اسلام وشیوه مقابله تنیدگی
دین اسلام سلامتی بدن را نعمتی بزرگتر از رفاه مادی می داند و از آنجا که انسان سالم در انجام وظایف خود موفقیت بیشتری دارد اسلام بر حفظ سلامتی بدن و عدم تحمیل وظایف بیش از حد توان بر خود تاکید می کند .
در متن تعالیم اسلامی ، روشهایی برای مقابله با تنیدگی و سازگاری با سختیها ذکر شده که در سه بخش مطرح می شود:
1- روشهای شناختی :روشهایی است که با شناختها و افکار و عقاید افراد سروکار دارد در این روش فرد با استفاده از شناختها درصدد مقابله با تنیدگیها بر می آید و به کمک توانایی فکری و ذهنی خود ، با مشکلات بر خورد می کند . در اکثر آثار علمی چنین فرض شده که ناملایمات ذاتا نامطلوبند و جنبه مثبتی در آنها دیده نمی شود . تعالیم اسلامی در پی ایجاد نگرشی مثبت به ناملایمات زندگی است چون در این صورت مقابله با آنها بسیار آسانتر خواهد بود .
درجهان بینی و نگرش اسلامی انسان موجودی است فعال .دیدگاه اسلامی انسان را به سعی و کوشش در جهت نیل به اهداف مادی و معنوی ترغیب نموده و سستی و عدم تحرک را به شدت مذمت می کند .سعی در کسب حلال و اداره مالی خانواده ؛ جهاد در راه خدا محسوب می شود و جزع و بی ثباتی در برابر مشکلات نکوهش شده است .اسلام انسان منفعل و متاثر از رویدادها را فردی ضعیف و ناقص می داند .بینش اسلامی ؛فرد را آماده برخورد با مشکلات و سختیها می کند و از او انسانی مقاوم می سازد .
روشهای شناختی مقابله با تنیدگی شامل :
الف- ایمان به خدا : در تعالیم اسلامی با نگرش خاصی به هستی مواجهیم در این دیدگاه ، خداوند خالق و محور هستی است و همه امور حول این محور قرار گرفته اند . همه موجودات ،آفریده و تحت قدرت او هستند و هر چه خیر و نیکی به افراد می رسد ؛از جانب خداوند است . بدین جهت به نظر فرد مومن وقوع حوادث در جهان بر اساس حکمت است . خداوند صاحب قدرت مطلقه هستی و منشا همه خیرات و خوبیهاست. هدف جهان نیز حرکت به سوی کمال مطلق است . جهان معنادار است و انسان هم به عنوان سرآمد موجودات جهان بیهوده و بی هدف آفریده نشده است . اعتقاد به خدا مرتبه ای از ایمان در قلب فرد ایجاد م کند ، نحوه تفکر و شیوه زندگی او را با سایر انسانها متفاوت می سازد و برخورد او را با رویدادهای طبیعی و اجتماعی تحول می بخشد این فرد از نظر روانی با وجود اینکه برآوردی صحیح از توانمندی هایش دارد و از آنها استفاده می کند ؛ متکی بر موجودی است که علم ،قدرت و خیر خواهی بی نهایت دارد با مد نظر قرار دادن این واقعیت ،احساس بی نیازی و آرامشی به فرد دست می دهد که دیگر هیچ عاملی موجب ترس ،اندوه و اضطراب و تزلزل او نمی شود .
ب- بینش فرد نسبت به سختیها : هنگامی که فرد در زندگی با مشکلات مواجه می شود نوع نگرش وی در سازگاری با آنها بسیار موثر است .اگر وقوع سختیها را اجتناب ناپذیر بداند ،خود را برای مقابله با آنها آماده می کند بر اساس متون اسلامی مردم در زندگی دنیا در پی آسایش کامل هستند ؛ اما این امر در آخرت حاصل خواهد شد نه در زندگی دنیا . علاوه بر این اگر فرد به حکمت وقوع سختیها توجه داشته باشد و بداند که وجود فشارها برای تکامل فردی و اجتماعی بشر ضرورت دارد بهتر با آنها مقابله می کند . سختیها ، در مسایل مادی و معنوی ،گذرگاه وصول به کمالات است .وجود این نگرش نیز ،سازگاری با سختیها را تسهیل خواهد کرد.
ج- توکل بر خدا: توکل بر خدا ،به معنای اعتماد نمودن و تکیه کردن بر خدا در همه امور است فردی که بر خدا توکل دارد کارهای خود را به او واگذار می کند و تنها بر قدرت او تکیه دارد . توکل از حیث روانی ، پشتیبان قدرتمندی برای انسان در حل مشکلات است
د-اعتقاد به مقدرات الهی: در تعالیم اسلامی ، چنین اعتقادی ، از مراتب بالای ایمان شمرده شده و بر آن تاکید شده . اعتقاد به حتمی بودن وقوع برخی رویدادها ،فرد را از اظهار تاسفها و سرزنشها باز می دارد .
