آیه نورانی شب بیست و هشتم ماه مبارک رمضان

تفسیر نور

1- كيفرهاى الهى، بر پايه‏ى عدالت اوست، نه انتقام و قدرت‏نمايى. عامل عذاب، خود انسان‏هايند. «مايفعل‏الله بعذابكم ان شكرتم»
2- شناخت نعمت‏هاى او و شكر آنها، زمينه‏ى قبول دعوت و ايمان است. «شكرتم و آمنتم»
3- ايمان به خداوند، بارزترين جلوه شكرگزارى است. «ان شكرتم و آمنتم»
4- شكر، هم مايه‏ى نجات از قهر، هم سبب دريافت لطف بيشتر است. «مايفعل اللّه بعذابكم، كان الله شاكراً»
5 - اگر شما شكر كنيد، خداوند هم نسبت به شما شاكر است. «كان الله شاكراً»
6- خداوند، با آنكه بى نياز است، ولى از بنده‏ى كوچكش تشكّر مى‏كند. چرا ما شكر او را به جا نياوريم؟! «ان شكرتم، كان الله شاكراً»
 

شکرگزاری بدرگاه الهی از مهمترین خصوصیات انسان است. گرچه نعمتها و فضل پروردگار بسیار زیاد می باشد و قابل احصاء نیست امّا همین معرفت و شناخت که بشر بداند از شکر الهی عاجز است مقدمه ای بر رویش این فرهنگ در وجود او خواهد بود. به قول شاعر:

فضل خدای را که تواند شمار کرد

یا کیست آنکه شکر یکی در هزار کرد

بنده همان به که زتقصیر خویش

عذر به درگاه خدای آورد

ورنه سزاوار خداوندیش

کس نتواند که به جای آورد

ثناگویی در برابر نعمت و بخشش را شکر گویند. چنانچه قرآن درباره حضرت ابراهیم می فرماید: «شاکراً لانعمه و هداه الی صراط مستقیم(1)؛چون حضرت ابراهیم نسبت به نعمت های الهی شکرگزار بود و در این راه ایستادگی کرد و از مشرکان اعراض نمود، خداوند وی را به عنوان رسول خویش برگزید و به راه راست هدایت کرد.»

شکرگزاری بدرگاه الهی از مهمترین خصوصیات انسان است. گرچه نعمتها و فضل پروردگار بسیار زیاد می باشد و قابل احصاء نیست امّا همین معرفت و شناخت که بشر بداند از شکر الهی عاجز است مقدمه ای بر رویش این فرهنگ در وجود او خواهد بود. به قول شاعر:

فضل خدای را که تواند شمار کرد

یا کیست آنکه شکر یکی در هزار کرد

بنده همان به که زتقصیر خویش

عذر به درگاه خدای آورد

ورنه سزاوار خداوندیش

کس نتواند که به جای آورد

ثناگویی در برابر نعمت و بخشش را شکر گویند. چنانچه قرآن درباره حضرت ابراهیم می فرماید: «شاکراً لانعمه و هداه الی صراط مستقیم(1)؛چون حضرت ابراهیم نسبت به نعمت های الهی شکرگزار بود و در این راه ایستادگی کرد و از مشرکان اعراض نمود، خداوند وی را به عنوان رسول خویش برگزید و به راه راست هدایت کرد.»

http://www.hawzah.net/fa/magazine/magart/89/3446/16324

قرآن کریم تشکر از خدا را قرین با ذکر پروردگار می داند و می فرماید: «فاذکرونی اذکرکم و اشکرولی ولاتکفرون»(5) در اینجا یاد کردن و شکر الهی تنها یک ذکر زبانی صرف نیست بلکه منظور از یاد، پاک ساختن روح و جان از رذایل و آماده شدن آن برای پذیرش رحمت پروردگار است و منظور از شکر استفاده کردن هر نعمتی به جای خود و در راه همان است که برای آن آفریده شده. معنای دیگر شکر که از آیه: «اعملوا آل داود شکراً»(6) مستفاد می شود این است که شکر بیشتر عمل انسان را در بر می گیرد گرچه یکی از اقسام شکر عمل به جوارح است. امّا باید تلاش گردد با بهره گیری صحیح از نعمت های داده شده شکر آن را در عمل بجا آوریم که اقل مراتب شکر است. به عبارتی دیگر می توان بیان داشت که شکر آن است که انسان همیشه و در همه حال بدون فراموشی به یاد خدا باشد و بدون انجام گناه به دستورات الهی گردن نهد.

