تاریخچـه
مبدأ اصلی یونجه را خاور نزدیک و آسیای مرکزی باید دانست.
یونجه، در منطقه ای که دارای آب و هوای قاره ای مشخص سرد و تابستانهای گرم و خشک بوده رشد و تکامل یافته است. یک بهار دیررس و تابستان کوتاه از مشخصات آب و هوای
قاره ای است.
یونجة داسی یا مدیکاگو فالکاتا، نقش مهم و خاصی را در تکامل یونجة معمولی یا مدیکاگو ساتیوا بازی کرده است. این یونجه گیاه غالب نواحی استپی و استپی جنگلی است. ممکن است این گونة گیاهی در شرایط نیمه بیابانی نیز وجود داشته باشد که در این صورت نشان دهندة آن است که صفات مطلوب وراثتی مقاومت به خشکی را نیز دارد.
مهمترین خصوصیات ژرم پلاسم یونجة داسی عبارت از مقاومت در برابر سرمای زمستان، خشکی، بیماریها و نیز داشتن ریشه های خزنده زیرزمینی یا ریزوم است.
به علاوه، یونجه به دلیل داشتن ریشة عمیق و راست، توانایی کسب رطوبت قابل جذب را از اعماق زمین دارد؛ ساقه های خزندة روی زمین یا استولون، ریشه های خزندة زیرزمین یا ریزوم، و طوقة به خاک نشستة یونجه مقاومت این گیاه را در مقابل سرمای سخت زمستان و یخبندان افزایش می دهد.
نامهای علمی و محلی
تورنفورت، گیاه شناسی فرانسوی در سال 1700، یونجه و فرمهای مربوط به آن را تحت اسم «مدیکا» بیان کرده است. نام مدیکاگو برای جنس یونجه و واژة مدیکا برای مترادف آن به کار برده شد. لینه یونجة معمولی را مدیکاگو ساتیوا و گونه های جنس مدیکاگو را تحت یونجه گونة مدیکاگو رادیاتا نامگذاری کرد. گیاه شناسان طبقه بندی لینه را پذیرفتند و هم اکنون یونجة معمولی را با نامی که لینه روی آن نهاده بوده، یعنی مدیکاگو ساتیوا، می شناسند.
امروزه در دنیای غرب یونجه را به نامهای آلفافا، لوسرن، و کامان آلفافا می شناسند. در برخی از نواحی مرکزی کشور، مانند شیراز و کرمان و غیره، گیاه یونجه را اسپست می نامند و
می شناسند.
یونجه گیاهی است پایا از تیرة پروانه واران و از دستة شبدرها که برگهایش دارای تقسیمات سه تایی می باشند. گلهایش غالباً بنفش رنگ و کوچک و گاهی زردرنگ است و گل آذینش خوشه ای است. اسپست، سبست، سبیس، اسپیستا، برسیم حجازی، سفسف، قضب، فشفشه، ینجه، یونجة معمولی، یونجة باغی، یونجة رازکی، یونجة زرد، یونجة شنی، یونجة صحرایی، یونجة وحشی، زکام یونجه.
گیاه شناسی
یونجه گیاهی است چندساله یا دائمی که ریشه ای راست و مستقیم دارد و به ریشة اولیة یونجه معروف است.یونجة جوانه زده در این موقع نسبت به آب بیش از اندازه، کمبود آب، شوری خاک و یا سله بستن سطح خاک، حساسیت خاصی نشان می دهد.
برگ اولیه، ساده و معمولاً قلبی شکل است. علاوه بر ریشة اصلی راست و مستقیم اولیه، ریشه های جانبی نیز دارد. یک رابطة همزیستی بین ریشة گیاه یونجه و نژاد باکتری ریزوبیوم تثبیت کنندة ازت هوا وجود دارد که بعد از گذشت چند هفته از رشد و نمو، این گیاه دیگر نیازی به ازت خاک نخواهد داشت.
ساقة اصلی یونجه، تقریباً چهارگوش به نظر می رسد و مغز آن از سلول های پارانشیمی نسبتاً بلند و فشرده، پر شده است. در قاعدة دمبرگ این گیاه دو گوشوارک یا استیپل باریک وجود دارد که به دمبرگ متصل اند. برگچه های یونجه، کشیده، طویل و تقریباً یک سوم انتهای آن مضرس است.
رنگ برگچه های یونجه سبز تیره، شکل آنها تخم مرغی و سطح زیرینشان به مراتب بیش از سطح زبرینشان از کرک پوشیده است. گل یونجه دارای خصوصیات ویژه ای است. خاصیت طبیعی پلی پلوئیدی یونجه، به نظر می رسد در ارتباط با رشد و نمو گل، گرده افشانی و باروری گیاهان، عوامل مؤثر در گرده افشانی در مورد گیاه یونجه کمتر تأثیر داشته اند.
یونجه هایی که در بهار به گل می نشینند دارای رشد و نمو زیادتری هستند.
ایجاد رنگهای مختلف گل ممکن است در اثر عوامل ژنی یا سن گل باشد، رنگ گل حداقل توسط پنج ژن کنترل و تعیین می شود. تخمکهای یونجه «کامیلوتروپ» است. مشکل بزرگ گرده افشانی گل یونجه پیش از آزاد شدن اندامهای جنسی، مربوط به غشای کوتیکولی است که روی کلاله تشکیل و مانع از ترشح مواد توسط کلاله (به منظور جذب گرده) می شود.
دانة گرده یونجه، دو هسته ای و چسبناک است و به آسانی به حشرات ناقل گرده می چسبد. از زمان گل کردن تا زمان آزاد شدن اندامهای جنسی، که ممکن است دو هفته به طول انجامد، گرده ها به طور طبیعی در گل ذخیره می شوند. گرده های یونجه را می توان برای چندین ماه در دمای زیر صفر و در خلاء نگهداری کرد(101 روز در oC10-).بعد از جوانه زدن دانة گرده و تشکیل لولة گرده و رسیدن به تخمدان، عمل لقاح انجام خواهد شد.
گرده افشانی مستقیم یونجه، با آزاد شدن اندامهای جنسی و بدون دخالت گردة غریبه خارجی صورت می گیرد. این کار را می توان با قرار دادن اندامهای گل یونجه در درون پاکتهای کاغذی مخصوص و یا با مالیدن گل آذین خوشه ای به طور آرام در بین انگشتان، کنترل کرد. عمل باروری بوته های یونجه را می توان با قرار دادن گلها در پاکتهای کاغذی مخصوص و فراهم کردن موجبات آزاد شدن اندامهای جنسی و گرده افشانی آنها و به سخنی دیگر، تری پینگ کردن به مرحلة اجرا درآورد.
در بعضی موارد لازم است که قبل از گرده افشانی گلهای یونجه و جهت جلوگیری کامل از خود باروری، آنها را اخته کرد. اخته کردن گلهای یونجه را با استفاده از الکل و یا دستگاه مخصوص مکش برای از بین بردن پرچم یا گرده ها انجام می دهند.
گرده افشانی غیرمستقیم در یونجه، در مقایسه با بوته هایی از این گیاه که گرده افشانی مستقیم دارند، با تعداد گل زیادتر، در نتیجه با تعداد نیام زیادتر و بذر بیشتر در هر نیام همراه است. عامل دوم را باید در اختلاف ادامة حیات تخمکهای بارور شده دانست.
درصد گلهای تشکیل دهندة نیام، تعداد بذرهای هر نیام و تعداد بذرهای هر گل، همه
نمونه هایی از خود باروری و غیر خود باروری یا لقاح متقابل در گیاه یونجه است.
گل آذین یونجه به صورت یک خوشة مرکب از محل محور برگ خارج می شود و دارای یک دمگل به بلندی دمبرگ برگ مرکب، یا کمی بلندتر از آن، است. نیام یا میوة یونجه دارای چند بذر است؛ بذرها، سطحی نسبتاً صاف دارند شکل آنها کم و بیش قلوه ای مانند و تا حدودی منقاردار است. رنگ آنها زرد و یا قهوه ای روشن است.
بذر یونجه از دو لپه یا کوتیلدون، یک ریشچه، یک اپی کوتیل، آندوسپرم، پوستة رنگی یا تستا و ناف تشکیل شده است.
تطابق
کاشت این گیاه تأثیر مهمی در اصلاح زمین زراعی از راه تهویة زمین، برقراری تناوب، پایین بردن آب سطح الارضی (زهکشی)، افزایش مواد آلی و ازدیاد ازت خاک دارد. این گیاه قادر است دمای 60-50 درجة سانتی گراد زیر صفر یا 50 درجة سانتی گراد بالای صفر را بدون صدمه دیدن تحمل کند.
یونجهة در خاکهای بیش از حد مرطوب یا در خاکهای اسیدی که دچار کمبود آهک باشند، میزان عملکرد چندان رضایتبخشی ندارد. می توان یونجه را برای خاکهای شور نسبتاً مناسب و برای خاکهای اسیدی نامطلوب تلقی کرد. خاکهای لیمونی حاصلخیز با تحت الارض قابل نفوذ بهترین نوع خاک برای رشد و نمو یونجه به شمار می روند.
آمار
خلاصة اقدامات انجام شده در طرح افزایش تولید علوفه:
ـ انتخاب اراضی با انعقاد قرارداد کشت و راهنماییهای فنی کشتکاران در مساحتهای مورد قرارداد.
ـ تهیه و توزیع واریته های مختلف بذرهای یونجه، شبدر، اسپرس و جو.
ـ تهیه و توزیع کودهای شیمیایی مورد نیاز در مساحتهای مورد عمل و در مراکز شهرستانها.
ـ تهیه و توزیع سم مورد نیاز جهت ضدعفونی بذر جو.
ـ انجام خدمات منظور شده در طرح.
کشت و کار یونجـه
زمین برای زراعت یونجه باید خاکی داشته باشد حاصلخیز ـ شنی رسی یا رسی شنی، مخصوصاً عاری از گیاهان هرز، مسطح با شیب مناسب برای آبیاری و بالاخره این که تهویه در آن به آسانی انجام شود. شیب بین یک تا دو در هزار در نظر گرفته می شود.
شرایط خاک از نظر قدرت اسیدی یا pH
قدرت اسیدی یا pHمطلوب خاک برای کشت یونجه را باید حدود هفت (یا خنثی) در نظر گرفت؛ pHبالاتر از هفت (قلیایی) برای زراعت یونجه مناسب و pHکمتر از هفت (اسیدی) نامناسب است. کودهای آهکی سرک را باید از نوع آبپوشیده یا هیدراته انتخاب کرد.
شخم و عملیات پس از شخص زمین
شخم در پاییز، باعث ذخیرة نزولات زمستانی و از بین رفتن نسبی گیاهان هرز می شود.
بهتر است بعد از بذرپاشی یا همراه با بذرپاشی، بستر یونجه را غلتک بزنند تا بذرها بیشتر با خاک در تماس باشند. فواصل ردیفهای کشت یونجه را سی تا پنجاه سانتی متر انتخاب
می کنند. فواصل مرزها از یکدیگر بسته به ساختمان خاک و مقدار آب آبیاری و همچنین پهنای ماشین آلات برداشت یونجه که در مزرعه به کار گرفته خواهد شد، متفاوت است.
طول هر کرت نیز بسته به ساختمان خاک و چگونگی شیب زمین متغیر است. در خاکهای شنی رسی، طول هر کرت را نسبت به خاکهای رسی شنی کمتر در نظر می گیرند. می توان نتیجه گرفت که کشت بهارة یونجه، با شخم عمیق زمین در پاییز آغاز می شود.
بذرپاشی
بذرپاشی یونجه به دو طریق است: اول به وسیلة دست، دوم به وسیلة ماشینهای بذرافشان.
کیفیت بذر و عمق کاشت
عوامل سبز نشدن و یا جوانه نزدن بعضی از بذرهای کشت شدة یونجه: استفاده از بذر نامرغوب، تهیة نامناسب بستر بذر، کاشت بذر در عمق زیاد خاک، رطوبت غیر مکفی پس از جوانه زدن، گرمای شدید، یخبندان، آفات، بیماریها، رقابت برای کسب نور و مواد غذایی، وجود گیاه یا گیاهانی که به صورت مخلوط با یونجه کشت می شوند، وجود گیاهان هرز و سرانجام خفگی در اثر کاه و کلش گیاه یا گیاهان مخلوط.
