ولادت امام زین العابدین (ع)

عطر ولادت
امام زین العابدین علیه‏السلام در تاریخ پنجم شعبان سال 38 هجری قمری در شهر مدینه چشم به جهان گشود.
پدر بزرگوار امام زین العابدین، حضرت امام حسین علیه‏السلام امام سوم شیعیان جهان و مادر گرامی آن حضرت ـ چنان که مشهور است ـ شهربانو دختر یزدگرد آخرین پادشاه سلسله ساسانیان و از نوادگان انوشیروان است. او از بهترین زنان عصر خویش محسوب می‏شده است.

ماجرای ازدواج مادر امام زین‏العابدین علیه‏السلام
پس از شکست یزدگرد سوم و فتح ایران، شهربانو به مدینه آورده شد. چون خواستند وی را بفروشند. امیرمؤمنان علیه‏السلام آنها را از این عمل بازداشت و پیشنهاد فرمود که شهربانو به اختیار خود، شخصی را به همسری خویش انتخاب کند و مهریه او نیز از بیت‏المال پرداخته شود. شهربانو امام حسین علیه‏السلام را برگزید. امیرمؤمنان علیه‏السلام از این انتخاب بسیار خوشحال شد و فرزند خود امام حسین علیه‏السلام را به نکوداشت و احسان در حق وی بسیار توصیه کرد. ثمره این ازدواج، امام زین العابدین علیه‏السلام است.

ازدواج امام زین العابدین علیه‏السلام
امام زین العابدین علیه‏السلام با بانوی محترمی که کنیز بود، ازدواج کرد. این عمل ایشان به دنبال ازدواج پدرگرامیش امام حسین علیه‏السلام به منظور مبارزه با سنت غلطِ ازدواج نکردن با اسیران صورت گرفت، چون در آن زمان اهالی مدینه برای خود عار می‏دانستند که با کنیز ازدواج کنند و صاحب فرزند شوند. امام زین‏العابدین علیه‏السلام با این عمل خداپسندانه ـ که موجب حرمت و آزادی کنیزان می‏شد ـ موجب رواج این روش پسندیده در جامعه آن روز گردید.

القاب امام زین العابدین علیه‏السلام
امام علی بن الحسین علیه‏السلام دارای القاب بسیاری هستند که معروفترین آنها سجاد و زین العابدین است. مردم گوهرشناس و عارفان حق‏جو ـ آن هم نه تنها شیعیان بلکه همه کسانی که در دوران سیاه و خفقان‏آمیز آن زمان، در پی گوهری شب‏افروز بودند ـ ایشان را با القابی چون سید عابدان، پیشوای زاهدان، مهتر پرهیزگاران، امام مؤمنان، زیور صالحان و چراغ شب‏زنده‏داران می‏خواندند و این همه، نه از سر تملق طمع و غلو، بلکه از سر صدق بود. در واقع هر یک از القاب حضرت علیه‏السلام نشان دهنده کمال نفس، ایمان، تقوی و اخلاص ایشان و بیان کننده اعتقاد و اعتماد مردم به آن امام همام است.

ویژگی‏های امام زین العابدین علیه‏السلام
علی بن الحسین علیه‏السلام در کلیه صفات بارز انسانی و اخلاق و فضیلت در حد کمال بوده است. آن حضرت در زمان خویش عالی‏ترین، پارساترین، بردبارترین و محترم‏ترین افراد به شمار می‏رفته و دارای زبانی گویا و فصیح و برخوردار از اخلاق کریمه بوده‏اند. ایشان با مردم بسیار مهربان و نسبت به فقرا و نیازمندان بسیار بخشنده بودند. شخصیت آن حضرت چنان بود که دوست و دشمن را تحت تأثیر قرار می‏داد تا آنجا که یزید بن معاویه پس از «واقعه‏حرِّه» که دستور داد کلیه اهالی مدینه با وی بیعت کنند تنها امام زین‏العابدین علیه‏السلام را از این فرمان استثنا کرد.

نیکی و کمک پنهانی
امام زین العابدین علیه‏السلام پسرعمویی داشتند که گاه به آزار و اذیت امام می‏پرداخت. با وجود این، امام زین‏العابدین که از وضعیت علیه‏السلام مالی وی مطلع بود برای حفظ آبرو و حیثیت اجتماعی او، شبانه به صورت ناشناس به وی کمک مالی می‏کرد و مبالغی را در اختیار او می‏گذاشت. او که از این امر خبر نداشت از امام زین‏العابدین شکوه می‏کرد و به بدگویی آن حضرت می‏پرداخت که امام به او کمک نمی‏کند و به یاد او نمی‏باشد.

