آیه نورانی شب پنجم ماه مبارک رمضان

در مورد آيه 11 شأن نزولهائي نقل شده,از جمله در مورد «ثابن بن قيس»که گوشهايش سنگين بود ووقتي وارد مسجد مي شد کنار منبر مي رفت تا سخن پيامبر(ص) را بشنود ,يک روز دير رسيدووقتي در ميان جمعيت,مي رفت ومي گفت جا بدهيد!کسي گفت همين جا بنشين!او هم نشست ولي نا راحت شد وقتي هوا روشن شد ,ثابت به آنمردئ گفت کيستي؟او نام خود را برد وگفت فلان کس هستم,ثابت گفت فرزند فلان زن؟!نام زشت مادرش را که در جاهليت مي بردند ياد کرد,آن مرد شرمگين شد وسر خود را به زير انداخت,آيه نازل شد ومسلمانان را از اين کار زشت نهي کرد.

در مورد ولا نساءمن نساء گفته شده که بعضي از همسران پيامبر ,ام سلمه را مسخره مي کردند به خاطر کوتاهي قد او,آيه نازل شد واز اين کار نهي نمود.
در مورد آيه 12ولا يغتب...گفته اند که:در باره دو نفري از اصحاب است که سلمان را غيبت کردند,آيه نازل شد ومسلمانها را از غيبت نهي کرد.

اينم براي اونايي كه در مورد سوءظن سوال داشتن 

راههای مبارزه با سوءظن عبارتند از:

1 ـ‌ برای برطرف شدن سوءظن قبل از هر چیز باید به اصلاح خودمان بپردازیم تا اگر دیگران را با خودمان مقایسه می كنیم این مقایسه سرچشمة حكم به فساد و بدی آنها نگردد، و در مدتی كه به اصلاح خود مشغولیم همواره این نكته را به یاد خود بیاوریم كه ما نباید دیگران را همچون خود فرض كنیم، چه بسا آنها روحیاتی به مراتب عالیتر و بهتر از ما داشته باشند، ما باید توجه داشته باشیم این قیاس به خود كه شاید یكی از شئون « حب ذات » بشر است هیچگونه پایة منطقی و علمی ندارد لذا نباید پایة قضاوت ما دربارة اشخاص واقع شود.

2 ـ باید محیط زندگی خود را كه ممكن است سرچشمة بدبینی و سوءظن ما باشد پاك سازیم و معاشرت با اشرار را كه سرچشمة سوءظن به اخبار می گردد ترك گوئیم، و توجه داشته باشیم اینگونه معاشرتهای مسموم، گذشته از معایب فراوان دیگر، محیط فكر ما را در ارزیابی شخصیت افراد، تاریك می سازد، و ما را در شناسائی افراد به اشتباهات بزرگی مبتلا می گرداند، این اشتباهات تنها زیان اخلاقی و معنوی ندارد بلكه ما را ازبهره بردای از منابع فكری و اخلاقی افراد شایسته به واسطة سوءظن محروم می دارد. اگر محیط تربیتی ما در كودكی از این نظر محیط ناسالمی بوده، برای جبران آن تلقیناتی كه سرچشمة بدبینی امروز ما شده، از طریق تلقین و مطالعة حالات نیكان و معاشرت با افراد پاك وارد شده و آثار دوران كودكی را از محیط مغز خود بشوئیم، مخصوصاً شرح حال مردان نیك و برجستة تاریخ را باید زیاد مطالعه كنیم.

3 ـ باید زیانهای فردی و اجتماعی بدبینی و خطرات بزرگی كه از این رهگذر دامنگیر ما و اجتماع می گردد مرتباً از نظر بگذرانیم و به این حقیقت توجه كنیم كه اگر بدبینی به طور موقت در تسكین حس انتقام یا خودخواهی ما مؤثر باشد و آرامش موقتی كاذبی در ما ایجاد كند در مقابل، زیانهای غیر قابل جبران برای ما در بر دارد كه با آن قابل مقایسه نیست.