مواد غذایی
کوت ازت دار بیش از مقدار باعث کاهش تعداد بوته های جوان اولیة زراعت یونجه و همچنین موجب کند شدن و یا رکود رشد و نمو یونجه های تازه جوانه زده می شود. کودهای دارای پتاسیم، اضافه بر این که به تولید محصول زیادتر کمک می کنند باعث بالا بردن مقاومت بیشتر یونجه در مقابل سرمای زمستان نیز می شوند.
تراکم بوته
در سال اول کشت باید توجه داشت که تراکم بوته های یونجه، یا تعداد بوته در واحد سطح، زیادتر از سالهای بعد باشد.
تاریخ کشت
در بهار تقریباً به سرعت دمای محیط بالا می رود، و شرایط محیط برای فعالیت و تکثیر حشرات و بیماریها مساعدتر می شود. کشت مخلوط،گیاهان جو، خلر و سنگنک کار سایبان را برای بوته های جوان یونجه بازی می کنند.
شاید تنها نکتة مثبت در کشت بهارة یونجه، فراهم بودن شرایط مناسب جوی در بهار باشد.
تهیه زمین برای کشت پاییزه مشابه همان است که پیشتر در کشت بهاره به آن اشاره شد. با این تفاوت که شخم عمیق کشتهای پاییزه را باید در بهار و در موقع گاورو شدن خاک، که در بین زارعین به شیره شخم معروف است، انجام داد. علاوه بر فراوانی آب در فصل پاییز، مزیت دیگری که این فصل برای کشت یونجه دارد امکان اجرای برنامة کشت مخلوط یونجه با جو است. سومین نکتة مثبتی که برای کشت پاییزه می توان برشمرد استفاده کامل از رطوبت و بارندگی های بهار سال بعد است. انتخاب فصل پاییز برای کشت یونجه، به دلیل نامناسب بودن شرایط جوی برای شیوع و ازدیاد آفات و بیماریها، حسن دیگر این فصل کشت است.
بذر یونجه با دست در سطح خاک پاشیده و با دیسک به زیر خاک برده شد. به کار بردن این شیوة کشت باعث صرفه جویی کامل در هزینه های مربوط به تهیة زمین و آبیاری مزرعة یونجه شد.
کشت مخلوط و مخلوط زیر و کلش
کشت مخلوط دو نقش عمده را در مراتع کشور بازی می کند، یکی جلوگیری از نفخ نشخوارکنندگان در هنگام چرا، و دیگری جلوگیری از فرسایش خاک. کشت مخلوط زیر، روشی است که می توان بدان وسیله بذر یونجه را به موقع در بهار و حتی قبل از تاریخ معمول کشت تنهای آن، در داخل زراعت غلات کم پشت پاییزه، پاشید. از آنجا که ممکن است کشت یونجه در دیمزارهای کشور به تنهایی باعث شود که این گیاه در دامهای نشخوارکننده هنگام چرا تولید نفخ کند، لذا بهتر است آن را مخلوط با گیاهان چندسالة تیره گندمیان کشت کرد.
باید به این نکته توجه داشت که در بهار و در دمای پایین، یونجه زودتر از سایر گیاهان هرز یکساله جوانه می زند و به همین دلیل می تواند بعد از سبز شدن بر آنها چیره شود.
ارقام مختلف یونجه
ارزش کیفی ارقام محلی یونجه به منظور انتخاب یک رقم برای منطقه ای بخصوص، به وضع جغرافیایی محل رشد گیاه بستگی دارد.
ارقام مختلف یونجه خارجی
1- یونجة آرژانتین 2- یونجة جنوب افریقا 3- یونجة پروانس
4- یونجة بوفالو 5- یونجة ویلیامس بورگ 6- یونجة تالنت
7- یونجة ترکستان 8- یونجة نموستان 9- یونجة هاردیستان
10- یونجة اورستان 11- یونجة گریم 12- یونجة کوزاک
13- یونجة کانادایی 14- یونجة لاداک 15- یونجة بالتیک
16- یونجة هاردیگان 17- یونجة رنجر 18- یونجة آتلانتیک
19- یونجة ناراگانست 20-یونجة ورنال 21- یونجة موآپا
22- یونجة سونورا 23- یونجة پرووین 24- یونجة مساسیرسا
ارقام مختلف یونجة ایرانی
25- یونجة همدانی 26- یونجة یزدی 27- یونجة دیمی
28- یونجة بغدادی 29- یونجة هراتی یا افغانی
گونه های مختلف یونجـه
مدیکاگو فالکاتا ـ مدیکاگو ساتیوا یا یونجة معمولی ـ مدیکاگو اوربی کولاریس ـ مدیکاگو تری بولوییدس ـ مدیکاگو ریجیدولا ـ مدیکاگو کوروناتا ـ مدیکاگو دنتی کولاتا ـ مدیکاگو هیسپیدا ـ مدیکاگو ماکولاتا ـ مدیکاگو می نیما ـ مدیکاگو لاسی نی آتا ـ مدیکاگو آشرسونیانا ـ مدیکاگو سی لی آریس ـ مدیکاگو لوپولینا.
کودهای مورد نیاز یونجـه
محصول زیادتر و تمرکز بیشتر مواد غذایی در گیاه یونجة برداشت شده، و به مفهومی دیگر کم شدن ذخیرة مواد غذایی در زمین، نیاز گیاه رو به رشد یونجه را برای کسب مقدار
فراوان تری از مواد غذایی از زمین افزایش می دهد.
اسیدی بودن خاک باعث می شود عناصری مانند آهن، روی، منگنز و بور، که جهت رشد مورد نیاز هستند و همچنین آلومینیم که ممکن است حالت مسمومیت در گیاه به وجود آورد، در دسترس قرار گیرد.
چینهای مداوم منجر به برداشت گیاهان جوانتری می شود که تمرکز عناصر معدنی در آنها زیادتر است.گیاهان تیرة گندمیان اغلب در جذب کلسیم و منیزیم، در مقایسه با گیاهان تیرة بقولات، ضعیف تر و ناتوان تر هستند. دمای پایین خاک، مقدار جذب فسفر و پتاسیم را محدود می کند. بارندگیهای مداوم، میزان پتاسیم موجود در خاک را کاهش می دهد و اکسیژن را که برای تنفس و جذب پتاسیم مورد نیاز است، از خاک خارج می کند.
آهک
اضافه کردن آهک به خاک، قابلیت انحلال آهن، آلومینیم و منگنز را در خاک کاهش می دهد. آهکی بودن خاک موجب در دسترس قرار دادن بیشتر مولیبدن و فسفر می شود. کلسیم، موجب توسعة سریع رشد ریشه یونجه می شود و برای تشکیل غده روی ریشه و در نتیجه تثبیت ازت در خاک یک عنصر ضروری است. آهک مورد استفاده در زراعت، مخلوطی از کلسیم و یا ترکیبات کلسیم و منیزیم است. از مهمترین مواد اولیة آهک، سنگ آهک کلسیت و دولومیت را می توان نام برد.
برای خاکهایی که تحت الارض آهکی دارند و سطح الارض آنها زیاد اسیدی باشد، عمل گلوله کردن بذر با آهک ممکن است برای رشد و نمو سریع آن گیاه موفقیت آمیز و بسیار سودمند واقع شود.
ازت
ازت یک جزء از ترکیبات پروتئین و آنزیمها به اضافة ریبونوکلئیک اسید (RNA) و دزوکسی نوکلئیک اسید (DNA)است. مهمترین کود شیمایی دارای ازت نیترات آمونیوم است. افزایش پتاسیم، مقدار ازت نیتراتی و ازت غیر پروتئین را کاهش می دهد.
در صورتی که یونجه به اندازه کافی غدة تثبیت کنندة ازت تشکیل داده باشد، به کار بردن کودهای ازت دار باعث کاهش محصول، هجوم گیاهان هرز و تنک شدن مزرعه می شود.
فسفر
فسفر موجود در گیاه یونجه فقط بین 2/0 تا4/0درصد وزن خشک است. در میان مهمترین ترکیبات حاوی فسفر، می توان اسید نوکلئیک ها، فسفولیپیدها، APT کوآنزیم های NAD و NADP را نام برد. فتوسنتز، ترکی کربوهیدرات و پروتئین، متابولسیم چربی، تشکیل هسته، تقسیم سلول و انتقال صفات توارثی بازی می کند. فسفر محتوی ترکیب ATP در انتقال انرژی به کار می رود، در صورتی که فسفر کوآنزیم های NAD و NADP در واکنشهای اکسایشی ـ کاهشی تمام سلول ها حائز اهمیت فراوانی است.
هر اندازه خاک بیشتر اسیدی باشد، فسفات آهن و آلومینیم قدرت انحلال پذیری کمتری نشان می دهد.فسفات کلسیم در Ph حدود 6 شروع به شکل گرفتن می کند، در صورتی که فسفات آهن و آلومینیم بیشتر قابل حل بوده و انحلال پذیری آنها با کاهش قدرت اسیدی افزایش می یابد.
معمولی ترین کودهای شیمیایی که مستقیماً می توان به یونجه زار داد، سوپر فسفات معمولی و سوپرفسفات تریپل یا متراکم است. برای خاکهای اسیدی، دادن آهک به خاک جهت تقلیل میزان تثبیت فسفر، اهمیت دارد. فسفر در اثر شستشو از بین نمی رود.
کودهای فسفردار را می توان در پاییز، قبل از کشت یا به صورت سرک در چینهای بعد به مزرعه داد.کودهای فسفردار، خیلی سریع به وسیلة گیاهان جوان جذب می شوند.
به نظر می رسد عمق نفوذ فسفر در خاک، به میزان فسفر به کار برده شده و بافت خاک مربوط باشد. دفن فسفر در عمق خاک به هنگام بذرکاری، نسبت به دادن فسفر به صورت پخش سطحی، برتری دارد. دادن کودهای فسفردار در عمق بیشتر خاک، موجب پژمردگی کمتر گیاه یونجه در طول مدت هوای خشک می شود.
مؤثر بودن کود دارای فسفر که به صورت سرک داده می شود ظاهراً با فعالیت ریشة گیاه یونجه در نزدیکی سطح خاک ارتباط دارد. مقداری از فسفر مورد نیاز گیاه یونجه از طریق طوقة آن جذب می شود.
کودهای فسفردار علاوه بر اینکه در افزایش میزان محصول یونجه مؤثر است، می تواند در افزایش میزان پروتئین خام به میزان 1 درصد، آن هم در خاکهای با فسفر کم، بسیار سودمند واقع شود. شرایط آب و هوا ممکن است در تراکم فسفر در یونجه تأثیر بگذارد.
پتاسیم
بعد از ازت، پتاسیم نسبت به سایر عناصر معدنی احتمالاً با تراکم و تمرکز فراوان در یونجه وجود دارد. اگر در زراعت یونجه، پتاسیم به مقدار کافی وجود نداشته باشد، مزرعة یونجه تراکم خود را به سرعت از دست می دهد و منجر به هجوم گیاهان هرز و گیاهان تیرة گندمیان می شود.
نقش عنصر پتاسیم روی فرآیندهای گیاهی:
الف) ساخت کربوهیدراتها و کاهش مقدار آنها در گیاه و انتقال نشاسته، که موجب افزایش سطح برگ و تأخیر در پیر شدن برگها می شود.
ب) متابولیسم ازت و ترکیب پروتئین، که موجب کاهش سطح ازت غیر پروتئینی می شود.
ج) کنترل و تنظیم فعالیتهای بسیاری از مواد غذایی معدنی ضروری.
د) خنثی ساختن اسیدهای آلی.
هـ) فعال ساختن تعدادی از آنزیمهای مهم، مانند پیروویک کیناز.
و) تسریع رشد سلول های جوان ناحیة مریستم و نیز افزایش تعداد روزنه ها و کمک به باز و بسته کردن آنها.
از جمله کودهای دارای پتاسیم: کلرید پتاسیم، سولفات پتاسیم، سولفات پتاسیم ـ منیزیم، فسفات پتاسیم و نیترات پتاسیم است.
عوامل زیادی مانند دما و مرحلة رسیدن گیاه یونجه، اثر قابل توجهی در ذخیرة پتاسیم در این گیاه دارد. به تدریج که بر سن گیاه یونجه اضافه می گردد از میزان ذخیرة پتاسیم آن کاسته می شود. دمای زیاد، موجب ذخیرة بیشتر پتاسیم و دمای پایین سبب پایین آمدن ذخیرة این عنصر در گیاه یونجه است.
میزان تبخیر اثر کمی در مقدار جذب پتاسیم دارد. چنانچه خاک با کمبود پتاسیم همراه باشد، باعث می شود که ازت به صورت ازت غیر پروتئینی قابل حل در گیاه ذخیره گردد و در نتیجه، اسیدهای آمینه به سهولت نمی توانند جذب شوند.