پناهگاه درماندگان و مأمن پناهجویان
در حمله وحشیانه سپاهیان بنی‏امیه به سرکردگی «شرف بن عقبه» به مدینه و قتل عام آن شهر، زنان و کودکانی که فرصت فرار نیافته بودند پناهگاه و مأمنی مطمئن‏تر از خانه امام زین العابدین علیه‏السلام نیافتند. از این رو تا پایان جنگ و عقب‏نشینی سپاه شرف بن عقبه در خانه آن حضرت ماندند. امام علیه‏السلام نیز از آنها پذیرایی کردند و حتی لباس مورد نیاز پناه آورندگان را در اختیار آنان قرار دادند.

تهجد و نماز شب حضرت
امام زین العابدین علیه‏السلام به عبادت، تهجد و نماز شب بسیار اهمیت می‏داد، به نحوی که در هیچ شرایطی، خواه مسافرت و غیر مسافرت آن را ترک نمی‏کرد. همین که پاسی از شب می‏گذشت از خواب بر می‏خاست، مسواک می‏زد، وضو می‏گرفت و به نماز می‏ایستاد، اگر در مسافرت نمازهای مستحبی روز را نتوانسته بود به جا آورد، آنها را در شب به جا می‏آورد. یکی از بستگان ایشان می‏گوید: هیچ گاه در شب برای او رختخوابی پهن نکردم. آن حضرت خواندن نماز شب را به سبب فضیلت بسیارش، همواره به اطرافیان سفارش می‏فرمود.

راه رفتن
امام زین العابدین علیه‏السلام هنگام راه رفتن با متانت، وقار و آرامش خاصی راه می‏رفت و بی آنکه کبر و غروری از خود نشان دهد چنان مستقیم‏القامه و بدون توجه به چپ و راست راه می‏پیمود که گویی بر فراز سرش مرغی نشسته است. دستهای خود را به جلو و عقب حرکت نمی‏داد و با سکون و آرامی به راه خود ادامه می‏داد.

عبادت و معرفت الهی
امام زین العابدین علیه‏السلام در معرفت و زهد و عبادت جای پدر بزرگوارش حضرت امام حسین علیه‏السلام را گرفته بود و ویژگی‏های آن حضرت از افکار، احساس، رفتار امام زین‏العابدین هویدا بود. در معرفت الهی چنان بود که هنگام وضو چهره‏اش تغییر می‏یافت و به زردی می‏گرایید، وقتی از آن حضرت، علت این تغییر را می‏پرسیدند می‏فرمود: می‏دانید پس از گرفتن وضو در محضر چه شخص با عظمتی حاضر می‏شوم!

نیکی پنهان
پاسخگویی به نیازهای ضروری افراد امری پسندیده و مورد تأکید اسلام است. امّا کمک به دیگران و رفع نیازهای مادی آنان نباید موجب لطمه به شخصیت و آبروی آن‏ها گردد. چنانکه رعایت این مهم را امام زین‏العـابدین بـه خوبی مدنظر داشتند آن حضرت در شبهـای تـاریک جهت یاری فقرا به راه می‏افتـاد و بـا انبانی بر پشت به در خانه‏های مستمندان می‏رفت و با صورت پوشیده به آنان نان و غذا و پول مرحمت می‏فرمود و ناشناس به خانه باز می‏گشت. این امر تا زمان رحلت حضرت ادامه داشت و با چشم از جهان فروبستن آن حضرت مردم دریافتند که کمک‏های شبانه از سوی آن حضرت بوده که در اختیار نیازمندان قرار می‏گرفته است.

رعایت مادر
با آن که امام زین‏العابدین علیه‏السلام از هر کس نسبت به مادر خود بیشتر احسان می‏نمود به نیکی رفتار می‏کرد، ولی اغلب از خوردن غذا با وی امتناع می‏کرد وقتی علت را جویا شدند و به وی گفتند شما که از هر کس بیشتر به مادر خود عشق می‏ورزید و به وی نیکی می‏کنید چرا از غذا خوردن با او خودداری می‏کنید. حضرت در پاسخ فرمود: من به خاطر ادب و احترام مادرم با آن بزرگوار غذا نمی‏خورم زیرا بیم آن دارم که لقمه‏ای دست برم که مادرم زودتر متوجه او شده و قصد خوردن آن را داشته باشد.