4 ـ اگر سرچشمة سوءظن و بدبینی ما، انحرافات اخلاقی دیگر از قبیل كینه توزی و خودخواهی و توجیه اعمال بد خود و فرار از مجازات وجدان است، باید با تجزیه و تحلیل روانی خود به این سرچشمه واقف گردیم و به اصطلاح این عوامل را از مرحلة ناخودآگاه ذهن به مرحلة خودآگاه منتقل سازیم. زیرا این نكته در درمان انحرافات اخلاقی نهایت اهمیت را دارد.1

5 ـ هرگاه گمان بدی نسبت به مسلمانی در ذهن ما پیدا شد، در عمل كوچكترین اعتنایی به آن نكنیم، طرز رفتار خود را دگرگون نسازیم، و مناسبات خود را با طرف تغییر ندهیم، بنابراین آنچه گناه است ترتیب اثر دادن به گمان بد می باشد. لذا در حدیثی از پیامبر اكرم( صلی الله علیه و آله ) می خوانیم: « ثلاث فِی المُؤمِنِ لایَستَحسَن، وَ لَهُ مِنهنَّ مخرج، فَمَخرَجه مِن سوء الظَّنِّ اَن لایُحَقِّقُهُ ». « یعنی، سه چیز است كه وجود آن در مؤمن پسندیده نیست، و راه فرار دارد، از جمله سوءظن است كه راه فرارش این است كه به آن جامة عمل نپوشاند »۲

6 ـ انسان می تواند با تفكر روی مسایل مختلفی، گمان بد را در بسیاری از موارد از خود دور سازد، به این ترتیب كه در راههای حمل بر صحت بیاندیشد و احتمالات صحیحی را كه در مورد آن عمل وجود دارد در ذهن خود مجسم سازد و تدریجاً بر گمان بد غلبه كند. بنابراین گمان بد چیزی نیست كه همیشه از اختیار آدمی بیرون باشد. لذا در روایات دستور داده شده كه اعمال برادرت را بر نیكوترین وجه ممكن حمل كن، تا دلیلی بر خلاف آن قائم شود.3

به هر حال این دستورات اسلامی از جامعترین و حساب شده ترین دستورها در زمینة روابط اجتماعی انسانها است، كه مسئلة امنیت را به طور كامل در جامعه تضمین می كند، و چه امنیتی از این بالاتر كه آبروی انسانها مصون باشد و انسانها همیشه از لحاظ فكری و روحی امنیت داشته باشند و نسبت به سوءظن دیگران در رابطه با آبرو و اعراضشان در هراس نباشند.

اساس سوءظن و ديگران را در معرض اتهام قرار دادن ، از گناهان غيرقابل بخشش و از لغزش هاى بسيار زشت اخلاقى است . در سوره مباركه حجرات كه مسائل دقيق اخلاقى در آن مطرح شده است ، مى فرمايند:
يا اءَيُّها الَّذينَ آمنوا اجتَنِبوا كثيرا منَ الظَّنِّ انَّ بعضَ الظَّن اثم (567).
((اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از بسيارى از گمان ها بپرهيزيد؛ چرا كه بعضى از گمان ها گناه است )).
اين آيه با انسان ها به ويژه مؤ منان تنبه مى دهد، كه شرط ايمان آن است كه از گمان بد بپرهيزيد.

تعريف ظن و گمان
در لغت به چيزى ظن مى گويند كه بر طرف ديگر رجحان و برترى داشته باشد(568). در اصطلاح ، يعنى انسان با حدس و گمان ، مسائلى را به فرد ديگرى منتسب بداند. همچنين ظن در آيات قرآن كريم نيز مورد نهى قرار گرفته است .
البته گمان و ظن دو نوع است : يكى ، حسن ظن است ، ديگرى سوءظن . آنچه مورد نهى واقع شده ، سوءظن و بدگمانى نسبت به ديگران است . بدبينى به همه چيز و همه كس يك بيمارى روانى است كه در آيه شريفه كه ذكر شد، انسان را از ابتلا به آن برحذر مى دارد. در روايتى كه از رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم نقل شده است ، حضرت مى فرمايند:
مَن اءَساءَ باءَخيه الظنَّ فقد اءَساءَ بربِّه (569).
((كسى كه به برادر مومنش سوءظن داشته باشد، به خدايش بدگمان شده است )).
حرمت و جايگاه مومن آنقدر مهم است كه سوءظن به او سوءظن به خدا است و واضح است كه ضرر و خسران بدگمانى به خدا، بسيار زياد است .

