مقدمه و چكیده

با توجه به رشد روزافزون جمعیت و نیاز به غذا به عنوان اولین نیاز بشر، افزایش میزان تولید محصولات زراعی مورد توجه قرار گرفت كه از دو طریق افزایش سطح زیر كشت و افزایش محصول در واحد سطح میسر می شود.

غلات به عنوان یكی از مهمترین محصولات غذایی زراعی كه در تأمین غذای انسانها و حیوانات مورد استفاده قرار می گیرند جایگاه خاصی را به خود اختصاص داده اند و در كشور ما با توجه به موقعیت جغرافیایی و خاصیت مخصوص و قدرت رویشی بسیاری از غلات كه احتیاج به آب كمتری داشته و نسبت به سایر گیاهان زراعی به مراقبت و نیروی كار كمتر نیاز دارند، اهمیت ویژه ای داشته و شاید بتوان گفت كه هستی و زندگی ما بستگی زیادی به این گیاهان دارد (حدود 80 درصد زمین‌های زراعی ایران زیر كشت غلات است و حدود 70درصد انرژی انسان از غلات تأمین می شود). بنابراین بهره برداری مؤثرتر از امكانات موجود، شناخت عوامل مؤثر در افزایش محصول و استفاده از ارقام پر محصول به منظور تأمین غذای جمعیت كشور الزام آور است.

مقاله ای كه پیش رو دارید با استفاده از نتایج تجربی چندین ساله تحقیق اساتید و مؤلفان در زمینه كاشت، داشت و برداشت جو نگاشته شده است و سعی بر آن گردیده است كه در این مقاله به اهمیت اقتصادی جو، مبداء و تاریخچه جو، خصوصیات گیاه شناسی گیاه مورد نظر، نحوه كاشت، داشت و برداشت، آفات مهم زراعی و علف های هرز شایع در ایران و همچنین معرفی برخی از ارقام جو پرداخته شده است.

البته مقصد اولیه از ارائه چنین مطالبی نحوه كاشت، داشت و برداشت جوی بهاره بوده است، ولی با توجه به جستجوی فراوان در بین كتب مختلف زراعت غلات و مقالات علمی ارائه شده در مراكز مختلف تنها توانایی ارائه مطالبی كلی در مورد جو (چه بهاره و چه پاییزه و یا حد واسط) را پیدا كردیم كه البته به نظر اینجانبان هر سه مورد رسیدگی شده است تا شاید فرد یا افرادی كه قصد كاشت گیاه جو را داشته باشند با مطالعه این مطالب نسبت به گیاه مورد نظر آشنایی بیشتری پیدا كرده و موفقیت های مورد نظر را كسب نمایند.

امید كه مورد قبول واقع شود/.

اهمیت اقتصادی

جو از میان غلات اولین غله ای است كه مورد كشت انسان قرار گرفته و تا چند قرن قبل غله منحصر به فرد بود تا این كه رفته رفته گندم از اهمیت بیشتری برخوردار شده و جایگزین آن گردید. جو محصولی است كه دامنه سازگاری آن بسیار زیاد می‌باشد، معهذا ارزش تجارتی آن به مراتب كمتر از گندم است و نقاطی از مناطق خشك را اشغال می كند كه میزان بارندگی در آنجا بسیار كم و نامنظم بوده و متضمن تولید محصول رضایت بخش گندم نیست. یا به عبارت دیگر، هرگاه بارندگی و رطوبت یك عامل محدود كننده تولید در مناطق خشك و نیمه خشك بوده باشد جو از بقیه غلات سردسیری محصول بیشتری تولید می كند.

كشت جو بیشتر برای تولید دانه آن می باشد كه در تغذیه دام و صنایع تخمیری و در بعضی ممالك مثل مراكش و تونس در تغذیه انسان مورد استفاده قرار می گیرد. در كره و چین انواع دانه آن همراه برنج در تهیه نان های بخصوصی مورد استفاده قرار می گیرد. در كشور ما دومین غله بعد از گندم شمرده می شود. از لحاظ سطح تولید اتحاد جماهیر شوروی سابق مقام اول و ایران مقام چهارم را در دنیا به خود اختصاص داده است.

مبداء و تاریخچه جو

جو یكی از اولین محصولات اهلی شده می باشد و مبداء آن دقیقاً معلوم نیست، زیرا از تعداد تئوری هایی كه در این مورد مطرح شده هیچ یك شواهد موجود را به طور رضایت بخش تعیین نمی كنند. تئوری J.R.Harlanشاید قابل قبول ترین تئوری باشد. طبق این تئوری نیای عمومی جوهای علفی وحشی و جوهای اهلی یك نبات بوده كه هم اكنون منقرض شده و در همان منطقه وسیعی كه امروزه Hordeum spontaneum (جو وحشی) یافت می شود، می روئیده است.

این منطقه از كوه های زاگرس در غرب ایران و سرتاسر جنوب نیز همراه با انسان ها از محلی به محل دیگر مهاجرت كرده است، در نتیجه تداخل ژنتیكی متفاوتی صورت گرفته كه منجر به افزایش تنوع ژنتیكی نیای وحشی جو شده است. در این میان انواع گوناگونی از علف های هرزی نیز وجود داشته كه H.spontaneum از آنها تكامل یافته است.

بر اثر موتاسیون هایی جویی كه محور خوشه ای محكم بوده، جوهای زراعی دوپری بنام H.disticum ظهور یافته است (به نظر می‌رسد كه قدیمی‌ترین جو از ارقام دوپر وحشی است كه در حفاری های جنوب اروپا به دست آمده و مشخص شده كه این تیپ جو در عصر حجر كشت می شده است). از آن پس فقط یك موتاسیون كافی بود تا جو شش پر از جوهای دو پر به وجود آید. هنگامی كه كشت جو به مناطق آبی بین النهرین و مصر گسترش یافت، موتاسیون های مكرر خود به خودی صورت گرفت كه منجر به پیدایش جو H.vulgare شد.

صفات گیاه شناسی

جو گیاهی است از خانواده غلات (Gramineae) از جنس Hordeum و از گونه Sativum و نباتی یك ساله است كه به طور خلاصه خصوصیات گیاه شناسی آن به شرح زیر می باشد:

ریشه

ریشه جو مانند گندم سطحی و افشان بوده و شامل:

1- ریشه های جنینی (بذری یا فرعی) كه به تعداد 5 تا 9 عدد از گره جنین بیرون می آیند. این ریشه ها در استحكام و تغذیه گیاه جوان در دوران اولیه رشد نقش مهمی دارند. از این ریشه ها یك یا دو تا به طور عمودی و به عمق تا دو متر در خاك نفوذ می كنند. برخی عقیده دارند ریشه های بذری در بوته های بالغ از بین می روند.

2- ریشه های اصلی یا دائمی كه از یقه یا گره های (یقه محلی است كه پنجه‌ها و ریشه های ثانوی یا اصلی از آن منشعب می شوند كه توسط ریزوم یا مزوكوتیل به دانه وصل غذایی را از خاك جذب و در اختیار گیاه قرار می‌دهند. شبكه ریشه انواع جو بهاره ضعیف تر از سایر غلات بهاره بوده و ریشه های جو پاییزه طویل تر و قطورتر از نوع بهاره آن می باشند.

ساقه

ساقه جو شامل میان گره های استوانه ای شكل توخالی می باشد كه به وسیله 5 تا 10 (معمولاً7 تا 8) گره یا مفاصل سختی متصل شده اند. طول این گره ها به ترتیب از پایین به سمت بالای ساقه افزایش می یابند. طول ساقه در اكثر واریته ها بین 30 تا 150 سانتی متر متغیر می باشد. قسمتی از ساقه كه درست در زیر خوشه قرار دارد ممكن است راست یا خمیده باشد و خوشه را به طور افراشته و یا افتاده نگه دارد. محل اتصال ساقه به خوشه را یقه یا Collar می نامند. نور زیاد و دمای پایین تعداد ساقه های فرعی (پنجه) را بیشتر می كنند. تعداد پنجه در جوهای دو پر بیشتر از جوهای شش پر است.

برگ

برگ ها كه تعدادشان 5 تا 10 عدد در هر ساقه می باشند از گره هائی كه متناوباً در دو طرف ساقه قرار دارند، ظاهر می شوند. هر برگ شامل غلاف، پهنك، گوشواره، لیگول و یقه برگ (یولونیوس) می باشد.

برگ های اولیه تا حدودی نوك مدور دارند و در این مرحله است كه گندم را از جو تشخیص می دهند، زیرا اولاً برگ اولیه جو سبز روشن تر از برگ اولیه گندم بوده و در ثانی رأس برگ های اولیه جو مدور و پهن می باشد. ولی همین كه برگ های ثانی نمو كردند، تشخیص بین گندم و جو به وسیله گوشوارك صورت می گیرد، زیرا چنانكه قبلاً در مبحث گندم ذكر گردید گوشواره ها در جو بدون كرك و بلند بوده به اندازه ای كه دو طرف ساقه را كاملاً احاطه كرده است. همچنین اولین برگ جو در مقایسه با برگ های دیگر كوتاه تر، پهن تر، با نوك گردتر و دارای گوشواره كوچك تر هستند.

گل آذین

گل آذین یك سنبل یا خوشه استوانه ای شكل است كه شامل تعدادی سنبله می‌باشد كه به گره های محور خوشه متصل است (در محل اتصال سنبله به ساقه ناحیه برآمده ای وجود دارد كه یقه سنبله نیز نامیده می شوند). محور خوشه دارای دندانه (پله) است كه روبروی یكدیگر واقع شده اند و در هر دندانه آن سه سنبلچه قرار دارد و هر سنبلچه دارای یك گل بوده كه اگر هر شش گل بارور شوند، جو را شش پر (شش ردیفه) می نامند. ولی اگر دانه های وسطی عقیم مانده و دانه های طرفین بارور شوند در این صورت خوشه مربعی شكل شده جو را چهار پر (چهار ردیفه) می نامند.اگر تنها سنبلچه های وسطی بارور شوند و سنبله های طرفین عقیم بمانند جو را دو پر(دو ردیفه) می نامند.

فاصله بین گره های سنبله نشان دهنده تراكم سنبل می باشد كه ممكن است سست بوده (وقتی كه طول میان گره های خوشه بیش از 4 میلی متر است) و یا متراكم (طول میان گره ها كمتر از 2 میلی متر) و یا متوسط باشند (حد واسط آن دو).

جو به طور طبیعی خود گرده افشان می باشد و احتمال گرده افشانی غیر خودی در آن بسیار كم است. پوشینه ها (لما و پالئا) در جو برخلاف گندم بسیار نازك هستند و دانه را كاملاً احاطه كرده و به آنها چسبیده اند و در هنگام خرمن كوبی از دانه جدا نمی شوند. فقط در بعضی از جوها گلومل ها به دانه نچسبیده اند و در موقع خرمن كوبی دانه ها كاملاً از غلاف گلومل ها بیرون می آیند. جو را در این حالت جو لخت می نامند.

یكی از گلومل ها دارای ریشك می باشد. گلوم ها (پوشه ها) در جو آنقدر كوچك شده و تبدیل به دو زبانه مو مانند شده و در اطراف هر دانه، كه تنها باقی مانده هر سنبل فرعی می باشند، مشاهده می شود.

تعداد دانه های هر خوشه از 25 تا 60 دانه در جوهای شش ردیفه و 15 تا 30 دانه در جوهای دو پر متغیر است.

طبقه بندی جو

الف- طبقه بندی بر اساس تعداد كروموزوم

جوها از لحاظ تعداد كروموزوم همانند گندم به سه دسته:

جوهای دیپلوئید (Diploid)یا 14 = n 2

تتراپلوئید(Tetraploid) یا 28 = n 2

هگزاپلوئید(Hexaploid) یا 42 = n 2

طبقه بندی می شوند.

در فرم های تتراپلوئید و هگزاپلوئید گونه های اهلی وجود ندارد و گیاهان به دست آمده كلاً ضعیف بوده و از نظر اقتصادی بی اهمیت می باشد. جوهای اهلی از تیپ دیپلوئید هستند. در این تیپ دو گونه وحشی زیر به چشم می خورند:

1- H.agriocrithom

2- H.spontaneum

و از تتراپلوئیدها می توان به گونه های زیر اشاره كرد:

H.murinum

H.jubatum

H.bulbasum

از هگزاپلوئیدها نیز می توان به گونه H.nodosum اشاره كرد.

از بین اسپس های جو فقط اسپس Sativum از ژانر Hordeum كشت و كار می‌شود و بقیه اسپس ها به طور وحشی و به صورت علف هرز در داخل مزارع غلات نمو می كنند.

ب- طبقه بندی بر اساس تعداد ردیف (پر)

گونهSativum كه زیر گونه هایی به شرح زیر طبقه بندی می شود:

1) جوهای شش پر ( Hordeum hexasticum )

در این جوها هر سه خوشه فرعی كه بر روی یك دندانه وجود دارند حاصلخیز بوده و هر یك تولید دانه می كنند. بدین ترتیب سه ردیف از هر طرف خوشه مشخص می باشد. تعداد دانه در جوهای شش پر از 25 تا 60 عدد متغیر است. در این اسپس نژادهای زیر قرار دارند:

1- H.hexasticum pyramidatum

متراكم بودن خوشه و پوشیده بودن دانه از مشخصات این نژاد است. این نژاد در ورامین و گرمسار كشت می شود.

2- H.hexasticum paralellum

این تیپ جو شش پر معمولی نیز نامیده می شود كه خوشه دارای تراكم متوسط بوده و دانه پوشیده و ردیف ها كاملاً نمایان می باشد. این نژاد در اكثر نقاط ایران كشت می شود.

