زنان باردار معمولاً نگران دردی هستند كه در طی زایمان آنرا تجربه می كنند و به این فكر هستند كه چگونه با آن مقابله كنند. ترس از درد زایمان از مهمترین علتهای امتناع زنان از زایمان طبیعی است این مسئله در کنار باورهای نادرست روند زایمان و آگاهی کم نسبت به شیوههای مختلف کاهش درد زایمان باعث افزایش آمار سزارین انتخابی شده است. اغلب زنان در زایمان درد دارند اما آستانه درد و نوع آن در آنها متفاوت است.
بیشتر اوقات احساس درد شبیه یك كمربند فشارنده در اطراف شكم است. بعضی خانمها آنرا شبیه به دردهای شدید قاعدگی تجربه می كنند و عده ای به صورت كمردرد و در بعضی نیز بصورت دردی است كه به تدریج زیاد می شود و سپس فروكش می كند. پیدا كردن یك راه مناسب برای كاهش درد امكان پذیر است. تعداد زیادی از دكترها و ماماها بدنبال یك لیبر و زایمان بدون درد هستند كه ممكن است این زایمان بوسیله اثر داروها ایجاد شود یا اینكه با توجه به وضعیت زائو روش دیگری ترجیح داده شود. از آنجایی كه استفاده از داروها قاعدتاً همراه با یكسری عوارض خواهد بود و بعضی از خانمها به علت مشكلاتی كه دارند نمی توانند از دارو استفاده كنند و از آنجایی كه روش های غیر دارویی بی خطر تر هستند، لذا در این قسمت روشهای غیر دارویی كه می تواند باعث كاهش و یا حذف درد در زایمان شود ،معرفی می گردد.
روشهای غیردارویی کاهش درد زایمان:
1- آماده كردن شرایط روانی مادر:
بهتر است پرسنل زایشگاه «ماما» در ابتدا خود را به زن باردار معرفی كند و سعی كند یك جو آرام را بوجود آورد. این آشنایی باعث ایجاد اعتماد زن باردار به ماما می گردد و باعث می شود كه او همه احتیاجات خود را با ماما در میان نهد.
2- حضور یك حمایت كننده در كنار مادر:
تعداد زیادی از خانمهای باردار عصبی و زودرنج هستند كه این مسئله باعث ایجاد مشكلات و ناراحتی های زیادی در طی مراحل زایمان می گردد و باعث می شود كه زن باردار فكر كند كه از حمایت لازم برخوردار نیست. همسر فرد می تواند در تمام مراحل زایمان او را همراهی كرده و از نظر روانی او را حمایت كند.
3 _ وضعیت های مادر در زایمان:
الف: ایستاده: خانم در حالت ایستاده دستهای خود را به دیوار تكیه داده و وزن خود را به جلو وارد كند. در این حالت وزن جنین بیشتر به كمر وارد می شود نه به لگن.
ب: نشسته: بصورت برعكس روی صندلی بنشیند و پاها را از قسمت زانو به جلو بیاورد ماساژ پشت انجام گردد این وضعیت توسط مددكار می تواند كمك شود.
ج: سجده: در زمانی كه دیلاتاسیون سرویكس كامل نشده زائو طوری روی پاهایش بنشیند كه زانوها و سرپایین قرار گرفته و در وضعیت مشابه سجده قرار گیرد.
د: خوابیده: مخصوصاً خوابیده به پهلوی چپ كه بهترین وضعیت در طی زایمان است و خونرسانی به جنین نیز بهتر انجام می شود در این حالت می توان زیر سر و زانوی خانم بالش قرار داد تا احساس آرامش كند.
در مرحله دوم زایمان در مرحله زور زدن بایستی چانه را به قفسه سینه نزدیك كند و در بین انقباضات سرش را روی بالشت گذاشته و استراحت كند تا انرژی كافی بدست آورد.
4- ماساژ:
این یك روش شگفت انگیز در كاهش درد است که توسط همسر یا فرد حمایت كننده انجام می شود می توان ماساژ را بامقدار كمی پودر تالك یا روغن از نوع گیاهی انجام داد به تصور عموم منطقه ای از انرژی در بدن وجود دارد كه Padana نامیده می شود كه اگر این مناطق مورد لمس قرار بگیرد باعث تكسین درد می شود. اگر خانم در زایمان از درد كمر رنج می برد در 90% موارد ماساژ دادن مؤثر و كمك كننده است.
