آیه نورانی شب دهم ماه مبارک رمضان

آیه      نورانی   دهم      ماه     مبارک     رمضان

๑۩۞۩๑๑۩۞۩๑๑۩۞۩๑๑۩۞۩๑๑۩۞۩๑๑۩۞۩๑

๑۩۞۩๑๑۩۞۩๑๑۩۞۩๑๑۩۞۩๑๑۩۞۩๑๑۩۞۩๑๑۩۞۩๑๑۩۞۩๑

   Ƹ̵̡Ӝ̵̨̄Ʒ      Ƹ̵̡Ӝ̵̨̄Ʒسوره بقره/آیه83    

خداى سبحان از بنى اسرائیل در مسائل اعتقادى و اخلاقى و احکام فقهى و حقوقى پیمان گرفت و مصادیقى از میثاق خود را این گونه یادآور شد:

1. نهى از هرگونه شرک اعتقادى و عملى ؛ اصل عبادت و لزوم آن و تعهد و تداغوم بر آن زد پیروان موساى کلیم علیه السلام محرز بود؛ از این رو تاءکید بر نفى شرک، به سبب ابتلاى بیشتر مؤ منان به شرک و نفوذ هواهاى نفسانى و شیطان در مبداء فاعلى، علت غایى یا نظام داخلى آنهاست.

2. احسان به پدر و مادر؛ احسان به والدین و پرهیز از عقوق آنان از احکام عمومى و بین المللى اسلام است. این احسان که دعاى در حق آنان و طلب آمرزش براى آنها را نیز شامل مى شود؛ به سبب تربیت، تهذیب، تعذیه و پرورش روحى و جسمى فرزند است. البته از آن رو که احسان، خدمت بى سابقه است، خدمت فرزند به والدین در حقیقت عدل، یعنى جزاى احسان و تربیت و اداى دین است، نه احسان.

راز سفارش به احسان به والدین و نیامدن تصریحى این گونه درباره همسر و فرزندان آن است که با تشکیل خانواده، ارتباط عاطفى فرزند با پدر و مادر کاهش مى یابد و از این رو در معرض فراموشى هستند، اما گرایش به همسر و فرزند غالباً از حد نصاب لازم نیز مى گذرد و از این رو نیازمند سفارش نیست. در خور ذکر است، احسانى که که ترک آن با عقوق قطع رحم و ایذاى والدین همراه باشد، واجب است.

راز قرار گرفتن دستور احسان به والدین در کنار فرمان توحید عبادى و نام مقد خدا، افزون بر بیان اهمیت ویژه این فریضه الهى، آن است که اولاً، آنه اازمارى طولى فیض خالقیت و ربوبیت خدایند. ثانیاً، احسان آنان در حق فرزند همچون نعام و احسان خداوند، بى طمع پاداش و ثنا و ثواب و به نفع فرزند و براى رشد اوست. ثالثاً آنان همچون خداوند بخلى در رساندن خیر به فرزند نداشته، همان گونه که لطف خدا درباره بنده اش متوقف بر حسن طاعت او نیست، والدین نیز کرم خود را از فرزند طالح دریغ نمى کنند.

خداوند متعال، در چند آیه لزوم اطاعت از والدین را پس از دعوت به عبادت خود، قرار می دهد:

شخصی از امام صادق علیه السلام در مورد آیه: «وَ بِالْوالَدینِ اِحْساناً» سؤال کرد که معنای این احسان به پدر و مادر چیست. حضرت فرمود: احسان، آن است که آنها را وادار نسازی که نیازها و حوائج خویش را از تو درخواست کنند.

اویس قرنی، آن یار باوفای پیامبر صلی الله علیه و آله برای جلب رضای مادر و اطاعت او بدون دیدار با پیامبر صلی الله علیه و آله از مدینه به سوی وطن خود بازگشت؛ تنها برای به دست آوردن دل مادرش تا رضایت او را جلب کند.

رعایت اصول اخلاقى درباره خانواده و ارحام و بستگان نزیک خویش ؛ بستگان نزدیک به منزله عضو واحدند؛ از این رو خداى سبحان براى تفهیم اهمیت انسجام فامیلى و پرهیز از تشتت و تفرقه و لزوم حفظ وحدت و وفاق خانوادگى، از اعضاى آن به لفظ مفرد (ذى القربى ) یاد فرمود.

احساس مسؤ ولیت نسبت به سرپرستى یتیمان، مساکین و ضعیفان جامعه ؛ متمکنان در شؤ ون گونه گون علمى، اقتصادى، سیاسى و اجتماعى ماءمور به مسکنت زدایى هستند.

