آیه نورانی شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان

خداوند به وسیله پرهیزگاری ،

بندگانِ خود را از آنچه بر عقلشان پوشیده مانده حفظ می کند .

قال الله‌ تعالی فی محکم تنزیله‌: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ»

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِيدًا * يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمَالَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِيمًا»

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ»

تقوا یک فضیلت اخلاقی است در اسلام که به وسیله‌ی آن هر انسانی می‌تواند ارتباطش را با پروردگار و سایر انسانها تحکیم بخشد. کلمه‌ی تقوا درآیات قرآن جهت رشد اخلاقی و اجتماعی هر فرد برای پرهیز و دوری از آنچه:

الف: غضب و خشم خدا را بر می‌انگیزد.  

ب: و آنچه موجب ضرر و زیان برای خود شخص می‌شود. 

ج: و یا ضرر و زیان برای دیگران می‌شود بکار رفته است.

در حقیقت برای این است که انسان نفس خویش را قرنطینه نموده و در محفظه‌ای قرار دهد آن‌طوری که از عذاب خدا ترس و بیم داشته باشد، تا مستحق عذاب الهی نشود نفس خویش را از مخالفت با اوامر خداوندی محفوظ دارد و چون به عظمت خدا و صفات قدرت و کمال او پی ببرد و ایمان داشته باشد به رحمتش امیدوار و از غضبش در امان می‌ماند. لذا اعمالی که انجام می‌دهد: اولاً؛ خالصانه باشد ثانیاً؛ نفس خود را از هر نوع فساد و بدی برای رضایت خدا دور داشته نه تنها به خود بلکه به دیگران ضرر و زیان نرساند. پس می‌توانیم بگوییم متقی کسی است که مطیع فرمان خدا بوده و تمام طاعات و عباداتش برای اوست، طبعاً از گناه و شرک و ظلم و انحراف دور شده مطابق با قوانین و شریعت اسلامی رفتار می‌کند. در اصل تقوا یعنی حفظ و نگهداری نفس از هر چیز موذی و مضر و کار ناپسندیده که مانع رسیدن انسان به کمال می‌شود و اینجاست که خداوند می‌فرماید: 

«لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ» (سوره بقره آیه 177)

در این آیه ضمن بیان 5 رکن از ارکان ایمان و 6 مورد از فضایل اخلاقی که برای اهل تقوا بیان شده است ضمن توجه به موارد فوق آیات دیگری در رابطه با بیان تقوا در قرآن نیز آمده است از جمله:

1. تقوا در عدل و دادگستری «اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى» (مائده:8) به عدالت رفتار کنید چون به تقوا نزدیکتر است.

2. عفو و گذشت نیز جزء تقواست؛ «وَأَنْ تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى» (بقره:237)اگر گذشت کنید به تقوا نزدیکتر است.

3. استقامت و پایداری در مقابل دشمنان و مخالفان هم جزیی از تقوا می‌باشد«فَمَا اسْتَقَامُوا لَكُمْ فَاسْتَقِيمُوا لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ» (توبه:7) مادامی که دشمنان دین در مقابل شما پایداری و مقاومت می‌کنند شما هم باید استقامت به خرج دهید چون خداوند انسانهای متقی را دوست دارد.

ثمره و نتیجه‌ی تقوا برابر آنچه در قرآن آمده است: 

1. طبق آیه قبل دوستی و محبت خدا را حاصل می‌کند: «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ»

2. تقوا انسان را از خوف قیامت محفوظ داشته و در دنیا باعث پیروزی می‌شود: «الَّذِينَ آمَنُوا وَكَانُوا يَتَّقُونَ (63) لَهُمُ الْبُشْرَى فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ لَا تَبْدِيلَ لِكَلِمَاتِ اللَّهِ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ» (یونس:63-64)

3. ثواب بزرگ و نعمت پر بهای آخرت: «لِلَّذِينَ اتَّقَوْا عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ» (آل عمران:15)

4. رسیدن به لطف و مرحمت خداوند: « وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ فَسَأَكْتُبُهَا لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ» (اعراف:156)

5. تقوا کلید حل مشکلات و ناراحتی‌ها: «وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا» (طلاق:2)

6. تقوا باعث آسانی کارها می‌شود: «وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مِنْ أَمْرِهِ يُسْرًا» (طلاق:4)

7. تقوا موجب بخشش گناهان و پاداش بزرگ در آخرت می‌شود: «وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّئَاتِهِ وَيُعْظِمْ لَهُ أَجْرًا» (طلاق:5)

8. تقوا سبب جلب تأییدات و کمکهای الهی می‌شود: «إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ» (اعراف:128)

9. تقوا  موجب روشنی قلب و درک حقیقت و بصیرت می‌شود: «إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَانًا وَيُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ» (انفال:29) فرقان یعنی تشخیص حق و باطل گویا مانند نوری در وجود انسان قرار می‌گیرد که شخص به‌وسیله‌ی آن حق را از باطل تشخیص داده و راه نجات را حاصل می‌کند.

