احترام بگذار ،هرچند کودک است!

ما گمان می‌کنیم چون سن آن‌ها پایین است پس فهم آن‌ها هم کم است یا چون هنوز خردسال هستند عقل‌شان هم کوچک است. درست است که آن‌ها تجربه ما را ندارند یا معلومات آن‌ها با دانش ما نباید مقایسه شود یا آگاهی‌ها و برخوردهای ما با مسائل سرد و گرم ما را نسبت به آن‌ها با تجربه‌تر کرده اما هیچ کدام دلیل آن نمی‌شود که آن‌ها را در سن و سال خود و شخصیت خود دست‌کم بگیریم. دادن استقلال لازم به بچه‌ها برای انجام کارهای شخصی خود، دادن فرصت برای شناخت توانایی‌ها و استعدادهای خود، دادن امکان برای رشد امکانات نهفته درون آن‌ها از مسائل لازم و قابل توجه اولیای محترم است.

برای رسیدن به این موضوع، رعایت نکات زیر بسیار ضروری است و به جاست که در این راه کتاب‌های فراوان مطالعه و با صاحب نظران بسیار رایزنی‌های مربوط انجام شود.

احترام کودک و تحقیر نکردن او

اگر در خانه یا مدرسه یا جامعه ما به شخصیت کودک، بهای لازم را ندهیم، او خود را بی‌پشتوانه و در نتیجه بی‌بند و بار خواهد یافت و فردی سرکش، شرور و خودخواه بار خواهد آمد. در سیره رفتار پیامبراعظم صلی ا... علیه وآله و امامان بزرگوار علیهم السلام، فراوان به این مسئله برمی‌خوریم.

زمانی که رسول گرامی اسلام از سفری برمی‌گشتند و در مسیر بچه‌ها به آن حضرت برخورد می‌کردند، پیامبر به آن‌ها سلام می‌کرد (از رفتار همیشگی پیامبر بود)، به احترام آن‌ها می‌ایستاد و دستور می‌داد آن‌ها را نزد او بیاورند. آن‌ها را در بغل می‌گرفت برخی را بر شانه می‌نشاند و برخی را بر کتف خود سوار می‌کرد و به اصحاب خود نیز دستور می‌داد چنین کنند.

کشف استعداد‌ها و توجه به این نکته

در زندگی دانشمندان یا هنرمندان جهان غالب اوقات به این نکته برمی‌خوریم که اولیا آن‌ها اصرار بر رشته خاصی در مورد آن‌ها داشته‌اند ولی استعداد و علاقه آن‌ها در رشته دیگری بوده است. در رشته بیگانه با سلیقه خود بسیار کند بوده‌اند ولی همین که والدین یا معلمان به استعداد خاص آن‌ها پی برده‌اند و آن‌ها و آن را شکوفا کرده‌اند، به سرعت رشد کرده و در رده نوابغ جهان درآمده‌اند. اینشتین، کپرنیک، میکل آنژ و سایر دانشمندان نمونه‌های عینی این نکته هستند.

اگر پدر و مادر اصرار در رشته‌ای که کودک به آن علاقه ندارد، بورزند، او را در یک بن‌بست یا زندان‌گونه قرار داده‌اند که بدون اراده و میل و بدون صرف استعداد در آن رشته به ناچار سر می‌کند تا روزی مستقل شود و هزاران نفرین نهفته یا به زبان آمده به والدین خود نثار خواهد کرد و برعکس اگر به این مهم توجه شود او می‌تواند یکی از موثر‌ترین عناصر برای خدمت به همه انسان‌ها در جهان شود.

به کارگیری الفاظ و عبارت‌های متناسب با شخصیت کودک

ممکن است در سنین پایین‌تر با الفاظی مانند بچه، پسرک، دخترک و آهای با تو هستم و.... با آن‌ها سخن بگوییم اما چون رشد کودک‌گاه بیش از تصور عادی ماست و‌گاه با امکانات جدید و رسانه‌های جهانی، این حرکت سریع‌تر انجام می‌گیرد ما نیز لازم است الفاظ و کلمات سخن با آن‌ها را تغییر دهیم.

