شکی نیست که بهترین و کامل‌ترین غذا برای نوزاد شیر مادر است. فواید بی‌شمار این شیر برای سلامت کودک چه در دوران شیرخوارگی و چه پس از آن، باعث می‌شود بیشتر مادرها ترجیح دهند فرزندشان را با شیر خود تغذیه کنند و اگر هیچ مشکل و مانعی در این زمینه وجود نداشته باشد، برای مادر و فرزند یک موهبت است. با این حال بعضی از کودکان به دلایل خاص نمی‌توانند به شکل مناسب از این نعمت بهره بگیرند یا در شرایطی ویژه به طور موقت از خوردن شیر مادر امتناع می‌کنند که این موضوع می‌تواند مادران جوان را نگران کند.
دکتر کتایون برجیس، متخصص زنان و دکتر عباس معین، متخصص اطفال، دلایل مختلفی را که باعث می‌شود کودک به طور موقت از خوردن شیر سر باز بزند را بررسی کرده و راهکارهایی را ارائه داده‌اند برای آن‌که مادرها شرایط بهتری را برای شیردهی ایجاد کنند و با آگاهی از مشکلات احتمالی، آنها را مرتفع سازند تا فرزندشان دوباره به شرایط عادی و تغذیه مناسب خود بازگردد.
مواردی میان نوزادان وجود دارد که خیلی سخت می‌توانند از شیر مادر استفاده کنند یا اصلا این توانایی را ندارند. در این میان تعداد نوزادانی که اصلا نمی‌توانند از شیر مادر بهره بگیرند و نسبت به آن آلرژی دارند، بسیار کم و نادر است. این نوزادان به دلیل ابتلا به برخی بیماری‌های متابولیکی یا نقص‌های ژنتیکی، آنزیم‌های خاصی را که برای استفاده از شیر مادر لازم است ندارند. نوزادان دیگری هستند که نقص‌های آناتومیک دارند.
مثل آنهایی که کام شکری هستند و از آنجا که کام آنها دو قسمتی است، ممکن است نتوانند شیر را بمکند و به کمک نیاز داشته باشند. در نتیجه روش‌های خاصی برای تغذیه آنها با مشورت پزشک متخصص باید در نظر گرفت. علاوه بر اینها نوزادانی که تولد زودرس دارند نیز با این‌که شیر مادر برایشان بسیار مفید است، ممکن است توانایی مکیدن نداشته باشند. برای این نوزادان هم با مشورت پزشک باید روش‌های خاصی را برای شیردهی استفاده کرد.
از داروهای بیهوشی تا دردهای کولیکی
اما بسیاری از نوزادان به صورت اولیه در استفاده از شیر مادر دچار مشکل نیستند و دلایل ثانویه‌ای وجود دارد که به شکل موقت باعث امتناع آنها از خوردن شیر می‌شود. اگر این دلایل شناسایی شود، براحتی می‌توان آنها را برطرف کرد.
در روزهای اول زندگی، اگر نوزاد پستان مادر را نگیرد، ممکن است مشکلات پزشکی داشته باشد؛ مانند شکستگی‌هایی که حین زایمان به وجود می‌آید و دردهای ناشی از آن مانع شیر خوردن نوزاد می‌شود. همچنین احتمال دارد داروهای بیهوشی که برای زایمان به مادر تزریق کرده‌اند، باعث خواب‌آلودگی شیرخوار شود و نتواند عمل مکیدن را بخوبی انجام دهد. ضمن این‌که با خشونت جابه جا کردن نوزاد و فشردن او به پستان مادر برای این‌که سینه را بگیرد، در تغذیه‌های اولیه نیز باعث بیزاری می‌شود.
اما در روزهای بعد، احتقان پستان مادر، جهش قوی شیر، برفک دهان نوزاد، عفونت گوش نوزاد یا حساسیت به مواد غذایی و دارویی خورده شده توسط مادر، دلایلی هستند که باعث امتناع از شیر خوردن می‌شود. علت شایعی که در یک تا سه ماهگی باعث می‌شود نوزاد از خوردن شیر اجتناب کند، دردهای کولیکی است که معمولا در شیرخواران وجود دارد.