http://www.hawzah.net/fa/magazine/magart/89/3446/16324

وظیفه شکرگزاری نعمتی است که بزرگان دین در کسبش کوشیده اند و خویش را بدان آراسته اند. از امام صادق(ع) روایت شده که رسول خدا(ص) در شبی که نزد عایشه بود در پیشگاه الهی سر تواضع فرود آورده و به عبادت و دعا مشغول شد، عایشه که این حالت را از پیامبر خدا دید به او گفت: یا رسول اللّه چرا خود را به زحمت می اندازی با اینکه خداوند تو را آمرزیده است نسبت به گذشته و آنچه آینده خواهی داشت. آن حضرت فرمود: ای عایشه نباید بنده شاکری باشم؟(7)

http://www.hawzah.net/fa/magazine/magart/89/3446/16324

توفیقی که انسان به گاه شکر و عبادت به درگاه حق بدست می آورد نعمتی است ارزنده که خداوند او را بدان مفتخر نموده و لازم است به پاس این شکرگزاری به شکری دیگر پردازد چنانچه امام سجاد(ع) در مناجات شاکرین می فرماید: چگونه می توانم حق شکر تو را به جای آورم در حالی که همین شکر من نیاز به شکر جدیدی دارد و هر زمانی که می گویم الحمدللّه. بر من فرض است که بخاطر همین توفیق شکرگزاری بگویم: الحمدللّه.

حضرت علی(ع) در موارد متعددی به اهمیت شکر و فضیلت آن اشاره کرد و می فرماید: حمد و سپاس سزای خداوندی است که حمد را به نعمتها و نعمتها را به شکر پیوند زده و به ازاء نعمتها حمد را واجب کرده و شکر را سبب فراوانی آنها قرار داده، بر نعمت هایش او را حمد می کنیم چنانکه بر بلایش سپاسگزاریم.(8)

http://www.hawzah.net/fa/magazine/magart/89/3446/16324

ابوهاشم جعفری می‌گوید: در تنگنای مالی قرار داشتم. نزد امام هادی علیه السلام رفتم. امام فرمود:« ای اباهاشم، می‌خواهی کدام‌یک از نعمت‌های پروردگارت را شکر کنی؟»
متحیر شدم و نتوانستم جوابی بدهم.
امام هادی علیه السلام فرمود:« خداوند ایمان را به تو روزی کرد و به وسیله‌ی آن بدنت را بر آتش دوزخ حرام کرد؛ عافیت و تندرستی را روزیت ساخت و به وسیله آن برای اطاعتش کمکت کرد؛ و قناعت را روزیت کرد و به وسیله‌ی آن آبرویت را نگه‌داشت و تو را از دست نیاز درازکردن به سوی دیگران بی‌نیاز نمود.»
آن گاه فرمود:« ای اباهاشم؛ این سخنان را برایت گفتم زیرا حدس زدم می‌خواهی شکایت کنی. اکنون دستور داده‌ام صد دینار به تو بدهند، آنها را بگیر.»

http://daneshnameh.roshd.ir

هر کسی که دارای شناخت و آگاهی بیش تری به هستی و خدا و خود است نسبت به نعمت های الهی واکنش مثبت تر و بهتری نشان می دهد که این خود بیانگر مراتب گوناگون و درجات مختلف سپاس نیز می باشد. از این روست که خداوند در آیات ۵ سوره ابراهیم و ۳ اسراء و ۳۰ فاطرو آیات دیگر بر وجود درجات و مراتب در شکرگزاری سخن می گوید و شکر فراوان مردمان و هم چنین در برابر افزایش کمی و کیفی شکرگزاری از سوی خداوند را مورد تاکید قرار می دهد.(فاطر آیه ۳۴ و شورا آیه ۲۳ و تغابن آیه ۱۷)