گرامی داشت دانش پژوه
امام زین العابدین علیه‏السلام برای علم و طالبان آن اهمیت خاصی قائل بود و در تجلیل آنها آمده، چون دانشوری بر وی وارد می‏شد می‏فرمود: آفرین بر کسی که به سفارش رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله عمل کرده است. آن گاه می‏افزود طلب کننده و جویای علم و دانش از زمانی که از خانه خارج می‏شود به هیچ‏تر و خشکی قدم نمی‏گذارد مگر آن که همه آنها او را مورد تسبیح و ستایش قرار می‏دهند.

کمک پنهان به نیازمندان
امام زین العابدین علیه‏السلام هرشب به یکصد خانه سر می‏زد و به دست مبارک خود به درماندگان و مستمندانی که بخاطر آبرو و نجابت اظهار فقر نمی‏کردند، انفاق می‏کرد. ایشان خود به تنهایی و بدون کمک هیچ کس دیگر انبان غذا را بر پشت مبارک حمل می‏کرد و بین نیازمندان تقسیم می‏کرد تا مبادا کسی بجز خود وی از راز مردم محتاج و نیازمند با خبر شود و آبروی آنها به خطر افتد.

ذلت ناپذیری
در نزد انسان‏های بزرگ منش دستیابی به رفاه، اگر بر بهای ذلت‏پذیری و خوار شمردن باشد، هرگز روا و پذیرفته نیست. چنانکه امام‏زین‏العابدین علیه‏السلام می‏فرمایند: من دوست ندارم نعمت‏های بزرگ را به چنگ بیاورم در حالی که اندک ذلتی را در راه آن بر خویشتن هموار سازم.

ارزش کمک به نیازمندان
در اسلام کمک به نیازمندان و دستگیری از آنان، بسیار با اهمیت و ارزشمند شمرده شده است. در اهمیت کمک به همنوع و برطرف ساختن نیاز مردم، همین بس که امام زین‏العابدین علیه‏السلام قبل از آنکه به نیازمندی کمک نماید، نخست دست او را می‏بوسید. وقتی دلیل آن را می‏پرسیدند، می‏فرمود: این دست شخص نیازمند نیست که من می‏بوسم، بلکه در حقیقت دست خداست که بر آن بوسه می‏زنم. زیرا ارزش کمک به نیازمند چنان است که کمک قبل از آنکه به دست وی برسد، به دست خدا رسیده است.

جذبه امام زین العابدین علیه‏السلام
در منابع اسلامی آمده است کسی که از خدا بترسد و مرتکب معصیت او نگردد، خداوند خشیت و جذبه‏ای از وی در دل مردمان می‏اندازد که همواره تحت تأثیر آن قرار داشته باشند. در تاریخ آمده است که از زهری پرسیدند آیا تاکنون علی بن الحسین را ملاقات کرده‏ای؟ گفت: بله، او را دیده‏ام. آن گاه افزود، باید بگویم که به راستی کسی را با فضیلت‏تر از او ندیدم. به خدا سوگند کمتر کسی را می‏شناسم که بتواند محبت او را مخفی نگه دارد و یا اگر از دشمنان او باشد، قادر باشد دشمنی خود را نزد او آشکار سازد. شخصیت معنوی، عظمت روحانی و جذبه آن حضرت چنان بود که عبدالملک بن مروان قسم می‏خورد زمانی که علی بن الحسین بر من وارد شد، ترس و وحشت بدنم را به لرزه انداخت.

علم امام زین العابدین علیه‏السلام
امام زین العابدین علیه‏السلام در زمان خود، در دانش‏های مختلف سرآمد بود، به طوری که در تاریخ آمده است آنچه فقها و دانشمندان از علوم گوناگون از آن حضرت علیه‏السلام نقل کرده‏اند خارج از شمار است. ادعیه، مواعظ، احکام شرعی، تحلیل حوادث و وقایع و دیگر علوم، از جمله دانش‏هایی که حضرتش به جویندگان آنها، آموزش و انتقال دادند. گستره این علوم به قدری است که گفته شده اگر بخواهیم به شرح آنها بپردازیم دامنه وسیعی از مسائل دینی و علمی را در بر می‏گیرد.

