ردیف 109، 110 ، 111 سوره مبارک حج
بسم الله الرحمن الرحيم
محتواى سوره حج
اين سوره كه به خاطر بخشى از آياتش كه پيرامون حج سخن مىگويد به نام سوره حج ناميده شده است از سورههائى است كه در ميان مفسران و نويسندگان تاريخ قرآن در مكى يا مدنى بودنش گفتگو است ، جمعى آن را - جز چند آيه - مكى مىدانند ، در حالى كه جمع ديگرى معتقدند همه آن - جز چند آيه - در مدينه نازل شده است ، بعضى نيز آن را تركيبى از آيات مكى و مدنى مىدانند .
اما با توجه به برداشتى كه از سورههاى مكى و مدنى و به تعبير ديگر جو مدينه و مكه و نيازمنديهاى مسلمانان و چگونگى تعليمات پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلّم) نسبت به آنها در اين دو منطقه داريم آيات اين سوره از جهاتى شبيه سورههاى مدنى است ، چرا كه دستور حج آنهم با ذكر قسمتى از جزئيات آن ، و همچنين دستور جهاد ، تناسب با وضع مسلمانان در مدينه دارد ، هر چند تاكيد آيات اين سوره روى مساله مبدء و معاد بى تناسب به سورههاى مكى نيست .
نويسنده تاريخ القرآن بر اساس تاريخ فهرست ابن نديم و نظم الدرر مىگويد : سوره حج مگر چند آيه در مدينه نازل شده ، آن چند آيه نيز در ميان مكه و مدينه نازل گرديده است ، وى اضافه مىكند اين سوره صدوششمين سورهاى است كه بر پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلّم) نازل شده و بر حسب ترتيب ، بعد از سوره نور و قبل از سوره منافقين است.
تفسير نمونه ج : 14ص :4
به هر حال در مجموع ، مدنى بودن سوره قوىتر به نظر مىرسد.
از نظر محتوا مطالب اين سوره را به چند بخش مىتوان تقسيم كرد:
1 -آيات فراوانى كه در زمينه معاد و دلائل منطقى آن ، و انذار مردم غافل از صحنه هاى قيامت ، و مانند آن است كه از آغاز اين سوره شروع مىشود و بخش مهمى از آن را در بر مىگيرد.
2 -بخش قابل ملاحظه اى نيز از مبارزه با شرك و مشركان ، سخن مىگويد و با توجه دادن به آيات پروردگار در عالم هستى انسانها را متوجه عظمت آفريدگار مىسازد.
3 -بخشى از اين سوره نيز مردم را به بررسى سرنوشت عبرت انگيز گذشتگان و عذابهاى دردناك الهى كه بر آنها نازل شد دعوت كرده ، از جمله سرنوشت قوم نوح و عاد و ثمود ، و قوم ابراهيم و لوط ، و قوم شعيب و موسى را يادآور مىشود .
4 -بخش ديگرى از آن پيرامون مساله حج و سابقه تاريخى آن از زمان ابراهيم (عليهالسلام) و سپس مساله قربانى و طواف و مانند آن است.
5 -بخشى از آن هم پيرامون مبارزه در برابر ظالمان و پيكار با دشمنان مهاجم ، است.
6 -و سرانجام قسمتى از آن پند و اندرزهائى است در زمينههاى مختلف زندگى و تشويق به نماز و زكات و امربه معروف و نهى از منكر و توكل و توجه به خداوند.
فضيلت تلاوت سوره حج
در حديثى از پيامبر گرامى اسلام (صلىاللهعليهوآلهوسلّم) مىخوانيم : من قرء سورة الحج اعطى من الاجر كحجة حجها ، و عمرة اعتمرها ، بعدد من حج و اعتمر فيما مضى و فيما بقى ! : هر كس سوره حج را بخواند پاداش حج و عمره را خدا به او
تفسير نمونه ج : 14ص :5
مىدهد به تعداد تمام كسانى كه در گذشته و آينده حج عمره بجا آورده يا خواهند آورد!.
بدون شك اين ثواب و فضيلت عظيم تنها براى تلاوت لفظى نيست ، تلاوتى است انديشه ساز ، و انديشه اى است عمل پرور .
در حقيقت كسى كه اين سوره و محتواى آن را از مبدء و معاد گرفته ، تا دستورات عبادى و اخلاقى ، و مسائل مربوط به جهاد و مبارزه با ستمگران ، در اعماق جان خود قرار دهد و برنامه عملى خود سازد ، پيوندى با تمام مؤمنان گذشته و آينده از نظر معنوى و روحانى پيدا مىكند ، پيوندى كه او را در اعمال آنها شريك ، و آنها را نيز در اعمال او شريك و سهيم مىسازد ، بى آنكه از پاداش آنان چيزى كاسته شود و حلقه اتصالى خواهد بود بين همه افراد با ايمان در تمام قرون و اعصار.
و با اين اوصاف و شرايط ثواب و پاداشى كه در حديث فوق آمده عجيب به نظر نمىرسد .