پیمانت با خدا یادت نره!

وَاذْكُرُواْ نِعْمَةَ اللّهِ عَلَیْكُمْ وَمِیثَاقَهُ الَّذِی وَاثَقَكُم بِهِ إِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ

و به یاد آورید نعمت خدا را بر شما و پیمان او را كه (به واسطه پذیرش نبوت و دین) با شما بست آن گاه كه گفتید: شنیدیم و فرمان بردیم و از خدا پروا كنید، كه همانا خدا به محتواى سینه‏ها داناست

 د ر آیه اول تا ششم به ذکرنعمت‏هاى خدا مانند خوردنی های حلال،ازدواج های حلال،نعمت اکمال دین اسلام با خلافت امیر المومنین(ع) و  آفریدگار هستى پرتوى از مقررات خویش براى نظافت و پاكیزگى جسم و جان را ترسیم كرد؛ اینك انسان را به یاد نعمت‏هاى بى‏شمار خدا افكنده و مى‏فرماید: وَاذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیْكُمْ‏ و نعمت گران خدا بر خویشتن را به یاد آورید. در آیه شریفه، واژه «نعمت» را مفرد آورده است تا شكوه و عظمت آن را نشان دهد و خاطرنشان سازد كه هر نعمتى از نعمت‏هاى بى‏شمار جهان هستى، از آنِ خداست؛ از این رو باید شایسته‏ترین سپاس‏ها را به بارگاه آن ارزانى دارنده نعمت‏ها تقدیم داشت؛ چراكه او سرچشمه نعمت‏هاست و همه نعمت‏هاى حیاتى همچون آفرینش، زندگى، خرد، ابزارهاى حیات، حواس چندگانه و كران تا كران نعمت‏ها را او ارزانى داشته و همه از آنِ اوست. پاره‏اى از مفسّران نیز بر آنند كه واژه «نعمت» به مفهوم جنس آن است؛ از این رو همه نعمت‏ها را شامل مى‏گردد؛ درست بسان واژه «ارض» كه گاه به قطعه‏اى از زمین گفته مى‏شود، همچنان كه در مورد همه زمین نیز به كار مى‏رود. وَ میثاقَهُ الَّذى‏ واثَقَكُمْ بِهِ‏ در تفسیر این فراز از آیه شریفه دیدگاه‏ها یكسان نیست:

1 - به باور برخى از جمله «ابن عباس»، منظور همان پیمان و بیعتى است كه پیامبر به هنگام ایمان آوردن مردم از آنان مى‏گرفت تا در هر شرایطى آفریدگار خویش را فرمان برند و همه مقررات او را - به دلخواه آنان باشد یا نباشد - رعایت نمایند.

 2 - از پنجمین امام نور آورده‏اند كه منظور، مقررات و دستوراتى چون غذاهاى حرام و دیگر نارواها، چگونگى پاكسازى جسم و جان به وسیله غسل و وضو... ولایت خاندان رسالت و دیگر مقرراتى است كه به وسیله پیامبر در «حجةالوداع» بیان گردید.

 3 - «ابو على» مى‏گوید: منظور از این پیمان، فرمانبردارى مردم مسلمان از خدا و پیامبر در روز بیعت «عقبه» و «رضوان» است.

 4 - و «مجاهد» بر این باور است كه منظور پیمانى است كه خدا از همه انسان‏ها گرفته است كه: آیا من پروردگار شما نیستم؟ «ألست بربّكم»؛ و آنان پاسخ داده‏اند كه چرا تو پروردگار ما هستى «قالوا بلى»، و به پیمان «ذر» مشهور است. به باور ما این دیدگاه از همه بهتر به نظر مى‏رسد. اِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنا وَ اَطَعْنا وَ اتَّقُوا اللَّهَ اِنَّ اللَّهَ عَلیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ آن گاه كه گفتید: شنیدیم و فرمانبرداریم و اطاعت مى‏كنیم. و از خداى یكتا پروا دارید كه خدا به رازهاى نهفته در ژرفاى سینه‏ها و اعماق دل‏ها آگاه و داناست و اسرار آنها را مى‏داند. یادآورى مى‏گردد كه منظور از واژه «صدور» در این آیه مباركه دل‏هاست؛ چراكه دل در سینه جاى دارد.