شجاعت امام زین العابدین علیه‏السلام
امام زین العابدین علیه‏السلام در کلیه صفات و ویژگی‏های مثبت شخصیتی زبانزد عام و خاص بود. در این میان شجاعت و صلابت روحی، قوت قلب، جرأت و شهامت، از کمالات بارز ایشان به شمار می‏آید. به طوری که سخنان آن بزرگوار در پاسخ به گفته‏های عبیدالله سفّاک و خون ریز که حضرت را به مرگ تهدید می‏کند، دلیل روشنی بر شهامت و شجاعت و کرامت نفس آن امام همام علیه‏السلام به شمار می‏آید. امام علیه‏السلام قاطعانه خطاب به وی می‏فرماید: مرا تهدید به مرگ می‏کنی در حالی که نمی‏دانی شهادت برای ما، عادی، افتخارآمیز و مایه کرامت است نه موجب خفّت و ترس. هم چنین سخنرانی دلیرانه آن حضرت علیه‏السلام در برابر یزید و یادآوری سرانجام همراه با ذلت و خواری برای او، شاهد دیگری بر شجاعت و عزت نفس آن امام عظیم‏الشأن است.

شیوایی سخنان امام زین‏العابدین علیه‏السلام
سخنان امام سجاد در طول زندگی، به ویژه سخنرانیهای ایشان در راه کوفه، شام و مدینه، دلیل روشنی بر شیوایی گفتار آن حضرت است. نگاهی به صحیفه سجادیه و توجه به سخنان آهنگین و زیبا و ادبیات دل‏انگیز همراه با محتوای عمیق آن که حاوی لطایف و حقایق الهی و زندگی‏ساز است، همه بیانگر شکوه و عظمت روح آن بزرگوار و اندیشه برتر و نفس سلیم آن امام علیه‏السلام می‏باشد؛ به گونه‏ای که فصاحت کلام و بلاغت بیانات آن حضرت، در طول تاریخ، ادبای عرب را به شگفتی انداخته و محتوای آنها، اندیشمندان و خردورزان را به تأمل و تفکر واداشته است.

رفتار با حیوانات
امام زین العابدین علیه‏السلام نه تنها به انسان‏ها عشق می‏ورزید و همواره با آنان به نیکی و احسان رفتار می‏کرد که حیوانات نیز از رفتار انسانی و الهی آن حضرت بهره‏مند بودند. به طوری که ایشان با وجود سفرهای متعدد از مدینه به مکه، در هیچ یک از آنها حیوان بارکش خود را مورد صدمه قرار نداد و آن را مضروب نساخت و اگر حیوان به کندی حرکت می‏کرد، با اشاره به تازیانه‏ای که در دست داشت آن را وادار به راه رفتن می‏کرد؛ به نحوی که در طول بیست مرتبه سفر به حج حتی یکبار تازیانه‏ای بر بدن مرکب خود وارد نساخت.

روحانیت و جذبه امام زین العابدین علیه‏السلام
در تاریخ آمده است در مراسم حج هشام بن عبدالملک از فرط ازدحام جمعیت هرچه تلاش کرد تا خود را به حجرالاسود برساند و آن را زیارت نماید نتوانست. به ناچار به گوشه‏ای رفت و منتظر ماند تا جمعیت کمتر شود. در همین هنگام، ناگهان وی و اطرافیانش مشاهده کردند امام زین العابدین علیه‏السلام به قصد زیارت حجرالاسود پیش می‏آید و مردم برای آن حضرت راه می‏گشایند و او را به نشانه تجلیل به یکدیگر نشان می‏دهند و چشم‏ها به قصد نگاهی به آن چهره ملکوتی و روحانی، به سوی ایشان دوخته می‏شود. در این میان، شخصی از هشام پرسید: او کیست که این گونه مورد تکریم مردم و توجه آنان است. هشام که نمی‏خواست حقارت راه نیافتن به حجرالاسود را تحمل کند خود را به تجاهل زد و گفت: او را نمی‏شناسم، ناگهان «فرزدق» از میان جمعیت جلو آمد و با صدای رسا، اشعار معروف خود را در معرفی و تجلیل آن حضرت افشا کرد و عظمت شخصیت آن بزرگوار را بیش از پیش بر همگان نمایان ساخت.