امام صادق عليه السلام از جدشان اميرالمؤ منين عليه السلام نقل مى كنند كه حضرت فرمودند:
ضَع اءَمرَ اءَخيكَ على اءَحسنِه حتَّى ياءتيَكَ ما يَغلِبكَ منهُ و لا تَظُنَّنَّ بِكَلمة خَرَجَت مِن اءَخيكَ سوءا و اءَنتَ تَجدُ لها فى الخَيرِ مَحملا(570).
((هرچه در برادر مسلمانت ديدى آن را به خوبى و نيكى تعبير كن تا جايى كه اين گمان غلبه كند و به يقين تبديل شود و نياز به توجيه و تاويل نداشته باشد. حتى اگر در كلام ، كلمه زشتى از دهان او خارج شد، مادامى كه قابل توجيه و تاويل به خير و خوبى است ، بدان گمان بد مبر)).
در فقه قاعده اى داريم به نام ((اصالة الصحة ) يا حمل بر صحت ؛ يعنى تا آنجا كه امكان دارد، هيچ چيزى را نبايد حمل بر بدى و سوء كرد. سوءظن و بدگمانى بيمارى است ؛ مانند ساير بيمارى هاى روحى كه قبل از آن كه ديگران را آزاد بدهد، بيمار را مى آزارد. كسى كه به اين بيمارى دچار است ، خود بيشتر از ديگران در رنج و عذاب است . طبيعتا اين افراد مى توانند جامعه را هم آلوده كنند.
جالب اين است اگر در آيه كريمه سوره حجرات دقت كنيم ، مى بينيم منشا همه بيمارى هايى كه در اين آيه ذكر شده ، سوءظن است .
يا اءَيُّها الَّذينَ آمنوا اجتَنِبوا كثيرا منَ الظَّنِّ انَّ بعضَ الظَّن اثم و لا تَجَسَّسوا و لا يَغتَب بعضكم بعضا(571).
((اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از بسيارى از گمان ها بپرهيزيد؛ چرا كه بعضى از گمان ها گناه است . هرگز در كار ديگران تجسس نكنيد و هيچ يك از شما از ديگرى غيبت نكند)).
در اين آيه ، اول از سوءظن و گمان زدن نهى شده ؛ سپس از تجسس و جاسوسى ، و در آخر از غيبت . به نظر مى رسد اين دو بيمارى اخير؛ يعنى تجسس در كار ديگران و يا بيمارى بدگويى از ديگران ، معلول همان سوءظن است . دليل آن مى تواند تقديم اجتناب از ظن بر آن دو بيمارى در جمله ان بعض الظَّن اثم (572). باشد.
انسان هايى كه به بيمارى سوءظن مبتلا هستند، گرفتار بيمارى تجسس نيز مى شوند؛ چرا كه اگر انسان به ديگران سوءظن نداشته باشد، دليلى ندارد كه در كار آنها دخالت و جاسوسى يا پشت سر آنها بدگويى كند در روايات تصريح شده است كه :
مَن كثُرَت رَيبَتُه كَثُرَت غيبتُه (573).
((هر كه ترديد او زياد شد، غيبت كردنش زياد مى شود)).

 

در قرآن نسبت به حسن ظن سفارش شده است ، ولى از گمان بد نسبت به مسلمين نهى گرديده است . مثلاً در سوره نور مى خوانيم : (لولا اِذ سَمِعتُموه ظَنّ المؤ منونَ و المؤ منات باَنفسِهم خَيراً)(211) چرا درباره بعضى شنيده ها حسن ظن نداريد؟

همان گونه كه در آيه نهم اين سوره براى امنيّت و حفظ جان مردم ، همه مسلمانان را مسئول مبارزه با ياغى دانست ، اين آيه نيز براى امنيّت و حفظ آبروى مردم سوءظن ، تجسّس و غيبت را حرام كرده است .

