اشاره بخصوص در اين مورد كرده و مى‏فرمايد: «هيچ برگى از درختى جدا نمى‏شود، مگر اين كه آن را مى‏داند» (وَ ما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُها).

يعنى، تعداد اين برگها و لحظه جدا شدنشان از شاخه‏ها و گردش آنها در وسط هوا و لحظه قرار گرفتنشان روى زمين، همه اينها در پيشگاه علم او روشن است. «و هم چنين هيچ دانه‏اى در مخفيگاه زمين قرار نمى‏گيرد» مگر اين كه تمام خصوصيات آن را مى‏داند (وَ لا حَبَّةٍ فِي ظُلُماتِ الْأَرْضِ).

در حقيقت دست روى دو نقطه حساس گذارده شده است، كه براى هيچ انسانى هر چند ميليونها سال از عمر او بگذرد، و دستگاههاى صنعتى تكامل حيرت انگيز پيدا كند، احاطه بر آن ممكن نيست.

چه كسى مى‏داند بادها در هر شبانه روز در سرتاسر كره زمين چه بذرهايى را از گياهان جدا كرده و به چه نقطه‏اى مى‏پاشد، كدام مغز الكترونيكى مى‏تواند، تعداد برگهايى كه در يك روز از شاخه درختان جنگلها جدا مى‏شود حساب كند؟! نگاه به منظره يك جنگل مخصوصا در فصل پاييز، و منظره بديعى كه سقوط پى‏درپى برگها پيدا مى‏كند، به خوبى اين حقيقت را ثابت مى‏كند، كه اين گونه علوم هيچ گاه ممكن نيست در دسترس انسان قرار گيرد.

در واقع سقوط برگها لحظه مرگ آنهاست، و سقوط دانه‏ها در مخفيگاه زمين گامهاى نخستين حيات و زندگى آنهاست، اوست كه از نظام اين مرگ و زندگى باخبر است.

بيان اين موضوع يك اثر «فلسفى» دارد و يك اثر «تربيتى»، اما اثر فلسفى آن اين است كه پندار كسانى را كه علم خدا را منحصر به كليات مى‏دانند، و معتقدند كه                        زيده تفسير نمونه، ج‏1، ص: 605

 خدا از جزئيات اين جهان آگاهى ندارد، نفى مى‏كند، و صريحا مى‏گويد كه خدا از همه كليات و جزئيات آگاهى كامل دارد.

و اما اثر تربيتى آن روشن است، زيرا ايمان به اين علم وسيع پهناور به انسان مى‏گويد تمام اسرار وجود تو، اعمال و گفتار تو، نيات و افكار تو، همگى براى ذات پاك او آشكار است با چنين ايمانى چگونه ممكن است انسان مراقب حال خويش نباشد و اعمال و گفتار و نيّات خود را كنترل نكند.

قرآن در رابطه با هدايت است؛ آن هم نه هدايت به فرمول‏هاى رياضى و ... به آنها كارى ندارد؛ بلكه هدايت براى يك زندگى صحيح و سالم نظر است

مى‏توان چنين نتيجه گرفت كه در جامعيّت قرآن بحثى نيست؛ اما جامعيت هر چيزى را به حسب هدف آن بايد در نظر گرفت. از آن جا كه هدف قرآن كه آخرين كتاب آسمانى است، هدايت بشر مى‏باشد؛ قرآن در اين زمينه جامعيت دارد؛ يعنى آن چه را براى هدايت و سعادت‏مندى بشر لازم است در برداشته و هيچ نقص و كمبودى از اين جهت ندارد.

هر چه از دیده‌ی ما نهان باشد، برای ما در «غیب» است، اما برای کسی که از دیده‌اش نهان نیست، در غیب نمی‌باشد. من برای شما، شما برای من در غیب هستید، امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف، در غیب و غیبت هستند، اوج آسمان‌ها و عمق زمین برای ما در غیب هستند ...، اما همه وجود خارجی دارند و نزد بسیاری دیگر در غیب نیستند و البته همه چیز خلق خداست و در محضر خداست و چیزی برای او در غیب نیست.