قرآن به صورت صریح دستور می‌دهد «ولاتنابزرا با القاب»، با لقب‌های ناپسند همدیگر را صدا نزنید. الفاظی چون خانم، آقا، فرزندم، عزیزم و... می‌تواند در این راستا موثر و مفید باشد.

اگر مادر کودکی این نیاز را درست برطرف نکند در بزرگی به سرعت جذب دوستان ناباب، اندیشه‌های مخرب و خدای ناکرده باندهای تبهکار و شرور شوند و به صورت کاذب و معکوس شخصیت خرد شده و تحقیرشده زمان کودکی را در خود ترمیم و به صورت سطحی و قالبی خود را قانع کنند.

آخرین نکته در این نوشته چند تکرار کوتاه است

الف- این مطالب برای بچه‌های معمولی و نرمال در نظر گرفته شده. برای بچه‌های ناسازگار ارثی یا مساله‌دار روانی باید به متخصصان امر رجوع شود.

ب- همچنان که تحقیر ضرر دارد، احترام بیش از حد نیز در کودک شخصیت ثانوی کاذب ایجاد کرد و خود را تافته‌ای جدا بافته از دیگران تصور کرده و توقع بی‌جا و بالایی از جامعه خواهد داشت.

ج- تکریم و کشف استعداد‌ها و... باید به صورت تدریجی و در درازمدت و با برنامه‌ریزی کار‌شناسانه انجام شود تا در عمل مشکلی ایجاد نکند.

د- توجه به فضاهای ظاهری و فیزیکی، تهیه ابزارهای مالی مورد نیاز آموزشی و کمک آموزشی امکان بهره گرفتن از فرصت‌های زمانی و امکانات مکانی نیز از مسائل مهم در این امر است.

نکاتی مهم در حمام کردن نوزادتان

برای حمام كردن نوزاد به ترتیب زیر عمل كنید:

1 - ابتدا سر نوزاد را بر روی دست تان تكیه داده و كتف او را به خوبی بچسبید و خیلی آرام او را از قسمت پاها وارد آب درون تشت كنید. با كمك دست آزادتان، صورت او را با آب بشویید (برای شستن صورت نوزاد، نیازی به صابون نیست).

2 - با كمك لیف نرم و صابونی شده، روی سینه ، زیر بغل ، شكم و دست ها و پاهای كودك را بشویید.

3 - برای شستن سر نوزاد، در حالی كه پشت سر او را به قسمت ساق دست تان تكیه داده اید، ران او را خوب و مطمئن بچسبید و سپس دست دیگرتان را به شامپوی مخصوص بچه آغشته كرده و با حركات ملایم و دایره ای شكل سر او را شستشو دهید. برای آبكشی هم، سر نوزاد را كمی به عقب برده و آب را به آرامی از جلوی سر به سمت عقب سر بریزید تا آب وارد چشم ها و بینی و گوش او نشود.

4 - برای شستشوی قسمت پشت و كمر، نوزاد را به پشت برگردانید و در حالی كه سینه او را به روی ساق دست تان تكیه داده اید، زیر بغل او را بگیرید و با دست دیگر به آرامی لیف را روی پشت و كمرش بكشید.

5 - همان طور كه كودك را به خوبی گرفته اید، او را آبكشی كنید. سپس كودك را بر روی حوله ای كه قبلا به همین منظور پهن كرده اید، قرار داده و حوله را دور بدن او بپیچید.

6 - زیر بغل، زیر گردن و لا به لای تاخوردگی های پوست بدن نوزاد را به خوبی خشك كنید و لباس بپوشانید. مرطوب ماندن لابلای پوست باعث بروز عفونت قارچی می شود.

7 - در فصل گرما، بعد از حمام كردن و خشك كردن نوزاد، اجازه دهید چند دقیقه ای آزاد و بدون لباس دست و پا بزند.

نكات مهم برای حمام كودكان نوپا

_ هرگز كودك نوپایتان را، حتی برای یك دقیقه، به حال خود تنها نگذارید. كودكان می‌توانند در كمتر از 2 سانتیمتر آب غرق شوند.

