بازی های محلی بوشهر

 
شَنداز بازی

محل بازی : فضای آزاد یا فضای بسته ی منزل

وسیله ی بازی : یک جعبه کبریت پُر . « در فضای آزاد، گاهی جعبه ی کبریت را برای ایجاد وزن بیشتر از خاک و سنگ ریزه پر می کنند.»

فصل بازی : تابستان

زمان بازی : روز ، شب

تعداد بازیکنان : 3 تا 6 نفر.

سن بازیکنان : 8 سال به بالا.

جنس بازیکنان : دختر ، پسر.

هدف بازیکنان : دقت

مقدمات بازی:

بازیکنان در وضعیت چهار زانو به صورت دایره، روبروی هم به روی زمین می نشینند و بدون نوبت، هر دفعه یک نفر، جعبه کبریت را بین سه انگشت شصت، اشاره و وسطی می گیرد و آن را حدود 20 سانتی متر ، بدین نیت به هوا پرتاب می کند تا در جهت عقربه های ساعت حدود 360 درجه به دور خود بچرخد و پس از سقوط، اصطلاحا به حالت « شاه » روی زمین قرار بگیرد.

البته ممکن است خلاف انتظار جعبه مذکور به یکی از اشکال، من جمله « وزیر ، عاشق و دزد » به روی زمین مستقر شود. بدین وسیله این مرحله از بازی را آنقدر تکرار می نمایند تا از بین بازیکنان ابتدا شاه ، سپس وزیر تعیین گردد.

شیوه ی اجرای بازی:

در این مرحله « شاه و وزیر » تا بدانجا که سمتشان برقرار است از انداختن جعبه ی کبریت خودداری می کنند. ضمن اینکه وزیر در حین بازی موظف است احکام شاه را بدون چون و چرا اجرا کند.

بقیه ی بازیکنان به آرزوی رسیدن به مقام شاه یا وزیر و جایگزین شدن، یکی بعد از دیگری ، عین مقدمه، بازی را ادامه می دهند.

حالت عاشق، تشویق و تنبیه ندار، اما وضعیت دزد از نظر شاه جرم محسوب می شود. بنابراین استقرار جعبه کبریت هر بازیکن که به حالت دزد بود، بلافاصله وزیر به شاه می گوید: « شنداز »، شاه بادی به غبغب می اندازد و می گوید: « داد و بی داد ». مجددا وزیر به شاه می گوید : « چِش کُنُم ».

در پی آن شاه ، اجرای یک مجازات از جمله « سُقول مچی » « پیاز گوری »، « دُول چاپی »، آوردن آب و چای خوردن برای شاه یا « سبیل مالک » و یا تقلید صدای حیوانات از جمله گاو و الاغ را به وزیر واگذار می نماید تا بدینوسیله وزیر، مجرم را مجازات نماید.

قدر مسلم دزد با عجز ، تقاضای عفو یا تخفیف مجازات می کند، از طرفی شاه و وزیر معمولا کاهش جرم را مد نظر دارند، بدان جهت که مبادا روزگار به دست دزد بیافتد و تلافی کند.

البته اگر وزیر نسبت به انجام دستورات شاه کوتاهی کند و به دزد ترحم نماید، شاه در جواب کلمه ی « شنداز » در دفعه ی بعد به وزیر می گوید « وزیرت بیانداز » که در این صورت وزیر جایگزین دزد می شود. با این روش تا پاسی از شب بازی ادامه می یابد.