علت زردی برگچه های گیاه یونجه را نتیجة تمرکز زیاد کلر می دانند. دادن کودهای دارای پتاسیم را باید قبل یا در موقع کشت و یا به دفعات مختلف بعد از سبز شدن به زمین اضافه کرد.از آنجا که پتاسیم یک کاتیون است، لذا این عنصر بر اساس کمپلکس تبادلی جذب شده و این به علت حرکت محدودش در خاک است. نفوذ کود پتاسیم، جز در خاکهای ماسه ای، محدود به چند سانتی متر فوقانی از پروفیل خاک است.
دوام یا طول عمر یونجه می تواند بستگی به تأمین کودهای دارای پتاسیم مورد نیاز این گیاه داشته باشد. در اوایل بهار کود دارای پتاسیم موجب رشد سریع یونجه می شود.
ظاهر شدن لکه یا نقاط سفیدرنگ در حاشیة برگچه های یونجه، نشان دهندة کمبود پتاسیم است.
منیزیم
خاکهایی که از سنگهای ماسه ای، گرانیت، و ماسه های ساحلی به دست آمده اند منیزیم کمی دارند؛ در حالی که خاکهای به دست آمده از سنگهای قلیایی و سنگ آهک دولومیتیک دارای مقدار کافی منیزیم هستند.
منیزیم به صورت یون ++MG جذب می شود، و در هنگام کمبود به سهولت از بافتهای پیرتر گیاه به اندامهای جوانتر انتقال می یابد. این عنصر برای فتوسنتز و متابولیسم کربوهیدرات ضرورت دارد. منیزیم جزء ترکیبی مولکول کلروفیل است اما این جزء قسمت کوچکی از کل منیزیم در برگهاست.
سنگ آهک دولومیتیک منبع اصلی منیزیم است. سولفات پتاسیم ـ منیزیم، سولفات منیزیم و اکسید منیزیم جهت تأمین منیزیم مورد نیاز گیاه به کار می روند. کی لیت منیزیم از طریق برگ جذب گیاه می شود.
کمبود منیزیم بیشتر در خاکهای شنی و خاکهایی که نسبت کلسیم به منیزیم آن به علت وجود آهک یا سنگ آهک کلسیت، زیاد است پیش خواهد آمد. پتاسیم خاک یکی از مهمترین عوامل تعیین کنندة کمبود منیزیم است. کمبود منیزیم در خاکهای قلیایی نیز که سدیم آنها بسیار زیاد باشد مشاهده شده است. فرم سولفات منیزیم خیلی بیشتر از فرم سنگ آهک دولومیت قابل حل است. کمبود منیزیم در یونجه و حتی در سایر گیاهان علوفه ای، باعث ایجاد بیماری هیپوماگنزمیا در نشخوارکنندگان می شود.
به کار بردن مقادیر فراوانی از عناصر کلسیم، فسفر، گوگرد، پتاسیم و مولیبدن در زراعت یونجه، امکان دارد تراکم منیزیم را در این گیاه کاهش دهد.
گوگرد
کمبود گوگرد در زراعت یونجه به علت کاهش میزان گوگرد جو از طریق کنترل آلودگی هوا، استفادة کمتر از سوپرفسفات نرمال و تقلیل زیاد این عنصر در زمین به دلیل برداشت محصول زیاد گیاهان زراعی است. عنصر گوگرد جزء ترکی بعضی از اسید آمینه ها از قبیل: سیستین، متیونین، سیستئین و بعضی ویتامینهاست لذا به کار بردن گوگرد در زراعت یونجه موجب افزایش سطح اسید آمینه، ویتامین، ازت کل، و ترکیب پروتئین گیاه می شود. رابطة نزدیکی بین ازت و گوگرد در ترکی پروتئین دیده می شود. در خاکهایی که مقدار گوگرد آنها پایین است، تشکیل پروتئین به تأخیر می افتد و برگهای فوقانی گیاه به رنگ زرد روشن درمی آید.
خاکهای ماسه ای یا شنی، خاکهای جنگلی و خاکهای فرسایش یافتة شدید با بافت ریز، به احتمال قوی دچار کمبود گوگرد می شوند. گیاهان زراعی، نسبت به گیاهان چمنی، به علت تهویة بهتر و تجزیة سریع مواد معدنی، از مقدار بیشتری از گوگرد خاک استفاده می کنند.
گوگرد مورد نیاز گیاه را می توان با دادن گوگرد، فسفات کلسیم یا سنگ گچ، سولفات پتاسیم و سرانجام با سولفات پتاسیم منیزیم تأمین کرد. عنصر گوگرد معمولاً بعد از حدود دو ماه اکسیده می شود و تا حد رفع نیاز، قابل استفاده برای گیاه خواهد بود. گوگرد در خاکهای شنی آبشویی می شود، ولی این آبشویی به اندازة آبشویی کودهای دارای ازت نیست.
بور
منبع اصلی بور در خاک، مواد آلی موجود در آن است که پس از تخریب و فساد آنها، این عنصر غذایی در اختیار گیاه قرار می گیرد. هنگامی که خشکی خاک برطرف و فساد مواد آلی دوباره آغاز شود، این عنصر بار دیگر قابل دسترس برای گیاه خواهد بود. فرمهای غیرآلی بور در خاک معمولاً به صورت بورات سدیم، بورات کلسیم و یا بورات منیزیم وجود دارد.
کودی که برای از بین بردن کمبود بور به کار می رود بوراکس معمولی است با حدود 11 درصد بور. گیاهانی که دچار کمبود بور هستند تراکم قند و نشاسته در برگهایشان زیاد و در مریستم و ریشه شان کم است.
مس
مس، یک فعال کنندة آنزیم یا قسمتی از مولکولهای آنزیم است. میزان مس قابل جذب در خاکهای با pHبرابر هفت یا هشت، کمتر بوده و مشکلات جذب آن نسبت به pHکمتر، زیادتر است. سولفات مس، کلرید مس و نیترات مس می توانند با نتایج مساوی به عنوان کودهای معدنی دارای مس به کار روند.
منگنز
آهک دادن به خاک و گرایش آن به واکنش قلیایی می تواند موجب کمبود منگنز شود. سوزاندن مواد آلی خاک ممکن است باعث کاهش قدرت اسیدی(pH ) خاک و کمبود منگنز در گیاه یونجه شود.
آهن
آهن کاتالیزور مورد نیازی است که در ترکیب کلروفیل دخالت دارد. یکی از معمول ترین علل کمبود آهن را باید فراوانی آهک در خاک دانست. دمای پایین خاک موجب کاهش جذب آهن در خاکهای با بافت نرم یا سبک می شود.
روی
کاربرد این عنصر در خاک می تواند به صورت نمک قابل حل، مانند سولفات روی، باشد.
مولیبدن
تبدیل یا کاهش نیتراتها به ازت آمینة مورد استفاده در تشکیل پروتئین، مستلزم مولیبدن خواهد بود.
برای بالا نگه داشتن میزان محصول، باید حداقل مدت یک ماه از فصل تابستان یعنی در گرمترین و خشک ترین فصل رشد و نمو، مزرعه یونجه را با ندادن آب به حالت خواب درآورد. کودهای دارای مولیبدن عبارت اند از مولیبدات سدیم و اسید مولیبدیک که معمولاً به صورت ترکیب با فسفر یا سایر کودها در دسترس است.
کلر
بارندگی یکی از منابع مداوم تأمین کلر است. کلر، تأثیر سودمندی در به تأخیر انداختن پیری گیاه دارد.
آبیاری
یخ آب معروف علاوه بر ذخیر، آب در اعماق زمین برای استفاده در فصل بهار، می تواند در نابودی آفات و بیماریها بسیار سودمند واقع شود.
کیفیت آب برای آبیاری
محصول زیادتر و مرغوب تر را می توان با استفاده از آب آبیاری مناسب، که از عنصر و ترکیبات آلاینده مانند سدیم، بور، گیاه هرزکشها و غیره عاری باشد به دست آورد.
زمان و میزان آبیاری
برای تعیین زمان و میزان آبیاری یونجه، باید به سه مورد مهم توجه داشت: قابل دسترس بودن آب آبیاری، ظرفیت نگهداری آب در خاک، و نیاز گیاه به آب.
زمانبندی آبیاری یونجه باید طوری تدوین و تهیه شود که در هنگام برداشت محصول زمین نسبتاً خشک و سفت باشد و سطح خاک مزرعه به هیچ وجه رطوبت نداشته باشد.
انتخاب موقع آبیاری را می توان، همان طور که گفته شد، از ظاهر گیاه تشخیص داد و یا این که به کمک دستگاههای مختلف اندازه گیری رطوبت خاک، مانند نوترون سنج یا تانسیومتر و یا واحدهای مقاومت الکتریکی و غیره پی به این موقع برد. در بین زارعین مصطلح است که یونجه را هفت به هفت، هشت به هشت، یا ده به ده آبیاری می کنند.
روشهای آبیاری
آبیاری غرقابی، آبیاری ردیفی یا نشتی، آبیاری بارانی و آبیاری زیرزمینی.
آبیاری غرقابی
روش آبیاری غرقابی را باید بهترین روش در ایران دانست. عیب بزرگ آبیاری غرقابی، سخت شدن و سله بستن سطح خاک در موقع خاک آب است که باعث ناتوان کردن یونجه جهت جوانه زدن و سر از خاک درآوردن می شود.
آبیاری ردیفی یا نشتی
برای جلوگیری از سله بستن خاک و نیز به منظور یاری رساندن به بذرهای جوانه زده که سبز شوند و سر از خاک درآورند، امروز روش آبیاری ردیفی یا نشتی انتخاب شده است که کمک بسیار زیادی برای رسیدن به این دو هدف می کند.
آبیاری بارانی
در اراضی شیب دار که امکان آبیاری غرقابی یا نشتی مزرعة یونجه وجود ندارد آبیاری بارانی روشی سودمند و شاید تنها روش آبیاری خواهد بود. به طور کلی، سیستم آبیاری بارانی برای زراعت یونجه در خاکهای سبک، شیب دار یا دامنه ها، و در خاکهایی با نفوذپذیری زیاد و کم عمق به کار گرفته می شود.
آبیاری زیرزمینی
این روش آبیاری، که از طریق کانال های زیرزمینی انجام می شود، در شرایط کنونی، به کار بردن این روش در کشور ما عملی نیست.
میزان آب مورد نیاز
میزان مصرف آب در ارقام گوناگون یونجه نیز متفاوت است، این مقدار مصرف آب، بر اساس مقاومت گیاه نسبت به بیماری، آفات، سرما، گرما و همچنین چگونگی کمیّت و کیفیت تولید علوفه تعیین می شود.
اصلاح یونجه
طبقه بندی و مبدأ
یونجه به جنس مدیکاگو تعلق دارد و شامل حدود 110گونه است. مبدأ اولیة یونجة داسی، شمال آسیا و جنوب سیبری است ولی امروزه در بیشتر نقاط اروپا یافت می شود.
گونة مدیکاگو لوپولینا به نظر می رسد که برای کشت در مناطق ماسه ای و شنزارهای شمال کشور بسیار مناسب باشد.
مدیکاگوهمی سیکلا با مناطق مرطوب سازش دارد.مدیکاگوهمی کوئرولئا، دامنة پراکندگی خود را به مناطق خشک می رساند.
فرمهای تتراپلوئید گونة مدیکاگو فالکاتا از گونة مدیکاگو گلوتینوزا اشتقاق یافته است.
تعداد کروموزوم جنس مدیکاگو برابر تعداد کروموزوم شبدر است و معدودی هم به صورت پلی پلوئید دیده می شود.
در آسیای مرکزی از غرب به شرق تا پامیر، چهار تیپ مختلف وجود دارد:
الف) تیپهای مخصوص کوهستان، ب) تیپهای کیف، ج)تیپهای مخصوص مرکز ترکستان،
د) تیپهای مخصوص استان خراسان.
نه اکوتیپ مختلف از این گونة یونجه (مدیکاگو فالکاتا) تشخیص داده شده است که
عبارت اند از: الف) تیپهای شمال قفقاز، ب) تیپهای یونجة دامنة کوههای آلتای، ج)تیپهای کناره های دریای خزر یا شمال قزاقستان، د) تیپهای نواحی مرکزی ولگا، هـ)تیپهای غرب سیبری، و) تیپهای مخصوص نواحی شمال اروپا، ز) تیپهای جلگه ای جنوب شرقی اروپا،
ح) تیپهای جنوب کوه آلتای، ط) تیپهای جلگه ای نواحی جنوب قزاقستان.
