مشروعیت توسل در قرآن

سلام بر جویندگان حقیقت

هنگامی که به آیات قرآن مراجعه کنیم به وضوح مسئله توسل به پیامبر (ص) و اهل بیت طاهرینش (ع) و مشروعیت آن، آشکار می شود.

مساله توسل ، از موضوعاتى است که پيروان کوردل ابن تيميه و در عصر حاضر نويسندگان و گويندگان وهابى ،جاهلانه از آن چماقى براى کوبيدن شيعه ساخته اند!!! و هر نوع تقديس و تکريم و توسل به اولياء الهى را شرک مى دانند و گستاخانه ، نه تنها شيعيان را، بلکه انبوه عظيمى از مسلمانان را که محبتشان به پيامبر و اهل بيت او، آنان را به تبرک و توسل وا مى دارد، مشرک مى پندارند و از اين رو بى حرمتى و توهين مى کنند و در تاليفات خود، تفرقه مى افکنند و آب به آسياب دشمن مى ريزند. ⁽¹⁾ در واقع یا معنای صحیح آیات را نفهمیده اند یا اینکه همچون قشر یهود، به بعضی از آیات استناد کرده و به بعض دیگر کافر می شوند و حتی آیات متشابه را به نفع خود ترجمه و تفسیر می نمایند. ما نیز طبق معمول شبهات آنان را در اینجا مطرح کرده و پاسخ می دهیم.

آیات استنادی آنان:

وَإِذَا سَأَلَک عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ ⁽²⁾
و چون بندگان من (از دوری و نزدیکی) من از تو پرسند، (بدانند که) من به آنها نزدیکم، هرگاه کسی مرا خواند دعای او را اجابت کنم. پس باید دعوت مرا بپذیرند و به من بگروند، باشد که (به سعادت) راه یابند.

وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ ⁽³⁾
و ما انسان را خلق کرده‌ایم و از وساوس و اندیشه‌های نفس او کاملا آگاهیم که ما از رگ گردن او به او نزدیکتریم.

وَقَالَ رَبُّکمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَکمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَکبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ ⁽⁴⁾
و خدای شما فرمود که مرا با (خلوص دل) بخوانید تا دعای شما مستجاب کنم. آنان که از عبادت من اعراض و سرکشی کنند زود با ذلت و خواری در دوزخ شوند.

پاسخ ما:

تقریباً می شود گفت که این آیات، برترین دلایل مورد استناد آنهاست که با توجه به این آیات، در صدد آنند که توسل به صالحین را زیر سؤال ببرند!!! متأسفانه این قشر متعصب یاد گرفته اند که فقط به آیاتی که آنان را به مقصودشان می رساند از حفظ باشند و آیاتی را که تأکید بر توسل کرده است رها کرده و گویی حتی جزء قرآن نمی پندارند و حتی دیده شده است که به تحریف معانی و توجیه آیات پرداخته اند.

ما می گوییم مسلماً شرط استجابت دعا و رفع حوائج، توسل نیست بلکه توسل بابی برای رسیدن به این مقصود است. مهم دعاست و به درگاه خدا رفتن به هر صورت که باشد. و در واقع این توسل، نوعی به درگاه خداوند رفتن است؛ همانطور که آیه می فرماید: « وَإِذَا سَأَلَک عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ». زيرا اگر منظور از توسل اين باشد که ما پيامبر (ص) را صاحب قدرت و مالک سود و زيان بالذات بدانيم مسلما اين شرک است ، و هيچ مسلمانى نمى تواند به آن عقيده داشته باشد، و اما اگر اين مالکيت از ناحيه خدا باشد و تحت عنوان الا ما شاء الله قرار گيرد مانعى دارد؟ و اين عين ايمان و توحيد است. ⁽⁵⁾

دوستان بیاییم حقیقت توسل را از قرآن دریابیم و از کسانی نباشیم که فقط به آیات متصدّر در فوق، استناد کرده و آیات دیگر را رها سازیم. اما اکنون با این مقدمه طولانی، به دیگر آیات نظری بیاندازیم!