هر غیبی که پرده‌اش کنار رود، می‌شود «شهود»، حال یا شهود عینی است و یا شهود علمی است به حدی که عینی و یقینی شود. لذا فرمود مؤمنین را با وحی، عقل و فطرت آگاه کردم و آنها ظاهربین و سطحی بین نیستند و به غیب (حقایقی که به چشم سر دیده نمی‌شود) مثل خدا، ملائک، قیامت و ... چنان علم یقینی دارند که گویا می‌بینند و به آنها ایمان دارند.

فرمود علم غیب نزد خداست و به هر کس هر چقدر خواست می‌دهد و به بندگان خاصش بیشتر می‌دهد و ... – خب خدا علیم است و همه علوم (علوم) نزد اوست و هیچ کس هم دانشمند به دنیا نمی‌آید، بلکه همه نادان هستند تا وقتی خدا به آنان علمی بدهد.

پیش‌گویی، برای ما علم غیب است، وگرنه خبری عادی است. چنان چه هواشناسی بر اساس داده‌های علمی از شرایط باد و ابر و ...، پیشگویی می‌کند در هفته دیگر آب و هوا در کدام نقطه‌ی کره‌ی زمین چگونه خواهد بود و کسی هم نمی‌گوید: عجب! لابد هواشناسی علم غیب دارد. پیش‌گو هم همین کار را می‌کند و البته به همه چیز علم ندارد.

همین علوم مکشوف نیز ظاهری دارند و باطنی و باطن‌شان در غیب است تا کشف گردد و مجدد همان مکشوف باطنی دارد که برای ما در غیب است و خداوند علیم به غیب است و برای هر کس بخواهد علمی را آشکار می‌نماید.

به باور «زجاج» منظور اين است كه وسيله دست يافتن به غيب نزد خداست و تنها اوست كه مى‏تواند روزنه و دروازه غيب را بر روى هر بنده شايسته‏اش كه خواست بگشايد.

اساساً هیچ کسی از نزد خود علمی ندارد مگر آن که خدا به او علمی عطا نماید. خواه علم از طریق بدیهیات اولیه عقلی باشد، خواه نهادینه شده در فطرت باشد، خواه از طریق خلقت (آیات و نشانه‌ها) منتقل گردد، خواه از طریق الهام باشد، و خواه از طریق علم لدنی یا نزول وحی منتقل گردد، که به همه این موارد در آیات قرآن کریم تصریح شده است

برگى كه از فراز درختى فرو افتد، يا دانه‏اى كه در دل خاك نهان گردد و به تعبير رساتر و زيباتر هر تر و خشكى را خدا مى‏داند و از آن آگاه است و همه اينها در «لوح محفوظ» به ثبت رسيده است. و منظور از «ثبت» نه بدان دليل است كه فراموش نشوند، بلكه منظور اين است كه در برابر ديدگان معنوى فرشتگان باشند و آنها بدانند كه در كران تا كران هستى در هر لحظه‏اى چه رخ مى‏دهدو بر يقين آنان بر دانش گسترده و قدرت بى‏كران و فرمانروايى جاودانه و بى‏بديل خدا افزون گردد.

«بلخى» در تأييد اين ديدگاه، شعرى مى‏آورد كه مى‏گويد: «سلمى» نزد ما پرونده و دفترى دارد و ما به كارهاى او آگاه هستيم. «انّ لسلمى‏ عندنا ديواناً».
در زبان مردم هم گاه گفته مى‏شود: پرونده او نزد من است و منظور از اين بيان، نه اين است كه براستى پرونده‏اى در كار است، بلكه منظور اين است كه ما از رفتار و عملكرد و ويژگيهاى اخلاقى او آگاه هستيم و مى‏دانيم چه مى‏گويد و چگونه مى‏انديشد و چگونه رفتار مى‏كند!