تلقیح بین جنس و گونه
تلقیح بین گونه های مختلف یونجه به سهولت انجام می گیرد به طوری که می توان تلقیح بین یونجة معمولی یا مدیکاگو ساتیوا و مدیکاگو فالکاتا را که نتیجة آن یونجة دورگ یا مدیکاگو مدیاست نام برد.
گل یونجه دارای پنج گلبرگ است و بزرگترین آنها گلبرگ اصلی یا درفش نامیده می شود که قسمت فوقانی آن نرم و قاعده اش، به علت داشتن بافتهای سخت، حالت نرمی خود را از دست داده و سفت است.
تخمدان یونجه، محل قرار گرفتن ده تا دوازده عدد تخمک است. آزاد شدن اندامهای جنسی در اثر جدا شدن دو بخش ناو از یکدیگر است که تری پینگ نامیده می شود.
علت عدم تشکیل نیام و تولید نشدن بذر و یا میزان درصد کم آن در این حالت، ضعف و نقص جوانه زدن گرده هاست. عمل باروری در صورتی انجام پذیر است که گلها از هم باز شده باشند. زنبورهای وحشی از قبیل: مگاخیل، نومیا و بومبوس عامل اصلی تری پینگ یونجه هستند.
دلیل پایین بودن دخالت کامل زنبور عسل در گرده افشانی:
الف) عمل تری پینگ بیشتر مربوط به فعالیت گرده آورهاست در حالی که اغلب زنبورهای عسل شهدآورند و فعالیت زیادتری نسبت به زنبورهای گرده آور دارند.
ب) گل یونجه نمی تواند عاملی برای جلب زنبور عسل باشد و همچنین نمی تواند میزان زیادی گرده تولید کند.
ج) عوامل طبیعی مانند گرما و رطوبت موجب جلب زنبورهای گرده آور، که یونجه های کندرشد و ظریف را بهتر از انواع گوشتی و سریع الرشد دوست دارند، می شود.
خودسترونی در یونجه می تواند علل مختلف داشته باشد: 1) نوسترونی است که به دلیل نترکیدن پرچم یا عدم قدرت باروری دانة گرده است. عقیم بودن گرده در اثر غیرمنظم بودن مرحلة میوز و یا به دلیل نقص رشد و نمو گرده هم هست. 2) ناسازگاری دانة گرده با کلالة هر گل است که موجب کاهش رشد لولة گرده و تقلیل رسوخ و نفوذ آن به تخمک می شود. 3) از بین رفتن یا عدم رشد تخم یا جنین را می توان نام برد که این امر نتیجة خودباروری است.4) انحراف گل از نظر مورفولوژی است.
گذشته از حشرات که در تری پینگ مؤثرند، گرما، باران و عوامل مکانیکی هم به خوبی
می توانند در آزاد شدن پرچم مؤثر باشند.
میزان تولید قند هر گیاه را در شدت جلب زنبور عسل مؤثر می دانند. اگر یونجه را خودگشن کنیم بذری تولید نخواهد کرد.
دو نوع نرسترونی یا مذکر عقیمی دیده شده و به آن پی برده اند: یکی نرسترونی مطلق که این حالت به دلیل عدم ترکیدن پرچمهاست، و دیگری نرسترونی ناقص که در این حالت پرچمها ترکیده می شوند.
یونجه گیاهی است که گرده افشانی آن طبیعتاً دگرگشن است.
روش دورگ گیری
جهت فراهم آوردن امکان تجزیه و تحلیل صفات وراثتی یونجه، اخته کردن یا بی اثر گذاشتن قدرت باروری پرچم لازم و ضروری است. اخته کردن را باید در زمانی انجام داد که پرچمها به طور کامل نرسیده باشند. برخی از کارشناسان، برداشتن یا قطع کردن درفش گل را بهترین راه موفقیت در اخته کردن گلهای یونجه می دانند.
گرده های گل یونجه، در شرایطی که رطوبت بیست درصد و دما بیست درجة سانتی گراد باشد، می توانند برای مدت سی روز زنده بمانند.
سیتولوژی
تعداد کروموزومهای اولیة گونه های جنس مدیکاگو،8 یا 16 (8 = n یا 16 = n)است.
تفرقة دیزومیک می تواند با تغییرات اثر ژنهای منفرد از طریق جا به جایی، وارونگی یا مکانیسم دیگر کروموزومی بیان شود. پیدایش مکرر کوادریوالنت در میوز خود نیز بیان کننده اتوتتراپلوئیدی است.
اثر خودگشنی در یونجـه
یونجه گیاهی است که طبیعتاً گرده افشانی آن غیرمستقیم است ولی با خودگشن کردن این گیاه علائم زیر در آن آشکار می شود:
الف) کاهش در خودباروری
ب) کاهش در تولید بذر
ج) کاهش قدرت رشد و نمو و محصول علوفة یونجه
روشهای به نژادی:
الف) به نژادی از طریق انتخاب
ب) به نژادی با روش سنتتیک
ج) اصلاح از طریق هتروزیس
د) به نژادی از طریق ترکیب (کنترل گرده افشانی غیرمستقیم)
هدفهای به نژادی یونجه
هدف اصلی از به نژادی یونجه، به دست آوردن رقمی است که عملکرد و علوفه سبز و علوفة خشک آن بالا و همچنین میزان زیادتری پروتئین داشته باشد.
فرم رشد
فرم رشد یونجه متفاوت است. تیپ های بلند، متراکم و راست، معمولاً نسبت به سایر
تیپ های یونجه محصول بیشتری تولید می کنند.
پنجه زدن
یونجه، مانند غلات از محل طوقه یا تاج ریشه تولید انشعابات شاخه ای می کند که می توان همان اصطلاح پنجه زدن و یا شاخه دهی را به آن اطلاق کرد.
یکی از خصوصیات دیگر یونجه، تشکیل ساقه های خزنده زیرزمینی و روی زمینی است.
پنجه زدن طوقه، یکی از عوامل مهم تشکیل دهندة محصول یونجه به شمار می رود.
نسبت بین ساقه و برگ
نسبت بین ساقه و برگ یونجه یکی از عوامل مهم سنجش به نژادی این گیاه است. هدف اصلی به نژادی یونجه در این خواهد بود که سعی شود ارقامی با عملکرد زیاد و در عین حال با نسبت زیادتر برگ به ساقه تولید شود و یا این ارقام از انتخاب گیاهانی با برگهای زیادتر و بزرگتر به دست آید.
گل آذین
تعداد گل آذین یونجه، مانند میزان محصول سبز آن، تابع پنجه زدن یا پنجه دهی و تعداد ساقه های جانبی ان است. گیاهانی با گل دهی زیاد که دارای خوشه های خوب به گل نشسته باشند، بیشترین میزان محصول بذر را تولید خواهند کرد.
ریشه دهی
ریشة یونجه، اغلب شامل یک قسمت راست و عمیق و یک قسمت انشعابات جانبی آن است.
تشکیل ریشة خزنـده
یونجه قادر است در عمق 10 تا 20 سانتی متری سطح زمین ریشه های خزندة زیرزمینی تشکیل دهد که متعاقباً از آنها ساقه های هوایی تولید می شود. تشکیل ریشه های خزنده حداقل تابع 3 ژن است. فرم های یونجه با ریشة خزنده این توانایی را دارند که همیشه از ناحیة ریشه ساقه جدیدی تولید کنند. برای چرای دام مناسب اند و لگدمال شدن را بهتر از یونجه های فرم معمولی تحمل می کنند.
مقاومت به سرمای زمستان
گیاهان مقاوم به سرما را می توان با قرار دادن آنها به مدت 8 تا 24 ساعت در دمای 20 درجة سانتی گراد زیر صفر انتخاب کرد. ارقامی که دارای انشعابات ریشه هستند نسبت به ارقامی که دارای ریشه های راست و بدون انشعاب هستند مقاومت بیشتری نسبت به سرما نشان می دهند. تیپ یونجه هایی با سیستم ریشة خزنده، مقاومت زیادتری نسبت به سرمای زمستان دارند.
مقاومت در برابر قدرت اسیدی خاک
حد مطلوب pH خاک برای یونجه، 5/6 است. کشت یونجه در چنین خاکهایی باعث حاصلخیزی و بهبود ساختمان آنها می شود.
مقاومت به خشکی
حداقل 3 عامل مهم را در مورد مقاومت یونجه به خشکی می توان ذکر کرد:
الف) قدرتی که گیاه می تواند داشته باشد تا آب موجود و در دسترس را از خاک جذب کند.
ب) قدرتی که گیاه می تواند داشته باشد تا طول مدت خشکی را بدون خطر بگذراند.
ج) میزان مصرف آب به ازای تولید یک واحد مادة خشک.
مقاومت به شوری
یونجه نسبت به خاکهای شور و قلیایی سازش بیشتری دارد ولی حساسیت آن در برابر نمک، در اوایل رشد و هنگام جوانه زدن، تا حدودی زیاد است. دوام یونجه های مناطق با خاکهای لب شور و آهکی بیشتر از دوام آنها در مناطق با خاکهای اسیدی است.
طولانی تر شدن عمر یونجه
عوامل تعیین کنندة دوام و طول عمر یونجه، عوامل اندوژن (داخلی) هستند.
ترکیبات شیمیایی گیاهان علوفه ای
دیوارة سلول ها و موادی که آنها را به یکدیگر متصل می کند، و به طور کلی به نام «ترکیبات ساختمانی» نامیده می شود شامل سلولز، لیگنین، پکتین، و همی سلولز است.
مجموع جزءِ الیاف خام و جزءِ عصاره عاری از ازت، نشان دهنده مقدار کل مواد قندی گیاه است.
رطوبت
رطوبت را به صورت تفاضل وزن نمونة آزمایشی قبل و بعد از خشک شدن در اجاق که دمای آن کمی بالاتر از دمای آب جوش است گزارش می کنند.
پروتئین خام
روش AOACبرای تعیین مقدار ازت آلبومینوئیدی، راهی است که برای به دست آوردن مقدار پروتئین های حقیقی جسم اختیار می کنند.
چربی خام
عصارة اتری، یا مواد استخراج شده همراه با اتر، شامل ترکیبات مختلف قابل حل در چربی است.
الیاف خام
واژه الیاف خام به باقیماندة غیرقابل حل گیاه که در اثر استخراج مداوم به وسیلة محلول قلیایی جوشان و اسید رقیق به دست می آید، اطلاق می شود. الیاف خام گیاه معمولاً شامل: 1) تمام سلولز موجود در گیاه؛ 2) همی سلولز در مقادیر متفاوت؛ و 3) مقدار کم، ولی نسبتاً متغیر لیگنین است.
خاکستر
خاکستر عبارت از مواد معدنی موجود در گیاه است که پس از سوزانیدن در 600 درجه سانتی گراد، از آن باقی می ماند.
عصارة عاری از ازت
تفاوت بین وزن اولیة نمونة گیاهی و مجموع وزن آب موجود در گیاه، عصارة اتری، پروتئین خام، الیاف خام و خاکستر، عبارت از عصارة عاری از ازت است.
اجزای ترکیبی حاوی ازت
ازت آمینی، نشان دهنده نسبت ازت قابل حل در آب است که به شکل اسیدهای آمینه آزاد، پروتئین های قابل حل و پپتیدهاست. نیترات و آمونیاک نشان دهندة ازت معدنی هستند.
پروتئین
قسمت عمدة پروتئین در گیاه یونجه در ناحیة برگها به وجود می آید. پروتئین مورد نظر شامل بسیاری از آنزیم ها، مانند کاتالاز، پلی فنول اکسیداز، فسفریلاز، سیتوکرم اکسیداز و سایر آنزیم ها می شود.
ازت غیر پروتئینی
شامل پورین ها، پیریمیدین ها و الکالوئیدها هست.مهمترین آمیدها و اسید آمینه های آزاد، آسپاراژین و اسید آسپاریک، اسید گاما ـ آمینو ـ بوتیریک، آلانین، و سرین هستند.
ازت آمیدی و ازت اسید آمینه
آسپاراژین شامل یک سوم جزء ازت آمیدی است. اسید هیدروکسی آسپارتیک و هیدروکسی لیزین در بافت ریشة یونجه یافت شده اند. حداکثر مقدار هر اسید آمینه در جوان ترین مرحلة رشد گیاه و حداقل مقدار آنها در گیاه کاملاً رشد کردة بالغ است.