3- H.hexasticum pallidum

خوشه ها سست و دانه ها پوشیده است. سستی خوشه باعث شده كه ردیف ها كاملاً مشخص و معین باشند. این نژاد در كلیه نقاط ایران كشت می شود.

4- H.hexasticum coeleste

در این نژاد دانه ها كاملاً لخت هستند، یعنی هنگام خرمن كوبی گلومل ها از دانه جدا می شوند. كشت و كار این نوع جو در ایران كمتر معمول است.

2) جوهای دو پر ( Hordeum disticum )

در این نوع جوها گل های وسطی بارور بوده و خوشه های فرعی طرفین فقط دارای میله های نر هستند و تخمدان در آنها كوچك بوده و محصول نمی دهد. بنابراین در هر طرف خوشه یك ردیف موجود بوده است و روی هم رفته خوشه ها دارای دو ردیف می شوند. دانه های این تیپ جو بزرگتر و یك دست تر است. تعداد دانه در جوهای دو پر از 15 تا 30 عدد متغیر است.

در این گونه نژادهای زیر قرار دارند:

1-H.disticum erectum (جو شانه)

خوشه ها متراكم بوده و دانه ها تقریباً در جهت عرضی روی هم قرار گرفته و شكل خوشه به شكل شانه دو طرفه است. كشت این جو در شیراز، آباده و اردكان معمول است.

2- H.disticum nutans

خوشه ها سست و دانه پوشیده می باشند.

3- H.disticum nudum

خوشه سست و دانه عیان (لخت) است.

4- H.disticum zeocrithum

سنبله فشرده و دانه پوشیده است. سنبه ها اكثراً ایستاده بوده و هیبریدی است از H.spontaneum با یك جو زراعی.

3) جو دو ردیفه نامنظم ( H.irregulare )

در این نوع جو گل های وسطی بارور، گل های كناری یا بارور شده و یا نازا باقی می مانند و به اشتباه جو بهار ردیفه نامیده می شود.

4) جوهای چهار ردیفه ( Hordeum tetrasticum )

در برخی ارقام شش پر، دو ردیف كناری دانه های خوشه داخل هم شده و به نظر می رسد كه خوشه فقط چهار ردیف دارد. این جوها را به اصطلاح چهار ردیفه یا چهار پر می گویند.

ج- طبقه بندی جو از لحاظ ریشك

جوها را از لحاظ ریشك به سه دسته، به شرح زیر طبقه بندی می كنند:

1- جوهای ریشك دار كه طول ریشك آنها معمولاً بین 5 تا 5/7 سانتی متر است.

2- جوهای بدون ریشك

3- جوهای كاكل دار (كلاهك دار) كه به جای ریشك یك كاكل سه شاخه ای دارند.

ریشك ها ممكن است صاف، خاردار و یا نیمه صاف باشند. ریشك دانه های جانبی در مقایسه با ریشك دانه های میانی كوتاه تر هستند. علاوه بر آن ریشك های بالای سنبله معمولاً طویل تر از ریشك های پایین سنبل می باشند. ارقام ریشك دار در مقایسه با ارقام كاكل دار و یا بدون بدون ریشك دارای عملكرد بیشتری هستند.

در جوهای ریشك صاف معمولاً عقیمی دیده می شود، زیرا كلاله همچون جوهایی تعداد كمی كرك دارند و به همین علت كمتر از واریته های دیگر می توانند دانه‌های گرده زیادی را دریافت كنند. نژادهای ریشك صاف وارد بسیاری از برنامه‌های به نژادی در مناطق خشك شده است.

د- طبقه بندی جو از نظر زراعی

از نقطه نظر زراعی جو را به سه دسته تقسیم می كنند:

1) جوهای بهاره

طول دوره رشد و نمو جوهای بهاره حدود 120-100 روز بوده و احتیاجات آنها از نظر سرما، نور و مواد غذایی كمتر بوده و عموماً دارای سیستم ریشه ای ضعیفی هستند و عملكرد كمتری نسبت به جوهای پاییزه دارند. محصول جوهای بهاره اكثراً در صنایع مالت مورد استفاده قرار می گیرند. برخی ارقام جو بهاره در 60 روز می‌رسد.

2) جوهای پاییزه (زمستانه)

طول دوره رشد و نمو جوهای پاییزه 270-240 روز می باشد. این نوع جو دارای برای كاشت پاییزه مساعد می باشند. رشد این گیاهان طوری است كه برگ های باریك و بوته های پهن شده ای تولید می كنند. چنانكه در بهار كشت شوند معمولاً گل نخواهند كرد.

گرچه رابطه ای بین تعداد ردیف و پاییزه و بهاره بودن جو وجود ندارد، ولی بیشتر جوهای پاییزه شش و یا چهار ردیفی هستند، در صورتی كه اغلب جوهای بهاره دو ردیفه می باشند.

3) جوهای بهاره- پاییزه

بعضی از جوها را می توان هم در بهار و هم در پاییز كشت كرد كه این جوها را بهاره-پاییزه می گویند.

در ایران جوها را از لحاظ رنگ به سه دسته تقسیم می كنند:

1- جو سیاه

2- جو سفید

3- جو ابلق

سازش با محیط

جو در مقایسه با گندم نسبت به خشكی، امراض و شوری خاك مقاوم تر بوده و در شرایط نامساعد بیشتر از گندم محصول می دهد. همیشه در احیای زمین های بایر و شوره زار از جو استفاده می شود و كشت آن را به مناطق كم باران و خاك های فقیری كه برای رشد و نمو گندم مساعد نیستند، اختصاص می دهند. حداقل بارندگی مورد نیاز جو كه بتوان این گیاه را به صورت دیم كاشت، 250 میلی متر در سال می باشد. همیشه در مناطقی كه به علت نامساعد بودن وضع سال كشت گندم میسر نبوده و بارندگی های بهاره كافی نباشد كشت جو بهاره از گندم بهاره بهتر است.

درجه حرارت

حداقل دمای لازم جهت جوانه زدن جو 2 درجه سانتی گراد و مناسب ترین آن 15 تا 20 درجه سانتی گراد می باشد. گستره تغییرات دما برای رشد و نمو جو بین 3 تا 38 درجه سانتی‌گراد می‌باشد (دمای مطلوب نیز 16 تا 24 درجه سانتی گراد). گرچه جو نسبت به دمای بالا مقاومت دارد اما در شرایط آب و هوایی مرطوب در برابر دماهای بالا بسیار حساس می باشد. همچنین پس از تشكیل خوشه به اندازه گندم نمی‌تواند هوای گرم و خشك را تحمل نماید.

مجموع معدل درجه حرارت های روزانه از كاشت تا برداشت برای جوهای پاییزه شش پر 1900 و برای جوهای بهاره 1600 درجه سانتی گراد می باشد.

خاك مناسب

بهترین خاك برای جو، خاك های لیمونی است و خاك هائی كه 5 درصد مواد آلی داشته و از لحاظ اسیدیته خنثی باشند برای جو بهترین نوع خاك محسوب می‌شوند. خاك های خیلی مرطوب و بدون هوا برای جو مناسب نیستند.

جو در طول جوانه زدن و هم در مراحل بعدی رشد و نمو نسبت به شوری مقاوم ترین غله است و در جاهائی كشت می شود كه گندم قادر به روئیدن نیست. مقاومت به شوری یك صفت واریته ای است.

برعكس جوهای گزروفیل به آب كمتری احتیاج داشته و خوشه ها ریشك دار و كركدار بوده، رنگ برگ ها سبز نقره ای و در ساختمان انساج سیلیس بیشتری ذخیره شده است. در نتیجه ساقه و برگ های آنها خشن و برنده می باشد.

در جوهای ریشك دار، اهمیت ریشك به جز كاهش میزان تبخیر به نظر می رسد در عمل فتوسنتز نیز مؤثر بوده و به تجربه ثابت شده كه از لحاظ كیفی و كمی در وضعیت بهتری هستند.

برای ساختن یك كیلو ماده خشك در گندم به طور متوسط احتیاج به بیش از 300 كیلوگرم آب است، كه بسته به كم قوت یا پر قوت بودن خاك فرق می كند، به طوری كه هر قدر خاك از لحاظ مواد غذایی فقیرتر باشد، گندم برای ساختن یك كیلو گرم ماده خشك به آب بیشتری احتیاج دارد. همچنین مقدار آب لازم جهت ساختن یك كیلوگرم ماده خشك در گندم بهاره در مقایسه با گندم پاییزه بیشتر است.

به طور كلی زراعت جو در هر خاكی مقدور است، به شرط اینكه خاك شور، قلیائی و باتلاقی نباشد. در درجه اول خاك های لمونی، شنی هوموسی (چرنوزوم)، رسی هوموسی و در درجه دوم خاك های شنی رسی، رسی آهكی و آهكی شنی كم و بیش مناسب هستند. خاك گذشته از خواص فیزیكی، باید خواص شیمیایی مناسبی نیز داشته باشد.

در تعیین بهترین خاك برای جو، علاوه بر موارد فوق عامل محیط و آب و هوا نیز بسیار مؤثر است. مثلاً گندم در مناطق خیلی مرطوب، در اراضی شنی و شنی هوموسی، و در اراضی خشك و كم آب اراضی سنگین رسی و رسی هوموسی را ترجیح می دهد و مقدار محصول افزایش پیدا می كند، زیرا اولاً قابلیت نگهداری آب در خاك های فوق بیشتر بوده و علاوه بر آن به علت بالا بودن نیروی مكش در خاك‌های رسی آب قابل مصرف را در سراسر دوره رشد گیاه به تدریج در اختیار گیاه قرار می دهند.

تناوب عبارت است از تسلسل كشت گیاهان جهت كاهش بیماری ها، علف های هرز، آفات و ایجاد تعادل در مواد غذایی زمین.

در تناوب زراعی جو فاكتورهائی چون آب و هوا، خصوصیات خاك، نوع گیاه شركت كننده، سیستم كشت، نوع زراعت (آبی یا دیم)، آفات منطقه، شرایط اقتصادی، عادت و تجربه كشاورزان وسایر فاكتورها بسیار حائز اهمیت می‌باشند. در تسلسل‌های زراعی فاریاب كشاورزی متمركز و مدرن مناطق خشك، جو معمولاً آخرین محصولی است كه در تناوب وارد می شود.در چنین حالتی ج یك نقش بهداشتی ایفا می كنند، زیرا سبب پراكندگی بیماری های ریشه محصولات اصلی زراعت های متمركز نمی‌گردد.

از طرفی كشت گندم سبب خشكی كامل خاك شده و بعد از برداشت محصول راه را برای یك شخم عمیق هموار می سازد. زمین شخم خورده كه كلوخه‌های بزرگی داشته، مدت ها مانده در اثر گرمای سوزان آفتاب تمام ریزوم های علف هرزهای دائمی از بین می روند، آنگاه با اولین باران ها كلوخه ها خرد شده و یك خاك نرم و عمیق تهویه شده ای تشكیل می گردد.

در مناطق خشك و نیمه خشك به علت كمبود رطوبت و مواد غذایی در خاك زمین را شخم زده و آن را به آیش می گذارند، این عمل موجب بالا رفتن رطوبت خاك و افزایش مواد غذایی آن می گردد. از این لحاظ رعایت نمودن آیش در زراعت جو یكی از بهترین اعمالی است كه باید در مناطق خشك و نیمه خشك اجرا گردد. كود سبز نیز در افزایش عملكرد جو مؤثر می باشد. در مناطقی كه بارندگی زمستانه دارند خاك های فرسوده و تهی از مواد غذایی می باشند. جو بالاترین عملكردها را بعد از زراعت گیاهان بقولات تولید می كند.

در مناطق فاریاب كشور بیشتر پنبه، چغندر قند، سیب زمینی، حبوبات و غیره را در تناوب جو قرار می دهند. در حالت كلی، طبق تجربیات زیاد، بهترین نبات قبل از جو گیاهی است كه خواص فیزیكی خاك را اصلاح كرده و باعث افزایش حاصلخیزی خاك گردد. مثلاً در تناوب دو ساله:

سال اول- سیب زمینی، چغندر قند یا سایر نباتات وجینی

سال دوم- چه بهاره یا آیش (جهت جلوگیری از كرپه شدن جو)

سال اول- گند بهاره

سال دوم- شبدر

سال سوم- جو پاییزه

در مناطق دیم تعداد گیاهانی كه در تناوب زراعی می توانند با جو هم ردیف شوند بسیار محدود می باشد و منحصر است به نخود سفید، نخود سیاه و ماشك (به جز مناطق قشلاقی مثل گرگان، كه پنبه و توتون دیم نیز می تواند در تناوب زراعی با جو هم ردیف شوند).در مناطق دیم گذشته از گیاهان فوق، با توجه به آب و هوا و جنس خاك می توان از یونجه های یكساله (Medicago sp)در زمین های فقیر و قلیائی و از شبدرهای یكساله (Trifolium sp) در زمین های اسیدی و حاصلخیز استفاده كرد.

تهیه بستر بذر

تهیه زمین جو شامل مراحلی است كه بسته به سیستم زراعت (مكانیزه و معمولی، آبی یا دیم)متفاوت می باشد. به طور كلی تهیه بستر بذر عبارت می شود از بهتر نمودن عمل تهویه زمین، نرم كردن خاك، از بین بردن علف های هرز، خرد كردن كلوخه ها، تهیه مواد غذایی بیشتر برای زمین و ایجاد شرایط مناسب برای ازدیاد میكروارگانیسم های حاصلخیز كننده زمین و فراهم ساختن محیط مناسب جهت انجام واكنش های شیمیایی.

برای این اهداف از ادوات مختلف كشاورزی مثل گاوآهن برگردان، گاوآهن نیمه برگردان، گاوآهن معمولی، دیسك و انواع آن، سویپ یا پنجه غازی و لولر استفاده می‌گردد.