 
اتو تَل توت مَتَل

محل بازی : در منزل

فصل بازی : بیشتر زمستان

تعدا بازیکن : 2 الی 10 نفر

جنس بازیکنان : بیشتر دختران

برای شروع این بازی، بچه ها به ردیف و در کنار یکدیگر نشسته و پاهایشان را جدا از هم در جهت جلو دراز می کنند. آنگاه بزرگتری به نام « اُوسا » در حالی که دست روی پای آنها می زند چنین می خواند:

اتو تَل توت مَتَل

نا احمدی، نار شکر

تو تیشه وردا ، مُو تِوَر

بریم به جنگ کانظر

کانظر هی کِه ، هو کِه

گله شاه رَم کِه

سی و سیه تاش کَم کِه

دختر شاه شونه می خواد

شونه ی مردونه می خواد

برو به حوض توتیا

خودت بشور ، زودی بیا

در اینجا کلمه بیا به هر که افتاد بازنده است. اوسا از نفر بازنده می پرسد:

اُو گرم می خوای یا اُو سرد؟

نفر بازنده، یکی را باید انتخاب کند. اگر آب گرم انتخاب کرد، بچه ها او را سخت پنجیر ( نیشخون ) می گیرند.

اگر آب سرد انتخاب کرد آهسته پنجیرش گرفته و دوباره بازی را از نفر پای بازنده شروع می کنند.

 
گرگته

محل بازی : فضای آزاد ، زیر درخت خرما ، یا سایه ی دیوار

وسیله بازی : 14 یا 20 عدد هسته ی خرما

تعدا بازیکنان : 2 نفر

جنس بازیکنان : پسر

بازی به این شکل است که دو نفر روبروی هم می نشینند، آنگاه « پُر خالی » می کنند تا معلوم شود کدام یک باید بازی را شروع کند.

وسیله ی بازی تعدادی «اَسه ی» ( هسته ) خرما است. نفری که حق بازی با اوست، «اَسه»ها را پرتاب کرده، و بلافاصله پشت دستش را زیر آنها می گیرد. معمولا تعدا زیادی « اَسه » پشت دستش می ماند.

در اینجا نفر رقیب از میان « اَسه ها » یکی را که زیر همه قرار گرفته به عنوان گَرگِتِه انتخاب می کند. وظیفه نفر مقابل از این لحظه در دو مرحله شروع می شود.

مرحله اول : ابتدا باید خیلی محتاطانه و آهسته با تکان دادن دست و انداختن کلیه ی « اَسه ها »، سعی کند گرگته را بین دو انگشت خود قرار دهد.

مرحله دوم : اگر موفق شد این کار را انجام دهد، ضمن این که گرگته را بین دو انگشت گرفته، یکی یکی « اَسه ها » را از زمین بر دارد و در حین برداشتن تا آخرین « اَسه » باید یک نفس بگوید « گَرگِتِه ، گَرگِتِه ، گَرگِتِه .... »

اگر در حین گفتن گَرگِتِه نفسش بند نیامد ، برنده شده و « اَسه ها » را لای انگشت نفر رقیب قرار داده و فشار می دهد. در غیر این صورت سوخته و نفر دیگر بازی را به همین ترتیب از نو شروع می کند.
 

خَر مَن چَن مَن؟

محل بازی : خرمن جا

وسیله ی بازی : « تَرت »

فصل بازی : تابستان موقع خرمن

تعدا بازیکنان : حداقل 6 نفر ، زوج یا فرد

این بازی مخصوص شب های مهتاب فصل تابستان است و باید حتما روی خاک نرم انجام بگیرد.

ابتدا دو « اُوسا » از میان بازیکنان انتخاب شده و بقیه نفرات به دو بیله تقسیم می شوند. هر بیله معمولا از ده نفر تجاوز نمی کند.

آنگاه « تَر یا خشک » کرده تا معلوم شود کدام بیله باید بازی را در دست بگیرند.

در اینجا ، اوسای بیله ای که حق بازی با آنهاست ( بیله بالا ) می رود کنار تُلِ خاکی که قبلا ساخته اند می نشیند و نفراتش چهار زانو پشت سر او قرار می گیرند. بیله ی پایین هم به فاصله ی ده متر روبروی آنها می نشینند.

