زنجبیل (زنجفیل) با نام علمی Zingiber officinale به خانواده Zingiberaceae و راسته Zingiberales تعلق دارد . جنس این گیاه (یعنی جنس Zingiber) گونه های مختلفی دارند که برخی از آنان خوراکی هستند (همانند گونه Zingiber officinale) و اغلب به عنوان گیاهی دارویی و ادویه ای مورد استفاده قرار می گیرد. برخی از گونه های این گیاه نیز برگسار زیبایی دارند و به عنوان گیاهی زینتی مورد توجه قرار گرفته اند که در بین آنان نمونه هایی نیز مشاهده شده اند که بر روی برگهایشان خطوط کرم-شیری رنگ وجود دارد و برخی نیز گلهای قابل توجهی دارند.
همچنین از زنجبیل خوراکی نیز می توان به عنوان گیاهی زینتی استفاده کرد و در طی فصول گرم از زیبایی برگسار و بعد از خشک شدن برگسار از قسمت زیرزمینی آن بهره برد. در نواحی با آب و هوای نیمه گرمسیری، از این گیاه برای زیباسازی فضای آزاد اطراف خانه نیز استفاده می شود.
تصویر فوق: برگسار زنجبیل
پرورش این گیاه آسان است و تنها با تامین دما و رطوبت مورد نیاز آن میتوان گیاهی زیبا داشت. قسمت خوراکی این گیاه ریشه آن نیست بلکه ساقه های زیرزمینی است که در زیر خاک رشد کرده و قطور می شود و مورد استفاده قرار می گیرد. اگرچه قسمت زیرزمینی چندساله است اما برگسار آن یکساله و همچنین معطر هستند و گلهای گیاه نیز سفید یا صورتی گاهی با نواحی قرمز رنگ هستند .
تصویر فوق: ساقه های زیرزمینی (ریزوم ) زنجبیل که قسمت خوراکی آنرا تشکیل می‌دهند.
تصویر فوق: گلهای زنجبیل خوراکی(Zingiber officinale )
توجه: گیاهانی وجود دارد که در نام انگلیسی خود لغت ginger (زنجبیل ) را دارند زیرا هم خانواده با زنجبیل هستند اما همانند آن ارزش خوراکی ندارند و اکثرا به عنوان گیاهان زینتی مورد توجه قرار گرفته اند و به طول کل اصطلاح زنجبیل زینتی ornamental ginger به آنها اطلاق می شود . به عنوان مثال یکی از آنان Alpinia purpurata است که زنجبیل قرمز red ginger خوانده می شود به دلیل گلهای زیبای قرمز رنگی که دارد مورد توجه قرار می گیرد . دیگری با نام علمی Etlingera elatior با نام گل زنجبیلی ginger flower یا سوسن زنجبیلی قرمزred ginger lily یا زنجبیل وحشی Wild ginger نیز شناخته می شوند.
تصویر فوق: Alpinia purpurata ( زنجبیل قرمز)
تصویر فوق: Etlingera elatior (گل زنجبیلی)
آیا زنجبیل را می توان در گلدان پرورش داد؟
بله این گیاه را می توان در گلدان پرورش داد اما نباید انتظار داشته باشید که محصول فراوانی بدست آورید زیرا محیط گلدان، محیطی محدود است و ریزومهای گیاه(ساقه های زیرزمینی) رشد فراوانی نخواهند داشت و شما محصولی محدود و خانگی خواهید داشت. از زمان کاشت ریزوم در گلدان و رشد کامل برگسار و در نتیجه تکثیر ریزومها در زیر خاک حدود 10-9 ماه زمان لازم است . بعد از فرارسیدن پاییز می توان آبیاری را کاهش داد و اجازه داد که برگها زرد شوند . بعد از زرد شدن برگسار می توان ریزومها را از خاک درآورد و مصرف نمود و یا از آنان برای کاشت مجدد این گیاه استفاده کرد. برای رشد بهینه این گیاه به مکانی روشن البته به دور از نور شدید و مستقیم آفتاب، خاک غنی، آبیاری منظم و عدم خشکی کشیدن گیاه، رطوبت محیط و هوایی گرم نیاز است و لازم به ذکر است که نیاز به هوای گرم و همچنین رطوبت مناسب فضا از جمله عوامل محدود کننده پرورش این گیاه محسوب می شود.