2- روشهای عاطفی- معنوی : هنگامی که انسان خود را در جهانی با چنین عظمت می بیند احساس حقارت و ضعف می کند .انسان نسبت به گذشته ، پیشرفتهای زیادی داشته ولی هنوز در برابر بساری از حوادث ،مغلوب و در مانده است بنابراین انسان نیازمند اتکا به قدرتی ماورای طبیعت است تا ضعف خود را جبران کند.
الف- یاد خدا: "همانا با یاد دلها آرامش می یابد"(رعد آیه 28) یاد خدا آثار عملی فراوانی دارد .تبیین شناختی آن این است که فرد در حالت سختیها خود را به منبع لایتناهی قدرت و کمال متصل می بیند و از تنهایی و استیصال رها می شود . تاثیر عاطفی یاد خدا ، پیدایش آرامش زود رس در روان و جسم فرد است .
ب- دعا : یاری خواستن از خداوند به صور مختلفی تحقق می یابد که یکی از آنها دعا کردن است .انسانی که هنگام بروز مشکلات از خداوند یاری می خواهد تکیه گاه پرقدرتی برای خود بر می گزیند که موجب تقویت روانی او می شود . در دعا نوعی رابطه عاطفی بین انسان و خداوند برقرار می شود .بعضی مشکلات را با نزدیکترین دوستان و اقوام نمی توان در میان گذاشت ولی در دعا آنها را با خداوند در میان می گذاریم و این خود عاملی برا ی برون ریزی عاطفی است.
ج- نماز:نماز نوعی یاری جستن از خداوند با آداب مخصوص است . در نماز همه افکار،خاطره ها ، فشارها و سختی ها از ذهن دور می شود و ذهن تنها متوجه خداوند است . همین سعی در دوری از فشارها در رسیدن فرد به آرامش موثر است .
د- توسل به ائمه: تجارب زیادی در دست است که نشان می دهد بسیاری از مشکلات لاینحل با توسل به پیامبر اسلام وائمه برطرف شده است .توسل تاثیر روانی خاصی مشابه توکل دارد . به علاوه برقراری رابطه با کسانی که در نظام هستی قدرت تصرفی بیش از سایر انسانها دارند و دارای صفات والای اخلاقی هستند فرد را در بعد عاطفی به نیرویی ماورای طبیع دلبسته می سازد که به طور متقابل به فرد توجه و عنایت فراوان دارد . در این حالت ، فرد احساس تنهایی و درماندگی نمی کند .
3- روشهای رفتاری
الف- صبر یا خویشتنداری : در صورتی که انسان در مشکلات صبور نباشد و در تعامل های اجتماعی با پرخاشگری ،کم حوصلگی و کینه توزی با مردم برخورد کند این تکانشها تعادل روانی او را برهم خواهد زد . در صورتیکه فرد در مواجهه با سختیها ، خود را از قبل آماده کرده باشد و واکنش های عجولانه ای نشان ندهد و حتی المقدور واکنش را به تاخیر اندازد ،دچار تنیدگی کمتری خواهد شد .
ب- تفریحات سالم :یکی از علل فرسودگی زود رس جسمانی و روانی افراد استفاده نکردن از تفریحات سالم است . باید در کنار کار و تلاش روزمره ، تقویت کننده هایی باشد که به فرد روحیه دهد و به او آرامش بخشد .از جمله تفریحات سالم : مسافرت ، شوخی و بذله گویی، گردش در طبیعت ، ورزش و....
ج-ازدواج و روابط خانوادگی: نوع نگرش اسلام به ازدواج و تاکید فراوان بر آن ، مبتنی بر تاثیر عمیق دینی ، اجتماعی و روانی آن بر فرد است . یکی از تاثیرات روانی مهم ازدواج ، برقراری روابط عاطفی مطلوب بین زن و مرد است ه مایه آرامش هر دو می گردد و شاید از همین روست که روان شناسان بزرگترین عامل تنیدگی زا برای انسان را مرگ همسر دانسته اند
د-حمایت اجتماعی: حمایت اجتماعی ، از مسائل اساسی تعالیم اسلام محسوب می شود و حتی افرادی که در این زمینه کوتاهی کنند فاقد ایمان و اعتقاد واقعی محسوب شده اند . گستره حمایت اجتماعی در اسلام ، از محدوده کوچک خانواده آغاز می شود و خویشاوندان ، همسایگان ، شهر وندان ، اهل دین و حتی به گونه ای کل جامعه بشری را در بر می گیرد
منبع: برگرفته از کتاب روان شناسی سلامت (جلد دوم). بخش ضمیمه. مولف: ام. رابین دیماتئو . ترجمه سید مهدی موسوی اصل و همکاران . زیر نظر دکتر کیانوش هاشمیان . انتشارات سمت .