آیه اول:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ ^(۶)
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید! و وسیله‌ای برای تقرب به او بجوئید! و در راه او جهاد کنید، باشد که رستگار شوید!

این یکی از آیات مهمی است که اصل توسل را به اثبات می رساند. وسيله در اصل به معنى تقرب جستن و يا چيزى که باعث تقرب به ديگرى از روى علاقه و رغبت مي شود مى باشد. در واقع این آیه، وسیله را به صورت عام ذکر کرده و آن را در موارد معینی محدود نفرموده است و دائماً به مسلمانان دستور داده که در صدد یافتن وسیله ای جهت تقرب به درگاه الهی کرده است. بنابراين وسيله در آيه فوق معنى بسيار وسيعى دارد و هر کار و هر چيزى را که باعث نزديک شدن به پيشگاه مقدس پروردگار ميشود شامل مي گردد. ⁽⁷⁾ حال، چه وسیله ای بهتر از پیامبر (ص) حبیب الله و سید کائنات و همچنین اهل بیت طاهرینش (ع) است؟ خدایی که در قرآن مجید ، محبت و مودت اهل بیت (ع) را بر ما واجب کرده است، معنا ندارد در عين حال آثار آن مودت و محبت را تحريم نمايد!!!

آیه دوم:

وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُوا أَنفُسَهُمْ جَاءُوک فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَّحِيمًا ⁽⁸⁾
و هنگامی که به خود ستم می‌کردند (و فرمانهای خدا را زیر پا می‌گذاردند)، به نزد تو می‌آمدند؛ و از خدا طلب آمرزش می‌کردند؛ و پیامبر هم برای آنها استغفار می‌کرد؛ خدا را توبه پذیر و مهربان می‌یافتند.

عزیزان توجه کنید همانطور که مشاهده مي شود رفتن به نزد رسول خدا براي طلب بخشايش در اين آيه عام است ؛ هم شامل حيات ايشان و هم بعد از مرگ ظاهري مي شود. و همچنین نشان می دهد که اصحاب در هنگام ارتکاب گناه، به پیامبر (ص) توسل کرده تا ایشان واسطۀ آمرزش گناهانشان نزد خداوند متعال قرار گیرند. از اين آيه ضمنا پاسخ کسانى که توسل جستن به پيامبر و يا امام را يک نوع شرک مى پندارند، روشن مى شود، زيرا اين آيه صريحا مى گويد: آمدن به سراغ پيامبر (ص) و او را بر در درگاه خدا شفيع قرار دادن ، و وساطت و استغفار او براى گنهکاران مؤثر است ، و موجب پذيرش توبه ، و رحمت الهى است .

اگر وساطت و دعا و استغفار و شفاعت خواستن از پيامبر (ص) شرک بود چگونه ممکن بود که قرآن چنين دستورى را به گنهکاران بدهد! منتها افراد خطاکار بايد نخست خود توبه کنند و از راه خطا برگردند، سپس براى قبول توبه خود از استغفار پيامبر (ص) نيز استفاده کنند.

بديهى است پيامبر (ص) آمرزنده گناه نيست ، او تنها مى تواند از خدا طلب آمرزش کند و اين آيه پاسخ دندان شکنى است به آنها که اين گونه وساطت را انکار مى کنند (دقت کنيد). ⁽⁹⁾

جهت توجه! راستی چرا پیامبر (ص) به آنان نمی فرمود که خداوند به شما از من نزدیکتر است؟ چرا نمی فرمود به خدا شرک نورزید!!! چرا نمی فرمود بروید از خداوند درخواست نمایید؟!! آیا پیامبر (ص) آنان را تشویق به شرک می نمود؟

آیه سوم:

وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْا يَسْتَغْفِرْ لَکمْ رَسُولُ اللَّهِ لَوَّوْا رُءُوسَهُمْ وَرَأَيْتَهُمْ يَصُدُّونَ وَهُم مُّسْتَکبِرُونَ ⁽¹⁰⁾
هنگامی که به آنان گفته شود: «بیایید تا رسول خدا برای شما استغفار کند!»، سرهای خود را (از روی استهزا و کبر و غرور) تکان می‌دهند؛ و آنها را می‌بینی که از سخنان تو اعراض کرده و تکبر می‌ورزند.