پس از برداشت محصول قبلی بلافاصله زمین را به منظور زیر خاك كردن بقایای محصول قبلی دیسك می زنند. سپس توسط گاوآهن زمین را 20 تا 25 سانتی متر برگردان می نمایند.چنانچه زمین در موقع شخم زدن خشك باشد و خاك مزرعه به صورت كلوخ های درشت درآید، باید كلوخ‌ها را با غلطك خرد كرد. اگر زراعت قبلی جو باشد معمولاً مقداری دانه بر اثر ریزش در مزرعه باقی می ماند و در صورت وجود رطوبت سبز خواهند شد.

برای جلوگیری از انتشار بیماری ها و آفات مخصوص گندم باید بلافاصله پس از سبز شدن دانه ها تسطیح در زراعت فاریاب بسیار مهم است و یك ماه قبل از كاشت، مزرعه را با لولر تسطیح می كنند. مسطح بودن مزرعه از نظر آبیاری یكنواخت، جلوگیری از شستشو و انتقال مواد غذایی به قسمت‌های دیگر و صرفه جوئی در میزان آب مصرفی اهمیت بسیاری دارد.

در شرایط دیم تكنیك هائی برای آماده كردن زمین وجود دارد كه با شرایط آبی تفاوت كلی دارد. ولی در حالت كلی و به طور خلاصه، پس از برداشت محصول در مناطق دیم زمین را با گاوآهن قلمی (Chisel)به عمق 20 تا 18 سانتی متر شخم می‌زنند (شیار می دهند). در بهار با گاوآهن پنجه غازی (Sweep) یك شخم سطحی (8 تا 10 سانتی متر) می زنند تا ضمن مبارزه با علف های هرز، سله خاك نیز از بین رفته و مقدار تبخیر كاهش می یابد (بسته به مقدار علف های هرز یك یا دو دفعه) و در مناطق خشك و یا مناطق شیبدار از عملیات پاییزه صرف نظر می شود.

در حالت كلی، چه برای كشت پاییزه و یا بهاره كار بررسی وضع زمین از نظر محصول سال قبل و وضعیت موجود حائز اهمیت است، به عنوان مثال:

1- تهیه زمین جو بعد از آیش

در سال اول آیش بعد از بارندگی های پاییزه یك شخم عمیق (40-30 سانتی متر) در زمین می زنند. در اراضی كه عمق خاك زراعی آنها كم است این نوع شخم به علت بالا آوردن خاك بكر زیرین ممكن است سبب تضعیف زراعت گردد كه در چنین مواردی باید شخم سطحی را زده و خاك زیرین را با سوسولز نرم كنند. بعد از این عملیات، نزولات آسمانی پاییز و زمستان و بهار به خوبی در خاك نفوذ می كنند.

در بهار هنگام سبز شدن علف های هرز و سله بستن سطح خاك هر وقت كه زمین و هوا مساعد بود با یك شخم سطحی با دیسك (به عمق 5 تا 7 سانتی متر) هم می توان علف های هرز را از بین برد و هم زمین را سله شكنی نمود. ولی بعد از پایان بارندگی هرگز نباید زمین را شخم زد و یا سله شكنی نمود، چون با به هم خوردن خاك مقدار خیلی زیادی از رطوبت ذخیره شده تبخیر خواهد شد. چنانچه در این هنگام علف های هرز پیدا شود بهتر است با

اگر در زمین آیش نیازی به شخم عمیق نباشد با دیسك یا گاوآهن زمین را شخم متوسط می زنند تا علف های هرز از بین بروند. در زمین هائی كه خطر فرسایش در آنها وجود دارد بهتر است از یونجه های یك ساله مثل Standard Medic و Gama Medic و Leat Cuf Medic و یا Disc Medic استفاده كرد.

2- تهیه زمین بعد از چغندر قند

آخرین آب را كه به چغندر قند دادند، پس از گاو رو شدن زمین چغندرها را در می آورند. در این حالت هم زمین شخم خورده، آماده بذر پاشی است و همچنین چغندرها برداشت شده است.بعد از برداشت چغندر یك دیسك می زنند و یك ماله كشیده و سپس با بذرپاش بذر را می كارند. بنابراین با یك آبیاری هم چغندرها را در می آورند و هم جو را به طور هیرم كاری كشت می كنند.

چون چغندر قند از نباتات وجینی است اگر بعد از آن جو كشت شود، از بقایای كود مصرفی برای چغندر قند استفاده كرده و محصول بیشتری عاید كشاورز خواهد شد. فقط نكته ای كه باید به آن توجه كرد، این است كه چون چغندر قند نسبت به بسیاری از نباتات وجینی در فصل پاییز زمین را دیرتر ترك می كند، نباید هیچ تأخیری در برداشت چغندر صورت بگیرد تا باعث كرپه شدن جو نشود.

3- تهیه زمین جو بعد از پنبه

پس از برداشت آخرین چین پنبه، ساقه ها و ریشه های محصول را از زمین بیرون آورده، در زراعت آبی زمین را هیرم كرده و در دیم بدون آبیاری شخم متوسطی زده و بعد از ماله كشیدن با بذر افشان بذر را می كارند. چنانچه پنبه مدت زیادی در زمین بماند و سبب كاشت خیلی دیر جو گردد، زمین را تا پاییز سال بعد آیش گذاشته، آنگاه اقدام به كشت جو می كنند. در صورتیكه كشت جو بهاره در محل مرسوم باشد، در بهار همان سال برداشت پنبه، جو بهاره می كارند.

4- تهیه زمین جو بعد از ذرت

پس از برداشت ذرت با توجه به اینكه انواع علف های هرز و بقایای گیاه ذرت در مزرعه باقی می ماند، بهتر است مزرعه به چرای گاو و گوسفند اختصاص داده شود تا بر اثر تغذیه آنها هم علف های هرز مزرعه از بین بروند و هم مدفوعات دام ها موجب تقویت مزرعه بشود.

بعد از این عمل، اقدام به شخم زمین كرده و پس از آن به وسیله دیسك بقایای گیاه را زیر خاك كرده و در صورت نیاز به كمك هرس بقایای علف های هرز و گیاه ذرت را جمع آوری كرده و سپس به وسیله ادوات شخم تكمیلی صاف و برای كشت پاییزه جو آماده می شود.

5- تهیه زمین بعد از زراعت یونجه و اسپرس

این عمل تا اندازه‌ای مشكل بوده و مستلزم صرف هزینه و وقت زیادی می باشد. جهت این كار در بهار بعد از آبیاری برداشت چین اول یونجه، زمین را شخم می‌زنند، سپس دیسك زده تا خاك كاملاً خرد شود. بعد از آن توسط كشیدن دندانه باقیمانده علف های هرز و یونجه را از زمین جمع آوری می كنند. آنگاه زمین برای بذرپاشی آماده می شود، ولی بهتر است جهت جلوگیری از سبز شدن دوباره علف های هرز و یونجه یك ماه بعد از دیسك زدن یك آب سبك به زمین بدهند تا بذر علف های هرز سبز و ریشه های یونجه و اسپرس نیز رشد كنند. آنگاه یك دیسك مجدد می زنند و بعد دوباره دندانه كشیده تا بقیه علف های هرز و یونجه از بین بروند. زمین تهیه شده بسیار حاصلخیز بوده و باید برای كاشت از واریته هائی استفاده شود كه نسبت به ورس مقاوم هستند.

احتیاجات كودی جو

جو نیز مانند سایر گیاهان زراعی احتیاج به مواد غذایی داشته و كاشت و برداشت یك زراعت خوب وقتی نتیجه مطلوبی خواهد داشت كه خاك از نظر مواد غذایی كاملاً غنی باشد. طبق تحقیقاتی در یك محصول 5/2 تنی دانه جو و 5 تنی كاه، 70 كیلوگرم ازت، 60 كیلوگرم پتاس، 30 كیلوگرم فسفر و 30 كیلوگرم كلسیم از مقدار مواد غذایی زمین كاسته می شود.

با افزایش مقدار محصول و افزایش مقدار دانه و كاه، مقدار این مواد جذب شده از زمین افزایش

استعمال كودهای شیمیایی در زراعت جو یكی از عوامل مهم در زراعت جو بوده و استفاده صحیح و به موقع از آن می تواند در بالا بردن میزان محصول در واحد سطح بسیار مفید و مؤثر باشد.

مقدار، نوع و زمان مصرف كودهای شیمیایی باید مبتنی بر تجزیه خاك، نوع رقم و مخصوصاً روش كشت (آبی یا دیم) باشد. مثلاً در مناطق خشك مقدار رطوبت و مواد غذایی عوامل اصلی محدود كننده عملكرد جو می باشند. از این رو، بین مواد غذایی كه به خاك افزوده می شوند و وضع رطوبتی خاك باید یك تعادل برقرار باشد، چون مقدار رطوبت خاك معمولاً غیر قابل پیش بینی بوده و نسبت به میزان بارندگی خیلی متغیر می باشد.

تعیین مقادیر صحیح كود مصرفی، بویژه ازت، مشكل ترین و خطرناك ترین تصمیمی است كه كشاورز باید اتخاذ كند. علاوه بر فراهم بودن رطوبت در طول دوره رشد و نمو، انواع و مقادیر كود مورد نیاز محصول بستگی دارد به نوع خاك و حاصلخیزی آن، تاریخچه زراعی زمین و واریته ای كه كشت می شود.

مهم ترین كودهای مورد نیاز جو

1) كودهای ازته

ازت در تمام اجزای گیاه دخالت دارد. ازدیاد آن باعث افزایش محصول، وزن هزار دانه، كیفیت و كمیت پروتئینی دانه می گردد. به طوریكه می دانیم سه عامل مهم در ازدیاد محصول جو (دانه) مؤثر هستند كه عبارتند از:

تعداد خوشه در هر مترمربع (A)

تعداد دانه در هر خوشه (B)

وزن هزار دانه (C)

=مقدار محصول در هر یك مترمربع

اگر در هر مترمربع 250 عدد خوشه داشته و هر خوشه 15 دانه تولید كند و وزن اضافه محصول حدود 100 كیلو در هكتار و یا اگر یك دانه بر تعداد دانه های خوشه اضافه گردد، باز در حدود 100 كیلو در هكتار بر مقدار محصول اضافه می شود و بالاخره اگر یك گرم به وزن هزار دانه اضافه كنیم، باز در حدود 100 كیلوگرم اضافه محصول در هكتار خواهیم داشت. لذا با توجه به نقش ازت، اهمیت این موضوع بیشتر مشخص می شود. طبق تحقیقات انجام شده به ازاء هر كیلوگرم ازت خالص حدود 17-16 كیلو به میزان محصول دانه اضافه می شود.

گرچه ازت رابطه مستقیم با افزایش مقدار محصول دارد، لكن به طور كلی واكنش جو نسبت به كود ازته به عواملی چون مقدار نیترات قابل استفاده خاك، مقدار رطوبت در زمان كاشت و در طول فصل رشد و زمان مصرف كود مذكور دارد. مقدار زیادی نیترات در مراحل اولیه همراه با رطوبت مناسب، سبب رشد سبزینه ای خیلی زیاد شده كه منجر به مصرف سریع و بی موقع رطوبت می شود، لذا بهتر است یك سوم آن را هنگام پنجه زنی و یك سوم آن را در مرحله ساقه رفتن و بقیه هنگام تشكیل خوشه داده شود.

مقدار ازت مورد نیاز جو برحسب عوامل یاد شده بین 70 تا 120 كیلو متغیر است. در كمبود ازت معمولاً اندام های نبات باریك شده، رنگ ساقه سبز پریده به نظر می رسد، رنگ برگ ها سبز مایل به زرد و یا كاملاً زرد و بالاخره دانه ها كوچك و چروكیده باقی می مانند.

2) كودهای فسفره

فسفر به عنوان حامل انرژی ATP در كلیه فعل و انفعالات شركت می كند و در تقسیم سلولی و رشد سریع سلول های مریستمی دخالت دارد. فسفر همچنین سبب ازدیاد نمو، تولید ریشه های قوی، استحكام نبات، مخصوصاً مقاومت گیاه در برابر زنگ ها، افزایش گل و دانه و بالاخره باعث زودرسی آن می گردد.

در مورد ازدیاد محصول طبق تحقیقات انجام شده به ازاء هر كیلوگرم فسفر خالص در حدود 5تا 6 كیلوگرم مقدار محصول دانه ازدیاد پیدا می كند. در كمبود فسفر رشد گیاه كند شده، رنگ برگ های نبات سبز تیره و گاهی ساقه و پشت برگ ها رنگ بنفش به خود می گیرند.

واكنش جو به كودهای فسفره، بستگی به مقدار فسفر قابل استفاده در خاك، مقدار رطوبت در زمان كاشت و بارندگی فصل زراعی دارد. دمای خاك نیز در جذب فسفر و در نتیجه واكنش محصول مؤثرند. به طور كلی حتی در خاك هائی كه از نظر فسفر قابل استفاده فقیر می باشند، چنانچه دما كمتر از 10 درجه سانتی گراد باشد، رشد اولیه گندم پاییزه در اثر كودهای فسفره زیاد نخواهد بود. برای جذب سریع فسفر دمای 27-18 درجه سانتی گراد گزارش شده است.

از مقدار سوپر فسفاتی كه هنگام زراعت غلات داده می شود معمولاً بیش از 20-10 درصد فسفر آن توسط محصول جذب نمی شود و بقیه در خاك تثبیت می‌گردد. به طور كلی، چون جو در مراحل اولیه رشد بیشتر به كود فسفر احتیاج دارد این كود باید قبل از كاشت به زمین داده شود. گیاه جو یك سوم فسفر مورد نیاز را در هفته های اول و مابقی را در دو سه هفته بعدی جذب می كند. مقدار استعمال فسفر گرچه نسبت به فاكتورهای مختلف فرق می كند، ولی به طور متوسط 100 تا 150 كیلو فسفر خالص در هكتار ایده آل خواهد بود.