آبیاری: این گیاه به خاکی مرطوب نیاز دارد و خشکی کشیدن یکی از دلایل عدم رویش مناسب برگها و همچنین کوچک ماندن ساقه های زیرزمینی( قسمت خوراکی) است. بهتر است که این گیاه را با آب ولرم آبیاری کرد تا به رشد آن کمک شود. همچنین از آنجایی که گیاه محیطی گرم را برای رشد نیاز دارد، گاهی لازم است که در طی روز دو مرتبه آن را آب دهیم. رطوبت هوا نیز مهم است. هر مقدار خشکی هوا بیشتر باشد برگسار گیاه کوچکتر خواهند ماند و حاشیه و نوک آنان نیز حالتی سوخته و چروکیده به خود می گیرد. از آنجایی که زنجبیل به محیطی گرم نیاز دارد، خشکی هوا به همراه گرمی آن می تواند منجر به شیوع آفت کنه تار عنکبوتی شود. بنابراین روزانه باید آن را با آب ولرم بدون املاح غبارپاشی کرد . همچنین می توان یک زیر گلدانی را از سنگریزه پر کرد سپس تا نیمه دیواره آن آب ریخت و گلدان گیاه را بر روی سنگریزه ها قرار داد. توجه کنید که کف گلدان با آب داخل زیرگلدانی در تماس نباشد. آب موجود در زیرگلدانی به تدریج تبخیر می شود و رطوبت مورد نیاز برگسار را تا حدودی تامین خواهد کرد.
دما:زنجبیل به دمای حدود 30 درجه سانتیگراد و حداقل 28 درجه سانتیگراد نیاز دارد تا بهترین رشد را داشته باشد. هر مقدار که دما پایین تر باشد رشد این گیاه با کندی بیشتری انجام می گیرد . محیط خنک و سرد از جمله دلایل عدم رویش مناسب برگها است و زمانی که دما به کمتر از 23 درجه سانتیگراد برسد برگها از بین خواهند رفت.
نور: گیاه را در مکانی نیمه سایه قرار دهید. وجود آفتاب شدید یکی از دلایل سوختن برگسار این گیاه است. هر مقدار که میزان آفتاب بیشتر باشد نیاز گیاه به آبیاری نیز بیشتر خواهد شد. سایه بیش از اندازه نیز از جمله دلایل عدم رشد مناسب برگسار، پریدگی رنگ آنان ، افزایش فاصله بین برگها و علفی شدن و عدم استحکام ساقه ها است.
خاک: می توان خاکی که در ترکیب آن از خاک معمولی باغچه و خاک برگ و یا کود بسیار پوسیده گاوی وجود دارد استفاده کرد. وجود خاک برگ و یا کود نه تنها موجب افزایش میزان مواد غذایی خاک می شود بلکه زهکش بهتری را نیز ایجاد می کند و مانع از ماندن آبهای اضافی در اطراف ساقه های زیرزمینی و ریشه های این گیاه می‌شود. عمق کاشت در حدود 2.5 سانتیمتر مناسب است به بیان دیگر ریزومهای این گیاه به شکل سطحی کاشته می شوند. بعد از کاشت ساقه زیرزمینی در گلدان و شروع رشد گیاه می توان هر 3-2 هفته از کودهای محلول مخصوص گیاهان زینتی (به عنوان مثال 10-10-10 ) استفاده کرد تا رشد برگسار و در نتیجه قسمت زیرزمینی (قسمت خوراکی گیاه) سرعت رشد مناسب و کیفیت بهتری پیدا کند.
تکثیر: استفاده از ساقه های زیرزمینی دراواخر زمستان و یا اوایل بهار یکی از راه های شایع و معمول تکثیر این گیاه است. فقط کافی است که بر روی ساقه ای که استفاده می کنید حداقل دو جوانه وجود داشته باشد زیرا این جوانه ها بعد از قرار گیری در محیط مناسب رشد خواهند کرد و برگ بوجود می آورند. ساقه ها ی زیرزمینی را می توان از فروشگاه های مواد غذایی و یا سبزی فروشی های محلی نیز تهیه کرد . فقط زمان خرید توجه کنید که قطعه مورد نظر خشک نشده باشد (زنجبیل تازه باشد) ، زخمی نباشد و بر روی آنان جوانه وجود داشته باشد. بنابراین قطعه ای را که انتخاب می کنید هر مقدار که دارای گره(محل اتصال برگهای سال قبل ) و قطعات بیشتری باشد ، تعداد جوانه های آن نیز بیشتر خواهد بود و یا قطعات بیشتری از آن می توانید تهیه کنید (می توانید ریزوم خریداری شده را به چند قطعه تقسیم کنید) و یا در صورت کاشت تمامی آن در یک گلدان، گیاه پر پشت تری بدست آورید. در واقع جوانه ها نقاط برجسته کوچکی هستند که با دست کشیدن بر روی سطح ساقه زیرزمینی می توانید پی به وجود آنان ببرید. حتی یک قطعه 5 سانتیمتری از ساقه زیرزمینی که البته حاوی جوانه باشد را می توان برای تکثیر گیاه زنجبیل استفاده کرد. قطعه مورد نظر را قبل از کاشت به مدت چند ساعت در آب خیس کنید. این کار باعث سهولت رشد جوانه ها خواهد شد. قطعه را طوری در خاک قرار دهید که روی جوانه ها به سمت بالا باشد. عمق کاشت حدود 2.5 سانتیمتر مناسب است یعنی ریزومها در عمق کمی قرار می گیرند و کاشت به شکل سطحی انجام می شود.