برای شروع بازی ، اوسای بیله ی بالا در حالی که به تُلِ خاکی دست می کشد و مقداری از آن را به هوا بلند می کند، از اوسای بیله ی پایین می پرسد:

« خَر مَن چَن مَن ؟ »

اوسای بیلهی پایین می پرسد : « بالا ، دومَن ؟ »

در این موقع اوسای بیله ی بالا، که حدود وزنی را با توجه به تُلِ خاکی در نظر دارد، بالا یا دومن را بر زبان می آورد. مثلا اگر در نظرش وزن زیادی است می گوید:

« بالا » و اگر کم است می گوید « دومَن »

بازی با گفتن بالا ، دومن ادامه پیدا می کند تا اوسای بیله ی پایین حدسا بگوید که مثلا « خَر مَن پنج مَن » ( اوسای بیله ی پایین فقط تا سه مرتبه حق دارد حدود وزنی را حدس بزند ). اگر این پنج من درست از آب در آمد ، بیله ی بالا سوخته اند، بنابراین موظفند بروند یکی یکی بازیکنان بیله ی پایین را کول کنند و ببرند به جای خود و روی خاک های نرم بگذارند.

و بدین ترتیب، بیله ی پایین باید بیله ی بالا را کول کنند . و بازی به همین صورت ادامه پیدا می کند.

شَهنَک پَهنَک

یک نفر از میان بازیکنان انتخاب شده و روی زمین می نشیند. آنگاه پایش را دراز کرده و تا جایی که ممکن است آنها را از هم باز می نماید.

کار بقیه ی بازیکنان این است که از روی پایش بپرند. وقتی که آخرین نفر پرید، نفری که روی زمین نشسته پاشنهی پای راستش را به طور عمودی روی انگشت شست پای چپ می گذارد، دوباره بازیکنان به نوبت از روی پایش می پرند.

این بار انگشتان دست چپش را از هم باز کرده و انگشت کوچک را طوری روی انگشت شست پا می گذارد که شست دستش رو به آسمان قرار گیرد.

دوباره بازیکن ها شروع به پریدن می کنند.

بازیکن در این موقع دست دیگرش را نیز به کمک می گیرد. طوری که انگشت کوچک بر انگشت شست دیگر عمود گردد.

طی این مراجل چنانچه پای یکی از بازیکنان ضمن پریدن با بدن نفری که نشسته تماس پیدا کند ان بازیکن سوخته، و باید جای نفری که روی زمین نشسته بنشیند و بازی به همین ترتیب از نو شروع می شود.

 بووات پيرن يا جهال

اين بازي مخصوص بچه‌هاي كوچك است و در فصل تابستان يعني در ماههاي تير و مرداد انجام مي‌گيرد، زيرا وسيله بازي اسّك خمال «هسته خارك» است كه در اين فصل موجود مي‌باشد.

ابتدا بچه‌ها دور هم جمع شده،‌ اسك‌هايشان را در دست گرفته به نوبت، به اين طريق بازي را شروع مي‌كنند. نفر اول ضمن اينكه اسكش را ميان انگشت شصت و سبابه قرار داده از نفر دومي مي‌پرسد: بووات پيرن يا جهال (بابات پير است يا جوان)، ‌نفر دوم به دلخواه مي‌گويد، پير يا جهال بعد نفر اول با دقت به وسيله دو انگشت به اسكش فشار مي‌آورد، و چون اسك حالت لغزندگي دارد معمولاً به هوا مي‌جهد. ارتفاع جهش اسك بستگي درست گرفتن آن و مهارت بازيكن دارد اگر اسك تا ارتفاع قابل ملاحظه‌اي، مثلاً حدود نيم‌متر يا 30 سانتي‌متر پرش كرد كه پدر نفر دومي جهال است. اما چنانچه ضمن فشار دادن، اسك جهش نكرد يا اينكه در حدود سه چهار سانتي‌متر جهيد در اين صورت پدر نفر دومي پير است. بازي تا دو نفر آخر به همين ترتيب ادامه مي‌يابد.

اين بازي در محله‌هايي كه پيرامون نخلستان است بيشتر صورت مي‌گيرد. گهگاه مادران براي نوازش و سرگرم ساختن كودكان خود اين بازي را به تنهايي انجام مي‌دهند.
 