آلکالوئیدها و«اجزای بتائین»
یونجه حاوی 785/0درصد استاکیدرین، 063/0 درصد کولین، 0069/0 درصد تری متیل آمین، و 0052/0 درصد بتائین است. مراحل مختلف تولید استاکیدرین در گیاه یونجه به قرار زیر است:
اورنیتین 
پرولین اسید هیگریک استاکیدرین
پورین ها و پیریمیدین ها
عواملی که باعث افزایش رشد باسیلوس سوبتیلس می شدند عبارت بودند از: پورین ها، آدنین، گوانین، گزانتین و هیپوگزانتین. سه ماده ای که به فراوانی در مایع حاصل از له کردن یونجه وجود دارند عبارت اند از: آدنین،17/0 درصد؛ آدنوزین، 25/0 درصد؛ و گوانوزین، 36/0 درصد.
نیترات ها
یونجة جوان بهاره دارای 18/0 درصد نیترات است که به تدریج مقدار آن هنگامی که نیام بذرها هنوز سبز هستند به 12/0 درصد کاهش می یابد.
چربیها
مقدار کل چربی یونجه، برابر 2/5 درصد از وزن خشک گیاه گزارش شده است. مقدار نسبی اجزای متشکله چربی موجود در این جزء چربی خام یونجه عبارت است از: اسیدهای چرب، 11 درصد؛ الاکتولیپیدها، 10 درصد؛ مونوگالاکتولیپیدها، 16 درصد؛ فسفولیپیدها، 8 درصد؛ چربی خنثی، 44 درصد؛ و سایر مواد، 21 درصد.
اسیدهای چرب و تری گلیسیریدها
در کلروپلاست ها، بیشترین مقدار اسیدها مربوط به اسیدهای لینولنیک، لینولئیک و پالمیتیک است.
گالاکتولیپیدها
در یونجة تازه، مقدار دی گالاکتولیپیدها برابر10 درصد است و مونوگالاکتولیپیدها 16 درصد جزء چربی خام را تشکیل می دهد. مهمترین گلیسیریدهای یونجة خشک شده، شامل مخلوطی از مونوودی گالاکتولیپید است.
فسفولیپیدها
یونجة خوب، معمولاً در هر گرم دارای 38/1 تا98/1 میلی گرم کولین است.
سولفولیپیدها
این جسم، به آسانی عامل آسیل خود را از دست می دهد و بدل به 6- سولفو ـ آلفا ـ د ـ کینوپیرانوزیل (1-1) ـ گلیسرول می شود. این جسم، یک اسید سولفونیک مشابه چربی مهم کلروپلاست، بتا ـ د ـ گالاکتوزیل ـ دی گلیسرید است. این جسم حاوی مقادیر مساوی از اسیدهای پالمیتیک و لینولنیک است.
مومهای سطح خارجی برگها
موم، عامل حفظ و تعادل آب درون گیاه است. باعث کاهش آسیب با سلول های برگ و نیز جلوگیری از گزند قارچها و حشرات می شود. دو ترکیب کتونی از موم یونجه عبارت اند از: میریستون، با فرمول (C13H27)2CO و آلفالفون، با فرمول C12H42O.
استرول های گیاهی
یکی از فراوان ترین استرول های گیاهی، بتاسیتوسترول است. استرول های خام حاصل از روغن بذر یونجة هاردیگان، شامل 23 درصد آلفا ـ ، 39 درصد بتا ـ، و 6 درصد گاما ـ اسپیناسترول است.
تری ترپن ها
بتا آمیرین را توانسته اند از برگ و بذذر یونجة رقم هاردیگان جدا کنند.
الکل کارنوبیل
الکل کارنوبیل، به فرمول C24H50O الکلی است از نوع اول که به اسید کارنوبیک، C24H48O اکسیده می شود. این اسید به صورت یک استر به عنوان بخشی از اجزاء سازنده موم کارنوبا وجود دارد.
ویتامین «K»
کمبود ویتامین K در حیوانات عالی، سبب جلوگیری از لخته شدن خون می شود. از نظر شیمیایی، ویتامین K1 عبارت از 2- متیل – 3- فیتیل-1، 4- نفتوکینون است.
کاروتن
جزء کاروتن خالص شدة حاصل از یونجه را می توان تماماً مخلوطی از ترانس ـ بتا ـ کاروتن دانست که جزء کمی از آن سیس ـ ایزومر است.
گزانتوفیل ها
پنج نوع گزانتوفیل، 99 درصد کل گزانتوفیل یونجه تازه را تشکیل می دهد که عبارت اند از: لوتئین، 40 درصد؛ ویولاگزانتین، 34 درصد؛ نئوگزانتین، 19 درصد؛ کریپتوگزانتین، 4 درصد؛ و بالاخره زآگزانتین، 2 درصد.
کلروفیل
کلروفیل به عنوان یک رنگدانه مهم در عمل فتوسنتز سبب تبدیل انرژی نورانی به انرژی شیمیایی می شود. کلروفیل، یک پورفیرین منیزیم دار همراه با یک زنجیر فیتیل است که در انحلال پذیری تمامی مولکول چربی شرکت دارد.
اوبیکینون یا کوآنزیم Q
در واکنشهای تنفسی وظیفه ای به عهده دارند.اوبیکینون ها سبب تجدید فعالیت سیتوکرم Cرداکتاز و تجدید فعالیت سوکسین اکسیداز در سیستم های غیرفعال می شوند. کوآنزیم Q10 در میتوکندری ها جمع می شود و به نظر می رسد که در انتقال الکترون دخالت دارد.
هگزانال و هگزانول
ترانس – 2- هگزانال همراه با 3- هگزانال ها و 3-هگزانول ها، از مهمترین مواد موجود در گیاهان علوفه ای هستند که طعم علفی مربوط به آنهاست.
کربوهیدرات ها
قندها: گلوکز و فروکتوز، معمولاً «قندهای کاهندة آزاد» و همراه با ساکاروز «کل قند گیاه» را تشکیل می دهند.
نشاسته: نشاسته، پلی مری از گلوکز است که از اتصال واحدهای د ـ گلیکوپیرانوز در پیوند آلفا 1-4 تشکیل شده است. نشاسته به دو صورت آمیلوز و آمیلوپکتین وجود دارد. آمیلوز، یک مولکول خطی است. آمیلوپکتین مولکولی بسیار شاخه دار است که قسمت اعظم نشاستة موجود در برگ یونجه آمیلوپکتین است.
پنتوزان ها: پنتوزان ها پلی مر قندهای پنتوز، مانند زایلان و آرایان، هستند. این مواد در غشای سلول ها همراه با ترکیبات پکتیکی و به عنوان جزئی از همه سلولز ها یافت می شوند.
پکتین ها: واژه پکتین ها به اسیدهای پکتیک، پکتین، و پروتوپکتین اطلاق می شود.
پکتین ها، موادی هستند با وزن مولکولی زیاد و اغلب در جدار سلول های گیاهی وجود دارند. بعضی از قندهایی که ممکن است همراه آنها باشند عبارت اند از: د ـ گالاکتال و ال ـ آرابان.
همی سلولز: همی سلولزها مواد پیچیده و غیریکنواختی از دسته قندها هستند که وابسته به لیگنین و سلولز دیوارة سلول های گیاهی و پلی مرهایی از هگزوزها، پنتوزها و اسیدهای اورونیک هستند. همی سلولز یونجه مخلوط پیچیده ای است از گزیلان که دارای زنجیرهای کناری گالاکتوز، گلوکز، رامنوز و گالاکتورونیک اسید، همراه با زنجیر اصلی آرابینوز و 4- 5 متیل ـ د ـ گلوکورونیک اسید است.
سلولز: سلولز، پلی مری از گلوکز است که از اتصال واحدهای د ـ گلوکوپیرانوز به وسیلة پیوند بتا ـ 1-4 تشکیل شده است. هر چه که جدار سلول ها ضخیم تر شود مقدار آن افزایش می یابد. مقدار سلولز موجود در یونجة کشت شده در مزرعه، بین 18 تا 36 درصد متغیر است که بستگی به درجة رشد گیاه دارد.
ویتامین های قابل حل در آب:
تیامین ـ ریبوفلاوین ـ اسید پانتوتنیک ـ نیاسین ـ پیریدوکسین ـ کولین ـ پرولین بتائین ـ اسید فولیک.
ترکیبات فنولی
لیگنین: جزء ترکیبات آروماتیک گیاهی بسیار پلی مریک و منشأ لیگنین از الکل کونیفریل است.
تانن: شیمی مواد تاننی بسیار پیچیده و نامتجانس است.
کومسترول و سایر کومستان ها
کومسترول ماده ای است از گروه ترکیبات بنزوفوروکومارین که دارای خاصیت استروژنی است. کومسترول عبارت است از 7، 12 دی هیدروکسی کومستان. تمرکز کومسترول در یونجه، به علت ابتلا به بیماری های برگی است.
فلاون ها و ایزوفلاون ها
سه نوع فلاون جدا شده از یونجه عبارتند از: 1) 7-'4- دی هیدروکسی فلاون؛ 2) '3، '4، 7- تری هیدروکسی فلاون؛ و 3)تریسین .
چهار نوع ایزوفلاون مشخص شده در یونجه عبارت اند از: 1) دایدزئین؛ 2) فورمونونتین؛
3) جنیستئین؛ و 4) بیوکانین.
آنتوسیانین ها و آنتوسیانیدین ها
یکی از محققان توانست آنتوسیانین ها را به صورت مشتقات سه آگلیکون، یعنی: دلفینیدین، پنونیدین و مالویدین، مشخص کند.
مواد آلرژنیک
دو مادة آلی ماکرومولکول می توانند واکنشهای آلرژیک را در افراد مبتلا به آسم برونشیک و تب یونجه ای ایجاد کنند.
ساپونین ها
ساپونین های موجود در یونجه از طبقة ساپونین های تریترپنوئیدی است. ساپونین ها در برگ، ریشه، و ساقة یونجه وجود دارند.
اسیـدهای آلی
اسیدهای آلی موجود در یونجه: اسید ال ـ مالیک، اسید مالونیک، اسید سیتریک، و اسید سوکسنیک، اسید اکسالیک، اسید آلفا ـ کتوگلوتاریک، اسید فوماریک، اسید گلیسریک، اسید پیرولیدون کاربوکسیلیک، اسید شیکیمیک، و اسید کینیک.
در برگهای یونجة دچار کمبود فسفر، مقدار آسپاراژین، آرژینین، و گلوتامین آن بیشتر از حد معمول است در حالی که مقدار اسید گلوتامیک آن در سطح خیلی کمتری قرار دارد.
پتاسیم: حد پایین پتاسیم در یونجه برای به دست آوردن حداکثر محصول، تقریباً برابر 2 تا 2/2 درصد است.
کلسیم: برگچه های بوتة یونجه در مرحلة اول گل دادن و در هوای خنک، 11/3 درصد و بوته ای که در ناحیة گرم رشد کرده است 24/2 درصد کلسیم دارد.
منیزیم: افزودن کودهای پتاسیم دار، معمولاً سبب کاهش مقدار قابل ملاحظة منیزیم در گیاهان علوفه ای می شود.
گوگرد: مقدار گوگرد در گیاهان علوفه ای و در شرایط عادی کشاورزی، از 2/0 تا 45/0 درصد متغیر است. گوگرد در گیاه به صورت سولفاتهای معدنی و ترکیبات آلی وجود دارد.
مس: مقدار مس بیش از 5 قسمت در میلیون نتیجة خوب می دهد، مقدار4 تا 5 قسمت در میلیون حداقل مقدار مورد نیاز و کمتر از 4 قسمت در میلیون نشانة کمبود این عنصر است.
کبالت: در اثر آلودگی خاک، مقدار آن ممکن است فوق العاده افزایش یابد. وجود کبالت برای گیاهان عالی ضروری نیست.
مولیبدن: یونجه ای که مقدار مولیبدن آن 10 قسمت در میلیون بود سبب ایجاد بیماری به نام «ترتنس» در حیوانات شد که علائم آن اسهال روده ای، لاغری و تغییر رنگ پوست است.
روی: حداکثر تولید محصول زمانی به دست می آید که مقدار روی در برگهای یونجه بیشتر از 6 قسمت در میلیون باشد.
سلنیم: وجود این عنصر برای حیوانات مهم است چون مقدار بسیار کم آن در رژیم غذایی حیوانات سبب ضعیف شدن عضلات می شود و مقدار زیاد آن یک نوع کوری به نام بلاینئد استاگرز یا بیماری آلکالی ایجاد می کند.