10. بهترین توشه در دنیا و آخرت تقواست: «وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَى» (بقره:197) توشه برگیرید که به تحقیق بهترین توشه تقواست.

از مجموعه‌ی موارد فوق چنین برداشت می‌شود که هر شخص در همه‌ی امور خویش مانند گفتار و کردار در معاملات و معاشرات، در محل کار و کسب، در پنهان و پیدا و در خلوت و جلوت خدا را در نظر داشته تقوا را رعایت نماید و چنانچه بشر امروزی ارزش تقوا را آنچنان که می‌بایست بدان عمل می‌کرد تمام جوامع بشری از کلیه‌ی فساد و فتنه در امان بوده و زندگی پر از آرامش و امنیت را حاصل می‌نمودند و آنچه از فساد و فتنه‌ها و اختلافاتی که امروزه دامنگیر اکثریت جوامع بشری بخصوص جامعه‌ی اسلامی شده است در اثر عدم رعایت تقوا می‌باشد و در پایان همه‌ی صاحبان عقل و خرد را به مفهوم این آیه‌ی مبارک از سوره‌ی طلاق آیه‌ی 10 متوجه ساخته و گوشزد می‌نماییم: «َاتَّقُوا اللَّهَ يَا أُولِي الْأَلْبَابِ الَّذِينَ آمَنُوا قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْكُمْ ذِكْرًا».

رفتارهای انسانی نشان می دهد، که مردم وقتی از کسی ضربه می بینند، پیوسته در جستجوی انتقامند. غرور و اعتماد به نفسمان لطمه دیده است. انتظارات و رویاهایمان نابود شده اند. چیزی که برایمان بسیار ارزشمند است را از دست داده ایم. به همین دلیل است که می خواهیم تلافی و جبران همه این صدمات را در بیاوریم.

اما موانع دیگری هم بر سر راه گذشت و بخشایش ما وجود دارد. افکار و عقایدی به طور خودکار جلوی گذشت کردن ما را می گیرند. به خودمان می گوییم، "او را نمی بخشم چون او هیچگاه مسئولیت کارهایی که انجام داده است را نمی پذیرد." یا "اگر او را ببخشم ریا کرده ام چون در باطن میلی به بخشیدن او ندارم." یا "فقط افراد ضعیف گذشت می کنند."

برای این رفتارهایمان همیشه توجیهاتی نیز داریم. وقتی کسی به ما صدمه ای می زند، ما برای رفتار آن فرد دنبال یک سری توجیهات هستیم. با خود می گوییم که حتماً به خاطر شخصیت پستش بوده است. یا اینکه می گوییم، "آدم بی حواس و بی دقتی است." یا "او برای من، ارزشی قائل نیست" یا "از قصد این کار را انجام داده." و آنها را با خشونت هر چه تمام تر قضاوت خواهیم کرد.

مهم است، که بدانیم پذیرفتن و فهمیدن اشتباهات هرگز سبب نمی شود، که فرد صدمه دیده آسوده شود. بخشیدن کسی و گذشت کردن هرگز نتایج کار اشتباه آنها را از بین نمی برد. هدف این است که گذشت کردن بیشتر مورد توجه افراد قرار گیرد، و انسان ها اشتباهاتشان را راحتتر بپذیرند. برای اینکار باید به جای اینکه در مورد شخصیت و قصدشان قضاوت های خشن و ناعادلانه انجام دهیم، همیشه خوبی های دیگران را مد نظر قرار دهیم.

اجازه ندهید خشم و کینه زندگی شما را در بر گیرد، چون شما، زندگیتان و سایر رابطه هایتان را نابود خواهید کرد. اجازه دهید که این کینه و درد از فکر شما بیرون رود. آن را به خدا بسپارید. چون خداوند تنها کسی است که می تواند دردی که شما احساس می کنید را بفهمد.

اینکه از صدماتی که به شما وارد می شود راحت بتوانید گذشت کنید کار آسانی نیست و یکباره صورت نمی گیرد. نیازمند زمان است، اما هر چه بیشتر روی این مسئله کار کنید، بیشتر به خوبی آن پی خواهید برد از خدا بخواهید که به شما توانایی دهد که بتوانید گذشت کنید.

عفو و گذشت از نظر عقل و شریعت و حیانی , امری ارزشی و هنجار و رفتاری پسندیده و نیکو است. خداوند در آیات بسیاری بر ارزشمندی عفو و گذشت, تأکید کرده است و از صاحبان حق خواسته است که بر خلاف حق و حقوق خویش از باب انسانیت از خطا و اشتباه دیگری درگذرند و رفتار نا درست دیگران را نادیده بگیرند.