حال در تکمیل سخنان صاحب تفسیر مجمع البیان ،نظریات تفسیری مرحوم علامه طباطبایی را می خوانیم:

بنا بر این معناى آیه چنین مى‏شود:" خداى تعالى نمى‏خواهد بدون جهت بار شما را سنگین كند، بلكه مى‏خواهد با جعل طهارتهاى سه‏گانه دو كار كرده باشد، اول اینكه براى شما پاكیزگى را كه خاصیت خصوص این سه دستور است حاصل كرده باشد، دوم اینكه نعمت عمومیش را كه همان نعمت دین است با تشریع این سه حكم تتمیم كرده باشد، شاید شما خداى را بر نعمتش شكر كنید و خداى تعالى شما را خالص براى خود بسازد" (دقت بفرمائید). " وَ اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیْكُمْ وَ مِیثاقَهُ الَّذِی واثَقَكُمْ بِهِ إِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنا وَ أَطَعْنا" این میثاق همان میثاقى است كه از آنان گرفته شده بر اینكه اسلام را بپذیرند، یعنى تسلیم خداى تعالى باشند، شاهد این مدعا این است كه در جمله:" إِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنا وَ أَطَعْنا ..." یادآوریشان مى‏كند كه در چه زمانى چنین میثاقى دادند آن زمانى بود كه گفتند:" سمعا و طاعة" گوش به فرمان و آماده اطاعتیم، چون این سخن بدان جهت كه هیچ قیدى ندارد سمع مطلق و طاعت مطلق را مى‏رساند، و سمع و طاعت مطلق عبارت اخراى كلمه اسلام است، پس منظور از نعمت در جمله:" وَ اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیْكُمْ" مواهب جمیله‏اى است كه خداى تعالى در سایه اسلام به آنان داده، و این بهترى حال روز بعد از اسلامشان نسبت به حال و وضع قبل از اسلامشان است، در دوران جاهلیت امنیت و سلامتى و ثروت و صفاى دل نسبت به یكدیگر و پاكى اعمال نداشتند، و در سایه اسلام صاحب همه اینها شدند،

 هم چنان كه نسبت به صفاى دل فرموده:" وَ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْداءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْواناً وَ كُنْتُمْ عَلى‏ شَفا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَكُمْ مِنْها" «1». _______________ (1) بیاد آرید نعمتى را كه خداى تعالى بر شما ارزانى داشت، كه مردمى بودید دشمن جان یكدیگر، و خدا بین دلهایتان الفت برقرار كرد، و در سایه نعمت او برادران یكدیگر شدید، و بر لبه پرتگاه آتش قرار داشتید، شما را از آن پرتگاه نجات داد." سوره آل عمران، آیه 103".

 ممكن هم هست كه بگوئیم منظور از نعمت، حقیقت اسلام است، چون اسلام منشا همه نعمت‏ها و بركات است، هر نعمتى را كه ریشه‏یابى كنیم بالآخره به اسلام منتهى مى‏شویم كه بیانش گذشت، و این هم بر خواننده پوشیده نماند كه مراد از نعمت بودن اسلام حقیقى و یا ولایت این است كه خواسته‏اند انگشت روى مصداق بگذارند، نه اینكه خواسته باشند مفهوم لفظ نعمت را مشخص كنند، چون مفهوم كلمه نعمت و هر كلمه دیگر عهده‏دار مشخص كردنش علم لغت است، نه قرآن كریم و ما نیز در باره مفهوم این لفظ بحثى تفسیرى نداریم، بحثى اگر هست در این است كه از این مفهوم كلى منظور خداى تعالى در این آیه كدام مصداق است؟. خداى تعالى سپس خودش را بیاد آنان مى‏آورد كه عالم به همه زوایاى دلها است، و نتیجه مى‏گیرد پس باید از خدایتان بترسید، كه او بدانچه سینه‏ها در خود نهان داشته آگاه است.