3) كودهای پتاسه

كود پتاسه در تشكیل بافت چوبی (اسكلرانشیم) مؤثر بوده و در نتیجه باعث استحكام گیا می شود و تا حدودی از خوابیدگی (ورس) در جو جلوگیری می كند. همچنین باعث متابولیزم(تجزیه و تحلیل) و تشكیل دانه شده و باعث افزایش محصول می گردد.

طبق بررسی های انجام شده به ازاء هر كیلوگرم پتاس خالص در حدود 2 تا 3 كیلوگرم به مقدار محصول دانه اضافه می گردد. در كمبود پتاس گیاه پژمرده شده، ساقه‌ها ضعیف، نوك و حاشیه برگ های جوان زرد، سپس به رنگ قهوه ای مرده در می آید.

چون خاك های ایران از نظر پتاس غنی بوده و احتیاج به این كود جز در موارد استثنائی مانند، كشت متوالی گیاهانی مانند چغندر قند، پنبه و آفتابگردان كه به مقدار زیاد پتاسیم از زمین گرفته و در انساج خود ذخیره می كنند، لازم نمی باشد. پس از آزمایشات لازم و در صورت نیاز، استعمال 50 تا 100 كیلو در هر هكتار كافی خواهد بود.

برای زراعت كلیه محصولات، منجمله جو، هر چه در انتخاب بذر برای كشت و تولید محصول دقت و توجه كافی به عمل آید، به همان نسبت محصول زیادی تولید خواهد شد. مهم ترین شرایط و فاكتورهائی كه در انتخاب بذر باید مورد توجه قرار گیرند، عبارتند از:

1- بالا بودن مقدار محصول

یكی از مهم ترین عوامل انتخاب بذر، بالا بودن كمیت محصول در واحد سطح می باشد. جهت نیل به این هدف مهم باید از بذور اصلاح شده، گواهی شده و مناسب برای هر منطقه، استفاده شود. عملكرد زیاد در بعضی از واریته ها بستگی به تعداد ساقه‌های خوشه دار و در بعضی دیگر به تعداد دانه در هر خوشه و در برخی واریته ها چندین فاكتور با هم روی عملكرد مؤثر واقع می شوند.

در اصلاح نبات سعی می گردد كه مجموع فاكتورهای تشكیل دهنده عملكرد، همگی با هم روی گیاهان آزمایش شوند. تعداد ساقه های خوشه دار را می توان به سادگی با عملیات زراعی تغییر داد. مثلاً با زیاد و كم كردن مقدار بذر در واحد سطح می توان روی عملكرد تأثیر گذاشت.

در ایران عملكرد جو را از روی میزان بذر كاشته شده نشان می دهند. مثلاً وقتی می گویند عملكرد هفت تخم است، یعنی یك تن بذر كاشته شده هفت تن محصول داده است. زراعت های آبی در ایران حداكثر 25-20 تخم و حداكثر 5 تخم ایجاد می‌كند. در فرانسه و آلمان عملكرد گندم 8 تن در هكتار، یعنی حدود 30 تا 33 تخم می باشد.

مقدار عملكرد در هكتار را به طریق زیر محاسبه می كنند. تعداد ساقه های خوشه دار در یك مترمربع تعداد دانه های موجود در یك خوشه وزن هر دانه و سپس عدد به دست آمده را در 10000 ضرب می كنند تا مقدار محصول یك هكتار به دست آید. البته این محاسبه در مزارعی قابل قبول است كه رطوبت دانه به حداقل، یعنی 14 درصد رسیده باشد.

در غیر این صورت، یعنی اگر رطوبت دانه بیشتر از 14 درصد باشد، محاسبه آن به صورت زیر است:

مقدار عملكرد یك متر مربع مقدار ماده خشك

مثلاً اگر عملكرد قطعه مورد آزمایش 7/6 باشد و ماده خشك نیز برابر 83 درصد باشد (رطوبت بذر 17 درصد باشد) عملكرد حقیقی آن قطعه برابر خواهد بود با:

2- بالا بودن قوه نامیه و بنیه بذر

بذری كه به علت شرایط نامساعد انباری و رطوبت زیاد، در قوه نامیه آن نقصانی مشاهده می شود باید از كشت آن جلوگیری كرد. در صورت اجبار به كاشت چنین بذری باید مقداری بذر به نسبت كمی قوه نامیه اضافه منظور گردد. در صورت مساعد بودن تمام شرایط در حدود 8روز پس از آنكه بذر گندم كشت گردید باید جوانه ها به طور یكسان و یكنواخت از خاك خارج شوند كه تأثیر زیادی در مقدار محصول خواهد داشت.

3- قدرت پنجه زنی و تولید ساقه آن زیاد باشد

جوانه گندم پس از جوانه زنی باید هر چه زودتر تولید پنجه نماید، زیرا همانطور كه اشاره شد مقدار تولدی با تراكم خوشه در هر مترمربع بستگی دارد و بنابراین ارقامی كه پنجه های زیاد و یكنواخت تولید می كنند باید انتخاب شوند (به جز در مناطق دیم).

4- مقاوم به سرما

مقاومت به سرما در مناطق سردسیری مثل آذربایجان یكی از شرایط موفقیت است، لذا انتخاب ارقام مقاوم در برابر سرما، موفقیت آمیز خواهد بود.

5- مقاومت در برابر گرما

انتخاب ارقامی كه در برابر گرما مقاوم هستند دارای اهمیت خاصی بوده و باید از ارقامی استفاده شود كه در برابر بهار و تابستان گرم مقاوم باشند. مثلاً گندم روشن به علت احتیاج سازگاری نشان داده و گندم شعله با داشتن مقاومت در برابر گرما و شوری خاك در منطقه خوزستان كشت می شود.

ارقام مكزیكی در مناطق پر باران و مرطوب گرگان و شمال در برابر امراض قارچی مقاومت نشان می دهند. بنابراین هر رقمی را نمی توان در هر شرایط دلخواه كشت نمود.

6- زودرسی

در مناطق كم باران و در شرایط دیم كه امكان كمبود آب وجود دارد، ارقام زودرس ترجیح داده می شوند، ولی در حالت كلی ارقام دیررس محصول بیشتری خواهند داد.

7- مقاومت به امراض و آفات

ارقامی كه در برابر امراض قارچی از جمله سیاهك پنهان، سیاهك آشكار، انواع زنگ ها حساسیت نشان می دهند، مناسب نیستند و باید از واریته های مقاوم در برابر این بیماری ها استفاده كرد.

8- ضدعفونی بذر

به علت وجود بیماری های قارچی باید بذر را قبل از كاشت با سرزان پ، تری تیزان، ویتاواكس یا تیرام به نسبت 2 تا 3 در هزار مخلوط كرد. این عمل جهت مبارزه با سیاك پنهان بوده و برای جلوگیری از سیاهك آشكار بذور گندم را به مدت10 دقیقه در آب 50درجه سانتی گراد قرار داده و سپس آنها را خشك می كنند و یا بهتر است بذور را به مدت 5 دقیقه در دمای 21 درجه سانتی گراد خیس كرده، سپس آنها را به مدت یك دقیقه در دمای 49 درجه سانتی گراد منتقل و بالاخره 11 دقیقه در دمای 53 درجه سانتی گراد منتقل و بلافاصله به آب خنك می ریزند.

9- وزن هزار دانه

وزن هزار دانه بستگی به اندازه دانه مواد ذخیره ای و سایر عوامل دارد. وزن دانه جو به طور متوسط 32 میلی گرم و وزن هزار دانه بین 52-15 گرم نوسان دارد. وزن هزار دانه قبلاً باید تعیین شود، زیرا مقدار بذر و تعداد دانه در متر مربع باید توسط آن مشخص گردد.

10- وزن هكتولیتر

وزن هكتولیتر نشان دهنده وزن و حجم می باشد و هر قدر وزن حجم گندم بیشتر باشد، راندمان آرد به همان مقدار بیشتر خواهد بود. گندم های گرد نسبت به گندم های باریك، گندم هائی كه سطح دانه كاملاً صاف است نسبت به گندم هائی كه سطح دانه كاملاً زبر است و بالاخره گندم هائی كه میزان رطوبت آنها كمتر است دارای وزن هكتولیتر بیشتری هستند.وزن هكتولیتر گندم بین 68 تا 86 كیلوگرم نوسان دارد.

11- درجه خلوص بذر

در موقع انتخاب بذر برای كشت باید نسبت به درجه خلوص و درجه پاكی بذر دقت شود. بذور شاید اختلاطی با سایر انواع گندم و سایر غلات مانند جو، چاودار، یولاف و یا بذر علف های هرز و مواد ناخالص دیگر از قبیل كاه، كلش، سنگ ریزه و یا خاك داكشته باشد.بذوری كه خلوص آنها از 95 درصد كمتر باشد برای كاشت مناسب نیستند.

12- ریزش دانه

واریته هائی كه دانه های آنها بلافاصله بعد از رسیدن محصول ریزش می كنند قابل انتخاب نیستند، زیرا ریزش دانه در هنگام رسیدن محصول سبب كاهش عملكرد خواهد بود. علت ریزش دانه محكم نبودن اتصال گلوم و گلومل به سنبله و زیاد بودن زاویه بین گلوم و گلومل است.

13- مقاوم به ورس

در مناطقی كه میزان بارندگی زیاد بوده و یا بادهای شدید و موسمی وجود دارد باید از ورس بوده و اغلب دارای ظرفیت كودی كم می باشند و باید از ارقامی انتخاب شود كه طول ساقه آنها از ارقام تجارتی (80 تا 90 سانتی متر) زیادتر نباشد. ضمناً باید متذكر شد كه ارقام خیلی كوتاه هم اغلب كم محصول هستند. مهم ترین عوامل ورس عبارتند از:

- مقدار زیاد ازت و رطوبت مناسب خاك كه باعث رشد سبزینه ای بیش از حد می گردند.

- تراكم زیاد بوته ها كه مانع رسیدن نور به میانگره های پایینی ساقه می شود، سبب دراز شدن و ضعیف شدن ساقه ها گشته و آنها را مستعد ورس می‌سازد.

- درست و سنگین بودن دانه ها

- باد و طوفان های شدید

- قارچ عامل پوسیدگی طوقه

راه های جلوگیری از ورس

الف-كشت ارقام مقاوم به ورس

ب-استفاده از مواد تنظیم كننده رشد (سی. سی. سی یا C.C.C.) و با اسم علمی دو كلرو اتیل- تری متیل- آلومینیوم- كلراید. این ماده سبب افزایش ضخامت دیواره سلولی و ازدیاد دسته های آوندی در ساقه شده و از رشد طولی میانگره ها جلوگیری می كند.

جهت استفاده از این ماده می توان بذرها را به مدت چهار ساعت در محلول 5/0 درصد C.C.C. خیس كرده و بعد كاشت و یا وقتی گندم در مرحله پنجه زنی (5-4 برگی)مقدار 5/1-1 كیلو C.C.C. در هكتار و می توان مخلوط با علف كش‌ها استفاده كرد.

ج-كشیدن هرس، چرانیدن و با افزودن 50 تا 100 كیلو سولفات پتاس در هكتار در مرحله پنجه زنی.

د-حذف یك مرحله آبیاری (هنگام ساقه رفتن)

14- بالا بودن ارزش نانوائی

باید ارقامی كه خاصیت نانوائی آنها خوب است مورد استفاده قرار گیرد. ارزش نانوائی ارتباط مستقیم با نسبت گلوتن دانه به نشاسته و همچنین با نسبت مواد پروتئینی موجود در گلوتن دارد. از كشت ارقامی كه خاصیت نانوائی كمی دارند باید خودداری كرد.

تناوب (گردش زراعی)

زراعت مداوم جو به ندرت صورت می گیرد. تناوب زراعی برای جو مشابه گیاهی سیستم تناوبی جو آیش معمول است. با این حال در بعضی نواحی تناوب آیش- گندم- جو معمول می باشد. در دیمكاری بین زراعت گندم و جو در بعضی از نقاط ایران مانند زنجان و آذربایجان نیم آیش برقرار می سازند. بدین ترتیب كه سال اول گندم پاییزه و سال دوم جو بهاره می كارند و در فاصله تابستان و زمستان بین برداشت گندم و كشت جو بهاره زمین تقریباً هشت ماه آیش باقی می ماند.

جو بعد از شبدر و یونجه نیز محصول خوبی می دهد، ولی بیشترین محصول را هنگامی تولید می كند كه بعد از نباتات وجینی كه به آنها كود داده شده، كشت شوند.

زمان كاشت

مقاومت جو به سرمای زمستانه معمولاً كمتر از گندم می باشد، از این رو در بسیاری از مناطق نیمه خشك دنیا جو پاییزه را چند روزی زودتر از گندم پاییزه كشت می كنند. جو بهاره را هر چه زودتر و به مجرد آن كه بتوان بستر بذر را به خوبی تهیه نمود، باید كشت كرد. گرچه جو تا حدودی از گندم بیشتر به صدمات ناشی از سرمای بهاره حساس می باشد، ولی برای این كه محصول بتواند قبل از فرا رسیدن شدیدترین دوره گرمای خشك تابستان برسد، لازم است كه آن را هر چه زودتر كشت كنند. هر گونه تأخیر در كشت سبب تولید دانه هائی لاغر، سبك و عملكردی كمتری می شود. در مناطقی كه زمستان های ملایم دارند و بارندگی نیز در این فصول صورت می گیرد، جو را تقریباً هم زمان با گندم می كارند.

مقدار بذر

مقدار بذر بستگی به زمان كاشت، جنس خاك و طرز تهیه زمین دارد. در منطقه مدیترانه، جائی كه زراعت نوین اجرا می شود میزان معمولی بذر 120 كیلوگرم در هكتار است كه شامل 250بوته در متر مربع می باشد.