_ تمام وسایلی را كه برای حمام مورد نیاز است ( صابون، حوله و غیره ) از قبل آماده كنید. اگر زنگ در یا تلفن به صدا در آمد  و احساس كردید باید به آن پاسخ دهید، كودكتان را در حوله ای پیچیده و او را با خود ببرید.

_ كودك نوپای خود را در داخل وان یا طشتی كه هنوز به داخل آن آب می ریزد، قرار ندهید ( دمای آب ممكن است تغییر كند یا آب خیلی عمیق شود ).

_ وان حمام را ایمن كنید. وان های حمام بسیار لیز هستند، بنابراین وان خود را برای ایمنی بیشتر به كف پوش حمام ( rubber bath mat ) مجهز كنید. استفاده از پوششی نرم برای شیر آب میتواند كودكتان را از ضربات دردناك محافظت كند. همچنین، مطمئن شوید كه درهایی كه از شیشه های متحرك كشویی ساخته شده اند، دارای شیشه های بی خطر باشند.

_ آب حمام را به اندازه مناسب گرم كنید (90  تا 100 درجه فارنهایت ). نوزاد یا كودكتان نسبت به شما معمولا آب خنكتری را ترجیح دهند.

_ وان را زیاد از آب پر نكنید؛ هیچ وقت برای كودكان نوپا و كودكان بزرگ تر سطح آب نباید بالاتر از كمرشان برود.

_ برای كودكانی كه می توانند بنشینند، استفاده از  درپوشِ راه آب در كف حمام یا وان ممكن است كار شما را راحت تر كند اما این كار نباید به شما احساس امنیت كاذب بدهد چرا كه   هیچ چیزی نمی تواند جایگزین مواظبت لحظه به لحظه شما از كودكتان شود.

_ به كودكتان یاد دهید كه در وان بنشیند نه اینكه بایستد.

_ صابون، شامپو و حمام كف می تواند پوست كودكتان را خشك كند و حتی موجب شود كه جوش بزند بنابراین هر چه كمتر از آنها استفاده كنید. این مواد همچنین ممكن است موجب سوزش در مجاری ادراری شوند كه به نوبه خود ممكن است خطر عفونت در مجاری ادراری را افزایش دهد.

_  به منظور اجتناب از ماندن فرزندتان به مدت طولانی در آب پر از كف صابون كه برایش سوزناك است، زمان بازی را در اول حمام قرار  دهید و صابون و شامپو را برای آخر كار بگذارید.

_ آبگرم كن خود را بر روی 120 درجه فارنهایت قرار دهید. كودك در صورتی كه در آبی با دمای 150 درجه فارنهایت قرار بگیرد، تنها در عرض دو ثانیه به سوختگی درجه 3 دچار می شود و اگر دمای آب 140 درجه فارنهایت باشد 5 ثانیه برای این نوع سوختگی كافی است.

_ به فرزندتان اجازه ندهید به شیر آب دست بزند. حتی اگر در این سن نتواند شیر آب را باز و بسته كند، ممكن است بالاخره به انجام این كار موفق شود و صدماتی جدی به خود واردكند ( بهتر است كودكتان را طوری در وان قرار دهید كه پشتش به شیر آب باشد).

چگونه کودک خود را تشویق کنیم

این نکته ای اساسی است که والدین بتوانند به تشویق های خود جنبه مادی ندهند. البته وجود جنبه مادی و بهره گیری از اشیایی که مورد علاقه کودک است، اشکالی ندارد به این شرط که کودک را دچار شرطی شدن نکند. اما راهکارهای بهتری هم وجود دارد. مثلا اینکه یکی از رفتارهای خوب و شایسته کودکتان را در حضور خودش و در مجلسی که دیگران هم حضور دارند، مطرح کنید و این می تواند عامل خوبی برای تشویق او باشد. این اقدام ممکن است تا حدودی روحیه ریاکاری و فریب را در او زنده سازد، اما به نظر می رسد که جنبه شاد کننده و سازنده آن، بیشتر خواهد بود. ممکن است کودکی یک نقاشی بکشد و می توان این نقاشی را به عنوان اثری ارزشمند به دیوار اتاقش نصب کرد و او را تشویق کرد. گاهی هم می توان برای تشویق یک کودک، وعده خواندن یک شعر یا داستان مورد علاقه اش را به او داد.