تصویر فوق: کاشت ریزوم زنجبیل. در هنگام کاشت به وجود جوانه بر روی ریزوم(تصویر شماره یک و با فلش قرمز رنگ مشخص شده اند) توجه کنید. جوانه ها باید به سمت بالا قرار گیرند و اصولا ریزوم در عمق اندکی در خاک کاشته می شود.
حتی برخی از پرورش دهندگان معتقدند که بعد از کاشت ریزومها و ریختن خاک در اطراف آنان بهتر است که قسمتی از سطح آنان مشاهده شود .
تصویر فوق:برخی از پرورش دهندگان اعتقاد دارند که بهتر است ریزومها را بسیار سطحی کاشت.
بعد از کاشت قطعه مورد نظر ، خاک گلدان را آبیاری کنید و آنرا در مکانی گرم بگذارید و مراقب عدم خشک شدن خاک گلدان باشید. این گیاه به دمای 29-23 درجه سانتیگراد برای جوانه زنی نیاز دارد. همچنین برای اینکه گیاه و بخصوص ساقه زیرزمینی از فضای کافی جهت رشد و بزرگ شدن در آینده برخوردار باشد، بهتر است که از گلدانی با قطر حداقل 35 سانتیمتر و عمق حداقل 30 سانیتمتر برای کاشت ساقه زیرزمینی این گیاه استفاده کنید. حدود 3-2 هفته طول خواهد کشید که برگهای جدید از زیر خاک شکل گیرند و بیرون آیند.
تصویر فوق: رشد برگهای جدید و جوان از ساقه های زیرزمینی
آفات و بیماری: معمولا آفت خاصی این گیاه را تهدید نمی کند گاهی کنه تار عنکبوتی به دلیل شرایط مورد نیاز رشد این گیاه یعنی فضای گرم می تواند مشکلاتی را ایجاد کند.از بیماری های شایع این گیاه نیز می توان به پوسیدن ریشه ها و بخصوص ساقه های زیرزمینی این گیاه در صورت نامناسب بودن زهکش خاک و ماندگاری آبهای اضافی بعد از آبیاری اشاره کرد که با تهیه بستر کاشت مناسب و زهکش مورد نیاز، می توان مانع از این مسئله شد.
زمستان گذرانی: زنجبیل گیاهی متعلق به مناطق گرمسیری است بنابراین در مناطقی که دما در طی پاییز و زمستان کاهش می یابد، قسمت هوایی (برگها) نمی توانند به زندگی خود ادامه دهند و قسمت زیرزمینی نیز می بایست از سرما محافظت شود . در طی فصول سرد فقط کافی است که گلدان را در مکانی خنک و خشک قرار دهید و در حدی آب دهید که خاک به حالت خشکی و سفتی بیش از اندازه نرسد. با گرمتر شدن هوا آبیاری را افزایش دهید تا رشد جوانه های موجود بر روی ساقه های زیرزمینی و در نتیجه رشد برگسار گیاه تحریک شود. همچنین می توانید با فرارسیدن فصل سرد و بعد از خشک شدن برگسار ، ساقه های زیرزمینی را از درون گلدان درآورید و در میان موادی که کمی رطوبت را نگه می دارند (همانند پیت موس) در مکانی خنک (دمای حدود 20 درجه سانتیگراد ) و خشک نگهدارید. با فرا رسیدن انتهای زمستان و یا ابتدای بهار، از این قسمتهای زیرزمینی می توان برای تکثیر و کاشت مجدد این گیاه بهره برد.
تصویر فوق: نحوه اتصال ساقه ها به ساقه های زیرزمینی (ریزوم)
تصویر فوق: زنجبیل در محیط بومی خود و در فضای باز به شکل گیاهی با برگسار انبوه رشد کرده و فضا را معطر می کند.
منابع:
http://en.wikipedia.org/wiki/Ginger
http://www.kew.org/plant-cultures/plants/ginger_grow_it.html
http://www.ehow.com/how_6138757_propagate-ginger-plant.html
http://www.mahalo.com/how-to-grow-ginger/
http://www.gardenguides.com/100329-propagate-ginger-plant.html
http://www.tropicalpermaculture.com/growing-ginger.html
http://www.growingherbsforbeginners.com/growing-ginger/
http://www.easytogrowbulbs.com/g-39-ginger-planting-guide.aspx
http://www.ctahr.hawaii.edu/oc/freepubs/pdf/OF-37.pdf
greenhorticulture.persianblog.ir