در ایران مقدار بذر در هكتار در اراضی فاریاب را 200-150 كیلو در هكتار می‌گیرند و مانند گندم هر چه زمین ضعیف تر بوده و كشت دیرتر صورت گیرد، مقدار بذر را بیشتر می گیرند. در دیمزارها مقدار بذر حدود 70 كیلو در هكتار می باشد.

عمق بذر

عمق مناسب كاشت برای گند پنج سانتی متر می باشد و كم عمق تر از این سبب سبز شدن غیر یكنواخت می شود، زیرا معمولاً بستر بذر به سرعت خشك می گردد و جوانه زدن به طور كامل صورت نمی گیرد. گذشته از آن بذور مورد حمله پرندگان قرار گرفته و از یخبندان و سرما صدمه می بینند. عمیق تر كاشتن بذر سبز شدن را به عقب می اندازد و خطر صدمه دیدن گیاهچه ها را توسط آفات و امراض افزایش می‌دهد، و چنانكه عمق كاشت خیلی زیاد باشد، گیاهچه ها ممكن است در اثر ضعف زیاد نتوانند از خاك بیرون بیایند.

بطور كلی در انتخاب عمق بذر باید به نوع خاك، میزان بارندگی، درشتی و ریزی بذر و نوع وسیله كاشت توجه داشت. مثلاً عمق كاشت در خاك های سنگین و مرطوب كمتر بوده در مناطق خشك بیشتر

شكل2-4 نشان می دهد كه محل تشكیل ریشه های ثانویه بستگی به عمق بذر نداشته و همگی از2 تا 3 سانتی متری سطح خاك ظاهر می شوند.

روش های مختلف كاشت

كاشت گندم و روش های مختلف آن در نقاط مختلف ایران متفاوت می باشد. روی مقدار بذر، عمق بذر و درجه یكنواختی پخش بذر اثر داشته و در حالت كلی به دو طریق صورت می گیرد.

كشت دستپاش (كاشت افشان)

این روش ابتدایی ترین روش كاشت بوده و برای انجام آن چنانكه كود دامی در اختیار كشاورزان باشد. در اوایل پاییز در مزرعه پخش و همراه با شخم زیر خاك كرده و بعد از آمدن نزولات آسمانی و گاورو شدن زمین مزرعه را شخم متوسط زده، سپس توسط مرزكش و یا كلدور اقدام به مرزكشی در اطراف كرت ها می نمایند. طول و عرض كرت ها نسبت به فاكتورهای مختلف فرق می كند، معمولاً طول آنها 15-8 متر و عرض آنها 5-3 متر می باشد.

در این روش كاشت بذر، با دست در سطح زمین پخش شده و با دیسك یا ماله آن را زیر خاك می نمایند. در این صورت مقدار بذر زیاد مصرف شده و چون تمام بذور در عمق معینی قرار نمی گیرند، نمی توانند از رطوبت زمین به طور یكنواخت استفاده كنند. در ضمن (بیش از150 كیلو در هكتار) مبارزه با علف هرز و كنترل آفات نباتی به سختی صورت می گیرد و عمل برداشت به طور سریع صورت نمی گیرد. در این روش می توان از بذرپاش های سانتریوفوژ و یا بذرپاشی از طریق هوا نیز استفاده كرد. در این حالت ها پس از بذرپاشی با زدن هرس و یا دندانه بذرها را زیر خاك می‌كنند.

كشت خطی

كشت با بذركار معمولی، كشت با بذركار عمیق كار و كشت با بذركار پرسی كه بهترین روش كشت بوده و در زراعت های مكانیزه (آبی و دیم) و در سطح وسیعی صورت می گیرد. در این روش بذور در عمق یكنواخت قرار گرفته، بنابراین به طور یكنواخت جوانه زده و به رشد و نمو خود ادامه می دهند. مقدار بذر كمتری مورد احتیاج می باشد (20 تا 30 درصد در مصرف بذر صرفه جویی می شود).

مبارزه با علف های هرز و كنترل آفات بهتر صورت می گیرد، همچنین عمل برداشت به خوبی و سریعتر انجام می شود. در این روش مزرعه را به قطعات مختلفی كه طول آن 200-100 متر می باشد، تقسیم می نمایند. فاصله دو ردیف كاشت از هم 25-12 سانتی متر می باشد. در بعضی از كشورها فاصله دو ردیف كاشت نسبت به هم بسیار نزدیك است، كه این عمل برای جلوگیری از رشد و نمو علف های هرز مفید بوده، ولی به بذر بیشتری احتیاج داشته و ممكن است گندم در برابر باد و باران خوابیدگی پیدا كند.

اگر فاصله كاشت بیشتر باشد عملیات كاشت سریع تر صورت می گیرد و مقدار بذر كمتری احتیاج است، ولی این عمل باعث ازدیاد علف های هرز و كمی محصول می گردد. اخیراً فاصله40-10 سانتی متر را به تناوب در نظر می گیرند، یعنی فاصلة دو خط اولی 40 سانتی متر و دو خط بعدی را 10 سانتی متر می گیرند و در فاصله 10 سانتی متری علف های هرز نمی توانند رشد كنند و در این فاصله گندم می تواند با علف های هرز رقابت نماید و با علف های هرز فاصله 40 سانتی متری نیز به طریق شیمیایی و مكانیكی مبارزه می شود.

زمان كاشت گندم در نقاط مختلف كشور

بارندگی بشوند هم هوا سرد می شود و هم باید مدتی بگذرد تا زمین آماده كار كردن باشد. از طرف دیگر، به علت سرد بودن هوا و تبخیر كمتر، بذر كاشته شده در مناطق ییلاقی بهتر از گندم‌های كاشته شده در مناطق قشلاقی می توانند از بارندگی‌های كم در جوانه زدن رشد و نمو اولیه اش استفاده كند. زمان كاشت به جنس خاك نیز بستگی دارد. به طوریكه حتی در مناطق قشلاقی چنانكه خاك های سنگین و رسی باشند بهتر است برای تسریع عمل كاشت خشكه كاری استفاده شود.

به طور كلی در همدان، قزوین، باختران، آذربایجان و زنجان، گندم های بهاره را در فروردین می كارند در مناطق سردتر این نواحی كشت بهاره ممكن است تا اواخر اردیبهشت هم ادامه پیدا كند. در اطراف تهران و ورامین كشت بهاره گندم از اواخر بهمن تا اسفند ماه می باشد.

گندم های پاییزه را در اطراف تهران، فیروزكوه، قزوین، قم، ارومیه و تربت حیدریه در پاییز از شهریور تا مهر و آبان می كارند. در اهواز، بندرعباس، بوشهر و گرگان كشت از اوایل آبان ماه شروع می‌شود و تا آذر و دی ادامه می‌یابد. در ارتفاعات البرز و مناطق كوهستانی آذربایجان، خراسان و باختران كشت گندم پاییزه را حتی از اواخر مرداد ماه و اوایل شهریور ماه شروع می كنند.

به طور كلی بهترین موقع برای كشت گندم پاییزه وقتی است كه گیاهچه های گندم بتوانند تا توقف كامل نمو توسط دمای پایین به مرحلة سه برگی برسند. كاشت خیلی زود سبب رشد سبزینه ای خیلی زیادی می شود كه موجبات اتلاف رطوبت خاك را فراهم نموده و نبات را به صدمات كشنده ای زمستان حساس می سازد و همچنین بوته ها را در معرض حمله مگس گندم قرار می دهد.

كشت كرپه نیز به طرز نامطلوبی بر عملكرد اثر می گذارد، زیرا قبل از متوقف شدن رشد توسط سرما فرصت تولید سیستم ریشه ای قوی و پنجه زدن را ندارد. چنین گندم هایی كمتر می توانند در برابر سرمای كشندة زمستان و صدمات مكانیكی ناشی از یخ زدن و آب شدن متناوب خاك، مقاومت كنند. علاوه بر آن چنانكه بذور كاشته شده پاییزه تا بهار آینده نتوانند جوانه بزنند، ممكن است به علت انجام نشدن فرایند ورنالیزاسیون نتوانند به ساقه و خوش بروند.

آبیاری

آب یكی از عوامل رشد و نمو گندم بوده و مقدار آب لازم برای گندم با توجه به خصوصیات خاك و آب و هوا از كاشت تا برداشت 4 تا 8 هزار متر مكعب در هكتار می باشد. در ایران چون در اغلب مناطق گندم خیز ریزش باران جهت تأمین آب مورد نیاز گندم كافی نیست، بنابراین در نقاطی كه میزان بارندگی كمتر از 450 میلی متر است گندم را باید در مراحل رشد آبیاری كرد.

هنگام تعیین مقادیر آب مورد لزوم و زمان آبیاری، بعضی از واكنش های اساسی گندم را نسبت به شرایط رطوبتی خام باید در نظر گرفت.

الف-اگر در مرحلة جوانه زدن آب به گیاه نرسد، گیاه جوانه نمی زند البته از سبز شدن تا پایان پنجه زدن نباتات جوان در استفاده از آب مورد نیازشان بسیار صرفه‌جو می باشند. آبیاری (یا بارندگی زیاد) در طول این دوره اثرات نامطلوبی بر محصول دارد، زیرا تهویة خاك به خوبی صورت نمی گیرد و نیترات های خاك شسته شده و از منطقة محدود ریشه ها دور می شوند.

ب-احتیاجات آبی نبات در طول دوره حداكثر رشد سبزینه‌ای به سرعت افزایش می یابد و زمان شروع آن هنگام ساقه رفتن و طویل شدن سریع ساقه هاست. در هنگام تشكیل سنبله تعداد سنبله های هر خوشه نیز در اثر كم آبی كاهش می یابد.

ج-مكررترین دورة خشكی در طول مراحل گل كردن و تشكیل دانه وقوع می‌یابد. همچنین این دوره ای است كه در طول آن مقدار تبخیر و تعرق زیاد می باشد و در عین حال مواجه است با احتیاجات آبی زیاد نبات در این دوره كمبود آب نامطلوب ترین اثر را بر عملكرد دانه می گذارد.

فشار بی آبی در هنگام گل كردن سبب كاهش تعداد كل دانه می شود و چنانچه در حین رسیدن دانه با كمبود آب مواجه شود وزن متوسط دانه كاهش می یابد.

به طور كلی می توان چنین استنباط نمود هر عضوی كه در هنگام وقوع كم آبی سریع ترین رشد را داشته باشد، بیشترین صدمه را می بیند.

عملیات آبیاری در مناطقی كه دارای بارندگی زمستانه اند

در نواحی كم باران بهترین نتیجه و اقتصادی ترین استفاده از آب هنگامی به دست می آید كه قبل از كاشت خاك تا حد ظرفیت نگهداری و تا عمق 90 تا 100 سانتی متری خیس شود كه برای این مقدار در حدود 100 تا 150 میلی متر آب لازم است. در چنین شرایطی محصول در خاك مرطوب كشت می شود و بدون این كه به بارندگی نیازی داشته باشد زود و به طور یكنواخت جوانه می زند. معمولاً از جوانه زدن تا به خوشه رفتن دیگر احتیاجی به آبیاری نیست، مگر در شرایط استثنایی، زیرا در این دوره تبخیر و تعرق نسبتاً كم است و حداكثر بارندگی طبیعی نیز صورت می‌گیرد. آبیاری دوم زمانی است كه اولیه خوشه ها شروع به ظاهر شدن می كنند. آبیاری سوم نیز ممكن است در طول مرحلة تشكیل دانه لازم باشد.

در ایران كشاورزان اسامی مختلفی برای هر آبیاری مصطلح كرده اند كه با مرحله‌ای از نمو گندم تطبیق می كند. مانند ساقه آب، خوشه آب و گل آب. ولی چنانكه ذكر گردید تعداد آبیاری بستگی به محیط و نوع آب و هوا دارد. در نقاط ییلاقی ایران مانند آذربایجان، زنجان و شیب های كوه های

گندم ها را برای به دست آوردن عملكرد بهتر 5 تا 6 مرتبه آبیاری می كنند. در خاتمه یادآوری می شود كه برای ساختن یك گرم ماده خشك در این گیاه به طور متوسط 513 گرم آب لازم است كه باید در مراحل مختلف رشد در اختیار گیاه قرار گیرد.

داشت جو (مراقبت و مواظبت جو)

مراقبت و مواظبت جو همانند گندم است و به طور خلاصه عبارت است از:

1- دندانه زدن: جهت فرو رفتن بذر به داخل خاك و دفع علف های هرز

2- غلطك زدن: در اوایل بهار جهت خوابانیدن ریشه هائی كه در اثر سرمای زمستان یخ زده و بالا آمده اند.

3- مواد شیمیایی: جهت دفع علف های هرز كه می توان از علف كش های هدونال، بی هدونال، آوادوكس، یو 46، به مقدار 1 تا 5/1 لیتر در200 تا 400 لیتر آب در هكتار استفاده كرد.

4- سی‌سی‌سی (CCC): روی جو اثری ندارد.

5- آبیاری: برحسب نوع منطقه دفعات آن فرق می كند و معمولاً در مراحل زیر احتیاج به آبیاری است:

مرحله جوانه زدن

مرحله ساقه رفتن

مرحله تولید سنبله

مرحله گل كردن

مرحله دانه دادن

6-مقدار كود:

كود ازته 90 تا 120 كیلو در هكتار

كود فسفره 50 تا 80 كیلو در هكتار

كود پتاسه 50 تا 80 كیلو در هكتار

مهم ترین علف های هرز مزارع گندم

یولاف وحشی (Avena fatua)

یولاف وحشی گیاهی است كه از لحاظ اكولوژیكی طالب محیط مرطوب بوده و گیاه پاییزه محسوب می شود. بوته این علف مدتی قبل از رسیدن بذر گندم رشد خود را به پایان می رساند و دانه آن قبل از برداشت گندم از خوشه جدا و به زمین می ریزد به طوریكه اثری از دانه های این علف در محصول كوبیده شده گندم وجود ندارد. گاهی باعث از بین رفتن مزارع گندم می شوند.