5- كاربرد گرما:
استفاده از پتوهای گرم كننده و كمپرس گرم، وان آب گرم ، دوش گرم یا استفاده از پد گرم و مرطوب می تواند در طول زایمان درد را کاهش داد. كار گرما این است كه جریان خون آن منطقه را زیاد می كند و باعث آرامش و راحتی می شود ، همچنین گرما باعث تسكین درد كمر ناشی از خستگی می شود.
6- كاربرد سرما:
مثل لباسهای سرد و كیسه های آب یخ كه ممكن است در آرامش مؤثر باشد سرما بوسیله كاهش درجه حرارت عضله و تسكین اسپاسم عضله كمك كننده است زمانی كه خانم احساس گرما می كند استفاده از این روش در نواحی كه درد وجود دارد كارایی بیشتری دارد.
7- بیوفیدبك:
یك تكنیك relaxation دیگری است كه در زایمان استفاده می شود این روش بر مبنای یك پایه تئوری قرار دارد یعنی اگر فرد بتواند سیگنالهای فیزیكی بدنش را بشناسد می تواند بعضی از نتایج فیزیولوژیك را تغییر دهد. در هر حال سیگنال و پیامی كه زن می فرستد با درد او در ارتباط می باشد. زنانی كه این روش را امتحان می كنند باید از قبل از این روش آگاهی داشته باشند و آموزش دیده باشند و بدانند كه چگونه می توان از طریق بیوفیریك درد خود را كاهش دهند و به آرامش برسند.
8- طب سوزنی یا اكوپونكچر:
این روش درمانی یكی از روشهای طب سنتی چین می باشد از این روش زمانی می توان استفاده كرد كه خود زائو قبول كند كه این روش می تواند درد وی را كاهش دهد. در این روش ممكن است كه احساس درد اصلاً متوقف نشود اما شدت آن كاهش یابد. همچنین این روش باعث كاهش تهوع در لیبر نیز می شود كسی كه این كار را انجام می دهد باید با لیبر و زایمان آشنایی داشته باشد.
9- طب فشاری یا Acupressure:
شاخه ای از طب سوزنی است كه پایه و اساس آن نیز بر مبنای فلسفه پزشكی سنتی چین بنا نهاده شده است. در این روش از همان نقاط طب سوزن استفاده می شود اما به جای سوزن فلزی از انتهای انگشتان و كف دستها استفاده می شود كه برای اثر بیشتر از خانمها می خواهیم كه تنفس خود را هماهنگ كنند. این نقاط در شانه ها، پائین كمر، لگن، ناخنها، مچ پا، انگشت كوچك پا، كف پاها، و نقاط ساكرال می باشد. كاربرد این روش در حاملگی شامل: كاهش استرس، كاهش درد، تحریك زایمان و حتی تغییر وضعیت جنین می باشد.
10- هیپنوتیزم:
هیپنوتیزم یا خواب مصنوعی حالتی شبیه به خواب است كه در نتیجه تلقین روانی ایجاد می شود. از آنجایی كه برای هیپنوتیزم نیاز به آرامش و تمركز طرفین است لذا باید زائو سعی كند كه قبل از شروع هیپنوتیزم به آرامش جهت تمركز برسد. از تكنیك هیپنوتیزم در لیبر جهت relax كردن استفاده می شود.
11-Aromatherapy«رایحه درمانی»
خوشبو درمانی، درمان با بوی خوش است. در این روش از روغن ها، شیره گیاهان، علفها و درختان استفاده می شود. گزارش شده است كه استفاده از چای سبز و بخور تا حدودی در كاهش درد زایمان مؤثر است. اسطو خودوس، زاج و بركاموت برای ریلاكس كردن بیشتر استفاده می شود همچنین می توان چند قطره از آنها را درون یك وان با آب گرم و یا یك ظرف آب گرم ریخت به منظور خیس كردن كمپرسهایی كه برای بدن استفاده می شود. همچنین از لامپهای خوشبو كننده كه هوای اتاق را معطر می كنند نیز استفاده می شود.
12- تحریك الكتریكی اعصاب ترانس كوتانئوس:
در این روش دو جفت الكترود روی دو طرف قفسه سینه یا دو طرف ناحیه خاجی نخاعی قرار داده می شود این الكترودها جریان الكتریكی مداوم و حقیقی متوسطی را از یك باتری به بدن منتقل می كنند. در خلال یك انقباض ایمپالسهای درد تولید شده و توسط اعصاب منتقل می شوند با استفاده از این روش این ایمپالسها بلوك می شوند یعنی خانم با هر انقباض دكمه كنترل را فشار داده و درد را به صورت سوزش و یا وزوز احساس می كند و یا حتی ممكن است كه دردش كاملاً تسكین پیدا كند. استفاده از وضعیت تحریك الكتریكی اعصاب ترانس كوتانئوس هیچ خطری برای مادر و جنین ندارد و با كاهش و یا حذف نیاز به آنالژزی و احساس كنترل درد همراه است.