تواضع و فروتنی امام زین العابدین علیه‏السلام
امام زین العابدین می‏کوشید با کسانی مسافرت کند که او را نشناسند تا مبادا کارهای آن حضرت را انجام دهند و اگر با آشنایان به مسافرت می‏رفت، شرط می‏فرمود که او نیز باید در کارها با آنها یاری رساند. روزی حضرت با عده‏ای ناشناس به مسافرت می‏رفتند. مسافران، در بین راه با شناختن حضرت، ایشان را در آغوش گرفتند و به تجلیل وی پرداختند و گفتند: ای پسر رسول خدا! شما قصد داشتید با ناشناس ماندن و جسارت احتمالی ما به شما، ما را دوزخی فرمایید؟! امام فرمودند: یک بار من با گروهی آشنا سفر می‏کردم، آنان برای خشنودی پیامبر خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله بیش از استحقاق من، با من به عطوفت و مهربانی رفتار کردند. از این رو برای جلوگیری از این گونه برخوردها سعی کردم نزد شما ناشناس بمانم.

راه‏های عبادت و پرستش خداوند
امام زین العابدین علیه‏السلام می‏فرماید: مردم به طرق مختلف خدا را پرستش می‏کنند. عده‏ای از روی بیم. این عبادت مخصوص بندگان و غلامان است و ناشی از ترس آن‏ها از مولای خود. گروهی از سر حرص و طمع خدا را پرستش می‏کنند و این، عبادت بازرگانان است. بالاخره دسته‏ای خدا را از روی اخلاص می‏پرستند و این عبادت، مخصوص بزرگ مردان و بزرگ زنان و آزادگان است.

ادب و متانت
حفظ ادب و متانت موجب فزونی حرمت اشخاص و بزرگداشت آنان می‏گردد. کسانی که ادب و وقار خود را حفظ نمی‏کنند، نگاه‏های تحقیرآمیز را به سوی خود جلب می‏کنند و خود را در نظر دیگران کوچک و حقیر جلوه می‏دهند. خنده بیجا یکی از چیزهایی است که سبب حقارت افراد و کاهش احترام آنان می‏شود چنان که امام زین‏العابدین می‏فرماید: هرکس بی‏مورد بخندد از علم و وقار و ادب او کاسته می‏شود.

امر به معروف و نهی از منکر
یکی از عوامل مهم پیشگیری از وقوع جرایم، کجروی‏های اجتماعی و قانون شکنی در سطح جامعه، برقراری نظام نظارت و کنترل اجتماعی مؤثر است. با این کار آحاد جامعه به طور طبیعی تحت مراقبت یکدیگر قرار می‏گیرند و سازگاری اجتماعی به وجود می‏آید. این امر در اسلام تحت عنوان امر به معروف و نهی از منکر بیان شده است. در صورتی که مردم از این مسئولیت اجتماعی سرباز زنند هر جامعه دچار فساد و گرفتار ناامنی، تجاوز و ستم می‏شود. چنان که امام زین العابدین علیه‏السلام می‏فرماید: کسی که امر به معروف و نهی از منکر را ترک کند مانند کسی است که قرآن را به کناری نهاده و به آن عمل نکند، این گروه به ترس، ستم، کینه‏توزی و سرکشی گرفتار می‏شوند.

اجر صابران
امام زین العابدین علیه‏السلام می‏فرماید: در قیامت به صابران خطاب می‏شود که به سوی بهشت روید. گروهی از ملائکه علت بهشتی شدن آنها را می‏پرسند. آنان در پاسخ می‏گویند: ما در دنیا صبر پیشه کردیم. ملائکه می‏پرسند: صبر شما در چه حد بوده است؟ بهشتیان گویند: بر اطاعت خداوند جسور بودیم و از معصیت و گناه در برابر او دوری می‏جستیم. آن گاه به آنان می‏گویند: وارد بهشت شوید که بهشتِ نعیم جای نیکوکاران است.

کتب و آثار امام زین العابدین علیه‏السلام
از امام زین العابدین علیه‏السلام احادیث بسیاری در بیان احکام الهی و شیوه‏های زندگی به یادگار مانده است. ایشان دو اثر ارزنده نیز به نام‏های «صحیفه سجادیه» و «رساله حقوق» دارند که دریایی است از حقایق الهی، مکارم اخلاقی و معارف انسانی و عمدتا در قالب دعا بیان شده است. رساله حقوق مشتمل بر حقوق متقابل افراد با یکدیگر، و نیز حق خداوند بر آنان و حقوق اعضا مختلف بدن است.