مبارزه:استعمال هورمون Avodex و استفاده از گاوآهن پنجه غازی و زدن شخم سطحی با دیسك در سال آیش قبل از به گل نشستن یولاف.

جو موشك (Hordeum bulbosa)

اغلب در مزارع گندم می روید، ریشه آن پیازدار است. وجود بذر در داخل گندم تولید مسمومیت نمی كند. شكل بذر شبیه چاودار است، رشد و نمو زیادی دارد، از محیط تغذیه و زیست بوته های گندم می كاهد.

مبارزه:بوجایی گندم قبل از كاشت.

چچم (Lolium temulentum)

این گیاه از خانواده غلات است. شكل بوته شبیه بوته گندم بوده، ولی دارای برگ های براق است. دورة نمو و رسیدن بذور چچم مصادف است با برداشت گندم است، پس بذور آن با بذور گندم مخلوط می شود. وجود چچم در داخل بذر گندم ایجاد مسمومیت می كند كه از علایم آن سرگیجه و تهوع است.

مبارزه:بوجاری گندم توسط ماشین های بوجاری تریور (Triur) چون با غربال‌های معمولی بوجاری نمی شوند.

سرشكافته (Cephalaria svriaea)

بذر سرشكافته شبیه بذر جو بوده، و در یك سر آن شكاف وجود دارد و اطراف آن مضر است. وجود سرشكافته در آرد گندم به مقدار زیاد ایجاد مسمومیت كرده و باعث تلخی نان می شود.

مبارزه:بوجاری گندم قبل از كاشت

زیرك (آجی بیان) (Goebelia alopecuroides)

گیاهی از خانواده یونجه است و بذر آن شبیه یونجه می باشد. وجود بذر در داخل گندم حتی به مقدار جزئی ایجاد تلخی فوق العاده می كند.

مبارزه:بوجاری قبل از كاشت

سیاه دانه (Agrostema githago)

میوه این گیاه از نوع كپسول بوده كه محتوی 30-20 دانه می باشد. دانه سیاه رنگ و بسیار كوچك است. وجود مقدار زیاد بذر در داخل گندم ایجاد مسمومیت و تلخی می كند.

در خاتمه باید متذكر شد كه حدود 40 نوع علف هرز از قبیل تلخه، پیچك، تاج خروس و غیره در مزارع گندم یافت می‌شود كه گاهی مقدار محصول را تا 50% كاهش می دهند كه گذشته از كاهش كیفیت نان (ایجاد تلخی و مسمومیت) رقیب سرسختی در جذب رطوبت، مواد غذایی، استفاده از نور بوده و به علاوه میزبان بسیاری از بیماری ها و آفات گندم می باشند.

برداشت جو

زمان كاشت تا برداشت گندم های بهاره در حدود 100 تا 160 روز و برای گندم‌های پاییزه 260تا 320 روز می باشد.

زمان برداشت گندم باید در ابتدای حالت نیمه سخت صورت گیرد و در این موقع انتقال فرآورده های فتوسنتز از گیاه به دانه متوقف شده است. گره های ساقه به رنگ قهوه ای، برگ‌ها و ساقه‌ ها به رنگ زرد یا زرد طلایی هستند. اگر دانه را با ناخن فشار دهند، له نمی شوند. در این حالت معمولاً گندم 15-14 درصد رطوبت دارد.

نژادهایی كه عادت به ریزش دارند باید زودتر از این مرحله برداشت نمود، ولی گندم های مقاوم به ریزش هر چه بیشتر برسند به وزن دانه اضافه می شود و بعلاوه ارزش نانوائی در چند روز آخر زمان رسیدن بهتر خواهد شد.

برداشت گندم در ایران به وسیله دست و یا به وسیله ماشین های مخصوصی به شرح زیر انجام می شود.

در صورتی كه برداشت با دست انجام شود كارگران ماهر توسط دانش های مخصوصی ساقه های گندم را از نزدیك سطح زمین بریده، دسته دسته كرده و سپس دسته ها را روی هم انباشته كرده و توده ای بنام خرمن (كه زمینی است تخت، سفت و سخت و بدون سنگ و شن) ایجاد می كنند.

در زمان های قدیم عمل خرمن كوبی را با چند گاو كه به هم بسته شده و ضمن حركت دایره وار دانه ها را از خوشه بیرون می آورند، انجام می شد. این كار را با چرخ های خرمن كوب ویژه ای كه دارای پره های فلزی و چوبی بود و توسط یك اسب یا دو گاو كشیده می شد نیز انجام می دادند.

در سال های اخیر بسیاری از كشاورزان به جای ادوات قدیمی خرمن های خود را به كمك دیسك كه با تراكتور كشیده می شود، می كوبند. پس از كوبیدن خرمن گندم را به كمك باد، كاه و كزل را جدا كرده، بعد از آن ناخالصی های دیگر را با غربال تمیز می كنند.

در حال حاضر، اكثر گندم‌ها توسط كمباین برداشت می شوند و در مناطقی مورد استفاده قرار می گیرد كه شرایط كاشت و برداشت مناسبی برای گندم فراهم شده باشد. انواع كمباین های مختلف در بازار وجود دارند كه می توانند علاوه بر برداشت گندم عمل كوبیدن و گونی كردن را تواماً انجام دهند. كمباین مستقیم هنگامی عملی است كه رطوبت دانه كمتر از 14% باشد. چنانكه دانه عاری از قسمت های سبز علف هرز باشد، می توان آن را با همین مقدار رطوبت انبار نمود، ولی اگر مقدار علف های هرز مخصوص زیاد باشد آن تعدادی كه هنوز سبز هستند مانع كمباین مستقیم و مؤثر شده و در انبار سبب گرم شدن دانه می شوند.

در روش های نوین برداشت، دانه دیگر كیسه بندی نشده، بلكه در یك محل مخصوص جمع آوری می شود و همان طور برای نگهداری به انبارها و یا سیلوهای گندم منتقل می شود.

در موقع كوبیدن گندم با خرمن كوب های جدید لازم است كه تنظیم دستگاه خرد كننده طوری باشد كه صدمه ای به بذر وارد نشود، زیرا دانه های خرد شده از نظر ارزش نانوائی، در سطح پایینی بوده و از نظر جوانه زدن به علت صدمه ای كه به گیاهك دانه وارد می شود، ضعیف می شوند.

در خاتمه یادآوری می شود همچنین بعضی دستگاه هایی هستند كه مانند ماشین برداشت علوفه ساقه ها را از نزدیك زمین قطع نموده و در یك مسیر قرار می دهند كه باید با وسایلی آنها را جمع آوری و خرمن كرد. در سال های اخیر خرمن كوب های مخصوصی ساخته شده كه با موتور كار كرده و ثابت هستند و یا خرمن كوب ثابت به وسیله تراكتور به محل برده می‌شود و آنگاه با ثابت كردن خرمن كوب و انتقال حركت تراكتور، دسته های گندم (به كمك یك كارگر) از یك طرف وارد دستگاه می شود و از طرف دیگر همراه كزل و یا جدا از آن خارج می شود.

عملكرد در هكتار

عملكرد گندم نسبت به فاكتورهای مختلف (پاییزه و بهاره، آبی و دیم، تناوب، نوع خاك، سنتی و مكانیزه، اقلیم، واریته و غیره) فرق می كند. در حالت كلی مقدار محصول گندم های آبی بیش از گندم های دیم و مقدار محصول گندم های پاییزه معمولاً بیش از گندم های بهاره می باشد. مقدار محصول در روش های كاشت قدیمی و سنتی 500 تا 800 و حداكثر 1000 كیلو گرم در هكتار است. لكن در زراعت های مكانیزه از هر هكتار می توان تا 7 تن محصول برداشت نمود.

مرغوبیت گندم

در دنیا بیش از صدها واریته گندم وجود دارد كه این ارقام دارای صفات و خصوصیات متفاوتی داشته و تولید كننده و مصرف كننده نسبت به هدف خود عرضه یا خریداری می كند. به طور كلی، مرغوبیت گندم را از لحاظ خواص كاربرد آن به چهار دسته تقسیم كرده اند.

موارد استفاده

جو اساساً به شكل علوفه سبز و كاه و دانه برای احشام و به صورت محصولات غذایی مالت دار مورد استفاده قرار می گیرد. مقدار پروتئین آن از 5/7 تا 15 درصد وزن خشك دانه متغیر می باشد و نشاسته آن 50 تا 60 درصد وزن خشك دانه را تشكیل می دهد. مانند گندم هر شرایطی كه عملكرد جو را بالا ببرد مقدار پروتئین آن را كاهش می دهد. در كشورهای آسیائی جو را بعد از آسیاب كردن به مصرف تهیه نان می رسانند. در این مورد از جوهای لخت استفاده می شود.

مشخصات دانه

الف) پوشش دانه

در دانه های لخت گلومل به دانه نچسبیده و این صفت جزء مشخصات ارثی گیاه بوده و تابع شرایط محیط نمی باشد.

ب) طول دانه

دانه ها را از لحاظ طول به دسته های زیر تقسیم می كنند:

نیمه درشت (بین 5/8 تا 5/9 میلی متر)

درشت(بین 5/9 تا 5/10 میلی متر)

خیلی درشت (بیش از 5/10 میلی متر)

ج) شكل دانه

دانه جو دارای یك شیار شكمی است كه در جوهای دو ردیفه سرتاسری است و در جوهای چهار پر و شش پر كوتاه است.

د) وجود و یا عدم وجود دندانه بر روی گلومل

جو از لحاظ مقدار دندانه هائی كه روی رگه های گلوم خود دارند به چهار دسته طبقه بندی می شوند كه عبارتند از بدون دندانه، با دندانه كم، با دندانه زیاد و با دندانه خیلی زیاد.

ذ) رنگ پوست و آلورون

كه مربوط به آلورون و پریكارپ بوده و به رنگ های سفید، سیاه و ارغوانی مشاهده می شود.رنگ سیاه مربوط به ماده ای شبیه ملانین (C₁₇H₉₈O₃₂N₁₄S) بوده و رنگ آبی و ارغوانی مربوط به ماده رنگی به نام آنتوسیانین می باشد.

ر) وزن هزار دانه

برحسب گرم اندازه‌گیری می شود و تابع شرایط محیط و واریته است. وزن هزار دانه جو بین 25تا 75 گرم متغیر است.

اصلاح جو

جو گیاهی یك پایه بوده و گرده افشانی آن اصولاً مستقیم است. گونه های زراعی جو برخلاف گندم عموماً دیپلوئید دارای هفت جفت كروموزوم و یا (2 n=14) هستند. چون جو از غلات مهم جهان بوده و انتشار وسیعی در نقاط مختلف دنیا دارد، لذا باعث شده است كه مطالعات ژنتیكی وسیعی در مورد آن صورت گیرد. به علت خود گشنی بالا و كمی تعداد كروموزوم دورگ گیری (هیبریداسیون)مصنوعی به سادگی در آن صورت گرفته است و طبقه‌بندی متعدد در آن به آسانی صورت می‌گیرد.

روش های اصلاح جو

روش های اصلاح جو مشابه گندم است و به طور كلی شامل وارد كردن واریته‌های جدید، سلكسیون و دورگ گیری یا هیبرید كردن می باشد.

اهداف اصلاح جو

در برنامه اصلاح جو ممكن است صفات متعددی در نظر گرفته شده و اهمیت هر صفت نیز در مناطق مختلف كاملاً فرق می كند. در زیر در مورد هر صفت به طور اختصار موضوع بررسی می شود:

1- افزایش عملكرد

افزایش پتانسیل عملكرد باید یكی از اولویت های مهم برنامه های اصلاحی بوده باشد. اصلاح برای عملكرد شامل دو هدف اصلی است؛ یكی به دست آوردن تركیبی از ژن های مطلوب مربوط به عملكرد و دیگری تهیه واریته هائی كه بتوانند در شرایط نامطلوب محیطی نیز عملكردی مشابه عملكرد در شرایط مطلوب را داشته باشند.

به طور كلی مهم ترین صفاتی كه در عملكرد مورد توجه قرار می گیرند عبارتند از: ویگور(بنیه)، ظرفیت پنجه زنی، توسعه سیستم ریشه ای، ظرفیت تشكیل دانه، اندازه، زمان تشكیل خوشه و قوی بودن گیاه، اصلاح پتانسیل افزایش عملكرد با ارائه و اصلاح ارقام نیمه پا كوتاه میسر شده است. در مقایسه با برنج و گندم ارقام نیمه پا كوتاه جو علاوه بر بالا بودن میزان عملكرد مقاومت بیشتری نسبت به ورس و همچنین امكان استفاده بیشتر از كود را دارند و آبیاری نیز امكان پذیر می باشد.

2- زودرسی

زودرسی یكی از عوامل مهم در سازگاری در بعضی مناطق است. زودرسی امكان گریز از صدمات آب و هوا، بیماری ها، آفات و خشكی را امكان پذیر كرده و همچنین امكان كشت با گراس ها را به عنوان علوفه امكان پذیر می سازد. بررسی ارقام مختلف جو نشان داده كه واریته های زودرس در زمان كوتاه تری رشد كرده و همچنین ظهور سنبله و گل دادن نیز سریعتر صورت گرفته و نسبت به ارقام دیگر كمتر تحت تأثیر عوامل محیطی قرار می گیرند.

