موزه آذربایجان بعد از موزه ملی تهران به عنوان دومین موزه تاریخی ایران شناخته می‌شود، موزه ای که در شهر تبریز و در جوار مسجد کبود قرار گرفته و آثار متعلق به دوران پیش از اسلام و دوران اسلامی در آن به نمایش گذاشته شده‌اند.

آندره گدار -باستان‌شناس فرانسوی- نقشه تنظیمی بنای موزه آذربایجان را تهیه کرده و اسماعیل دیباج -رئیس وقت اداره فرهنگ تبریز- آن را ترسیم کرده‌است. در سال‌های 1306 و 1307 خورشیدی، نمایشگاه سکه‌های تاریخی تبریز در کتابخانه تربیت برقرار شده بود.

 در همین سال‌ها بود که طرح تأسیس موزه آذربایجان در این شهر مطرح گردید. در سال 1336 خورشیدی، 202 عدد اثر تاریخی متعلق به موزه ایران باستان به تبریز فرستاده شد تا در کتابخانه ملی این شهر به نمایش گذاشته شود.

بعدها نیز آثار و اشیای تاریخی تبریز در دبیرستان نجات این شهر نگهداری شده و به نمایش درمی‌آمدند. در اردی‌بهشت 1337 خورشیدی بنای موزه آذربایجان آغاز شد و این موزه به طور رسمی در سال 1341 خورشیدی به بهره‌برداری رسید.

تاریخ در سه طبقه

موزه آذربایجان از 3 سالن به متراژ 800 متر مربع و سالن مخصوص نمایش سکه‌ها و مهرهای تاریخی ایران در طبقه اول تشکیل یافته‌است.

این موزه با جای دادن آثار تاریخی هزاره سوم قبل از میلاد تا عصر معاصر در دل خود به نهادی زنده از تاریخ فرهنگ و هنر ایران در منطقه شمال غرب کشور، بدل گشت. در زمان حاضر ”ھ11هزار قطعه شی‌ء فرهنگی ثبت شده در موزه آذربایجان نگهداری می‌شود که به دلیل کمبود جا و امکانات تنها  2300 قطعه از آنها در معرض دیده قرار دارد.

برخی از آثار این موزه حاصل حفاری‌های انجام شده در موشلان و حسنلو و قره تپه و خسروشاه و مارلیک و ... است که پیشینه برخی از آنها به 4000 سال پیش از میلاد می‌رسد.

در بخش مردم‌شناسی نحوه زندگی و شیوه معیشت و پوشاک و آداب و رسوم مردم گوشه و کنار کشور به نمایش گذاشته شده است. بخش مشروطیت شامل عکس‌ها و مدارک مربوط به انقلاب مشروطه همراه با آثاری از ستارخان و باقرخان (سرداران ملی ایران) است.

در موزه آذربایجان چه خبر است؟

در طبقه همکف این موزه، آثار و اشیای تاریخی مربوط به دوران پیش از تاریخ و دوران پیش از اسلام گردآوری شده‌اند که سفال‌های مربوط به تپه اسماعیل‌آباد با هفت هزار سال قدمت، از تاریخی‌ترین آثار این بخش به‌شمار می‌روند. قدمت سنگ‌های معدنی «سرپانتین» که در جیرفت یافته شده‌اند نیز به دوران پیش از تاریخ می‌رسد؛ برروی این سنگ‌ها تصاویری از گیاهان و حیوانات گوناگون نقش بسته‌است.

همچنین مجسمه الهه زن که در رستم‌آباد گیلان یافته شده، سه هزار سال قدمت دارد؛ این مجسمه ارزش زن را در دوران ایران باستان به تصویر کشیده‌است. ریتون‌های مربوط به دو تا سه هزار سال پیش نیز در این موزه نگهداری می‌شوند.

اجساد مرد و زنی که مربوط به سه هزار سال پیش هستند در سال 1378 خورشیدی و در پیرامون مسجد کبود یافت شده‌است. این اجساد از بقایای گورستان سه هزار ساله‌ای محسوب می‌شوند که برای بازدید عموم به موزه آذربایجان انتقال یافته‌اند. سنگ بسم‌الله اثر محمدعلی قوچانی نیز در انتهای سالن طبقه همکف قرار گرفته‌است. چهار قسمت از این سنگ پنج‌قسمتی قاب آن و یک قسمت باقی‌مانده نیز متن آن است.

از خط تا هنر

قدیمی‌ترین آثار طبقه اول موزه آذربایجان مربوط به سده چهارم هجری و شهر نیشابور است که از مهم‌ترین ویژگی‌های آن‌ها می‌توان به استفاده از خط کوفی، استفاده نقش‌های اسلیمی و استفاده از لعاب سفید در این آثار اشاره کرد. ظروف سفالی مربوط به دوره ایلخانان و قفل رمزی مربوط به سده ششم هجری نیز از دیگر آثار تاریخی این بخش محسوب می‌گردند.

در سالن سکه‌ها و مهرهای تاریخی ایران نیز قدیمی‌ترین سکه‌های ضرب‌شده در ایران از دوره هخامنشیان تا دوره قاجاریان به نمایش درآمده‌اند. همچنین نمونه‌هایی از مهرهای تاریخی ایران در این بخش قرار گرفته‌اند.

تندیس های سنگی

مجسمه‌های ساخته‌شده توسط احد حسینی در طبقه زیرزمین موزه آذربایجان نگهداری می‌شوند. این مجسمه‌ها دید عمیقی نسبت به سرگذشت و اخلاق انسان در طول سده‌های گذشته -به خصوص سده بیستم- دارند.

بخش سنگ‌نگاره‌های تاریخی، جدیدترین بخش موزه آذربایجان است که در طبقه زیرزمین این موزه قرار گرفته است. در این بخش مجموعه‌ای از پیکره‌های انسانی، سنگ گورها، سنگ‌های کتیبه‌دار، قوچ‌های سنگی و مجسمه‌های سنگی به نمایش گذاشته شده‌اند.