یشکر
خصوصیات گیاهی: نیشکر با نام علمی Saccharum Officinarum گیاه غول پیکری از تیره غلات (Gramineae) است که به صورت چند ساله برای برداشت ساقه حاوی قند آن تولید میشود . ساقه نیشکر دارای مغز است که قند در آن ذخیره می گردد ذخیره ساکارز بیشتر در قسمتهای مرکزی و پایین انجام می شود .
وجود عناصر معدی در شربت قند بر کریستاله شدن قند اثر نا مطلوب دارد .
سازگاری: نيشكر محصول مناطق حاره و نيمه حاره اي مي باشد . توليد نيشكر در آن نواحي كه ميانگين حرارت ماهيانه طي حداقل 8 ماه از سال حدود 20 درجه سانتيگراد يا بيشتر باشد امكان پذير است ، مشروط بر آنكه در هيچ
ماهي از سال يخبندان وجود نداشته باشد . حرارتهاي حدود 20 درجة سانتيگراد درخاك براي رشد ريشه ها مناسب است و حرارتهاي كمتر از اين مقدار موجب محدوديت رشد ريشه مي گردد . حرارتهاي كمتر از 5 درجه سانتيگراد نيز ممكن است به برگها آسيب رساند .
حساسيت نيشكر به كمبود نور شديد است و پنجه زدن آن به مقدار زيادي نور نياز دارد .
مقاومت نشكر به خشكي در بعضي ارقام زياد است . با اين حال ، نيشكر به بالا بودن رطوبت خاك و محدوديت زهكشي نيز چندان حساس نمي باشد . نيشكر به شوري خاك نسبتاً مقاوم مي باشد .
کود شیمیایی: نياز نيشكر به عناصر غذائي زياد است . هر تن ساقه نيشكر برداشتي موجب خروج 45/0 تا 9/0 كيلوگرم ازت و همين مقدار اكسيد فسفر ، 8/1 تا 5 كيلوگرم اكسيد پتاسيم و 45/ تا 8/1 كيلوگرم كلسيم از خاك مي گردد .
نيشكر در تمام خاكها نسبت به ازت واكنش نشان مي دهد . زمان دادن كود ازته ، مقدار ازت در خاك و اثر آن بر قند در نيشكر مشابه چغندر قند است .
عكس العمل نيشكر به كود فسفره به نوع خاك بستگي دارد . معمولاً مقدار 400 تا 500 كيلوگرم اكسيد فسفر را قبل از كاشت به خاك مي دهند . عكس العمل نيشكر به پتاسيم نيز به خصوصيات خاك بستگي دارد . كمبود پتاسيم منجر به پيدايش ساقه هاي لاغر و نرم مي گردد و درصد قند را كاهش مي دهد . استفاده از كود پتاسيم در نواحي جنوبي ايران ضروري بنظر نمي رسد ، بخصوص اينكه با سوزاندن برگها در جريان برداشت مقداري از پتاسيم مصرفي به خاك برگشت داده مي شود .
کنترل علفهای هرز: رقابت علفهاي هرز در اوايل دوره رشد نيشكر اهميت دارد .
علف كشهاي قبل از سبز شدن مانند آترا زين مي تواند علفهاي هرز را بين 4 تا 12 هفته پس از كاشت ( بسته به شرايط ) كنترل نمايد . پس از هر برداشت نيز مي توان اين علف كش را بين رديفها پاشيد .
آفات و امراض: كرم ساقه خوار نيشكر و سوسك نيشكر دو آفت مهم نيشكر در ايران بشمار مي رود .
خسارت كرم ساقه خوار نيشكر (sesamia nonagrioides) توسط لاروها انجام مي شود كه صورتي رنگ بوده و طول آنها به 30 تا 35 ميلي متر مي رسد . لاروها ابتدا از پانشيم غلاف برگ تغذيه كرده و سپس به داخل ساقه نيشكر وارد شده و از بافت داخلي تغذيه مي كند . و باين طريق موجب خشكيدن جوانه انتهايي ساقه مي گردد . ظاهراً پارازيت هاي طبيعي جمعيت اين آفت رادر حد غير اقتصادي نگهداشته و سمپاشي ضرورت ندارد .
سوسك نيشكر يا سوسك ذرت با نام علمي Pentodon iniota يكي از آفات عمومي محصولات زراعي است كه به نيشكر نيز حمله مي كند . اين سوسك حشره اي است به رنگ بور متمايل به سياه و طول 20 تا 24 ميلي متر كه به قلمه و اندامهاي زيرزميني نيشكر خسارت وارد مي سازد . حشره كامل و لارو آن هر دو از مغز قلمه و ساقه در زير خاك تغذيه مي كند . براي مبارزه با اين آفت مي بايستي بقاياي گياهي آلوده و علفهاي هرز را زا خاك خارج و جمع آوري نمود .
كنترل شيميايي با پاشيدن حشره كشها قبل از شخم و با استفاده از طعمه مسموم امكان پذير مي باشد .
بيماريهاي سياهك ، موزائيك و بوته ميري آوندي نيشكر بطور پراكنده و موضعي در روي بعضي ارقام نيشكر در خوزستان مشاهده گرديده اند ، ولي در حال حاضر اهميت اقتصادي آنها زياد نيست . استفاده از ارقام مقاوم مهمترين راه مبارزه با اين بيماريهاست .
برداشت: نيشكر با خنك شدن هوا در اوايل پائيز شروع به رسيدن مي كند و مقدار زيادي مواد قندي در آن ذخيره مي شود .