3- مقاومت به خوابیدگی (ورس)و شكنندگی ساقه

قدرت ساقه و مقاومت به ورس در جو یك صفت مهم به شمار می رود. اهمیت مقاومت به خوابیدگی به خاطر استفاده روز افزون از كودهای شیمیایی و برداشت محصول با كمباین می باشد.مقاومت به ورس ساقه جو با تعدادی از خصوصیات مورفولوژیكی گیاه و برخی از عوامل محیطی و زراعی مانند باران، تگرگ، میزان بذر حاصلخیزی زمین، میزان مصرف كود، هجوم آفات و بیماری ها بستگی دارد. بیماری‌های ساقه از جمله زنگ ساقه، بیماری های ریشه، ضعیف بودن سیستم ریشه در مراحل بعدی رشد نیز میزان ورس را افزایش می دهد.

خمیده بودن خوشه به هنگام رسیدگی، همچنین محكم نبودن محل اتصال خوشه به ساقه در بعضی واریته ها باعث ایجاد شكستگی در این محل می شوند. واریته های با ساقه محكم و خوشه راست و ساقه های با خاصیت الاستیكی بالا در مناطق بادخیز مقاومت بیشتری نسبت به ساقه های شكننده دارند. هنگام رسیدگی گیاه اگر میان گره زیر سنبله به علت بارندگی و یا شبنم نرم شده باشد، میزان ورس و شكستگی ساقه افزایش پیدا می كند.

خصوصیاتی مانند ساقه های محكم، ضخیم و كوتاه، سیستم ریشه‌ای قوی، مقاوم در برابر بیماری‌های ساقه، ریشه وطوقه و همچنین قوی بودن دم خوشه (پدانكل) مانع شكسته شدن ساقه می شوند. این خصوصیات معمولاً در یك واریته پیدا نمی شوند و فقط پس از رویش گیاه و مطالعه دامنه تغییرات گونه های وحشی ارقام با عملكرد بالا را می توان در محیط رویش شناسائی نمود.

اصلاح در راستای پاكوتاهی و استحكام ساقه، یك عمل بسیار مطلوب بوده و امكان كاربرد كود بیشتر و اقتصادی را فراهم می نماید.

4- مقاومت در برابر ریزش دانه

در بعضی ارقام جو، هنگام برداشت محصول دانه درصد بیشتری از آنها ریزش می كنند كه یك صفت ارثی در برخی ارقام جو محسوب می شود. بدیهی است كه صفت حساس بودن به‌ ریزش یك صفت نامطلوب بوده وباعث كاهش و افت محصول خواهد بود.

5- سهولت به هنگام خرمن كوبی

در برخی ارقام جو، پوسته بذر به آسانی از سنبلچه جدا نمی شود و حتی قسمتی از ریشك نیز چسبیده به لما باقی می ماند و ضمن ایجاد اشكال در خرمن كوبی ارزش تغذیه ای آن را نیز برای دام ها كاهش می دهد.

6- مقاومت به سرما

بعضی از ارقام جو در برابر سرمای سخت زمستان، دوره های یخبندان، بادهای سرد زمستانی مقاوم بوده و این مقاومت یك مقاومت ژنوتیپی است.

7- مقاومت به شرایط نامساعد خاك

امكان كاشت یك رقم جو در شرایط نامساعد خاك، نظیر شوری، خشكی، اسیدی، بالا بودن مقادیر زیاد Al⁺ بسیار مهم است. جو در مقایسه با سایر غلات نسبت به خشكی و شوری متحمل بوده و مقاومت به شوری در آن یك مقاومت (تحمل) ژنتیكی است. ژنوتیپ های جو تفاوت زیادی در واكنش به شرایط نامساعد خاك از خود نشان می دهند.

8- مقاومت به بیماری های گیاهی

محصول جو مورد حمله بسیاری از بیماری های گیاهی قرار می گیرد. متخصصان اصلاح نباتات سعی می كنند گیاهانی اصلاح نمایند كه در برابر بیماری ها مقاوم باشند.

مشخصات زراعی ارقام جو اصلاح شده در ایران

1- جو ارم

مبداء:بجنورد

تاریخ نامگذاری و توزیع: 1341، ایستگاه بررسی غلات فارس

خوشه:شش ردیفه، راست نسبت به ساقه و با تراكم سست

رنگ دانه: سفید

وزن هزار دانه: 64 گرم

تیپ رشد: بهاره

مقاومت به بیماری ها: حساس به امراض

ریزش:نیمه حساس

خوابیدگی:نیمه مقاوم

زمان رسیدن: زودرس

این جو در ایستگاه بررسی غلات زرقان فارس تهیه شده، رقمی است با كودپذیری متوسط، با عملكرد حدود چهار تن در هكتار و محل مناسب كشت آن استان فارس پیشنهاد شده است.بهترین زمان كاشت این رقم بین مهر تا آبان ماه می‌باشد.

2- زر جو

مبداء:همدان

تاریخ نامگذاری و توزیع: 1328 بررسی غلات كرج

خوشه:شش ردیفه راست نسبت به ساقه و با تراكم سست

رنگ دانه: سفید یا زرد

وزن هزار دانه: 55 تا 60 گرم

تیپ رشد: پاییزه

مقاومت به بیماری ها: حساس به زنگ ها

ریزش:مقاوم به ریزش

خوابیدگی:حساس به خوابیدگی

زمان رسیدن: كمی دیررس

زر جو بر محصول، مقاوم به سرما و محل مناسب كشت در مناطق مرتفع سرد بوده و بهترین زمان كاشت در مناطق فوق اوائل تا اواسط پاییز می باشد.

3- گوهر جو

مبداء:چوبك همدان

تاریخ نامگذاری و توزیع: 1338، بررسی غلات كرج

خوشه:شش ردیفه راست نسبت به ساقه و را تراكم سست

رنگ دانه: سفید

وزن هزار دانه: 50-40 گرم

تیپ رشد: پاییزه

مقاومت به بیماری ها: حساس به امراض

ریزش:مقاوم به ریزش

خوابیدگی:حساس به خوابیدگی

زمان رسیدن: متوسط رس

این رقم حدود 5 تن در هكتار عملكرد داشته و محیط رویش آبی دارد. محل مناسب كشت در مناطق سردسیر است. بهترین زمان كاشت آن اوایل و اواسط پاییز است.

4- جو لخت

مبداء:كرمان

تاریخ نامگذاری و توزیع: بومی، ایستگاه بررسی كرمان

خوشه:شش ردیفه، راست نسبت به ساقه و با تراكم باز

رنگ دانه: قهوه ای روشن

وزن هزار دانه: 44 گرم

تیپ رشد: پاییزه

مقاومت به بیماری ها: حساس به اكثر امراض

ریزش:مقاوم به ریزش

خوابیدگی:خیلی حساس به خوابیدگی

زمان رسیدن: دیر رس

این رقم كم محصول (حدود 3 تن) و محل مناسب كشت در اراضی با استرس خشكی و شوری، میزان بذر لازم حدود 200 كیلوگرم در هكتار و بهترین زمان كاشت آن حدود آبان ماه است.

5- جو شیرین

مبداء:كرمان

تاریخ نامگذاری و توزیع: (بومی كرمان)

خوشه:شش ردیفه، راست نسبت به ساقه و با تراكم سست

رنگ دانه: سفید

وزن هزار دانه: 44 گرم

تیپ رشد: بهاره- پاییزه

مقاومت به بیماری ها: حساس به H.Gramineum

ریزش:مقاوم به ریزش

خوابیدگی:حساس به خوابیدگی

زمان رسیدن: زودرس

جو شیرین عملكرد خوبی (4-3 تن در هكتار) داشته و به صورت آبی در كرمان، بم و مناطق مشابه قابل كشت است. زمان مناسب كشت آن حدود آبان ماه می باشد.

6- جو ترش

مبداء:كرمان

تاریخ نامگذاری و توزیع: (بومی كرمان)

خوشه:شش ردیفه، راست نسبت به ساقه و با تراكم سست

رنگ دانه: سفید

وزن هزار دانه: 49 گرم

تیپ رشد: بهاره- پاییزه

مقاومت به بیماری ها: حساس به امراض هلمینتوسپوریوم

ریزش:مقاوم به ریزش

خوابیدگی:حساس به خوابیدگی

زمان رسیدن: متوسط رس

این جو در ایستگاه بررسی غلات كرمان تهیه شده، رقمی است با كودپذیری ضعیف، با عملكرد حدود 4-3 تن در هكتار و محل مناسب كشت آن بم، كرمان و مناطق مشابه بم پیشنهاد شده است. زمان مناسب كشت آن در مناطق فوق الذكر نیمه اول آبان ماه است.

7- جو تركی

مبداء:قزوین

تاریخ نامگذاری و توزیع: بومی، ایستگاه بررسی قزوین

خوشه:شش ردیفه، راست نسبت به ساقه و با تراكم سست

رنگ دانه: سفید

وزن هزار دانه: 48 گرم

تیپرشد: نیمه بهاره

مقاومت به بیماری ها: حساس به امراض

ریزش:مقاوم به ریزش

خوابیدگی:حساس به خوابیدگی

زمان رسیدن: متوسط رس

جو تركی عملكرد خوبی (در حدود 4 تن در هكتار) داشته و رقم مناسبی برای كشت در مناطق معتدل سرد یا بهار طولانی می باشد. مناسب ترین تاریخ كاشت در مناطق اطراف قزوین نیمه دوم مهر ماه می باشد.

8- جو آپیزاكو

مبداء:مكزیك و هندوستان

تاریخ نامگذاری و توزیع: -، ایستگاه بررسی كرج

خوشه:شش ردیفه، نسبت به ساقه خمیده یا تراكنم نیمه فشرده.

رنگ دانه: سفید

وزن هزار دانه: 48 گرم

تیپ رشد: بهاره ـ پاییزه

خوابیدگی:مقاوم به خوابیدگی

زمان رسیدن: متوسط رس

این رقم عملكرد بالایی داشته (5تن در هكتار) و رقم مناسبی برای كشت در مناطق معتدل سرد می باشد. میزان بذر لازم 100 كیلو در هكتار و زمان مناسب كاشت آن حدود آبان ماه است.

9- جو ترنس

مبداء:تونس

تاریخ نامگذاری و توزیع: ـ ، بررسی غلات كرج

خوشه:شش ردیفه، كمی خمیده نسبت به ساقه و یا تراكم نیمه فشرده

رنگ دانه: سفید

وزن هزار دانه: 50 گرم

تیپ رشد: بهاره ـ پاییزه

مقاومت به بیماری ها: حساس به سفیدك و هلمنتوسپوریوم

ریزش:مقاوم به ریزش

خوابیدگی:نیمه مقاوم

زمان رسیدن: متوسط رس

جو تونس رقم پرمحصول و متوسط رس: مناسب كشت در مناطق نیمه گرمسیری می باشد. این جو رقمی است با كودپذیری متوسط و تاریخ كشت مناسب آن نیمه اول آبان ماه می باشد.

10- جو ریحان

مبداء:ایكاردا (ICARDA)

تاریخ نامگذاری و توزیع: 1372

خوشه:شش ردیفه، راست نسبت به خوشه با تراكم نیمه فشرده

رنگ دانه: سفید

وزن هزار دانه: 44گرم

تیپ رشد: بهاره

مقاومت به بیماری ها: نیمه مقاوم به سفیدك و لكه قهوه ای

ریزش:نیمه حساس

خوابیدگی:نیمه مقاوم

زمان رسیدن: زودرس

این رقم پرمحصول و مناسب كشت در مناطق معتدل گرم با زمستان ملایم می‌باشد. مناسبترین تاریخ كشت در مناطق مذكور نیمه اول آبان ماه است.

11- جو هب

مبداء:-

تاریخ نامگذاری و توزیع: -، ایستگاه بررسی غلات گرگان

خوشه:دو ردیفه، نسبت به ساقه راست و با تراكم باز

رنگ دانه: سفید

وزن هزار دانه: 45 گرم

تیپ رشد: بهاره

مقاومت به بیماریها: مقاوم به امراض

ریزش:نیمه حساس

خوابیدگی:نیمه مقاوم

زمان رسیدن: زودرس

جو هب نسبت به سرما حساس بوده و برای كشت در مناطق گرم، گرگان و مناطق مشابه مناسب می باشد. میزان كودپذیری این رقم متوسط است.

12- جو كوبر

مبداء:آریوات (Arivat)

تاریخ نامگذاری و توزیع: -

خوشه:شش ردیفه، نسبت به ساقه راست و با تراكم متوسط

رنگ دانه: سفید

وزن هزار دانه: 42گرم

تیپ رشد: بهاره ـ پاییزه

مقاومت به بیماریها: نیمه مقاوم به سفیدك و نیمه حساس به لكه قهوه ای

ریزش:نیمه حساس

خوابیدگی:نیمه مقاوم

زمان رسیدن: زودرس

این رقم بر محصول، نسبت به دمای محیط مقاوم بوده و مناسب كشت در اراضی مناطق معتدل گرم می باشد. بهترین زمان كشت جو كوبر در مناطق فوق الذكر نیمه دوم آبان توصیه شده است.

13- جو آرامیر

مبداء:هلند

تاریخ نامگذاری و توزیع: مركز اصلاح بذر مغان

خوشه:دو ردیفه، نسبت به ساقه راست و خمیده و با تراكم بار

رنگ دانه: سفید

وزن هزار دانه: 44گرم

تیپ رشد: بهاره

مقاومت به بیماری ها: نیمه مقاوم به امراض

ریزش:نیمه مقاوم

خوابیدگی:مقاوم به خوابیدگی

زمان رسیدن: زودرس

جو آرامیر رقم بر محصول 51 تن در هكتار و زودرس بوده و مناسب كشت در اراضی دشت مغان و مناطق مشابه می باشد. زمان كشت این رقم نیمه دوم مهر ماه و یا نیمه اول آبان ماه می باشد.