 
سه سنگ سه هسته

محل بازی : فضای آزاد، روی زمین یا سطح صاف تخته سنگی مسطح

وسیله بازی : 3 عدد ریگ ، 3 هسته ی خرما

تعداد بازیکنان : 2 نفر

برای شروع ابتدا مربعی به اضلاع تقریبی 40 سانتی متر روی زمین رسم کرده و زوایای متقابل آن و همچنین وسط هر چهار اضلاع روبروی هم را طوری به یکدیگر وصل می کنیم تا در نقطه ای که مرکز مربع می باشد همدیگر را قطه کنند. بدین ترتیب 9 محل تقاطع روی مربع بوجود می آید.

وسیله ی بازی سه سنگ خیلی کوچک و سه هسته ی مثلا خرما می باشد.

برای شروع بازی یکی از دو بازیکن داوطلب شده یک عدد از وسیله ی بازی خود را در مرکز مربع که محل تقاطع خطوط است می گذارد. فرص کنیم این کار را بازیکنی انجام می دهد که هسته ی خرما دارد.

در این موقع نفر دوم یکی از ریگ های خود را به دلخواه روی یکی از تقاطع خطوط مربع می گذارد. بازیکن اول نیز عمل بازیکن دوم را تکرار می کند.

به هر حال اگر دقت کنیم متوجه می شویم که دو هسته مقابل هم و روی یک خط قرار دارند که اگر این دو عدد هسته سه تا شوند و در یک خط مستقیم قرار بگیرند بازی به نفع بازیکن اول تمام می شود.

سعی نفر دوم همواره باید این باشد که نگذارد نفر اول ردیف سه تایی خود را کامل کند و همینطور باید با دقت و مراقبت سعی کند تا خود نیز ریگ های خود را طوری در ردیف ها قرار دهد تا هر سه آنها در یک خط مستقیم قرار بگیرند ، که در این صورت برند او خواهد بود و برای دور بعد اولین نفر است که باید بازی را به همین ترتیب شروع کند.

هِله هِله گرگ چَمبری

بازی به این شکل است که از میان بازیکنان دو « اُوسا » انتخاب شده و افراد خود را انتخاب می کنند و بازیکنان دو بیله ( گروه ) می شوند.

یک بیله آدمها و بیله ی دیگر گرگ ها را تشکیل می دهند. سپس روبروی یکدیگر قرار می گیرند. افراد هر بیله پشت سر هم ایستاده ، هر یک با دو دست کمر نفر جلویی را محکم می گیرند ، آنگاه دو بیله خلاف جهت همدیگر شروع به پریدن کرده و چنین می خوانند:

گرگ ها : « هِله هِله گرگ چَمبری ؟»

آدمها : « زهله نداری ببری »

گرگ ها : « اگه ببرم چه می کنی ؟ »

آدمها : « خار خرنجت می کنم »

گرگ ها : « لقمه ی مو چرب تره »

آدمها : « کارد مو تیز تره »

گرگ ها : خونه ی خاله کمو هِلِه ؟

آدمها : « از ئی هِلِه ، از او هِلِه »

گرگ ها : « آغام گفته دسی بده »

آدمها : « دسی ندارم چه کنم »

گرگ ها : « آغام گفته اسوم بدم »

آدمها : « اسوم ندارم چه کنم »

بعد از این گفتگوها ، نفرات دو بیله دست همدیگر را می گیرند و هر بیله سعی می کند طرف دیگر را به سوی خود بکشد. هر بیله که برنده شد، بیله دیگر موظف است آنها را کول کند و مسافتی ببرد.


 

جز کُن بازی یا جز جزک

محل بازی : فضای آزاد با استفاده از درخت

وسیله ی بازی : یک عدد چوب راست به طول یک متر

فصل بازی: تابستان

زمان بازی : روزها

تعداد بازیکنان : 3 تا 10 نفر.

سن بازیکنان : 10 سال به بالا.

جنس بازیکنان : پسر.

هدف بازیکنان : سرعت عمل، تقویت جهش و عکس العمل، مهارت و آمادگی در پرتاب نیزه.