دوستان توجه کنید که چگونه خداوند عزوجل در این آیه دستور می دهد که پیامبر (ص) را واسطه قرار دهید تا گناهانتان آمرزیده شود! آیا قرآن در این آیه ، مسلمانان را دعوت به شرک کرده است؟!!! آیا جماعت وهابیت مشاهده نکرده اند که پروردگار در این آیه می فرماید کسانی را که از توسل به پیامبر (ص) سرپیچی کنند، در زمرۀ متکبران و منافقان قرار می گیرند؟! جالب این است که خداوند که چنین درخواستی می کند، (نعوذ بالله) خود نمی دانست که نسبت به پیامبرش (ص) به بندگان نزدیکتر است؟!!!! شما را چه شده است، چگونه قضاوت می کنید؟ مَا لَکمْ کيْفَ تَحْکمُونَ ؟

نکات بسیار مهم:

نکته اول: لازم به ذکر است که لفظ «يَسْتَغْفِرْ لَکمْ» در این آیه، از باب «استغفار»، بر وزن «استفعال»، به معنای طلب است. وقتی می گوید، «تَعَالَوْا يَسْتَغْفِرْ لَکمْ رَسُولُ اللَّهِ» یعنی در واقع می خواهد بفرماید، «تَعَالَوْا یَطْلِبْ لَکمْ رَسُولُ اللَّهِ» یعنی «بیایید تا رسول خدا برای شما درخواست استغفار کند!»! و می دانیم که درخواست پیامبر (ص) برای ما، در واقع همان واسطه شدن ایشان است. برای آیه دوم نیز این رابطه بر قرار است.

نکته دوم: همچنین می دانیم که پیامبر عظیم الشأن اسلام (ص) طبق نص صریح قرآن، واسطه و سبب رحمت الهی نه برای مسلمانان بلکه برای تمامی جهانیان اند، {وَمَا أَرْسَلْنَاک إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِينَ}؛ ⁽¹¹⁾ «و تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم». ما نیز به یکی از اسباب رحمت الهی متوسل می شویم! آیا اشکالی در آن می بینید؟ و یقین داریم که توسل به اسباب منافاتى با اخلاص ندارد، بلکه اعتماد بر اسباب با اخلاص منافات دارد! ⁽¹²⁾

پی نوشت ها:
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

(1) – علامه امینی، تبرک و توسل، متن پیشگفتار مترجم با اندکی تغییر.
(2) – سوره بقره ، آیه 186.
(3) – سوره ق ، آیه 16.
(4) – سوره غافر ، آیه 60.
(5) – آية الله مکارم شیرازى و همکاران، تفسیر نمونه، ج 8، تفسیر ذیل آیات 48 تا 52 سوره یونس.
(6) – سوره مائده ، آیه 35.
(7) – آية الله مکارم شیرازى و همکاران، تفسیر نمونه، ج 4، تفسیر ذیل آیه 35 سوره مائده.
(8) – سوره نساء ، آیه 64.
(9) – آية الله مکارم شیرازى و همکاران، تفسیر نمونه، ج 3، تفسیر ذیل آیه 64 سوره نساء.
(10) – سوره منافقون ، آیه 5.
(11) – سوره انبیاء ، آیه 107.
(12) – ترجمه تفسیر المیزان، علامه محمد حسین طباطبایی، ج 11، ذیل تفسیر آيه 42 سوره یوسف.