حقوق متقابل خداوند و بندگانش
امام زین العابدین علیه‏السلام در مورد حق خداوند بر بندگانش می‏فرمایند: حق بزرگ خداوند بر تو این است که در برابر آفریدگار خود متواضع و فروتن باشی، و در برابر او سر پرستش فرود آوری، برای او شریکی قرار ندهی، و کارهایت را با خلوص نیت انجام بدهی. حضرت علیه‏السلام در ادامه می‏فرمایند: متقابلاً تو نیز در دنیا و آخرت مستحق پاداشی و خداوند آنچه را دوست داشته باشی به تو خواهد بخشید.

حق زبان
امام زین العابدین علیه‏السلام در مورد حق زبان بر انسان می‏فرمایند: حق زبان این است که از بیان سخنان نسنجیده خودداری کنی و آنرا به نیکی عادت دهی و مؤدبانه با آن سخن گویی، به هنگام ضرورت و نیاز از آن بهره جویی، و از پرگویی و گفتار بیهوده و سخنان ناروا و خطرساز پرهیز نمایی. زبان هر شخص، گویای میزان عقل اوست. زیبایی معنوی و درونی افراد به عقل آنان است، هم چنان که جمال و زیبایی ظاهری اشخاص به زبان آنان است.

حق گوش
امام زین العابدین علیه‏السلام در مورد حق گوش بر انسان می‏فرمایند: حق گوش این است که با آن سخنانی را به قلب و درون خود راه دهی که آن را به خیر و نیکی وا دارد، و اخلاق و سجایای پاک را در او به وجود آورد، زیرا قلب و درون چون شهری است که مفاهیم و معانی برای انجام اعمال نیک و بد، از دروازه همان گوش، بدان راه می‏یابد.

حق چشم
امام زین العابدین علیه‏السلام در مورد حق چشم بر انسان می‏فرمایند: حق چشم این است که آن را از هرچه ناروا است بپوشانی. و از نگاه‏های بیهوده و مبتذل باز داری. آن را جز برای مواضعی که درس عبرت است یا بر علم و فضیلت انسان می‏افزاید به کار نگیری.

حق پا
امام زین العابدین علیه‏السلام در مورد حق پا بر انسان می‏فرمایند: حق پا این است که هرگز آن را در راه حرام ننهی و هرگام که به وسیله او بر می‏داری، مواظب باشی تو را به ذلّت و خواری نیفکند و به وادی نیستی و مرگ نکشاند، زیرا با پا است که می‏توانیم در راه خیر یا در طریق شرّ گام برداری.

حق دست
امام زین العابدین علیه‏السلام در مورد حق دست بر انسان می‏فرمایند: حق دست این است که در امور حلال گشاده دست باشی با آن واجبات الهی را به جای آوری آن گاه می‏فرمایند: اگر رضا و خشنودی خدا را در نظرگیری و فزونی مال را با عقل و فضیلت همراه سازی به پاداش نیک آخرت دست خواهی یافت.

حق شکم
امام زین العابدین علیه‏السلام در مورد حق شکم بر انسان می‏فرمایند: حق شکم بر تو این است که آن را ظرف حرام چه کم و چه زیاد قرار ندهی و از حلال نیز به اندازه‏اش پرکنی نه چندان کم خوری که موجب سستی و ضعف جسمانی و سبب کسالت تو گردد و نه چندان زیاد مصرف کنی که موجب تن پروری، جهل و سبب بازداشتن تو از کار و کوشش و کسب علم شود، زیرا پرخوری موجب سفاهت و نادانی می‏شود و تو را از انجام امور انسانی و کرامت نفس باز می‏دارد و انصاف و مردانگی را از تو دور می‏سازد.

حق نماز
امام زین العابدین علیه‏السلام در مورد حق نماز بر انسان می‏فرماید: حق نماز بر تو این است که بدانی نماز تو را به درگاه الهی رهنمون می‏سازد و به وسیله آن به خدا تقرب می‏جویی. بدان که به هنگام نماز در پیشگاه خداوند ایستاده‏ای. حضرت در ادامه می‏فرمایند: به هنگام نماز فروتن باش و خود را در حیطه خشیت الهی بدان. در عین حال با امید به عفو و کرامت الهی، با خشوع و آرامش و وقار به راز و نیاز با خداوند متعال بپرداز و از او آمرزش بخواه.