مقدمات بازی:

بازیکنان یک به یک چوب مورد نظر را به طور عمودی از یک نوک روی بند اخر انگشت وسط خود می گذارند و ضمن کنترل و جفظ آن به روی نوک انگشت ، یک ، دو ، سه ... می شمارند. هر کدام بیشترین شمارش را داشته باشد، « اُوسا» محسوب می شود و کمترین شمارش بازنده محسوب می شود.

شیوه ی اجرای بازی :

تمام نفرات به بالای درخت می روند و روی شاخه هایی پخش می شوند که از خطر « جِز » در امان باشند. فقط « اُوسا » و بازنده زیر درخت می مانند. در این لحظه « اوسا » چوب را با قدرت هر چه تمامتر به صورت پرتاب نیزه به طرفی می اندازد و بلافاصله به بالای درخت می رود و به بازیکنان می پیوندد. ای این اثناء، بازنده دوان دوان چوب را می آورد و هوشیارانه سعی می کند تا در فرصتی مناسب با نوک ان کف پای یکی از بازیکنان را هنگام قرار گرفتن به روی شاخه های پائینی درخت و یا در لحظه ی پریدن به پائین، « جِز » کند. البته برای « جِز » کردن نباید با پرتاب چوب، کف پا را هدف قرار داد. اکنون بازیکنان در حالی که همگی بالای درخت هستند، پی در پی روی شاخه ها جابجا می شوند و چنین می خوانند:

« خُم گولش می دُم، تو بتنگ » « خُم نونش می دُم، تو بتنگ » « خُم اُوش می دُم ، تو بتنگ »

سپس هر کدام فرصتی بدست آورد به پایین درخت می پرد . در صورتی که بازنده نتوانست او را « جِز » کند، حدودا به فاصله ی 20 متری درخت می رود، سپس بازیکنی که از درخت پریده، چوب را به طرف او پرتاب می کند و مجددا به بالای درخت می رود و دوباره بازنده چوب بدست، زیر درخت قرار می گیرد و مراحل قبل تکرار می شود.

قابل ذکر است که بازنده در صورت تمایل، برای دسترسی بیشتر و « جِز » کردن بازیکنان روی درخت، تنها اجازه دارد که از یک دست و دو پا برای بالا رفتن از تنه ی درخت استفاده نماید. در هر حالت اگر بازنده بتواند کف پای یکی از بازیکنان را « جِز » کند، با صدای بلند می گوید « جِز، جِز ... » و بدینوسیله او را جانشین خود می سازد و خود چوب را پرتاب می کند و بدون فوت وقت به بالای درخت می رود و مانند مراحل قبل تا هر زمان که بخواهند بازی ادامه پیدا می کند.

درختاهی مورد استفاده این بازی، گل ابریشم ، بابُل و لیلَک همان « انجیر معابد » می باشند.

محل مناسب دیگری برای این بازی « گارو » می باشد و آن گودال، سراشیبی است که جلوی چاه کشاورزی به عرض 5/2 متر و به طول 15 الی 30 متر، متناسب با عمق چاه که شیب آن از نقطه ی صفر جلو چاه شروع می گردد و در انتها حدودا با عمق 2 متر ختم می گردد. البته به اندازه ی هشت متر طول از انتهای آن که 5/1 تا 2 متر عمق دارد، مناسب این بازی است. در این مکان، بازنده به جای زیر درخت در کف پایین « گارو » قرار می گیرد و بازیکنان به جای روی درخت، در بالای « گارو » می ایستند و هنگام بازی به پایین می پرند و در این اثناء اگر « جِز » نشدند، چوب « جِز » را از بازنده می گیرند و پس از پرتاب آن به جهتی مجددا از بدنه « گارو » به بالا می آیند و بازی راهمچنان ادامه می دهند.

 
بازی پِندِکِ چال

محل بازی : فضای آزاد

وسیله ی بازی : توپ « یکه ای » یا توپ « ربنی یا سه پوسه » و به تعداد نفرات «گُرز » خشک به طول 5/1 متر

فصل بازی : تابستان

زمان بازی : روزها

تعداد بازیکنان : 3 تا 10 نفر

سن بازیکنان 14 سال به بالا.