البته انسان هر چه در شکر گزاری و سپاس خداوند بکوشند و در نهایت آن قرار گیرند نمی توانند مدعی شوند که شکر نعمت های الهی را به جا آورده اند؛ زیرا انسان ها از شکر نعمت های بی حد و حصر الهی عاجز و ناتوان هستند(ابراهیم آیه ۳۴ و نحل آیه ۱۸) بی شمار بودن نعمت های خدا ، سببی است که آیات به عنوان سبب عجز برمی شمارند حتی اگر بخواهد که شکر نعمت را به تمام و کمال به جا آورد.

سعدی در گلستان خویش بر اساس این آیات می نویسد: منت خدای را عزوجل که طاعتش موجب قربت است و به شکراندرش مزید نعمت٬هر نفسی که فرو می رود ممد حیات است و چون برون می آید مفرح ذات. پس در هر نفس دو نعمت موجود است و بر هر نعمت شکری واجب.

از دست و زبان که بر آید / کز عهده شکرش بدرآید.

بنده همان به که ز تقصیر خویش /عـُـذر بــدرگاه خــدای آورد

ورنـه سـزاوار خــداونـدیـش/کـس نـتـوانــد کـه بجـای آورد

http://somamus.com/?p=3609

در ضمن به مردمان هشدار می دهد که سپاسگزاری و شکر نعمت های خداوندی را ترک نکنند؛ زیرا ترک آن موجب سلب نعمت می شود و خداوند بر مردمانی که شکرگزار نعمتی نباشند آنان را به سختی می گیرد ( رعد آیه ۱۱ و سباء آیات ۱۵ تا ۱۷)

آیات ۳۵ و ۷۱ و ۷۳ سوره یس و آیه ۷۰ سوره واقعه ترک شکرگزاری و سپاسگزاری در برابر نعمت های الهی را کاری زشت می شمارد و افرادی که ترک شکر نمایند توبیخ و سرزنش می کند. آیه ۱۷۲ سوره بقره و ۱۱۴ سوره نحل بر وجوب شکر خدا همانند دیگر عبادات واجب تاکید کرده است.

خداوند در آیه ۶۳ سوره انعام از عهد مردمان نسبت به شکرگزاری از نعمت های خداوندی در هنگام گرفتاری و سختی ها سخن می گوید که نشان می دهد که مردمان در حالت آسایش و آرامش به سوی ناسپاسی کشیده می شوند در حالی که در حالت گرفتاری و سختی خود را سپاسگزار معرفی و نشان می دهند. این بدان معناست که هم انسان ها موجوداتی ناسپاس هستند و چنان که ایشان موجوداتی هستند که به عهد خویش وفا نمی کنند.

آیه ۱۲ سوره لقمان تبیین می کند که سپاسگزاری به درگاه خداوند ریشه در حکمت دارد و انسان هایی که از نعمت حکمت برخوردارند شاکر نعمت های خداوندی می باشند. این بدان معناست که شناخت و آگاهی از فلسفه سپاس و نعمت و نیز جایگاه خود و خدا موجب می شود تا انسان واکنش های مناسب و درست نشان دهند و کسانی که از سپاس و شکرگزاری سر باز می زنند در حقیقت انسان هایی هستند که از حکمت بهره ای نبرده اند.