حق معلم و استاد
امام زین العابدین علیه‏السلام در مورد حق معلم بر انسان می‏فرماید: حق معلم و استاد بر تو این است که در تعظیم و تکریم او بکوشی و محضر او را محترم بشماری و به سخنان او به نیکی گوش دهی و با گشاده رویی و آزاد منشی و در کمال ادب و احترام در درس و مجلس او وارد شوی و هرگز صدای خویش را در محضر او بلند نکنی. آنگاه می‏فرمایند: هیچ وقت در مجلس او با دیگران سخن نگو و خاطر او را از این رفتار نرنجان.

حق همسر
امام زین العابدین علیه‏السلام در مورد حق همسر می‏فرمایند: حق همسر بر تو این است که بدانی خدای متعال او را سبب آرامش و مصاحبت تو قرار داده و قدر این نعمت بزرگ الهی را که بر تو ارزانی داشته بدانی، او را گرامی بداری و با تکریم و نرمی و ملاطفت با وی رفتار کنی. حضرت در ادامه می‏فرمایند: هرچند تو نیز نسبت به او دارای حقوقی هستی ولی بر تو لازم است که با رأفت و مهربانی با او رفتار کنی و در تهیه خوراک و پوشاک او به نیکی اقدام نمایی.

حق نیکوکار
امام زین العابدین علیه‏السلام در مورد حق کسی که به فردی نیکی و احسان کرده است می‏فرمایند: حق کسی که به تو احسان و نیکی کرده این است که او را سپاس گویی و احسانش را از یاد نبری و همواره از او به نیکی یاد کنی و به درگاه خدا خالصانه برایش دعا نمایی. و بدین وسیله از او در نهان و آشکار قدرشناسی کنی و حتی‏الامکان در جبران احسان و نیکی وی بکوشی.

حق همسایه
امام زین العابدین علیه‏السلام در مورد حق همسایه می‏فرمایند: حق همسایه بر تو این است: زمانی که در خانه نیست از خانه او محافظت نمایی و زمانی که حضور دارد با اکرام و احترام با وی رفتار کنی و در همه حال به کمک و یاری او بپردازی. از عیب‏جویی و کاوش برای پی بردن به اعمال وی خودداری کن و اگر رفتار سویی از وی مشاهده کردی آن را پوشیده دار و هرگز نگاه ناروا به خانواده او نیانداز.

پرهیز از دروغ گفتن
دروغ گفتن موجب سلب اعتماد از فرد دروغگو می‏شود و اگر این پدیده در سطح جامعه رواج پیدا کند جامعه دچار بی‏اعتمادی وسیع می‏گردد به گونه‏ای که زندگی در چنین جامعه‏ای مشکل و دچار تنگنا می‏شود، فریب و نیرنگ در آن رایج می‏گردد، و دل نگرانی و اضطراب عمومی بر آن حاکم می‏شود. از این رو در اسلام، حتی از دروغ گفتن به شوخی و نیز دروغهای کوچک نهی شده است. چنان که امام زین‏العابدین علیه‏السلام می‏فرمایند: از دروغ گفتن، چه کوچک و چه بزرگ، جدی یا شوخی بپرهیزید. زیرا دروغ کوچک باعث می‏شود شخص بر دروغ بزرگ بی‏پروا گردد.

موجبات خواری و اسباب محبوبیت و بزرگواری
امام زین العابدین علیه‏السلام در سخنانی در مورد موجبات خواری انسانها و اسباب بزرگواری آنان می‏فرمایند: درخواست و طلب نیاز از مردم، انسان را به خواری و ذلت می‏کشاند و حیا و وقار را کم می‏کند و خود نوعی فقر و نداری است و کسی که از مردم حاجتی نخواهد فردی بی‏نیاز و غنی است. هرکس عملش نیکوتر باشد نزد خدا محبوب‏تر است. حضرت آن گاه می‏فرمایند: آن کس که دارای سعه صدر و خلق نیکو باشد به خدا نزدیکتر است. پسندیده‏ترین شما نزد خداوند کسی است که سعی و تلاش او برای بهبود وضع زندگی خانوادگی‏اش بیشتر باشد. بدانید که گرامی‏ترین شما نزد خداوند، پرهیزگارترین شماست.