امروز تمام حقوق دانان جهان از حقوق بشر حرف مى زنند، ولى اسلام به هزاران مسئله توجّه دارد كه حقوقدانان از آن غافلند. چنانكه غيبت را ضربه به حقوق بشرى مى داند.

هيچ گناهى مثل غيبت به درّندگى بى رحمانه تشبيه نشده است . آرى ، گرگ نيز نسبت به گرگ اين كار را نمى كند!

و ليس الذِّئبُ ياكل لَحمَ ذِئب و يَاءكلُ بَعضُنا بَعضا عَيانا سؤ ال : چرا به خاطر يك لحظه غيبت كردن ، عبادات چند ساله انسان محو مى شود؟ آيا اين نوع كيفر عادلانه است ؟

دوستان من یه راه حل دارم برای این که غیبت نکنیم

این که سعی کنیم اسم دیگران رو کمتر ببریم  چه خوب چه بد اصلا اسم هیچ کس و نیاریم

سوء ظن و بدگمانى آثار فردى و اجتماعى و معنوى زيانبارى به دنبال دارد و به همين دليل در دين مقدس اسلام، به آن توجه ويژه‏اى شده و اهل ايمان را سخت از آن برحذر داشته‏اند. بدگمانى به ديگران سرچشمه گناهان بزرگى چون تجسّس از كار و حال ديگران، غيبت، تهمت، حسادت و كينه‏توزى نسبت به دوستان و اهل ايمان مى‏گردد

البته در ابتدا ممكن است سوءظن بى‏اختيار حاصل شود و اگر در اين مرحله باقى بماند و به مرحله عمل كشيده نشود حرمتى ندارد و زيان آن محدود مى‏باشد، ولى اگر به آن ترتيب اثر داده شود، گناه و حرام مى‏باشد و ترتيب اثر دادن به آن در دو مرحله مى‏باشد:
1ـ مرحله قلبى: يعنى در درون خود اين گمان بدش را تصديق كند و آن را در درون انكار و نفى ننمايد و احتمال اشتباه ندهد. علماى اخلاق اين مرحله را غيبت قلبى مى‏نامند و آن را حرام دانسته‏اند. پيامبر اكرم(ص) در اين باره فرموده است: به هر كس بدگمان شوى، آن را تصديق و باور مكن
2ـ مرحله عملى: يعنى بيان اين گمان بد براى ديگران و يا اتهام وارد نمودن به كسى به صرف اين احتمال و غيبت كردن از او بر اين اساس. در روايتى از پيامبر بزرگوار اسلام(ص) مى‏خوانيم: خداوند، خون و مال و آبروى مسلمان را محترم شمرده و بدگمانى به او را حرام نموده است

اجی درست میگیا چون اگه خوبی کسی رو هم بخواهیم بگیم باز کارمون به غیبت کردن میرسه ولی مگه میشه از دیگران حرف نزنیم؟

زيان‏ها و آثار بد بدگمانى:
1ـ گوشه ‏گير شدن شخص بدگمان، در روايتى از على(ع) مى‏خوانيم: كسى كه به مردم گمان خوبى ندارد و نسبت به آنان خوش‏ گمان نمى‏باشد، از تمام مردم وحشت مى‏كند
2ـ بدگمانى باعث گسستن رشته الفت و دوستى ميان مردم مى‏شود و تفرقه و جدايى را بين مردم حاكم مى‏سازد. از على(ع) روايت شده است: بر هر كه بدگمانى چيره شود، صلح و صفا ميان او و دوستانش از ميان مى‏رود
3ـ از نظر معنوى نيز بدگمانى، عبادت را تباه مى‏سازد و اثر آن را از بين مى‏برد. باز در اين مورد على(ع) مى‏فرمايد: از بدگمانى بپرهيز. چون اثر عبادت را از بين مى‏برد و گناه انسان را بزرگ مى‏كند. ايمان با بدگمانى جمع نمى‏شود. گمان بد نسبت به انسان نيكوكار، بدترين گناه و زشت‏ترين ظلم است

بدون شک یکی از حقوق انسانی هر كس، برخورداری از "امنیت" و "آسایش" است. وقتی دیگران از امور شخصی افراد، تفتیش و تجسس می كنند امنیت آنها را به مخاطره می اندازند و آسایش آنها را سلب می كنند. هر كس در زندگی خصوصی خود مسایل و اسراری دارد كه نمی خواهد دیگران بدانند یا عیوب و ضعف هایی دارد كه از مردم پنهان است.