14- جو تركمن

مبداء:ایكاردا (ICARDA)

تاریخ نامگذاری و توزیع: 1372

خوشه:شش ردیفه، نسبت به ساقه راست و با تراكم نیمه فشرده

رنگ دانه: سفید

وزن هزار دانه: 42 گرم

تیپ رشد: بهاره

مقاومت به بیماری ها: نیمه مقاوم به لكه قهوه ای و سفیدك

ریزش:نیمه مقاوم

خوابیدگی:نیمه حساس

زمان رسیدن: زودرس

جو تركمن عملكرد بالایی داشته و رقم مناسبی برای كشت در مناطق گرم، قسمت های شمالی دشت گرگان است. این رقم اراضی لب شور را تحمل می كند.

15- جو والكی

مبداء:آمریكا

تاریخ نامگذاری و توزیع: ایستگاه بررسی كرج

خوشه:شش ردیفه، نسبت به ساقه راست و با تراكم سست

رنگ دانه: سفید

وزن هزار دانه: 55گرم

تیپ رشد: بهاره

مقاومت به بیماری ها: حساس به بیماری ها

ریزش:مقاوم

خوابیدگی:حساس به خوابیدگی

زمان رسیدن: زودرس

جو والكی رقم پرمحصول، كودپذیر با محیط رویش آبی است. محل مناسب كشت در اراضی مناطق سرد و نیمه گرم است و تاریخ كشت مناسب آن آبان ماه است.

16- جو دشت

مبداء:-

تاریخ نامگذاری و توزیع: 1372

خوشه:دو ردیفه، نسبت به ساقه راست و با تراكم متوسط

رنگ دانه: سفید

وزن هزار دانه: 47 گرم

تیپ رشد: بهاره- پاییزه

مقاومت به بیماریها: مقاوم به بیماری های قارچی لكه برگی و سفید

ریزش:نیمه مقاوم

خوابیدگی:مقاوم

زمان رسیدن: نیمه دیررس

این رقم مناسب كشت در مناطق سرد معتدل می باشد. برای ارضی دشت مغان نیز مناسب بوده و اوایل آذر ماه را برای كشت این رقم توصیه می كنند.

17- جو افغانستان

مبداء:افغانستان

تاریخ نامگذاری و توزیع: ایستگاه بررسی كرج

خوشه:شش ردیفه، نسبت به ساقه راست و با تراكم سست

رنگ دانه: سفید

وزن هزار دانه: 5/49 گرم

تیپ رشد: بهاره- پاییزه

مقاومت به بیماری ها: حساس به امراض

ریزش:مقاوم

خوابیدگی:حساس به خوابیدگی

زمان رسیدن: متوسط رس

جو افغانستان رقم پر محصول، آبی، با كودپذیری متوسط، مناسب كشت در اراضی مناطق سرد و معتدل تا نیمه گرمسیری بوده و تاریخ كشت مناسب آن نیمه دوم آبان ماه می باشد.

18- جو كارون

مبداء:آزمایشات بین المللی

تاریخ نامگذاری و توزیع: 1360، بررسی غلات كرج

خوشه:شش ردیفه، نسبت به ساقه راست و با تراكم متوسط

رنگ دانه: سفید

وزن هزار دانه: 45 گرم

تیپ رشد: بهاره- پاییزه

مقاومت به بیماری ها: مقاوم به سفیدك، نیمه مقاوم به لكه قهوه ای

ریزش:نیمه حساس

خوابیدگی:نیمه مقاوم

زمان رسیدن: نیمه زودرس

جو كارون نسبت به سرما حساس بوده و در اراضی گرم جنوب كشور محصول خوبی می دهد. بهترین زمان كشت این رقم آذر ماه می باشد.

19- جو استار (ماكوئی)

مبداء:ایتالیا

تاریخ نامگذاری و توزیع: 1370، ایستگاه بررسی غلات كرج

خوشه:شش ردیفه، نسبت به ساقه خمیده، با تراكم متوسط

رنگ دانه: زرد (روشن)

وزن هزار دانه: 42 گرم

تیپ رشد: زمستانه

مقاومت به بیماری: نیمه حساس به زنگ ها و سفیدك

ریزش:مقاوم به ریزش

خوابیدگی:مقاوم به خوابیدگی

زمان رسیدن: كمی دیررس

این رقم پر محصول (6 تن در هكتار) مناسب كشت در مناطق سرد، با كودپذیری خوب و با محیط رویش آبی می باشد. زمان مناسب كشت، مهر ماه تا آذر می باشد.

20- جو جنوب

مبداء:سیمیت تركیه (CIMMYT)

تاریخ نامگذاری و توزیع: 1376

خوشه:شش ردیفه، نسبت به ساقه راست و با تراكم متوسط

رنگ دانه: سفید

وزن هزار دانه: 42 گرم

تیپ رشد: بهاره- پاییزه

مقاومت به بیماری ها: مقاوم به سفیدك و نیمه مقاوم به لكه قهوه ای

ریزش:نیمه مقاوم

خوابیدگی:مقاوم

زمان رسیدن: نیمه زود رس

جو جنوب یك رقم پر محصول، نیمه پا بلند، مناسب كشت برای مناطق جنوب كشور می باشد.بهترین زمان كشت در مناطق یاد شده نیمه دوم آذر ماه می باشد.

21- جو ولفجر

مبداء:مصر

تاریخ نامگذاری و توزیع: 1364، ایستگاه بررسی غلات كرج

خوشه:شش ردیفه، نسبت به ساقه راست (كمی خمیده) و با تراكم سست

رنگ دانه: سفید

وزن هزار دانه: 45 گرم

تیپ رشد: بهاره- پاییزه

مقاومت به بیماری ها: نیمه حساس به سفیدك و هلمنتوسپوریوم

ریزش:نیمه حساس

خوابیدگی:نیمه حساس

زمان رسیدن: نیمه دیر رس

جو ولفجر عملكرد بالائی داشته (6 تن در هكتار) و رقم مناسبی برای كشت در مناطق سرد، كرج، آذربایجان و خراسان است. كود پذیری این رقم خوب بوده و در محیط رویش آبی كشت می شود. زمان مناسب كاشت مهر ماه تا آبان ماه است.

22- جو بیچر

مبداء:آمریكا

تاریخ نامگذاری و توزیع: ایستگاه بررسی غلات كرج

خوشه:شش ردیفه، نسبت به ساقه راست یا خمیده با تراكم است.

رنگ دانه: سفید یا آبی

وزن هزار دانه: 50 گرم

تیپ رشد: بهاره

مقاومت به بیماری ها: حساس به زنگ ها

ریزش:مقاوم به ریزش

خوابیدگی:حساس به خوابیدگی

زمان رسیدن: زود رس

این رقم عملكرد خوبی داشته (5-4 تن در هكتار)، رقم مناسبی برای كشت در مناطق نیمه گرمسیری می باشد. كودپذیری جو بیچر خوب بوده و به صورت آبی كشت می شود. زمان كشت در مناطق فوق الذكر مهر ماه تا آبان ماه می باشد.

23- جو افضل

مبداء:توده های بومی یزد- اردكان

تاریخ نامگذاری و توزیع: 1375

خوشه:شش ردیفه، نسبت به ساقه نیمه خمیده و با تراكم سست

رنگ دانه: سفید

وزن هزار دانه: 40 گرم

تیپ رشد: بهاره- پاییزه

مقاومت به بیماری ها: حساس به زنگ ها، سفیدك و لكه قهوه ای

ریزش:نیمه حساس

خوابیدگی:حساس در اراضی غنی و مقاوم در زمین های شور

زمان رسیدن: نیمه زود رس

این رقم نسبت به شوری مقاوم بوده و مناسب كشت در مناطق فوق الذكر به صورت بهاره یا پاییزه می باشد.

24- جو سینا

مبداء:-

تاریخ نامگذاری و توزیع: -، ایستگاه بررسی ورامین

خوشه:شش ردیفه، نسبت به ساقه راست و با تراكم سست

رنگ دانه: سفید

وزن هزار دانه: 46 گرم

تیپ رشد: پاییزه- بهاره

مقاومت به بیماری ها: حساس به زنگ، سفیدك و هلمونتوسپوریوم

ریزش:مقاوم به ریزش

خوابیدگی:نیمه مقاوم به خوابیدگی

زمان رسیدن: متوسط رس

جو سینا عملكرد بالا (5 تن در هكتار) داشته و كود پذیری متوسط و با محیط رویش آبی می باشد. محل مناسب كشت این رقم مناطق نیمه گرم مشابه ورامین است. مناسب ترین تاریخ كشت در مناطق مذكور نیمه دوم مهر ماه است.

25- جو اطلس 46

مبداء:آمریكا

تاریخ نامگذاری و توزیع: بررسی غلات كرج

خوشه:شش ردیفه، نسبت به ساقه راست و كمی خمیده با تراكم است.

رنگ دانه: سفید یا سفید مایل به آبی

وزن هزار دانه: 43 گرم

تیپ رشد: بهاره

مقاومت به بیماری‌ها: مقاوم به زنگ، حساس به سفیدك، حساس به هلمنتوسپوریوم

ریزش:مقاوم به ریزش

خوابیدگی:مقاوم به خوابیدگی

زمان رسیدن: زود رس تا نیمه رس

جو اطلس 46 رقم پر محصول و تقریباً زود رس، مناسب كشت در اراضی مناطق نیمه گرمسیری و به صورت آبی بوده و تاریخ كشت مناسب آن اواسط پاییز می‌باشد.

26- جو آریوات

مبداء:آمریكا

تاریخ نامگذاری و توزیع: بررسی غلات ورامین

خوشه:شش ردیفه، نسبت به ساقه راست و با تراكم است.

رنگ دانه: سفید

وزن هزار دانه: 48 گرم

تیپ رشد: بهاره

تیپ رشد: بهاره

مقاومت به بیماری ها: نیمه مقاوم به امراض، حساس به سفیدك در كرج

ریزش:مقاوم به ریزش

خوابیدگی:مقاوم به خوابیدگی

زمان رسیدن: زودرس

این رقم پر محصول (6 تن در هكتار)، با كود پذیری خوب، نیمه مقاوم به سرما و با محیط رویش آبی می باشد. محل مناسب كشت این جو مناطق نیمه گرمسیری و تاریخ كاشت در مناطق فوق الذكر اوایل پاییز توصیه شده است.

27- جو كالیفرنیا

مبداء:آفریقا

تاریخ نامگذاری و توزیع: -، بررسی غلات كرج

خوشه:شش ردیفه، نسبت به ساقه كمی خمیده و با تراكم است.

رنگ دانه: سفید یا سفید آبی

وزن هزار دانه: 47 گرم

تیپ رشد: بهاره

مقاومت به بیماری ها: مقاوم به امراض

ریزش:مقاوم به ریزش

خوابیدگی:نیمه حساس به خوابیدگی

زمان رسیدن: نیمه زود رس

جو كالیفرنیا عملكرد بالائی (6 تن در هكتار) داشته و رقم مناسبی برای كشت در اراضی مناطق سرد و نیمه گرمسیری می باشد. مناسب ترین تاریخ كشت در مناطق مذكور اوایل تا اواسط پاییز است.

28- جو گرگان 4

مبداء:سوئد

تاریخ نامگذاری و توزیع: 1341، ایستگاه بررسی گرگان

خوشه:دو ردیفه، نسبت به ساقه كمی خمیده و با تراكم است.

رنگ دانه: سفید

وزن هزار دانه: 45 گرم

تیپ رشد: بهاره

مقاومت به بیماری ها: مقاوم به زنگ ها

ریزش:نیمه مقاوم به ریزش دانه

خوابیدگی:نیمه مقاوم به خوابیدگی

زمان رسیدن: خیلی زود رس

جو گرگان 4 رقم پر محصول و زودرس بوده و برای كشت در مناطق دشت گرگان و مناطق مشابه مناسب می باشد. میزان كودپذیری این رقم متوسط بوده و تاریخ كشت مناسب آن اوایل آبان ماه می باشد.

29- جو منچوری

مبداء:داكوتا

تاریخ نامگذاری و توزیع: -، ایستگاه بررسی غلات كرج

خوشه:شش ردیفه، نسبت به ساقه خمیده و با تراكم سست

رنگ دانه: سفید

وزن هزار دانه: 37 گرم

تیپ رشد: بهاره

مقاومت به بیماری ها: حساس به سفیدك و هلمنتوسپوریوم

ریزش:مقاوم به ریزش دانه

خوابیدگی:نیمه مقاوم به خوابیدگی

زمان رسیدن: زود درس

این رقم پر محصول (5 تن در هكتار)، زودرس، كودپذیر و مناسب كشت در مناطق سرد بوده، بهترین زمان كشت آن اوایل آبان ماه می باشد.

30- جو سهند (توتاك)

مبداء:تركیه (از طریق ایكاردا وارد ایران شده است)

تاریخ نامگذاری و توزیع: 1370

خوشه:دو ردیفه، راست نسبت به ساقه

رنگ دانه: سفید

وزن هزار دانه: 40 تا 50 گرم

تیپ رشد: بهاره- پاییزه

مقاومت به بیماری ها: متحمل به بیماری های مناطق سردسیر كشور

ریزش:مقاوم به ریزش دانه

خوابیدگی:كاملاً مقاوم به خوابیدگی

زمان رسیدن: متوسط رس

این رقم در مناطق دیم عملكرد بالایی داشته (3 تن در شرایط آزمایش، 2 تن در شرایط معمولی) و رقم مناسبی است برای كشت در مناطق مرتفع سرد و استان های آذربایجان شرقی، غربی، اردبیل، زنجان، همدان، كرمانشاه و خراسان. واریته ای است كود پذیر و میزان بذر لازم 130 تا 160 كیلو در هكتار.

http://poroje.org/