خداوند در قرآن کریمش می فرماید:
و لا تستوی الحسنة و لا السیئة ادفع بالتی هی احسن  هرگز نیکی و بدی در جهان, یکسان نیست؛ همیشه بدی خلق را به بهترین عمل (که نیکی است) پاداش ده

انسان در اثر عفو و گذشت به آرامش خاصی دست می یابد که نمی توان آنرا از راهی دیگر کسب کرد؛ از این رو بزرگان دین گفته اند که در عفو و گذشت لذتی است که در انتقام نیست.
کسی که از خطای دیگری می گذرد, رحمت و مهر الهی را به سوی خویش جلب می کند.
و لیعفوا ولیصفحوا الا تحبون ان یغفر الله لکم  با خلق, عفو و صفح پیشه کنند و از بدیها در گذرند آیا دوست نمی دارید که خدا هم در حق شما مغفرت و احسان فرماید؟ و الله غفور الرحیم که خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.

گذشت در هنگام قدرت
کسی که کریم النفس است به هنگام قدرت, می بخشد.
امیر المؤمنین (علیه السلام) می فرمایند: سزاوارترین مردم به عفو کردن, تواناترین آنها به هنگام کیفر دادن است.
هنر اینست که انسان در هنگام کسب قدرت و توانایی غلبه بر خصم, عفو کند و الا کسی که نا توان است و قدرتی ندارد اگر از روی ترس و عجز انتقام نگیرد, هنر نکرده است.
عربی بادیه نشین به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) عرض کرد: ای رسول خدا! روز قیامت چه کسی به حساب خلایق می رسد؟ فرمود: خدای عز و جل, بادیه نشین گفت: به خداوندگار کعبه سوگند که نجات یافته ایم! حضرت فرمود: چگونه ای بادیه نشین؟ عرض کرد: زیرا کریم, هر گاه قدرت یابد ببخشاید.

در گذشتن از خطاهای همسر و فرزندان
خداوند در قرآن کریمش می فرماید: یا ایها الذین امنوا ان من ازواجکم و اولادکم عدوا ً لکم فاخذروهم و ان تعفوا و تصفحوا و تغفروا فان الله غفور رحیم  ای اهل ایمان (بدانید که) زنان و فرزندان شما برخی دشمن شما هستند از آنان حذر کنید و اگر از آنان عفو و آمرزش و چشم پوشی کنید خدا هم (در حق شما) بسیار آمرزنده و مهربانست. البته آیه همسر و فرزندان را بعنوان مصداق بیان کرده و چه بسا این عفو می تواند عمومیت داشته باشد.

گذشت از وامداران تنگدست
کسی که مقروض است و توانایی پرداخت قرض خویش را ندارد باید به او مهلت پرداخت داد و اگر طلبکار, قرض او را ببخشد بهتر است. خداوند تعالی می فرمایند: و ان کان ذو عسرة فنظرة الی میسرة و ان تصدقوا خیر لکم  اگر (از کسی طلبکار هستید) تنگدست شود بدو مهلت دهید تا توانگر گردد و اگر در هنگام تنگدستی صدقه ببخشید (قرض او را ببخشید) برای شما بهتر است.

عفو از قصاص
دین اسلام دین عفو و بخشش و رحمت است؛ لذا حتی در جایی که کسی مرتکب قتل شده نیز سفارش به عفو و گذشت می کند: فمن عفی له من اخیه شی ء فاتباع بالمعروف و اداء الیه باحسان, ذلک تخفیف من ربکم و رحمة  و چون صاحب خون از قاتل, که برادر دینی اوست بخواهد درگذرد, بدون دیه یا بگرفتن دیه کاریست نیکو, پس دیه را قاتل در کمال رضا و خشنودی ادا کند؛ در این حکم تخفیف و آسانی امر قصاص و رحمت خداوندی است .
بطور حتم و مسلم این دستور به گذشت, مربوط به کسانی است که قتل و خونریزی عادت آنها نگشته بلکه از روی جهل و تغافل و عدم تسلط بر قوه ی غضب, مرتکب قتل شده و نادم و پشیمانند.

بازگشت دادن شخص به جبران خطا
گاه عده ای از روی نادانی از در دشمنی با انسان وارد می شوند و تنها کافی است مدتی با حسن رفتار با آنان برخورد شود, چه بسا دشمنی آنها تبدیل به دوستی صمیمانه گردد.
ادفع بالتی هی احسن فاذا الذی بینک و بینه عداوة کانه ولی حمیم بدی خلق را با بهترین عمل, پاداش ده تا همانکس که گویی با تو بر سر دشمنی است دوست صمیمی تو گردد.
موارد ذکر شده, تنها مشتی بود از خروار وادی عفو و بخشش.