دوره‌ی از شیر گرفتن روانی

همانگونه که انسان دارای ابعاد مختلف است ،تربیت نیز دارای ابعاد مختلف می باشد. یکی از این ابعاد وجودی ، اجتماعی بودن انسان است که در تربیت باید به آن توجه شود.

تربیت اجتماعی از دیدگاه اسلام:

تربیت اجتماعی از دیدگاه اسلام عبارت است از: تأدیب (ادب کردن) فرزند براساس التزام به آداب اجتماعی و اصول ارزشمند اخلاقی و روانی که از سرچشمه تعالیم اسلامی و معرفت دینی اقتباس می شود.

هدف از تربیت اجتماعی چیست؟

هدف این است که فرزندان از همان دوره کودکی بتوانند به بهترین صورت ممکن در جامعه حضور یابند و از حسن رفتار با دیگران و تعادل روحی و روانی در انجام امور برخوردار باشند. تربیت اجتماعی سبب می شد که استعدادها و توانایی های فرد در عرصه ی حیات اجتماعی شکوفا شود و بتواند به صورت فعال و موفق در زندگی جمعی حضور یابد.

روش های تربیت اجتماعی:

ایجاد محیطی الهی در خانه: از نظر اسلام خانه ای محبوب و مطلوب است که نام و یاد خدا از آن بلند شود، تقوا، برادری، عفو و بخشش، دلسوزی، رعایت حقوق یکدیگر، ایثار و گذشت، تعاون و همکاری، احترام بزرگان، رحم به کودکان، و .... در آن خانه و بین اعضایش وجود داشته باشد تا نوجوان نمونه عینی آن ها را در زندگی خانوادگی ببیند و در عرصه ی اجتماعی، آنها را به کار بندد.

نقش دهی و ارائه ی مسئولیت: یکی از راه های تربیت اجتماعی نوجوان، نقش دادن به او در زندگی و به اصطلاح میدان دادن برای پذیرش مسئولیت و ایفای آن است. در روایات اسلامی اشاره شده است که کودکان در هفت سال اول زندگی آزادند و در هفت سال دوم باید تحت تعلیم و تربیت باشند و در هفت سال سوم وزیر می باشند. در لغت، وزیر، به معنای پشتوانه و پشتیبان و کسی است که بتواند مسئولیتی را بپذیرد و نیز به عنوان مشاور از او یاد شده است. لازمه ی چنین نامگذاری در هفت سال سوم، تربیت و آمادگی فرزند برای پذیرش مسئولیت در هفت سال دوم- یعنی دوره قبل – است.

در هفت سال سوم که سن نوجوانی و استقلال است، فرد علاقمند به نشان دادن استعدادها و توانایی های خود است و چنانچه بستر مناسبی پیدا شود در رشد و شکوفایی شخصیت وی بسیار مۆثر خواهد بود. چنانچه در سیره رسول گرامی اسلام (ص) شاهد هستیم که حضرت پس از فتح مکه یکی از یاران جوان خویش به نام عقاب بن اٌسیر که بیست و یک سال بیشتر نداشت را به عنوان فرماندار مکه منصوب کرد و در قبال اعتراض سالخوردگان به آنان فرمود: "هیچ یک از شما نباید به دلیل جوان بودن وی با او مخالفت کند زیرا آن کسی که سنش زیادتر است لزوما برتر و بهتر نیست بلکه آن کسی که فضیلت بیشتری دارد بزرگتر است."

مشورت گرفتن از نوجوان: قرآن کریم در وصف حال مۆمنان می فرماید: "وامرهم شوری بینهم" مۆمنان در کارهایشان با یکدیگر مشورت می کنند.

مشورت کردن و نظر خواستن از فرزندان نوعی جلب مشارکت است و همین امر موجب رشد و تعالی شخصیت آنان می گردد نوجوانی که طرف مشورت والدین معلمین یا دوستان قرار می گیرد احساس مفید بودن واستقلال می کند در این حالت است که وی با مشکلات درگیر می شود و در مبارزه با مشکلات و راه حل یافتن برای آنها دست و پنجه نرم کرده و استعدادهایش آشکار شده و در نتیجه با حل آن مسائل، اعتماد به نفس بیشتری نیز پیدا می کند.

توجه به نیازهای اجتماعی نوجوان: تمایل به نشان دادن خود در دوره ی نوجوانی و جوانی امری طبیعی است. اگر فرصت مناسب برای "اظهارخود" برای نوجوان فراهم نشود این نیاز به صورت نامعقول و نادرست ارضا می شود. مثلا تمایل به نوعی خودنمایی، زیبایی ظاهر، آرایش و .... که در این سنین شروع می شود نشانگر نیاز "توجه به من" است.

امام صادق (ع) وظیفه والدین را در این سنین همراهی و مراقبت از فرزندان می داند. والدین باید به عنوان دوستانی صمیمی و صادق با فرزندشان برخورد کنند و به توانایی ها و استعدادهای وی اقرار کرده و به نیازهای مختلف او توجه داشته باشند. راه مناسب برای بروز تمایل "اظهار خود" واگذاری مسئولیت های اجتماعی متناسب به نوجوان است که بتواند از طریق آن خود و توانایی هایش را ابراز کند.