http://somamus.com/?p=3609

خداوند به علل مخلتفی در مقام ربوبیت از مردمان می خواهد که به انواع و شیوه های گوناگون شکرگزار نعمت های بی شمار الهی باشند که از آن جمله می توان به آثاری اشاره کرد که بر شکر گزاری مترتب و بار می شود. خداوند برای تشویق مردم به شکرگزاری به فواید و آثاری چون ارزشمندی شکرگزاری به عنوان یک فضلیت انسانی و اخلاقی (ابراهیم آیه ۵ و لقمان آیه ۳۱ و سبا آیه ۱۹) و نشانه ارزشمندی وی (انعام آیات ۵۲ و ۵۳) افزایش نعمت ( رعد آیه ۱۱ ؛ ابراهیم آیه ۷) دست یابی به بصیرت و بیداری دل ها (اعراف آیه ۵۸) تداوم نعمت و استمرار و بقای آن (نحل آیه ۱۱۲ و سباء آیات ۱۵ و ۱۶) مایه راهیابی به صراط مستقیم و هدایت الهی ( نحل آیات ۱۲۰ و ۱۲۱) برخورداری از نعمت ها و نیکی ها و خیر دنیوی(همان ) و رهایی از عذاب الهی (قمر آیات ۳۴ و ۳۵) و رضایت خداوند و خشنودی وی (زمر آیه ۷ ) و رشد اقتصادی فردی و اجتماعی (ابراهیم آیه ۷ و نحل آیه ۱۱۲سبا آیات ۱۵ و ۱۶) و مانند آن اشاره می کند.

http://somamus.com/?p=3609

حضرت علی(ع)  فرموده است: ای مردم زهد، دل نبستن به دنیا، کم کردن آرزوها و شکرگزاری نعمتهای ـ خداوندی ـ و دوری از حرامهاست. پس اگر به این سه چیز دست نیافتید حرام بر شکیبایی و صبر شما غالب نشود و شکرگزاری از نعمتها را فراموش نکنید.

امام صادق(ع) به من فرمودند: خدا هر نعمتی که به بنده ای دهد کوچک یا بزرگ و او بگوید الحمدللّه شکرش رابجا آورده و باز فرمود: خدا هر نعمتی به بنده اش دهد که آن را از دل بفهمد شکرش را ادا کرده است.

از آموزه های دینی درمی یابیم که ایمان دو قسم است یکی صبر و دیگری شکر، چنانچه در احوالات پیامبر اسلام(ص) آورده اند که هرگاه امری پیش می آمد که آن حضرت را شاد می کرد. می فرمود: حمد خدا را بر این نعمت و چون امر غم آوری برایش رخ می داد، می فرمود: حمد خدا را به هر حال.

http://www.hawzah.net/fa/magazine/magart/89/3446/16324

مراحل سه گانه شکر

بعضی از بزرگان برای شکر سه مرحله قائل شده اند:

۱) شکر با قلب که همان تصور نعمت و رضایت و خشنودی نسبت به آن است

۲) شکر با زبان که ثنا گفتن نعمت دهنده است

۳) شکر با سایر اعضای بدن و جوارح و آن هماهنگ ساختن اعمال با آن نعمت است.

بنابراین حقیقت شکر تنها تشکر زبانی یا گفتن الحمدلله و مانند آن نیست، بلکه شکر و سپاس دارای سه مرحله است که نخستین مرحله آن است به دقت در نعمت بیندیشیم که بخشنده نعمت کیست؟ این توجه و ایمان و آگاهی پایه اول شکرگزاری است. مرحله دوم مرحله شکر با زبان است و مرحله سوم شکر با اعضا و جوارح یا همان شکر عملی است و این همان چیزی است که خداوند از آل داود خواسته است و به نظر می رسد که گامی دشوارتر و وظیفه ای سخت تر است که شمار این دسته از سپاسگزاران را کاهش می دهد؛ زیرا گفته شده که هر چه قید و شرط افزوده شود. دامنه مصادیق کاسته شده و از شمار افراد آن کم می شود. بنابراین شکر عملی که پس از مرحله زبان فرا می رسد. در مرحله ای برتر و بالاتر قرار می گیرد و سخت تر و دشوارتر می شود. شکر عملی آن است که درست بیندیشیم که هر نعمتی برای چه هدفی به ما داده شده است آن را در مورد خودش صرف کنیم که اگر نکنیم کفران نعمت کرده ایم، همان گونه که بزرگان فرموده اند: «الشکر صرف العبد جمیع ما انعمه الله تعالی فیما خلق لاجله؛ سپاس از خدا آن است که بنده، تمام نعمت های او را برای هدفی که آفریده شده به کار بگیرد.»

http://www.aftabir.com

انسانی که اهل توحید محض است و از هر گونه شرک خفی و اخفی در امان است به گونه ای دیگر شکر می گذارد که انسان مشرک به شرک خفی و یا اخفی آن را انجام می دهد. در حقیقت رهایی از هر گونه شرک و دست یابی به مراتب عالی تر در کمیت و کیفیت شکرگزاری بشر تاثیر شگرفی به جا می گذارد که آیات ۶۳ و ۶۴ سوره انعام و ۳۸ سوره یوسف بدان توجه می دهد.