جنس بازیکنان : پسر

هدف بازیکنان : دقت ، سرعت ، عکس العمل و زمینه برای یادگیری بازی چوگان.

مقدمات بازی :

بازیکنان توپ را درون دایره ای به شعاع ده سانتی متر که قبلا بوسیله ی یک قطعه سنگ، در میدان روی زمین ترسیم شده، می گذارند و به فاصله ی 10 متری از آن، ابتدا به اختیار یکی از بازیکنان، یک پا جلو و پای بعدی به عقب، در حالی که از ناحیه کمر متمایل به پیش خم شده است، انتهای ناحیه ی باریک « گُرز » خود را در یک دست می گیرد و قسمت بیرونی قوس ما قبل انتهای دیگر آن، یعنی ناحیه ی « بُن گُرز » را روی خط شروع قرار می دهد و به منظور دقت در گرفتن نشانه، چند بار آن را در جهت توپ و بالعکس به روی زمین سُر می دهد و به قصد ضربه به توپ، رهایش می سازد.

سپس بقیه بازیکنان یکی پس از دیگری همین کار را انجام می دهند. انان که موفق شده، « گُرز » خود را به توپ بزنند، برای ادامه ی مرحله ی بعدی بازیف به صورت موقت به انتظار در گوشه ای می نشینند، و نفرات دیگر، این مرحله از بازی را یک به یک آنقدر تکرار می کنند تا بازنده ی این مرحله ، یعنی کسی که نتوانسته « گُرز » خود را به توپ بزند، معلوم گردد.

شیوه ی اجرای بازی :

همه ی بازیکنان « گُرز » به دست به فاصله ی 5/1 الی 2 متری اطراف دایره ای که بازندهف اصطلاحا « پِند» یعنی توپ را در آن گذاشته می ایستند و همچنان سر انحنایی دیگر « گُرز » خود را روی خط دایره سُر می دهند و به پس و پیش می برند و به اصطلاج « خِرخِـرَک » می کنند و ضمن بیان کلمه ی « کین کارت » بازنده را غافلگیر می کنند تا در فرصتی مناسب یک نفر از بازیکنان به خود جرأت دهد و با گُرز خود ضربه ای به توپ بزند و همبازی وقت را غنیمت بشمرند و با گُرز خود، توپ را پاسکاری کنند و با سرعت هر چه تمامتر ان را از محوطه و دسترس بازنده دور نمایند و به بیرون از محل ببرند.

در این میان، بازنده می بایست از شروع مرحله اول، تقریبا نزدیک به دایره، ثابت و بدون حرکت بی جا ، بایستد و هوشیارانه حرکات افراد را که قصد بردن توپ را دارند، کاملا زیر نظر بگیرد و در صورت زدن ضربه به توپ، توسط یک بازیکن، بلافاصله در جا یا با تعقیب، قبل از زدن ضربه ی بعدی توسط دیگری، با نوک باریک « گُرز » خود که به عکس دیگران در دست گرفته است، جایی از بدن زننده ی توپ را از گردن به پایین لمس یعنی « جِز » نمایدف تا او را جایگزین خود کند.

گاهی بازی با طی مسیری طولانی و پشت سر گذاشتن چند کیلومتر، ادمه می یابد تا بدانجا که همگی خشته و کوفته شوند و قادر به ادامه ی بازی نباشند. در این حالت « گرز» های خود را روی دوش می گذارند و دسته جمعی، لنگ لنگان به طرف محل بر می گردند و خطاب به بازیکنی که احیانا از اول تا اخر بازی، بازنده باقی مانده است، با صدای بلند شعر هایی با این مضمون می خوانند:

« پِند پِندکی ، پند نمکو »

یا اگر توپ مورد استفاده لکه ای باشد ، آن را سر چوب بند می اورند و چنین ادامه می دهند:

« پند بردیم ظلم آباد سی خاطر موی غباد

پند بردیم تو غُوی محمود سیا دمش دُوی