نقش همسالان و دوستان درتربیت اجتماعی:

انتخاب دوست، انتخابی مهم و اغلب حساس است هر چند در کودکی نیز با همبازیها روابط دوستانه را تجربه می کنیم اما نقش دوستان در نوجوانی و جوانی برجسته و پررنگ است. نوجوان تمایل به استقلال از والدین دارد و لذا با کمی فاصله گرفتن و اعلام استقلال از والدین به سمت گروه های همسال خود می رود تا به ابراز وجود بپردازد در این سنین حساس، والدین باید توجه داشته باشند که روابط و معاشرت ها و دوستی های نوجوانشان با همسالان و همکلاسان به خودی خود اشکالی ندارد و اتفاقا این فرآیند مستقل شدن نسبی از والدین برای رشد اجتماعی و روانی فرزندشان بسیار ضروری نیز هست و البته یادمان بماند که این مستقل شدن نوعی نیاز روانی است که در این سنین بروز پیدا می کند و اگر درست پاسخ داده شود مشکلی ایجاد نمی کند و به معنای عصیان و جدایی دائمی فرزندشان از خانواده نیست!

پس سخت نگیریم! ولی لازم است که والدین نوجوان را متوجه نوع دوستی ها کرده و برفرآیند انتخاب دوست نظارت دقیق و دوستانه داشته باشند. در واقع والدین باید نوجوان خود را با "معیارها" آشنا کنند و از تعیین "مصداق ها" بپرهیزند. زیرا اگر نوجوان را کودک مطیع دیروز بدانند و بیش از حد امرو نهی کنند برای وی مشکلاتی ایجاد خواهد شد. به تعبیر دیگر والدین در این سنین نقش نجات غریق را دارد یعنی مانع شنا کردن نمی شود ولی مراقب است کسی غرق نشود!

در روانشناسی و تعلیم و تربیت دوره نوجوانی را دوره ی "از شیرگرفتن روانی" نامیده اند و می گویند هر فرد سه مرتبه از خانواده جدا می شود مرتبه ی اول موقع به دنیا آمدن است که از رحم مادر جدا می شود. بار دوم جدایی از سینه مادر واز شیر گرفته شدن وی است و دوره سوم بلوغ است که نوجوان از خانه جدا شده و به اجتماع وارد می گردد.

البته این جدا شدن و پیوستن یکی از مقاطع بسیار حساس زندگی افراد است و این دوره در رستگاری یا تباهی انسان می تواند نقش داشته باشد.

پیامبر اکرم (ص): "آدمی بردین دوست خود است پس هر کدام از شما بنگرد که با چه کسی دوستی می کند."

و یا حضرت علی (ع) می فرمایند: "کسی که نسنجیده و نا آزموده با دیگران پیمان دوستی می بندد ناگزیر به رفاقت با اشرار و فاسدان تن می دهد." و در جای دیگر می فر مایند: "کسی که پس از آزمایش کسی را به دوستی برگزید دوستی اش پایدار و محبتش استوار خواهد بود."

از این روایات می توانیم متوجه شویم که باید در اصل دوستی توجه کرده و بدون بررسی با کسی پیمان دوستی نبست امام سجاد (ع) خطاب به فرزندش می فرماید: "فرزند عزیزم! مراقب باش که با 5 گروه دوستی نکنی و با آنها همگام نشوی و با آنان همسفر نشوی. فرزندشان پرسید پدر جان آنان چه کسانی هستند؟

امام فرمودند: با آدم دروغگو دوستی مکن زیرا او مانند سرابی است که مطالب را برخلاف واقع نشان می دهد دور را نزدیک و نزدیک را دور جلوه گر می کند. از رفاقت با فردسهل انگار و گناهکار بپرهیز، زیرا این فرد تو را به بهای لقمه ای یا کمتر از آن می فروشد. از رفاقت با بخیل بپرهیز زیرا او در ضروری ترین مواقع نیازمندی به او تو را یاری نخواهد کرد. از دوستی با شخص ابله نیز برحذر باش که میخواهد تو را کمک کند ولی ضرر می زند. از همنشینی با کسی که قطع رحم کرده نیز بپرهیز که این فرد در کتاب خدا مورد لعن و نفرین قرارگرفته است.

نتیجه گیری:

انسان ابعاد وجودی متعددی دارد از جمله اجتماعی بودن که در امر تربیت بخصوص در دوره ی نوجوانی باید به آن توجه شود. البته تربیت اجتماعی جدای از سایر مراحل تربیتی نیست و اسلام نیز پایه های تربیت را در درون افراد قرار داده و معتقد است که با تحقق اخلاق درونی در وجود افراد اجتماع، نظام اجتماعی نیز از ثمرات آن برخوردار خواهد شد.