هم نشینان بد
امام زین العابدین علیه‏السلام به یکی از فرزندانش می‏فرمایند: با دروغگو همنشین نشو، که چون سراب است. دور را نزدیک و نزدیک را دور به تو می‏نمایاند. با فرد فاسق و بدکار همراه و دوست نشو، که تو را به لقمه‏ای یا کمتر بفروشد. با فرد بخیل رفیق و هم صحبت نشو، که او تو را در هنگام نیاز تنها می‏گذارد. با فرد فرومایه و نادان طرح دوستی نریز، که وی می‏خواهد به تو سود رساند ولی زیان می‏زند و بالاخره با کسی که با بستگان و فامیلش قطع ارتباط کرده است دوست نشو، که خداوند او را در قرآن نفرین کرده است.

انسان کامل
امام زین العابدین علیه‏السلام طی سخنانی ارزشمند، در مورد شخصی که دین و معرفت دینی‏اش کامل است می‏فرمایند: شخص مسلمان، وقتی معرفت و دینش کامل است که سخنی را که برایش مفید نیست، ترک گوید و کمتر به بحث و جدل بپردازد، و بردبار و شکیبا و خوش خلق باشد.

نیک بختی دائمی
آیا انسان می‏تواند همیشه موفق و نیکبخت باشد و احساس رضایت خاطر کند؟ امام زین العابدین علیه‏السلام در پاسخ به این سؤال می‏فرمایند: ای فرزند آدم! پیوسته خیر و نیکبختی با تو همراه است به شرط آنکه از موقعیت‏ها و شرایط پیش آمده درس‏گیری و به خود پند دهی و به حساب خود رسیدگی کنی و خویش را مورد حسابرسی قرار دهی. ترس و خشیت الهی را شعار خود سازی، و به تقوی و پرهیزگاری آراسته گردی.

راه نجات مؤمن
امام زین العابدین علیه‏السلام سه چیز را موجب نجات مؤمن در دنیا و آخرت می‏دانند. تسلط بر زبان و خودداری از بدگویی و غیبت؛ واداشتن خود به انجام دادن اموری که موجب سود و نفعی در دنیا و آخرت گردد؛ گریان بودن بر گناهان.

دعای امام سجاد علیه‏السلام در عذرخواهی از تقصیر در حقوق بندگان
بارالها! من در پیشگاه تو عذر می‏خواهم از مظلومی که در حضور من به او ستم رسیده و من او را یاری نکرده‏ام و از احسانی که درباره من انجام گرفته و شکر آن را به جا نیاورده باشم و از بدکرداری که از من عذرخواسته، و من عذرش را نپذیرفته باشم و از فقیری که از من خواهشی کرده، و من او را ترجیح نداده باشم و از حق مؤمنین که بر ذمّه‏ام مانده و آن را نپرداخته باشم و از عیب مؤمنی که بر من پدید شده و آن را نپوشانده باشم و از هر گناهی که برایم پیش آمده و از آن دوری نکرده باشم. پس بر محمد و آلش رحمت فرست و پشیمانیم را به لغزشهایی که به آن دچار شده‏ام و تصمیم بر ترک گناهانی که برایم پیش آید توبه‏ای قرار ده که برای من موجب محبت گردد.

مراعات دوست و همنشین
امام صادق علیه‏السلام می‏فرمایند: مردی نزد امام زین العابدین علیه‏السلام آمد و گفت: شخصی به شما نسبت‏های ناروا داده و شما را گمراه و بدعت‏گذار نامیده است. حضرت به وی فرمود: تو حق دوست و همنشینی با او را مراعات نکردی و گفتار او را برای من نقل کردی. حق مرا نیز از بین بردی، زیرا سخنی از برادر دینی‏ام گفتی که من آن را نمی‏دانستم. هر دو خواهیم مُرد و در روز قیامت از تو سؤال خواهد شد که چرا غیبت برادر خود را کرده‏ای. از غیبت بپرهیز که غیبت غذای سگ‏های جهنم است. بدان کسی که زیاد عیوب مردم را به زبان می‏آورد، دلیل آن است که عیب‏های خودش را در مردم جست و جو می‏کند.
محمد شريفي‏نيا-گلبرگ، شماره  20

ولادت امام زین العابدین (ع) بر شیعیان جهان مبارک باد  .  

یا حسین