به خواب رفتن طفل زیر سینه مادر هم از مواردی است که میزان شیر خوردن را کاهش می‌دهد. در این مواقع مالش آرام بدن و پای نوزاد و صحبت کردن با او توصیه می‌شود. ضمن این‌که ممکن است شیر آن سینه خیلی کم شده باشد که باید سریع سینه را عوض کنند. معمولا بچه با بزرگ‌تر شدن، بهتر می‌تواند خودش را هنگام شیردهی بیدار نگه دارد.
اما و اگرهای شیرنخوردن نوزاد
دانستن این موضوع که شیرخوار در چه مرحله‌ای شیر خوردن را رها می‌کند، به تشخیص دلیل این موضوع کمک می‌کند. اگر شیرخوار در اول تغذیه امتناع کند، از علل آن می‌تواند وضع نادرست شیردهی، نوک پستان صاف یا فرورفته، مهار جهش شیر یا کاهش قدرت مکیدن شیرخوار باشد. اگر امتناع در آخر هر وعده تغذیه صورت گیرد، احتمالا به دلیل نیاز بچه به آروغ زدن یا دفع گاز است، اما اگر نوزاد بعد از این‌که شیر مادر جاری شد، پستان را رها کند، علتش می‌تواند بسته بودن سوراخ بینی به دلیل عفونت‌های تنفسی باشد. احتمال جهش زیاد شیر هم وجود دارد که باعث می‌شود بچه نتواند آن را بلع کند. پرش ابتدای شیردهی اگر کنترل نشود، معمولا همان ابتدای کار، نوزاد را دچار مشکل می‌کند. شیر به گلوی بچه می‌پرد و باعث سرفه می‌شود و با وجود این‌که نوزاد گرسنه است، از پس جهش اولیه شیر برنمی‌آید و پستان را رها می‌کند. راه‌حل این است که ابتدا مقداری از شیر را بدوشند که سرعت اولیه خروج شیر کنترل و کمتر شود، بعد سینه را در دهان نوزاد قرار دهند یا این‌که با دو انگشت سر سینه را بگیرند و داخل دهان نوزاد بگذارند و دو انگشت را فشار بدهند و مانع خروج زیاد شیر بشوند که البته روش دوم معمولا بهتر است، اگر مادر بتواند آن را کنترل کند.
شیرخواران بازیگوش
از سه ماهگی به بعد، معمولا دلایل امتناع شیرخوار از خوردن شیر متفاوت می‌شود. یکی از این دلایل، آشفتگی و بازیگوشی خود شیرخوار است. چراکه از سه ماهگی به بعد کودک از محیط اطرافش بیشتر آگاه می‌شود، کنجکاو است و دوست دارد این طرف و آن طرف را نگاه کند و به صداها واکنش نشان می‌دهد؛ در نتیجه هر حرکت و صدایی حواسش را پرت می‌کند. بنابراین بهتر است مادران در یک محیط آرام که رفت و آمدی در آن صورت نمی‌گیرد، به بچه شیر بدهند.
از دلایل دیگری که در این سنین اشتیاق نوزاد به پستان مادر را کم می‌کند، این است که خیلی از افراد بعد از سه ماهگی و زودتر از موعد، شروع به دادن مواد جامد و آب و آبمیوه به بچه می‌کنند. همان طور که می‌دانید تغذیه شیرخوار باید از پنج تا شش ماهگی شروع شود و این تغذیه زودرس باعث می‌شود تمایل کودک به این مواد خوراکی بیشتر شده و از خوردن شیر مادر امتناع کند.
مادران به یاد داشته باشند بچه‌ها از شش تا ده ماهگی معمولا مشکل گاز گرفتن سر سینه را دارند. اگر ناخودآگاه نسبت به این عمل کودک با صدای بلند واکنش نشان دهند، باعث ترس او می‌شوند و همین موجب می‌شود تا مدتی شیرخوار از گرفتن پستان خودداری کند. اگر به محض این‌که شیرخوار سینه را گاز می‌گیرد، بسرعت سینه را از دهانش خارج کنند و او را در یک جای مطمئن روی تخت یا زمین قرار بدهند و یک دندان‌گیر به او بدهند، کودک یاد می‌گیرد زمانی که می‌خواهد این حرکت را انجام بدهد، با دندان‌گیر انجام دهد.