آهن: کمبود آهن، معمولاً به دلیل ترکیبات غیرقابل حل اکسید آهن و فسفات آهن است.
بور: کمبود بور در گیاه یونجه، بیشتر در خاکهای اسیدی و شنی و همچنین در نقاط مرطوب، به دلیل آبشویی این عنصر، دیده می شود.
استرونسیم: افزایش مقدار پتاسیم و کلسیم در خاک سبب کم شدن مقدار استرونسیم رادیواکتیو در گیاه می شود.
سدیم: به کار بردن کودهای پتاسیم دار سبب می شود مقدار سدیم موجود در یونجه به طور قابل ملاحظه ای کاهش یابد.
فلوئور: لاولاس و همکارانش در ناحیه ای که مقدار فلوئور موجود در اتمسفر آن زیاد بود بوته هایی از یونجه را جمع آوری و ملاحظه کردند که فلوئور به صورت فلوئور و سیترات و فلوئور و استات به ترتیب با غلظتهای 896 و 179قسمت در میلیون در برگ یونجه وجود دارد.
عوامل کی لیت ساز: می توانند فلزات کمیاب را که به صورت غیرقابل حل هستند، از خاک خارج کنند.
چگونگی تثبیت ازت در یونجـه
گیاه یونجه، را میخ سبز یا طلای سبز نیز می شناسند.
نژاد باکتری یونجـه
باکتری نژاد یونجه «ریزوبیوم ملیلوتی» است که فقط یونجه، شاه افسر، شنبلیله و سایر
گونه های جنس یونجه را می تواند آغشته کند و در تشکیل غده های ذخیره کنندة ازت کاملاً مؤثر باشد. این باکتری به تیرة ریزوبیاسه تعلق دارند. نسبت به اسیدی بودن شرایط محیط رشد بسیار حساس است. توانایی نژادهای باکتری ریزوبیوم را در تولید و تشکیل غده خاصیت آلودن یا آغشته کردن، و ظرفیت تثبیت ازت را سودمندی یا مؤثر بودن آنها می گویند.
چگونگی ورود باکتری در ریشه و تشکیل گره
باکتری از طریق تارهای ریشه وارد آن می شود.ریشه تغییر شکل می دهد و موجدار
می گردد. پس از آلودگی یا عفونت، تکامل یک غده یا گره بستگی به عوامل بسیاری دارد.در طول مدت رسیدن گره یا غده ها، میزبان و باکتری با یکدیگر به طور مسالمت آمیز در یک حالت تعادل نسبی همزیستی می کنند.
هموگلوبین، محدود به آن دسته از سلول های غده یا گرهی است که حاوی ریزوبیوم بوده و ازت را تثبیت می کنند.
آغشته کردن بذر یونجه
آغشته کردن بذر یونجه یا خاک با باکتری را تلقیح نیز می گویند. گرد یا پودر باکتری معمول ترین فرم عرضه باکتری است.
از روشهای دیگر تلقیح بذر با باکتری عبارت اند از: روش آب پاشی، روش تعلیق باکتری در آب، و روش مالیدن باکتری به بذر.
مرگ و میر باکتری ها
برای کاهش میزان مرگ و میر باکتری و به منظور دوام بیشتر باکتری بر روی بذر، لازم است که بذر یونجه یا بذر سایر گیاهان پروانه آسا را با بعضی مواد مخلوط کرد. باید بلافاصله بذر آغشته شده به باکتری را کاشت و یا آن را در خاک دفن کرد.
باکتری ها و شرایط محیطی خاک
در خاکهای اسیدی، باکتری نژاد یونجه را می توان همراه محلول غذایی مخصوص با بذر آغشته کرد و سپس بذرها را در کربنات کلسیم یا سنگ آهک پودر شده غلتانید تا آن که پوششی از ترکیبات آهکی روی بذرها را به طور کامل فرا گیرد.
گروههای باکتری گیاهان پروانه آسا
تشکیل گرههای ذخیره کننده ازت در روی گیاهان پروانه آسا بستگی به وجود نژاد باکتری مناسب هر گونه از گیاهان مذکور دارد. باکتری ها را بر اساس تأثیری که دارند به گروههای مختلف طبقه بندی کرده اند:
باکتری گروه یونجه ـ باکتری گروه شبدر ـ باکتری گروه نخود و ماشک ـ باکتری گروه لوبیا چشم بلبلی ـ باکتری گروه لوبیا ـ باکتری گروه لوپن یا لوبیاگرگی ـ باکتری گروه سویا.
نفخ در نشخوارکننـدگان
علت اصلی نفخ در نشخوارکنندگان، انبساط دو قسمت اول معده در نتیجة تولید گاز است؛ و بخش اعظم گاز تولید شده نیز نتیجة فعالیتهای میکروبی است. نفخ در اثر چرا، در مزارعی دیده می شود که از نظر پوشش گیاهی بسیار عالی و مرغوب باشد.
مقدار گازی که در اثر آروغ زدن از بین می رود بیشتر از مقدار گازی است که در شرایط مناسب تخمیر تولید می شود. عوامل حیوانی و عوامل گیاهی هر دو در تولبید نفخ دخالت دارند. تصور می شود قسمت اعظم گازهای تولید شده در اثر آروغ زدن مکرر از بین برود.
عوامل گیاهی
بعضی از گیاهان، مخصوصاً گیاهان تیرة پروانه آسا، که به صورت تازه (در چراگاهها) یا حتی خشک مصرف می شوند بیش از سایر گیاهان در به وجود آمدن نفخ دخالت دارند.
اسید سیانیدریک: اسید سیانیدریک (HCH)یکی از عوامل شناخته شده در تولید نفخ در دامهاست.
فلاون ها: در عصارة گیاهان پروانه آساها در بین مواد زیادی که از تجزیة عصاره گیاهان مذکور به دست آمده 3،4،5 تری هیدروکسی ـ 7 ـ متوکسی فلاون است.
کورستین: کورستین (C15H10O7) با تزریق مقدار زیادی از آن به گوسفند، علامتی از نفخ مشاهده نشده است.
ساپونین ها: عامل تولید نفخ. ساپونین به طور طبیعی منجر به تولید گلوکزید در گیاه، با خصوصیتی شبیه صابون، می شود و خاصیت مسموم کنندگی دارد.به طور کلی سطح انبساط و بازده فیزیولوژیکی ساپونین از شاخصهای اصلی تولید نفخ به شمار می رود.
محل رویدادهایی که باعث آروغ زدن می شود
دیوارة شکمبه در اثر گاز کشیده شده انبساط می یابد و منجر به تحریک در آروغ زدن
می شود؛ جنبشهای تولید شده، از راه اعصاب تحریک کننده به مغز می رسد و منجر به تولید آروغ می شود. گازهای اصلی آروغ، دی اکسید کربن (CO2) و متان (CH4)است. پس از این دو گاز، ازت، هیدروژن سولفید، اکسیژن، و هیدروژن نیز یافت می شود. دربارة مرکز عصبی کنترل کنندة آروغ هنوز مطلبی نگاشته نشده است.
عواملی که از بروز نفخ جلوگیری می کنند
عوامل ضد کف کردن ـ خوراندن روغن نباتی یا حیوانی ـ تعلیف دام با علوفة خشک پیش از چرا ـ تناوب در چرای دامها با گیاهان پروانه آسا و غیر پروانه آسا ـ چرای نواری یا محدود ـ تعلیف با علوفة سبز ـ چرای مداوم در شب و روز ـ تولید چراگاه مخلوط که مانع نفخ دام
می شود ـ تعادل حاصلخیزی خاک ـ تناوب چند ساعته در چرا ـ آنتی بیوتیک ها.
کیفیت علوفة خشک
علوفه خشک از خشک شدن یا رطوبت گیری گیاهان علوفه ای سبز به دست می آید.
ارزش نسبی علوفة خشک به عنوان یک منبع غذایی مختلف برای احشام:
الف) علوفة خشک حاوی 40 تا 70 درصد هیدروکربورهای کمپلکس، است که برای هضم نیاز به تخمیر به وسیلة باکتری دارد.
ب) برای تأمین انرژی در حیواناتی که دستگاه گوارشی ساده دارند، تغذیة آنها باید طوری باشد که آنزیم مترشح از بدنشان بتواند مواد غذایی را هضم کند.
ج) غذای احشام غیرنشخوارکننده ای که دستگاه گوارش ساده دارند باید محتوی
ویتامین های B کمپلکس و Kباشد، در حالی که احشام نشخوارکننده احتیاجی به ویتامین در جیرة غذایی ندارند چون این ویتامین ها در معدة آنها به وجود می آید.
عوامل مؤثر در کیفیت علوفة خشک
مهمترین عوامل مؤثر بر کیفیت علوفة خشک عبارت اند از:
الف) مرحلة رشد و نمو گیاهی، در فصلی که منجر به برداشت گیاهان علوفه ای می شود.
ب) مرحلة برداشت گیاه علوفه ای و این که علوفة به دست آمده از چین اول است یا از چینهای بعدی.
ج) محتویات برگهای گیاه علوفه ای.
د) میزان خسارتی که گیاه علوفه ای برداشت شده، در اثر عوامل آب و هوایی یا هنگام نقل و انتقال متحمل می شود.
هـ) روشی که گیاه علوفه ای مطابق آن روش به مصرف تغذیه می رسد.
و) گونه یا نوع گیاه علوفه ای.
تاریخ برداشت اولین چین گیاه علوفه ای را به عنوان مهمترین عامل مؤثر پذیرش علوفه یاد می کنند.
مهمترین عامل مؤثر در مصرف علوفة خشک حبه ای یا پلت مربوط به قطعات بسیار ریز موجود در آن است، که می توان میزان مصرف بیشتر را با نم کردن علوفة حبه ای یا آردی افزایش داد. پس، آشکار است که عامل اصلی در افزایش میزان مصرف علوفه، قطعات ریز علوفه است که سرعت هضم و حرکت زوائد حاصل از هضم را در روده و معدة حیوان افزایش می دهد.
انرژی متمرکز در خوراکهای دامی شامل کل مواد قابل هضم، مواد خشک قابل هضم، و انرژی قابل هضم است. مواد خشک قابل هضم و انرژیِ قابل هضم عبارت اند از اختلاف بین مقدار غذای مصرف شده و مقدار مدفوع حیوان به ترتیب از نظر مواد خشک و کالری، کل مواد قابل هضم که از اختلاف بین مقدار غذای مصرف شده و میزان مواد دفع شده، به دست می آید.
درصد مواد خشک قابل هضم (y) را می توان دقیقاً از تاریخ برداشت با توجه به تعداد روزهای بعد از 10 اردیبهشت ماه (x) با استفاده از معادلة زیر پیش بینی کرد:
x48/0– 85 = x
ثابت شده که تأثیر گونه، رقم و نژاد گیاه علوفه ای بر رابطة بین تاریخ برداشت و مقدار مواد خشک قابل هضم، بسیار اندک است.
درصد مواد خشک قابل هضم (y) با میزان درصد برگ x در چین اول علوفة خشک حاصل از مخلوط گیاهان پروانه آسا و گندمیان با معادلة
8/40× x4/0 = y
ارتباط دارد.
مواد قابل هضم موجود در علوفة خشک، مانند میزان مصرف آن، چندان تحت تأثیر روش خشک کردن قرار نمی گیرد. اختلافی در قابلیت هضم علوفة خشک یک گیاه به صورت بلند خرد شده و یا باز، که همزان برداشت و در یک شرایط خشک شده باشد، در تغذیه احشام ندارد. قابلیت هضم علوفة خشک تنها، مصرف میزان بالقوه ارزش غذایی در واحد وزن علوفه خشک است، و علت کاربرد این معیار آن است که خروجی حیوان به صورت مدفوع به راحتی قابل اندازه گیری است.
پروتئین
میزان پروتئین خام موجود در علوفه به عوامل زیر بستگی دارد:
الف) گونه های مختلف علوفه؛
ب) تاریخ برداشت یا مرحلة رشد در زمان برداشت علوفه؛
ج) میزان کود شیمیایی ازت دار به کار رفته در مورد گیاهان تیرة گندمیان؛
د) میزان و محتوای برگ.
پروتئین موجود در جیرة غذایی نشخوارکنندگان به نام پروتئین قابل هظم ظاهری خوانده می شود. یک رابطة بسیار مهم بین درصد پروتئین خام (x) و مقدار پروتئین قابل هضم ظاهری (y)موجود در علوفة خشک وجود دارد به این ترتیب که:
48/3- x92/0 = y
شکل ظاهری یا فیزیکی علوفة مورد مصرف تأثیر مهمی بر روی فراورده های دامی دارد، میزان حساسیت گوسفندهای پرواری و گاوهای پرواری و رشد گاوهای شیری نسبت به این عامل بسیار روشن است.