مردی مسیحی بعد از قبول اسلام، خدمت امام صادق علیه السلام رسید و عرضکرد که پدر و مادرم مسیحی هستند و مادرم نابیناست. حضرت او را به احسان و نیکی بیشتر به آنان سفارش کرد. او نیز به نیکی با آنان رفتار می کرد، آنچنان که خودش به مادرش غذا می داد و لباس او را مرتّب می کرد. مادرش هم که تغییر رفتار او را مشاهده کرد، تحوّل روحی در وجودش پیدا شد و با اقرار به یگانگی خدا و رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله اسلام آورد.(47)

هر یک از عناوین والدین، ذى القربى، یتامى و مساکین مستقلاً موضوع حکم احسان است و ظاهر ترتیب ذکرى، ذکر عناوین براساس اولویت و اهمیت احسان به صاحبان آنهاست.

احسان به صاحبان هر یک از عناوین مزبور به حسب حال آنهاست ؛ چنان که معیار احسان به یتیم بى سرپرست بودن اوست، نه مسکین بودن وى، و حکم احسان به ایتام همچون احسان به والدین مقید به مسکنت نبوده و مانند حکم احسان به مساکین مقید به ایمان نیست.

راز تقدیم ذکر یتیم بر مسکین این است که مسکین هرچند فاقد مال است، لیکن فاقد توان مراجعه به مراکز قدرت و عرض نیاز نیست.

انسان باید با شیوه ای نیکو با پدر و مادرش برخورد کند و به گونه ای در مقابل آنها سخن بگوید که گویا یک گناهکار و متخلّف با مولای خود گفتگو می کند و حتی اگر از جانب آنان با تندخویی مواجه شود، باز هم نباید متانت و نزاکت خود را از دست بدهد.

حسن معاشرت وگفتار و رفتار نیکو در برخورد با توده مردم، اعم از مؤ من و کافر؛ گفتار و گفته هر دو باید زیبا و نیکو باشد، خواه مخاطب و مورد گفتگو مخالف باشد یا مؤ الف. سخن نیک سخنى است که محتواى آن خیر و مصلحت و روش آن مقبول و دل پذیر است، نه صرفاً هر سخن خوشایند دیگران ؛ از همین رو این دستور اخلاقى و اجتماعى نیکو امر به معروف و نهى از منکر کردن را نیز شامل مى شود.

این پیمان اخلاقى و قانون مردمى و انسانى، یعنى نیکو سخن گفتن و با نرمى رفتار کردن و بدى دیگران را با روش نیک پاسخ گفتن، از احکام روابط بین الملل و از بهترین اصول کلى اسلام در تربیت جوامع انسانى است. البته این حکم، ظرف و موقعیت خاص خود را دارد و چنین نیست که در هر شرایطى با گفتار نیکو با کافران سخن گفته شود.

هميشه مونس و يارم پدر بود
به وقت رنج, غمخوارم پدر بود
چو پروانه پر و بالم اگر سوخت
ولى شمع شب تارم پدر بود
طريق زندگى آموخت بر من
به هر سختى مدد كارم پدر بود 

مطابق این آیه نیكی به پدر و مادر امری واجب و كوچكترین بی احترامی به آنان ممنوع است. این وجوب و ممنوعیت، چنانكه گفتیم، پس از بیان وجوب یگانه پرستی ذكر شده است و این گواه اهمیت حقوق والدین است. 

اهانت و بی احترامی نسبت به والدین به هیچ روی پذیرفته نیست؛ حتی كوچكترین رفتار یا گفتاری كه موجب آزار آنان باشد بر طبق این آیه ممنوع است. امام رضا ـ علیه السّلام ـ فرمودند: 

اگر لفظی كوتاهتر و سبك تر از «اف» وجود داشت، خداوند آن را در آیه ذكر می فرمود.

و در روایت دیگری آمده است كه مقصود از «اف»، كمترین آزار است و اگر كلمه ای وجود داشت كه بر آزاری كوچكتر دلالت می كرد، خداوند از آن نهی می فرمود.

روایات بسیاری در نهی از آزار پدر و مادر آمده است. امام باقر ـ علیه السّلام ـ از پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ نقل فرمودند:

ایاكم و عقوق الوالدین فان ریح الجنه توجد من مسیره الف سنه و لا یجدها عاقٌ...

از آزار پدر و مادر بپرهیزید، زیرا بوی بهشت از هزار سال فاصله احساس می شود، ولی آزاردهنده پدر و مادر آن را نمی یابد. 
 

آزار والدین حتی اگر آنان ظالم باشند جایز نیست. امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: 
 

من نظر الی ابویه نظر ماقت و هما ظالمان له لم یقبل الله تعالی له صلوه؛

كسی كه به پدر و مادرش به حالت دشمنی و تنفر نگاه كند خداوند نمازش را نمی پذیرد. 

آبروى اهل دل از خاك پاى مادر است
هر چه دارند اين جماعت از دعاى مادر است
آن بهشتى را كه قرآن مى كند توصيف آن
صاحب قرآن بگفتا زير پاى مادر است