بر این اساس می توان گفت که تزکیه نفس و جدایی انسان از پلیدی در سایه رسالت پیامبر حرکت کردن خود عاملی مهم در شکرگزاری بهتر بشر می باشد که آیات ۱۵۱ و ۱۵۲ سوره بقره بر آن تاکید می ورزد.

رعایت تقوا که در آیه ۱۲۳ سوره آل عمران به عنوان زمینه ساز شکر و سپاسگزار بهتر بشر معرفی شده است بر اساس این تحلیل معنا و مفهوم درست می یابد.

http://somamus.com/?p=3609

شكر به معنی قدردانی و قدرشناسی و تشكر از نعمت دهنده است. از آنجا كه نعمتها همه از خداست شكر حقیقی هم باید از خدا صورت پذیرد. اگر ایمان را دو شاخه كنیم یك شاخه آن صبر و دیگر شاخه آن شكر است. صبر نشانگر زیبایی برخورد مؤمن با بلاها و گرفتاری‎ها است و شكر زیبایی برخورد مؤمن با نعمتهاست. مگر جز این است كه شكر و سپاس از ولی نعمت حقیقی همچون هر نعمت دهنده دیگر وظیفه وجدانی و اخلاقی هر انسانی است؟ امام صادق (علیه‎السلام) میفرماید:

در تورات نوشته است كسی كه بـه تو نعمت داد، سپاسش گزار و كسی را كه از تو سپاسگزاری كرد، نعمتش ده، زیرا با سپاسگزاری نعمت‎ها نابود نگردد و با ناسپاسی پایدار نماند، سپاسگزاری مایه افزایش نعمت و بیمه كننده و ایمن‎ساز نعمت از دگرگونی است.

شکرگزاری در همه حال

انسان در همه حال بابت همه چیز باید شكرگزار خداوند خود باشد، ولی در احادیث نسبت به موارد خاصی تاكید بیشتر نمودهاند، امام صادق(علیه‎السلام) به چند مورد از آن اشاره فرمودهاند:

الف- هنگام تندرستی:

شخص تندرست و شكرگزار، اجرش همچون پاداش شخص گرفتاری است كه برای خدا صبر پیشه سازد.(5)

ب- هنگام اعطاء و بخشش به دیگران:

عطابخش شكرگزار، اجرش همچون شخصی است كه از نعمت محروم است و در محرومیت قناعت میكند.(6)

ج- هنگام داشتن نعمت:

سپاس و شكر به هنگام نعمت، باعث افزایش و فزونی نعمت میشود.(7)

د- هنگام مشاهده محرومیت دیگران:

در هنگام مشاهده انسانی كه از نعمتی محروم است ولی شما آن محرومیت را ندارید بگویید: بار خدایا من تمسخر نمیكنم و بر خود نمیبالم بلكه تو را برای نعمت‎های بزرگت نسبت به خود میستایم.(8)

در این مورد پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) سفارش اكید دارند كه:

مبادا طرف مقابل بشنود و اندوهگین گردد.(9)

امام باقر(علیه‎السلام) نیز میفرماید:

چون شخص گرفتار و دردمندی را دیدی، به نحوی كه او نشنود سه بار بگو: حمد خدایی را كه مرا از آنچه تو را مبتلا ساخته معاف نمود، هر كس این را بگوید آن بلا به او نمیرسد.(10)

ه- هنگام یادآوری نعمت:

سیره پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) و دیگر ائمه معصومین(علیهم‎السلام) این بوده است كه در هنگام یادآوری نعمت، با سجده‎ی بر خاك، شكر خداوند را به جای میآوردند.