آنچه که دین مبین اسلام در ارتباط با تربیت به آن توصیه کرده است این است که ایجاد سروری و احساس افتخار در فرزندان ایجاد کنید تا خودشان به انجام عمل شایسته بپردازند و موید خویش باشند.

اما شیوه هایی وجود دارند که می توان از این طریق کودک را مورد تشویق و تمجید قرار داد که به شرح زیر می باشند:

1-تصدیق زبانی/2-تائید او/3-لبخند رضایت آمیز/4- ذکر موفقیت او/5- دادن رضایت نامه/6- معرفی در حضور جمع/7- معرفی عمل و اثراو/8- دادن مسئولیت/9- فرصت اظهار نظر/10- نصب عکس او/11- ذکر داستان/12- ذکر کلماتاحترام آمیز/13- دادن جایزه و پاداش/14- شیوه های دیگر.... ¹

تشویق باید در مورد تلاش و کوشش کودک صورت گیرد. تشویق باید به نوعی باشد که تصویر واقعی عمل کودک را نشان دهد و نباید شکلی اغراق آمیز و غیر واقعی بگیرد. طبیعی ترین راه این است که از چگونگی فعالیتش و تاثیر این فعالیت در زندگی تان صحبت کنید.

همانطور که گفته شد بهتر است که بیشتر تشویق ها به شکل غیرمادی باشد. چرا که اگر بنا بر این باشد که برای هر کار کودک، یک سرمایه گذاری مادی انجام دهیم، به مرور زمان ممکن است حد و حدود خرج و مخارجی که برای تهیه این هدایا انجام می دهیم، به جایی برسد که مشکل ساز باشد و از طرف دیگر موجب تقویت روحیه مادی گرایی در کودک می شود و البته موجب اقویت عادتی اشتباه در کودک می شود که اجابت آن در هر شرایط و مکانی امکان پذیر نیست.

اما برای آن دسته از والدینی که به تشویق مادی علاقه دارند لازم است که توصیه هایی شود که این موضوع مشکلات کمتری داشته باشد.

کم نیستند پدر ومادرهایی که مدام به کودکشان اینطور می گویند که اگر فلان کار را انجام دهی، فلان چیز را به تو می دهم و....این نحوه برخورد به طور تدریجی در کودک انگیزه ای ایجاد می کند که برای دریافت پاداش، به تلاش بپردازد. به این صورت کودک در موقعیتی قرار می گیرد که به گرفتن پاداش به صورت رشوه، عادت می کند و این روش موجب می شود تا کودک به یک معامله گر زیرک، تبدیل شود. اما چنانچه پاداش های مادی در حالتی باشند که کمتر اتفاق بیفتند، اثر بهتری دارند و نشان دهنده خوشحالی والدین از رفتار خوب کودک است و این احساسی از شادی را به کودک القا می کند. برای اینکه کودکان به روش رشوه گیری از والدین عادت نکنند لازم است تا والدین دقتهایی را به کار گیرند و در نحوه هدیه دادن به کودک شان تامل کنند.

والدین باید توجه داشته باشند که:

**میزان تشویق و تقدیر از کودک، نباید بیشتر از ارزش کار کودک باشد.

**کودک را نباید به تشویق و پاداش عادت دهید

** درست است که کودک به تشویق نیاز دارد و در محیط تشویق و تمجید از نظر فکری و شعور اجتماعی رشد بهتری میکند ولی باید سعی کنید که کودک را رفته رفته متوجه پاداش درونی سازید و به آن عادت دهید.²

تحقیقات بسیاری نشان داده که دادن پاداش، در استحکام بخشی به رفتارها، تاثیر مثبتی دارد. بنابراین می توان گفت که تشویق جایگاه مهمی در اصول تربیتی دارد. اما رعایت حد و حدود تشویق هم بسیار مهم است که اگر این حدود رعایت نشود، تشویق می تواند عاملی مخرب محسوب شود تا عاملی سازنده و مفید.