ظاهر و بوی مادر نباید تغییر کند
مادرها باید توجه داشته باشند که حتی تغییر در ظاهر آنها یا رژیم غذایی‌شان نیز می‌تواند شیردهی به نوزادشان را تحت تاثیر قرار دهد. تغییر بوی مادر از مواردی است که باعث می‌شود کودک به صورت موقت از خوردن شیر امتناع کند. مثلا اگر مادر از عطر، ادکلن، کرم‌های متفاوت یا صابون‌های معطر استفاده کند که موجب شود کودک بوی آشنای قبلی را استشمام نکند، شیردهی با مشکلاتی مواجه خواهد شد. همچنین شنا کردن در استخر با آب کلردار یا در آب دریا نیز باعث می‌شود شیرخوار مانند گذشته پستان مادر را نگیرد. حتی تغییر در ظاهر مادر مثل تغییر طرح مو یا عینک زدن نیز ممکن است روی شیر خوردن نوزاد تاثیر بگذارد.
علاوه بر این برخی از مواد غذایی که مادر استفاده می‌کند، مزه شیر او را تغییر می‌دهد و این تغییر مزه باعث اجتناب کودک از خوردن شیر می‌شود. غذاهایی که تند و تیز هستند و از فلفل و ادویه‌جات، یا سیر و پیاز زیاد در آنها استفاده شده، همچنین نوشیدنی‌هایی که کافئین دارند، این تغییر مزه را به وجود می‌آورند. کشیدن سیگار توسط مادر نیز مزه شیر را برمی‌گرداند. ضمن این‌که مادرها بلافاصله بعد از فعالیت بدنی شدید و ورزش طولانی، نباید اقدام به شیردهی کنند چراکه به علت ورود اسید لاکتیک به شیر، طعم تلخی در شیر ایجاد شده و مانع شیرخوردن نوزاد می‌شود.
برخی از مادرها از کم بودن شیر خود گله دارند. همان طور که می‌دانید مکیدن پستان مادر توسط نوزاد، خودش باعث ترشح پرولاکتین و شیرسازی می‌شود. بنابراین مادر باید شرایطی را فراهم کند که نوزاد هرچه بیشتر به مکیدن شیر علاقه نشان دهد.
راه‌های توجه بیشتر نوزاد به شیر مادر
1ـ در زمان و مکان مناسب به شیرخوار شیر داده شود. یعنی مثلا در زمانی که کودک زیاد گرسنه است و چندان خواب‌آلود نیست. ضمن این‌که بهتر است در اتاقی نیمه‌تاریک شیردهی صورت گیرد که حالت‌های محرک هم در آن وجود نداشته باشد تا بچه مدام سینه را رها نکند.
2ـ داخل وان حمام، محیطی است که معمولا شیرخوار در آن اشتیاق بیشتری به خوردن شیر نشان می‌دهد. بنابراین حمام کردن توامان مادر و فرزند و شیردهی در این حالت، روش خوبی است.
3ـ خوب است در زمان شیردهی مادر در حال گوش دادن به یک موسیقی بدون کلام آرام یا قرآن و دعا باشد که این اصوات روی خود شیرخوار هم اثر می‌گذارد.
4ـ از مواردی که باعث افزایش ترشح شیر می‌شود و شیرخوار را هم به گرفتن پستان مادر تشویق می‌کند، افزایش تماس پوستی شیرخوار با مادر است. بهتر است در اتاقی که دمای مناسب دارد، لباس شیرخوار را به حداقل برسانند و پوست بدنش را به پوست مادر بچسبانند. این روش بسیار مفید است و توسط متخصصان توصیه می‌شود.
5ـ افزایش زمان نوازش و زمزمه کردن برای کودک در زمان شیردهی، باعث می‌شود مدتی که شیرخوار از سینه استفاده می‌کند، زیادتر و ترشح پرولاکتین نیز بیشتر باشد. البته نحوه شیر دادن صحیح هم بسیار مهم است.