13-روش لاماز
در روش لاماز خانمها شرطی می شوند كه به جای اینكه داد و فریاد كنند و كنترل درد را از دست دهند با شل كردن عضلات و الگوی تنفسی انقباضات رحمی را ضعیف جلوه دهند. این استراتژی همچنین شامل تمركز روی یك نقطه مركزی مثل تابلوی مورد علاقه و زیبا و كه این تمركز باعث می شود كه راههای عصبی مشغول شوند و به تحریك دردناك پاسخ ندهند. خانم می آموزد كه مادامی كه یك گروه از عضلات ویژه اش را منقبض می كند عضلات غیرگرفتار خود را شل كند او در لیبر با شل كردن عضلات غیرگرفتار مادامی كه رحمش انقباض دارد این كار را عملی می كند.
14-روش Dick-Read:
در روش Dick – Read برای خانم جهت جایگزین كردن ترس ناشی از عدم آگاهی ، كلاسهای آموزشی تشکیل می شود در این كلاسها به خانم اطمینان داده می شده و اطلاعاتی راجع به لیبر و زایمان به وی می دهند این كلاسها شامل تمرین در سه قسمت است : تمرینهای فیزیكی برای آماده كردن بدن برای زایمان ، ریلاكس كردن و الگوهای تنفسی.
15-روش Bradley:
روش برادلی معمولاً «زایمان بوسیله حمایت همسر» نامیده می شود و بر پایه مشاهداتی كه روی رفتار حیوانات دیده شده ابداع گردیده است. در این روش روی چند مورد تأكید می شود: به كار بردن هماهنگ بدن، استفاده از كنترل تنفسی و تنفس شكمی و تشویق به شل كردن عمومی بدن ؛ شوهر نقش فعالی را در كمك كردن به خانم برای شل كردن بدن و استفاده صحیح از تكنیكهای تنفسی بر عهده می گیرد. در این روش از عوامل محیطی مثل: تاریكی، تنهایی و آرامش برای ایجاد یک تجربه طبیعی به فراوانی استفاده می کند.
16-تكنیكهای تجسم خلاق
روش تمركز حواس و منحرف كردن حواس از درد ، شكلی از مراقبت بوده كه برای تسكین درد مفید است بعضی از خانمها در اتاق زایمان به اشیاء مورد علاقه شان مثل یك عكس فكر می كنند و در طی انقباضات توجه خود را متوجه آن شی ء می نمایند.
17-تكنیكهای تنفسی:
تكنیكهای تنفسی شامل: تنفس پاك، تنفس آرام، تنفس گام به گام متغیر، تنفس گام به گام الگویی «اصلاح شده» می باشد. این تكنیكها باعث انحراف حواس زائو از درد می شوند و بدین طریق به او كمك می كند كه انقباضات خود را كنترل نماید.
18-موزیك:
موسیقی ضبط شده و یا زنده، ریتم تنفسی را آرام کرده و در طی لیبر آرامش بیشتری ایجاد می كند و به این وسیله اضطراب، استرس و درد را كاهش می دهد.
19-آب درمانی:
آب در مانی شامل حوضچه شنا، حمام دوش و جكوزی است كه در آنها از آب گرم استفاده می شود. امروزه برای بیشتر تولدهای جدید ازیك واحد شستشو (وان آب) با هوای فشرده استفاده میشود. که باعث كاهش تولید آدرنالین شده و اضطراب و ناراحتی زن را كم می كند و با افزایش در سطح اكسی توسین و اندورفین باعث تحریك انقباض های رحمی و كاهش احساس درد می شود. برخورد حبابهای آب به نوک پستان آنرا تحریك كرده و باعث زیاد شدن اكسی توسین می گردد اما این مسئله باعث تحریك زیاد رحم نمی شود.
جهت استفاده از حمام (وان) یا جكوزی توصیه می شود كه در طی فاز فعال باشد زیرا استفاده از این روش در طی فاز نهفته باعث كندشدن انقباضات مؤثر و گاهی متوقف شدن آنها به صورت موقتی می شود. دمای آب بایستی 37 درجه سانتیگراد یا كمتر باشد در صورتی كه از آب درمانی در طی زایمان استفاده شود، خانم می تواند شروع به نوشیدن مایعات كند، استفاده از روش آب درمانی می تواند باعث ایجاد ریلاکسیشن شود و منجر به كاهش درد پشت و شكم گردد.