تجسس در امور دیگران، نوعی افشای راز و ورود به حریم زندگی خصوصی دیگران است و كاری زشت است با هر انگیزه ای كه باشد. قرآن كریم با عبارت "ولا تجسسوا" با نهی از سوء ظن به افراد و تجسس می خواهد مسلمانان را از این خصلت ناپسند باز دارد و جلوی خراب شدن روابط اجتماعی و خانوادگی را بگیرد.

پيام ها:
1 ايمان همراه با تعهّد است و هر كس ايمان دارد بايد از يك سرى اعمال دورى نمايد. (يا ايّها الّذين آمنوا اجتنبوا...) (ايمان ، با سوءظن ، تجسّس از كار مردم و غيبت از آنان سازگار نيست )
2 براى دورى از گناهان حتمى بايد از گناهان احتمالى اجتناب كنيم . (چون بسيارى از گمان ها گناه است ، بايد از همه گمان هاى بد، دورى كنيم ) (اجتنبوا... انّ بعض الظن اثم )
3 اصل بر اعتماد، سلامتى ، كرامت و برائت انسان است . (انّ بعض الظن اثم )
4 مردم در جامعه اسلامى بايد هم در فكر مورد سوءظنِ كسى قرار نگيرند و هم كسى كارشان را تجسس نكند و هم در مجالس آبرويشان ريخته نشود. (بعض الظن اثم ... لاتجسسوا و لايغتب ...)
5 براى نهى از غيبت بايد زمينه هاى غيبت را مسدود كرد. (راه ورود به غيبت ، اوّل سوء ظن ، بعد پيگيرى و تجسّس و پس از كشف عيب ، غيبت شروع مى شود، لذا قرآن به همان ترتيب نهى كرده است ) (اجتنبوا كثيرا من الظن ... لاتجسسوا ولا يغتب )
6 گناه گرچه در ظاهر شيرين است ، ولى در ديد باطنى و ملكوتى خباثت و تنفّرآور است . (ياءكل لحم اخيه ميتاً) (باطن غيبت ، خوردن گوشت مرده است و درباره هيچ گناهى اين نوع تعبير بكار نرفته است )
7 در نهى از منكر از تعبيرات عاطفى استفاده كنيم . (لايغتب ... اءيحبّ احدكم ان ياءكل لحم اخيه )
8 يكى از وسائل آموزش و تربيت ، استفاده از مثال و تمثيل است . (اءيحبّ احدكم ...)
9 تعجّب از كسانى است كه ديگران را غيبت مى كنند و يا بدان گوش مى سپارند. (اءيحبّ احدكم ...)
10 غيبت حرام است ، از هر سنّ ونژاد ومقامى كه باشد. (((احدكم )) شامل كوچك و بزرگ ، مشهور و گمنام ، عالم و جاهل ، زن و مرد و... مى شود)
11 مردم باايمان برادر وهمخون يكديگرند. (لحم اخيه )
12 آبروى انسان مثل گوشت بدن او وسيله قوام اوست . (لحم اخيه ...)
13 كافر غيبت ندارد. (چون كافر، برادر مسلمان نيست ) (لحم اخيه )
14 همان گونه كه مرده قدرت دفاع از خود را ندارد، شخصى كه مورد غيبت است نيز چون حاضر نيست ، قدرت دفاع از خود را ندارد. (ميتاً)
15 اگر از بدن زنده قطعه اى جدا شود، امكان پر شدن جاى آن هست ، ولى اگر از مرده اى چيزى كنده شود، جاى آن همچنان خالى مى ماند. آرى ، غيبت ، آبروى مردم را بردن است و آبرو كه رفت ديگر جبران نمى شود. (لحم اخيه ميتاً)
16 غيبت كردن ، درّندگى است . (ياءكل لحم اخيه ميتاً)
17 غيبت كردن ، با تقوى سازگارى ندارد. (لايغتب ... واتّقوا اللّه )
18 در اسلام بن بست وجود ندارد، با توبه مى توان گناه گذشته را جبران كرد. (لايغتب ... ان اللّه توّاب رحيم )
19 عذرپذيرى خدا همراه بارحمت است . (توّاب رحيم )