بین انرژی ورودی و خروجی حیوان که وابسته به نوع مواد غذایی مصرف شده باشد رابطة خاصی وجود دارد.اصل کاهش مواد بازگشتی به صورت تبدیل مقدار شیر حاصل به انرژی موجود در نوع جیره مخلوط غلات و گیاهان علوفه ای عمل می کند. با افزایش انرژی ورودی از طریق تغذیه از علوفه ای با کیفیت بهتر، کاهش خروجی حیوان در مقایسه با حالتی که تغذیه همراه با غذای متراکم باشد، بسیار کمتر است.
نکاتی در مورد برداشت گیاهان علوفه ای در ارتباط با کیفیت علوفه خشک
الف) علوفة خشک محصولی است که وزن و حجم زیادی دارد.
ب) کیفیت گیاهان علوفه ای جهت تعلیف، که یک عامل مهم خوشخوراکی به حساب
می آید، هنگام خشک کردن به سادگی پایین می آید.
ج) گیاهان علوفه ای، در موقع برداشت (در مرحلة رسیدن) حاوی رطوبت زیادی است.
د) مدت زمانی که گیاهان علوفه ای بهترین تاریخ رسیدن را جهت برداشت نشان می دهند، نسبتاً کوتاه است.
علف چینها یا علف برهای تراکتوری که قابل نصب روی تراکتور هستند؛ انواع ثابت، نیمه ثابت، کششی یا تریلی آنها ممکن است ساخته شوند.
علف جمع کن های دمپی دارای نرده هایی است که علوفه را جمع آوری می کند.
دستگاهی که هر دو کار را توأم انجام می دهد و می تواند علوفه را نیز ردیف کند. این دستگاه به نام دستگاه برداشت علوفه «طوقه ای»شناخته شده است.
عدلهایی که کمتر متراکم هستند معمولاً محتوی رطوبت بیشتری هستند. عدل بندی بر دو نوع است: عدلهای مستطیلی شکل و عدلهای کروی شکل.
خرد کردن علوفه روش دیگری جهت جمع آوری علوفه برداشت شده است. منظور اصلی از خرد کردن علوفه، کاهش اندازه گیاه تا آن حد است که با جریان هوا قابل حمل و نقل باشد.
آفات مهم یونجـه
(sminthurus viridis L. (Collembola: Sminthuridae)
این حشره از بی بالان بوده، همه چیز خوار، احتیاج به محیط مرطوب و آرام دارد. در زیر گیاهانی نظیر یونجه و شبدر، به سر می برد.
اندام شناسی: حشره ای است به رنگ سبز متمایل به قهوه ای که طول آن تا 5/2 میلی متر می رسد. این حشره، دارای عضوی به نام فورکا است که روی حلقه چهارم شکم قرار دارد و توسط آن می تواند به مسافت یک تا دو سانتی متر بجهد.این حشره فقط از نسج بین دو اپیدرم فوقانی و تحتانی تغذیه می کند. علائم خسارت این حشره روی برگها، بیشتر بین رگبرگها دیده می شود.
مبارزه: باید محصول را برداشت و آن را کف بر کرد.
ملخها
از راسته راست بالان، متعلق به خانواده آکریدیده، یک ملخ ماده قادر است در مدت از 8 تا 25 کپسول محتوی تخم تولید کند.
مبارزه: می توان از یکی از سموم فسفره به نسبت یک در هزار و یا از طعمه مسموم استفاده کرد.
شتة سیاه یونجه
اندام شناسی: شتة بی بال، حشره ای است حجیم و بزرگ و تخم مرغی شکل که طول آن به 5/2 میلی متر می رسد.
مبارزه: برای مبارزه با آن از سولفات نیکوتین و یا سایر مواد شیمیایی نظیر تیودان، سوپراکسید و غیره استفاده می شود.
(Meyoura viciae Kalt. (Homoptera: Aphididae)
اندام شناسی: این نوع شته، بی بال و گلابی شکل است، 5/3 تا 4میلی متر طول دارد. سینه و شکم سبزرنگ و سرِ آن سبز مایل به زرد است.
مبارزه: می توان از امولسیون تیودان 35 درصد به نسبت نیم لیتر خالص در 1000 لیتر آب برای سطح یک هکتار استفاده کرد. در صورت آلودگی شدید، باید از امولسیون سوپراسید 40 درصد به نسبت یک لیتر مادة خالص در هکتار استفاده شود.
Epicauta vittata Fabricius (Coleoptera: Meloidae)
اندام شناسی: حشرات دراز اندامی هستند که به طول 5/1 تا 5/2سانتی متر می رسند.
مبارزه: به دلیل مفید بودنشان در حالت لاروی، مبارزه شیمیایی علیه آنها توصیه نمی شود ولی در صورت حملات شدید می توان با وسایل مکانیکی حشرات کامل را جمع آوری کرده و آنها را از بین برد.
سرخرطومی برگ یونجـه
اندام شناسی: حشره ای است به طول 5 تا 6 و به عرض 5/3 میلی متر.
دشمنان طبیعی این آفت، برخی انگل و بعضی شکارچی هستند. از مهمترین و فعال ترین انگلهای این آفت که متعلق به خانوادة Ichneumonidae است، زنبوری به نام Bathyplectes curculionisاست. گونة دیگر، به نام B.corsinaاست. از خانوادة Mymaridae، زنبور جنس Pattasson از خانوادة Pteromalidae، جنس Dibracoides است که شفیرة آن را مورد حمله قرار می دهد.
از شکارچی های مهم این آفت، کفش دوزک هفت نقطه ای Coccinella septempunctata است.
الف) مبارزة زراعی: می توان چین اول یونجه را جلو انداخت.
ب) مبارزة شیمیایی: بهترین موقع مبارزه با این آفت در اوایل بهار و هنگامی است که حشرات کامل از پناهگاههای زمستانی خارج شده اند. امولسیونهای سوپراسید 40 درصد به نسبت 800 گرم مادة خالص در هکتار و تیودان 35 درصد به نسبت700 گرم مادة خالص در هکتار بهترین اثر را داشتند.
سرخرطومیهای جنس سیتونا
حشرات کوچکی هستند با بدنی کشیده که رنگ آنها اغلب خاکستری تیره است. مهمترین گونه هایی که در دنیا خسارتهای زیاد تولید می کنند عبارت اند از:
Sitona lineatus L.,S.sulciforns Thum
سرخرطومیهای ریشة یونجـه
دو گونة S.puncticollis وS.callosus که به طور مخلوط با یکدیگر هستند و در مزارع یونجه خسارتهای شدید وارد می کنند.
اندام شناسی: طول این سرخرطومیها 5 تا 7 میلی متر بوده و بیضی شکل و باریک به نظر می رسند.
طرز تغذیه: خسارت حشرات کامل بر روی برگها به صورت دوایری است که در اطراف برگها دیده می شود. هر قدر عمر مزارع یونجه بیشتر باشد شدت آلودگی زیادتر و در نتیجه
بوته های این مزارع کم پشت تر و کوتاهتر و تعداد ساقه های آن بسیار اندک است.
مبارزه: یکی از راههای مبارزه ضد عفونی کردن خاک است که کاری بسیار دشوار بوده و عمل برگرداندن مزارع را در پاییز و هنگام بروز سرما انجام داد. مبارزة شیمیایی علیه حشرات کامل، در اواخر زمستان یا اوایل بهار باید انجام گیرد.
Hylemia cilicrura Rondani (Diptera: Anthomylidae)
این مگس به یونجه، شبدر، ذرت، لوبیا و غیره حمله می کند. دورة زندگی این آفت از تخم تا حشرة کامل بین 3 تا 4 هفته طول می کشد. این آفت چند نسل در سال تولید می کند.
مبارزه: باید حتی الامکان کاشتن بذر را دیرتر از موعد مقرر انجام داد. ضمناً سعی گردد که بذر در عمق زیاد کاشته نشود تا ضمن رویش سریع تر بتواند از حملة این آفت در امان بماند.
زنبور بذرخوار یونجـه
Bruchophagus gibbus Boheman (Hymenoptera: Chalcididae)
از خانوادة Chalcididae است و جز چند گونه که گیاهخوار هستند بقیه تماماً حشره خوارند و از نظر مبارزة بیولوژیکی ارزش فراوان دارند. این حشره دارای چندین انگل از خانواده Chalcididae است.
کارادرینا
Laphigma exigua Hubner (Lepidoptera: Noctuidae)
این پروانه، یکی از زیان آورترین حشرات است و به تعداد زیادی از گیاهان به ویژه یونجه حمله می کند.لاروها اروسی فرم هستند و هشت جفت پا دارند که سه جفت آن در سینه قرار داشته و به پاهای حقیقی مشهورند، پنج جفت بقیه که در شکم قرار دارند پاهای کاذب نامیده می شوند.
مبارزه: کشف زودتر از موقع، وجین علفهای هرز اطراف مزارع، و یخ آب زمستانی هر یک عامل مؤثری هستند که از شدت حملة این آفت به محصولات کشاورزی به مقدار زیادی می کاهند.
Ditylenchus dipsaci Kuhun (Nematoda: Tylenchidae)
اندام شناسی: این نماتد به طول 1 تا 3/1 میلی متر و دارای حلقه های عرضی بسیار باریکی است. رعایت برنامه تناوبی و آیش بندی یکی از راههای مبارزه با این آفت است.
مبارزه: برای سمپاشی مزارع آلوده می توان از امولسیون سیستوکس 50 درصد به نسبت 2 در هزار استفاده کرد.
کنة شبـدر
Bryobia praetiosa Scheuten. (Acarina: Tetanychidae)
اندام شناسی: کنه ای است به رنگ قهوه ای تیره که در قسمت جلو بدن دو جفت چشم قرمز رنگ دارد. در قسمت قدامی بدن، دهان قرار دارد که مجهز به دو عضو برنده به نام استیله است. این کنه گاهی به خانه ها و اماکنی که در نزدیکی مزارع آلوده قرار دارند وارد می شوند.
ورود آنها بیشتر از درز پنجره ها و سایر شکافهای خانه هاست و در آنجا هیچ گونه صدمه ای وارد نمی آورد و از چیزی هم تغذیه نمی کند.
مبارزه: برای مبارزه با این آفت می توان از سموم کنه کش نظیر مروسیدوفن کاپتن به نسبت یک در هزار استفاده کرد.
موش مغان
Microtus socialis Pall (Simplicidanta: Cricetidae)
اندام شناسی: بدن موش مغان به 102 میلی متر می رسد و پوشیده از موهای بسیار نرم و لطیف است.
زیست شناسی: موش مغان زندگی اجتماعی دارد. مدت بارداری آن حدود 20 روز به طول می انجامد و یک هفته تا 20 روز بعد از زایمان دوباره می تواند باردار شود. موش ماده، در هر بار می تواند تا 7 عدد بچه بزاید؛ طول مدت زندگی این جانور نزدیک 9 ماه است.
مبارزه: برای مبارزه با موش مغان از طعمه ای که به شرح زیر تهیه می شود می توان استفاده کرد:
گندم یا تخم خربزه یا ذرت 100 کیلوگرم ـ فسفر دوزنگ 5 کیلوگرم ـ روغن پارافین 2 لیتر.
گیاهان هرز یونجه
در هر مزرعه، هر گیاهی را جز زراعت اصلی آن مزرعه می توان گیاه هرز اطلاق کرد. گیاهان هرز به دلیل رقابت در جذب آب و مواد غذایی، نور، و غیره باعث کاهش میزان محصول، پایین آمدن کیفیت علوفه و بذر یونجه می شود. بعضی از گیاهان هرز مانند علف پشمکی، مرغ، قیاق، و غیره تا زمانی که جوان اند دارای ارزش غذایی هستند و دام از آنها تعلیف می کند. بعضی از گیاهان هرز مزارع یونجه، مانند ترشک، به علت ساقه های خشبی و تعدادی دیگر، مانند جوهای وحشی، علف پشمکی، چسبک، کافشه، گل گندم، جو هرز، ارموپیروم و غیره به علت داشتن ریشک و خار مورد تعلیف قرار نمی گیرند.
وجود بذر سس در علوفه یا در بذر یونجه، باعث تقلیل قیمت علوفه یا بذر می شود تا آنجا که برای آنها به طور کلی خریداری پیدا نمی شود.