در ايران ابتدا مزرعه را آتش مي زنند تا برگها بسوزد .در صورتيكه برگها بخوبي نسوزد ، مي توان ابتدا برگها را با علف كش گراماكسون خشكانيد و 5 تا 9 روز بعد مزرعه را آتش زد براي سمپاشي مي توان از هواپيما استفاده كرد . پس از سوزانيدن برگها نسبت به بريدن ساقه ها از نزديكي سطح خاك اقدام نموده و قسمت فوقاني ساقه را كه قند كمي دارد قطع مي كنند ( حدود 20 تا 30 سانتي متر فوقاني كه ميانگره ها بخوبي تشكيل نشده اند ) . ساقه ها را روي تريلرها بار نموده و كارخانه مي برند .
موارد استفاده: ساقه تازه نيشكر داراي 90 درصد عصاره است كه حاوي 12 تا 17 درصد ساكرز مي باشد . از هر تن ساقه تازه نيشكر حدود 85 تا 110 كيلوگرم قند استخراج مي گردد .
ملاس و تفاله دو محصول جنبي نيشكر است . از ملاس براي تهيه الكل و نيز تغذيه دام استفاده مي شود . از تفاله در تهيه كاغذ ، مقواي ساختماني و پوشهاي ديگر استفاده مي گردد . تفاله مي تواند بعنوان بستر مرغ و دام نيز مصرف شود .
مورفولوژی نیشکر :
ریشه: ازدیاد نیشکر بصورت قلمه میباشد. پس از آنکه قلمه در شرایط مناسب محیطی قرار گرفت ریشه های نازک و یکنواخت سفید رنگ از ان خارج می شود پس از آنکه ساقه رشد کرد ریشه های ساقه بوجود می آید این ریشه ها خیلی محکم تر از ریشه های قلمه ای میباشند در داخل خاک معمولا سه نوع ریشه بوجود می آید.
الف- ریشه های سطحی: که دارای انشعابات زیادی میباشند طول آنها وابسته به رقم و بین 50 تا 250 سانتیمتر است.
ب- ریشه های میانی: این ریشه ها را ریشه های پشتیبان نیز میگویند و نقش آن تثبیت گیاه میباشد. رنگ آنها سفید و دارای سرعت رشد زیادی میباشند و عمیق تر از ریشه های سطحی هستند.
ج- ریشه های عمیق: این ریشه ها بطور مستقیم در خاک فرو میروند و ممکن است تا عمق چند متری نفوذ کنند در مناطق حاره در صورتی که رطوبت کم باشد این ریشه ها بسرعت در زمین فرو میروند. بعضی از ارقام نیشکر دارای قدرت تولید ریشه های زیاد بوده و عواملی مانند واریته و حرارت و رطوبت و جنس خاک و... روی وضع پخش و نمو ریشه تاثیر دارد
.
ساقه: ساقه نیشکر به شکل استوانه ای و دارای مغز است که ذخایر ساکارز بیشتر در قسمت های مرکزی و پایینی آن میباشد. قسمت فوقانی ساقه همانند قسمت فوقانی چغندر غنی از عناصر معدنی و فروکتوز و کلوکز است. ساقه از گره ها و میان گره ها تشکیل شده است. معمولا قسمتی از ساقه زیر خاک است. طول ساقه در انواع مختلف متاوت است وحدود 2 و حداکثر تا 6 متر به قطر 2تا6 سانتیمتر میباشد. در هر گره حداقل یه جوانه مولد ساقه و حلقه ای از جوانه های مولد ریشه های نابجا وجود دارد. جوانه های گره های سطح خاک و زیر خاک فاقد خواب بوده و توانایی تولید پنجه های زیادی دارند. در بعضی از مزارع نیشکر از گره های نزدیک سطح خاک ریشه هایی خارج می شود. علت این امر مربوط به رطوبت زیاد در سطح زمین است. در قسمت پایین جوانه های جانبی یک برآمدگی وجود دارد که محل اتصال غلاف به ساقه است. کار غلاف محافظت از جوانه های جانبی می باشد.
برگ: برگ ها بصورت متناوب روی ساقه از محل گره ها خارج می شوند. هر برگ از پهنک و غلاف تشکیل شده است. طول برگ ها مکن است به یک متر حتی بیشتر نیز برسد. رنگ برگ ها در قسمت بالایی سبز تیره و در محل غلاف سبز روشن می باشد. البته رنگ برگ ها از سبز مایل به زرد تا سبز تیره در ارقام مختلف متفاوت است. پهنک دارای یک رگبرگ اصلی است برگ نیشکر دارای زبانک و گوشوارک می باشد.
گل: نیشکر بعد از 12 تا 24 ماه رشد رویشی چنانچه تحت شرایط روزهای بسیار کوتاه قرار بگیرد تولید گل میکند گل آذین نیشکر بصورت خوشه ای مرکب و دارای انشعاب زیاد به طول 30 تا 100 سانتی متر و از انتهای ساقه بوجود می آید گل دارای 3 پرچم و مادگی می باشد بسیاری از ارقام زراعی نر عقیم بوده و بذر تولید نمی کنند گل های انتهایی بارور و گل های پایین تر عقیم هستند بذر نیشکر شبیه دانه گندم است دانه قدرت حیاتی کمی داشته و بعد از رسیدن پس از مدت کوتاهی از بین می رود. هنگام گل کردن مقدار قند ساقه ها کاهش می یابد. در مزارع برای جلوگیری از به گل رفتن نیشکر می توانیم با پاشیدن علف کش دای کوات مانع به گل روی نیشکر شویم. بعد از گلدهی رشد طولی ساقه متوقف می شود.