اقسام سوء ظن
o سوء ظن اقسامى دارد كه از بعضى آنها نهى شده است :
1 سوء ظن به خدا، چنانكه در حديث مى خوانيم : كسى كه از ترس خرج و مخارج زندگى ازدواج نمى كند، در حقيقت به خدا سوء ظن دارد؛ يعنى خيال مى كند اگر تنها باشد خدا قادر است رزق او را بدهد، ولى اگر همسر داشته باشد، خدا قدرت ندارد و اين گونه سوء ظن به خداوند، ممنوع است .
2 سوء ظن به مردم ، كه در اين آيه از آن نهى شده است .
3 سوء ظن به خود، كه مورد ستايش است . آرى ، انسان نبايد نسبت به خود حسن ظن داشته باشد و همه كارهاى خود را بى عيب بپندارد. حضرت على عليه السلام در صفات متّقين (درخطبه همام ) مى فرمايد: يكى از كمالات افراد باتقوا آن است كه نسبت به خودشان سوء ظن دارند.
افرادى كه خود را بى عيب مى دانند، در حقيقت نور علم و ايمانشان كم است و با نور كم ، انسان چيزى نمى بيند. مثلاً اگر شما با يك چراغ قوّه وارد سالنى شويد، جز اشياى بزرگ چيزى را نمى بينيد، ولى اگر با نور قوى (مانند پرژكتور) وارد سالن شويد، حتّى اگر چوب كبريت يا ته سيگار در سالن باشد مى توانيد آن را ببينيد.
افرادى كه نور ايمانشان كم است ، جز گناهان بزرگ چيزى به نظرشان نمى آيد و لذا گاهى مى گويند: ما كسى را نكشته ايم ! از ديوار خانه اى بالا نرفته ايم ! و گناه را تنها اين قبيل كارها مى پندارند، امّا اگر نور ايمانشان زياد باشد، تمام لغزش هاى ريز خود را مى بينند و به درگاه خدا ناله مى كنند. يكى از دلايل آنكه امامان معصوم آن همه گريه و مناجات داشته اند، همان نور ايمان و معرفت آنان بوده است .
آرى ، اگر كسى نسبت به خود خوش بين شد (و هيچ سوء ظن درباره افكار و رفتار خود نداشت )، هرگز ترقّى نمى كند.
او مثل كسى است كه دائماً به عقب خود نگاه مى كند و راههاى طى شده را مى بيند و به آن مغرور مى شود، ولى اگر كمى به جلو نگاه كند و راههاى نرفته را ببيند، خواهد دانست كه نرفته ها چند برابر راههايى است كه رفته است !
O آيا وقتى كه مى بينيم قرآن به پيامبرش با دستور (قُل ربّ زِدنى عِلما)(212) مى فرمايد: به دنبال زياد شدن علم خود باش ، و با دستور (شاوِرهُم فِى الاَمر)(213) مى فرمايد: تو با مردم مشورت كن ، و با دستور (فاذا فَرَغتَ فَانصَب )(214) مى فرمايد: هر لحظه از كارى آزاد شدى بايد كار جديدى را به شدّت دنبال كنى ، با اين دستوراتى كه خداوند به اشرف مخلوقات دارد، آيا صحيح است امثال ما خود را فارغ التحصيل و بى نياز از مشورت بدانيم و مسئوليّتمان را تمام شده احساس كنيم و به خود حسن ظن داشته باشيم ؟
بنابراين ما نبايد نسبت به خود خوش بين و حسن ظن داشته باشيم ، ولى بايد به الطاف الهى و رفتار مردم حسن ظنّ داشته باشيم .
O توجّه به اين نكته نيز لازم است كه معناى حسن ظن ، سادگى ، زودباورى ، سطحى نگرى ، غفلت از توطئه ها و شيطنت ها نيست . اُمّت اسلامى هرگز نبايد به خاطر حسن ظن هاى نابجا، دچار غفلت شده ودر دام صيادان قرار گيرد.