سس
گیاه انگل گلداری از خانواده کوسکوتاسه آ است که فاقد ریشه بوده، به همین علت قدرت جذب مواد غذایی از زمین را ندارد و به صورت انگل روی گیاهانی نظیر یونجه، شبدر، و غیره به سر می برد. خانواده مذکور فقط یک جنس دارد به نام کوسکوتا. بذر گیاه سس تقریباً گرد و رنگ آن خاکستری و گاهی خاکستری مایل به قهوه ای است.
آلودگی در مزارع، عموماً لکه ای است و گاهی قطر این لکه ها می تواند با چندین متر برسد.
جهت مبارزه با این آفت باید نکات زیر را در نظر گرفت:
الف) چیدن و خارج کردن سس از مناطق آلوده
ب) سوزاندن قسمتهای آلوده مزارع با شعله افکن
ج) پوشاندن لکه های آلوده با کاه و کلش به طور متراکم
هـ) به کار بردن علف کش داکتال
و) به کار بردن علف کش رگلون.
مبارزه با گیاهان هرز
انتخاب بذر خالص، مراعات اصول زراعی، انتخاب زمین مناسب، سوزاندن گیاهان هرز مزاحم، بوجاری کردن بذر، انتخاب بذر گواهی شده، انتخاب فصل کشت مناسب، انتخاب تاریخ کشت مناسب، کشت مخلوط یونجه با غلات پاییزه، تغذیة کافی یونجه زار، آبیاری بموقع، چیدن با ارتفاع مناسب از سطح خاک.
تناوب در زراعت یونجه
تناوب عبارت است از کشت و کار گیاهان مختلف زراعی، با یک برنامه و نظم مشخص برای یک دورة چندساله؛ عبارت است از تسلسل کشت گیاهان در هر یک از قطعات در طی سالهای دورة تناوب. می توان برنامة تناوب یونجه را برای چندین سال متوالی، همراه ذرت و جو اجرا کرد.
تناوب، این مزیت را دارد که مواد غذایی گوناگونی از زمین اخذ می شود و با وارد شدن یونجه (یک گیاه پروانه آسا) ذخیرة ازت خاک افزایش می یابد. چنانچه در بعضی مناطق کشور کمبود آب مسئله و مشکلی را به وجود نیاورد، شایسته است از آیش چشمپوشی کرد.
ریشة گیاهان از خود ترشحاتی دارند. این ترشحات می تواند اسید کربنیک، اسید اگزالیک، اسید سیتریک، اسید فسفریک، و غیره باشد.
کشت تنهای یک گیاه را در یک قطعه زمین در طی چند سال متمادی، کشت تک محصولی می نامند. نکتة قابل توجهی را که باید در تناوب گیاهان زراعی به آن توجه داشت انتخاب گیاهان صیفی یا بهارة زودرس است.
یونجه زاری که موقع برگرداندن آن رسیده باشد باید یا در فصل پاییز و بعد از بارندگی، با یک شخم عمیق آن را برگرداند و در بهار با انجام یک شخم دیگر کار زیر و رو کردن مزرعه یونجه را تکمیل کرد. یونجه را باید بعد از گیاهان وجینی کشت کرد یعنی زمینی که عاری از گیاه هرز و نسبتاً پول و حاصلخیز باشد.
یونجه را نباید بعد از یونجه کشت کرد زیرا بقایای این گیاه و سایر گیاهان در زمین،
نمی تواند شرایط مناسب را برای بستر بذر یونجه به خوبی فراهم کند. گیاهی که بعد از گیاه دیگر در تناوب قرار می گیرد باید طوری انتخاب شود که حتی المقدور هیچ گونه شباهت مورفولوژیکی و زراعی با هم نداشته باشند.
در ارائة برنامة تناوب زراعی در چنین زمینی، دو عامل مؤثر نامطلوب زراعی وجود دارد: یکی سفتی، سختی، و عدم تهویة خاک است که موجب می شود مشکلاتی در زمینة شخم زمین فراهم آید، و دیگری هجوم بیش از اندازة گیاهان هرز در زراعت یونجه خواهد بود که این نیز باعث اشکالات متعدد می شود.
قرار دادن گیاهان پروانه آسا در برنامة تناوب زراعی، می تواند خاک را از نظر بیولوژیکی فعال کرده و با برگرداندن کود سبز و بقایای این نوع گیاهان و اضافه کردن مواد معدنی کافی، شرایط را کاملاً برای یک گیاه وجینی که بعد از این گونه گیاهان کاشته می شود فراهم کند.
شرایط خاک مزارع بذرگیـری
خاکهای حاصلخیز و زهکشی شده، خاکهای لومی سنگین عمیق یا خاکهای لومی رسی سبک، برای تولید بذر یونجه ارجحیت دارند. خاکهایی با بافت یکدست، هم مناسب اند.
میزان بذر در مزارع بذرگیـری
میزان بذر لازم برای یک هکتار زراعت یونجه ای که به بذرگیری اختصاص داده می شود در کشورهای خارج 2 تا 5 کیلوگرم است. امروزه، بذر یونجه را مانند بذر مونوژرم چغندر قند، با ایجاد پوسته هایی روی آن به بازار عرضه می کنند.
تنک کردن مزرعه
تنک بودن مزرعه و به عبارتی کم بودن فاصلة بوته ها روی ردیفهای کشت، یک سری تغییرات فیزیولوژیکی را باعث می شود که به تولید بذر کمک می کند. در بعضی از نواحی یا خاکها، به کار بردن عنصر بور (B) می تواند در افزایش میزان عملکرد بذر یونجه مؤثر باشد.
آبیاری مزارع بذرگیـری
در آغاز گل کردن و در موقع گل دادن، آبیاری باید به نحوی باشد که رطوبت خاک و یا آب در دسترس گیاه یونجه بیش از اندازة معین نباشد.برای رشد تدریجی این گیاه، باید آبیاری بعد از گل دادن را تا آنجا که باعث ایجاد کمبود رطوبت قابل جذب و مورد نیاز گیاه نشود، به تأخیر انداخت. آبیاری بارانی فقط برای خاکهای سبک و مناطق شیب دار مناسب است.
زمان گل دادن
بهترین زمان گل دادن یونجه در یک منطقه ممکن است در منطقه دیگر بهترین زمان نباشد. چین دوم یونجه را برای بذرگیری در نظر می گیرند.
مبارزه با گیاهان هرز مزرعه بذرگیری
بعضی از گیاهان هرز مانند سس و پیچک را به کمک دستگاههای بوجاری مغناطیسی از بذر یونجه جدا می کنند.
برداشت بذر
زمانی که با به کار بردن مواد شیمیایی، برگهای مزرعة یونجه خشک شده باشد جهت جلوگیری از ریزش دانه ها باید بلافاصله با کمباین اقدام به برداشت آن کرد.
مواد شیمیایی که برای خشکاندن شاخ و برگ مزارع یونجه وجود دارند عبارت اند از: دینوسب، دی کوات، و اندوتال.
رابطة عملکرد بذر یونجه و باروری کامل گلها
ارقام و بوته هایی که قدرت خودباروری بیشتری دارند احتمالاً تولید بذر آنها نیز بیشتر خواهد بود.
عامل اصلی گرده افشانی گلهای یونجه را باید زنبور عسل دانست. مهمترین زنبورهایی که در گرده افشانی یونجه نقشی دارند عبارت اند از:
Apis sp. Andrena sp. Bombus sp.
Meliturga sp. Nomia sp. Melitta sp.
Anthophora sp. Rophites sp.
می توان سه گونه مهم را که در گرده افشانی یونجه نقش بسیار زیادتری نسبت به سایرین دارند به شرح زیر نام برد:
Apis mellifera L.(زنبور عسل) وNomia melanderi Chll. Meguchile rotundata (F.)
زنبورهای گرده آور حدود 45 بار مؤثرتر یا سودمندتر از زنبورهای شهدآور عمل گرده افشانی را انجام می دهند. بهترین موقع گذاشتن کندوهای عسل در سر مزرعه یونجه زمانی است که یک پنجم تا یک سوم گلها باز شده باشد.
زنبورهای دیگری به نام مگاشیل روتونداتا در گرده افشانی یونجه نقش مهمی دارند.
جلب عوامل گرده افشان
اندازة گل، تابش نور خورشید، رطوبت، حاصلخیزی خاک، و وراثت، که همة عوامل مذکور در تولید شهد گیاه نقش عمده ای را بر عهده دارند.
مبارزه با حشرات زیان آور در مزارع بذرگیری
زنبورها، تخمهای سرخرطومی را پارازیته می کنند و کفش دوزک از لاروهای آن، به خصوص در سنین پایین، تغذیه می کند.
عوامل و نکات مهم در برداشت یونجه
در برداشت یونجه باید به چند عامل مهم توجه کرد از جمله: برداشت علوفه، کاستن از رطوبت آن یا به دست آوردن علوفة خشک شده قابل انبار کردن، و سرانجام نحوة
جمع آوری، ذخیره و انبار کردن آن است. نکتة مهمی که باید در موقع برداشت یونجه به آن توجه شود، حفظ و نگهداری برگهای آن است.
دسته های علوفه ای که به هم گره یا پیچ خورده و خشک شده اند بیده یا برمه (بورمه)
می گویند.
بهترین تاریخ برداشت و چیدن یونجه موقعی است که یک دهم تا یک دوم مزرعه یونجه به گل نشسته باشد. بهتر است یونجه را از حدود ده سانتی متر بالاتر از کف زمین درو کرد.
وسایل برداشت یونجه
برداشت یونجه به کمک علف بر یا علف چینهای موتوری کوچک، یا به کمک علف برهایی که به جلو، وسط، یا عقب تراکتور وصل می شوند صورت می گیرد. دروکن های تراکتوری با غلتکهای مخصوص به نام کاندیشنر برای له کردن ساقة یونجه مجهز است.
نیروی لازم جهت درو کردن، و در صورت لزوم غلتک زدن و ردیف کردن، یا از موتور سرخود یا از محور انتقال قدرت تراکتور (pto)گرفته می شود.
یونجه ای که در زمان مناسب درو یا چیده شده باشد بیش از 70 درصد رطوبت دارد.
علوفه ای که بدون تابش مستقیم اشعه خورشید یا به کمک هوا خشک شود رنگ سبز طبیعی خود را حفظ می کند و از لحاظ حفظ مواد غذایی، به خصوص ویتامین A، حائز اهمیت است. خشک کردن علوفه در بعضی مناطق مرطوب که به کمک هوا روی چوب بست، سیم، و غیره انجام می شود، باعث خواهد شد که مزه، طعم اصلی و رنگ سبز روشن علوفة خشک شده حفظ گردد.
معمول ترین دستگاه جمع آوری یونجه، دستگاه پرس یا عدل بندی یا بیلر است. دستگاه دیگری به نام انباره یا جمع کننده عدلهای علوفه وجود دارد که دارای دو چرخ است و پشت دستگاه پرس کشیده می شود.
ماشینهای تهیة لقمه
تهیة لقمه با علوفة خشک یونجه ای که کمتر از 12درصد رطوبت دارد، امروزه معمول و متداول شده است. لقمه های تولید شده از علوفه مزایای مختلفی دارد، از قبیل: سهولت حمل و نقل، حفظ صفت خشن بودن علوفه. استفاده از ماشینهای تهیة لقمه در سر مزرعه محدود به مناطق خشک است.
جا دادن عدلها در هوای آزاد و کشیدن نایلون روی آنها، ارزان ترین روش نگهداری علوفه است.
برای شدت بخشیدن به رشد ریشه و شاخ و برگ گیاه، لازم است که یونجه را در سال اول کاشت، یا چین اول، در زمان گل دادن کامل برداشت کرد. برداشت یونجه در زمان رسیدن گیاه، به دلیل خوابیدگی بوته ها و نیز به دلیل کاهش میزان برگ و افزایش الیاف ساقه، علوفه ای را به دست می دهد که میزان مواد غذایی و همچنین ارزش غذایی آن به نسبت پایین است.
نوبت چینهای یونجه
بیشترین تعداد چین یونجه، در مناطق گرمسیری(متوسط 7 چین) است؛ مناطق سردسیر (متوسط 3 چین در سال)، کمترین تعداد چین یونجه را دارند. برداشت تعداد کمتری چین یونجه باعث کاهش کل عملکرد علوفه و مواد غذایی می شود.
ارتفاع برش بوتة یونجه از سطح زمین: بهتر است ارتفاع برش ساقه از سطح زمین را 5 تا 10 سانتی متر در نظر گرفت.
