در گذشته دو رودخانه "اناربار" و "تبصره" در هنگام طغیان فصل بهار، به دلیل نبودن مجرای مناسب، در این اراضی جمع شده و در اطراف آن گیاهان بسیاری می‌رویید که مردم این سرزمین را "کبود دشت" و اعراب آنها را "قم"(یعنی محل جمع شدن آب) نامیدند.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه قم، اطلاق نام قم بر این شهر، از سوی افراد مختلف، هر یک به دلیلی بوده است.

گفته شده چشمه بسیار پر آبی مقابل "تبصره" به نام "کُب" قرار داشت و از آن رودخانه‌ای جاری می‌شده که به نام "کبرود" و پس از آمدن اعراب معرب شده و "قمرود" نامیده شد و سرزمینی را که این رود در آن جاری بود را "قم" نامیدند.

احمد بن محمد بن اسحاق همدانی در کتاب "البلدان" خود یادآور شده است؛ از آنجایی که شهر قم را "قمسارة بن لهراسب" بنا کرده، بدین نام خوانده شده است.

"ابوعبدالله حمزه بن حسن اصفهانی" و تنی چند از مورخان نیز معتقدند که پس از فتح قم توسط اعراب اشعری، آنها در اطراف قم، خیمه‌هایی از مو و پشم ساخته و پس از مدتی این خیمه‌ها تبدیل به عمارت‌ها و خانه‌ها شد.

در بعضی از روایات، بنای شهر قم را به بهرام گور نسبت داده‌اند و می‌گویند، هنگامی که قباد ساسانی پیش هیاطله می‌رفت، چون به شهر قم رسید، آنجا را بسیار خراب دید. علت را پرسیدند. گفتند: در اثر حمله اسکندر خراب شده است. پس از بازگشت، قباد دستور آبادانی آنجا را داده و به نام "ویران آبادان کرد کواد"، یعنی خراب و ویران بود و قباد آن را آباد گردانید، نامیده شد.

اسامی شهر قم در کتاب‌های تاریخی، نام‌های متعددی برای شهر قم ذکر شده است که معروف‌ترین آنها، با توجه به روایات ائمه(ع)، 25 نام، عنوان و صفت برای این شهر مقدس است که آنها را یادآور می‌شویم.

پیامبر‌(ص) فرمودند: "هنگامی که به آسمان چهارم برده شدم، به گنبدی از لؤلؤ که 4 رکن و چهار در داشت و گویا از حریر سبز بود، نگریستم، گفتم: جبرئیل این گنبدی که بهتر از آن را در آسمان چهارم ندیده‌ام، چیست؟ جبرئیل گفت: این صورت شهری است که بدان قم گویند.

سرزمین نجیبان

شخصی به نام حماد گفته است؛ "به همراه جماعتی در حضور امام صادق(ع) بودیم که عمران بن عبدالله قمی وارد شد. امام از او احوالپرسی کرد. وقتی او برخاست و رفت، به ابی‌عبدالله عرض کردم: این چه کسی بود که با او این گونه خوش رفتاری کردید؟ امام فرمودند: او از جمله خاندان نجیبان، یعنی اهل قم است. هیچ گاه گردنکشی از طاغیان نسبت به آنان سوء قصد نمی‌کند، مگر اینکه خداوند او را در هم می‌شکند".

حجت بلاد

امام صادق(ع) فرمود: خداوند به شهر کوفه بر دیگر شهرها و به مردمان آن سامان بر غیر آنان از ساکنان شهرها احتجاج کرده است. خداوند به شهر قم به سایر شهرها به واسطه اهالی آن بر تمامی ساکنان شرق و غرب از جن و انس احتجاج کرده است. خداوند اهل آن را مستضعف نمی‌گذارد، بلکه توفیقشان می‌دهد و تأییدشان می‌کند. زمانی می‌آید که شهر و اهل قم به دیگر مردم حجت‌اند و آن در زمان غیبت قائم ماست تا ظهور او".

معدن علم و فضل، قائم مقام حجت

زمانی امام صادق(ع) شهر کوفه را یاد کرد و فرمود: "در آینده کوفه از مؤمنان خالی می‌شود و علم و دانش بدان پشت می‌کند، همچنانکه مار در لانه خود پشت می‌کند. آن گاه علم در شهری به نام قم ظاهر و آنجا معدن علم و فضیلت می‌شود؛ به طوری که دیگر به روی زمین کسی که به امور دینی آگاه نباشد، پیدا نمی‌شود. در آن زمان، حتی زنان پرده نشین هم از مسایل دینی آگاهی دارند. این هنگام نزدیک شدن ظهور قائم ماست.

استراحتگاه مؤمنان، مأوای فاطمیان

امام صادق(ع) فرموده است؛ "هرگاه بلا و ذلتی به شما رسید، به قم بروید؛ چون آنجا پناهگاه فرزندان فاطمه(ع) و استراحتگاه مؤمنان است؛ کسی نسبت به قم و ساکنان آن سوء قصد نمی‌کند، مگر اینکه خداوند او را خوار کرده و از رحمت خویش دور نماید".

محل باز شدن در بهشت

صفوان ابن یحیی، فروشنده پارچه‌های شاپوری، گوید: "روزی نزد امام رضا(ع) بودم که نام قم و ساکنانش و تمایل آنان به حضرت مهدی(ع) به میان آمد. در پی آن، امام به ایشان رحمت فرستاد و فرمود: خداوند از آنان خشنود باشد. سپس فرمود: بهشت دارای هشت در است و یکی از آنها از آن مردم قم است. اهل قم بهترین شیعیان ما از میان دیگر شهرها هستند. خداوند دوستی ما را در سرشت آنها آمیخته است".

سرزمین مقدس

درباره تقدس این سرزمین، امام صادق(ع) فرموده‌اند: "خاک قم مقدس است و ساکنانش از ما هستند و ما از آنان. هیچ گاه گردنکشی نسبت به آنان سوء قصد نمی‌کند، مگر اینکه به کیفر خود شتاب ورزند و البته تا زمانی که احوال خویش را تغییر دهند. در آن صورت، خداوند سرکشان را بر آنان مسلط می‌کند. هان! اهل قم یاری‌دهندگان قائم ما هستند و به حق ما دعوت می‌کنند.

زهرا؛ سالم‌ترین و بهترین شهرها

از امیرمؤمنان، علی بن ابی طالب(ع) درباره سالم‌ترین و بهترین شهرها و موضعها، به هنگام ظاهر شدن شمشیرها و نازل شدن فتنه‌ها سؤال شد. حضرت فرمودند: "سالم‌ترین نقاط در آن روز شهر قم است.

زمانی که در خراسان اغتشاش روی دهد و میان مردم گرگان و طبرستان جنگ درگیرد و سیستان خراب شود. در آن زمان، سالم‌ترین مواضع، شهر قم است.

قم شهری است که از آنجا یاران بهترین مردم از جهت پدر و مادر و جد و جده و عمو و عمه بر می‌خیزند. آن شهر، زهرا نامیده شده است".

شهر انصار

امام صادق (ع) فرموده است: "خراسانیان پرچم‌های ما و اهل قم انصار ما و کوفیان میخ‌های ما و اهل سورا از ما و ما از آنان هستیم."

حرم اهل بیت(ع)

در این زمینه امام صادق (ع) می‌فرماید: "خداوند حرمی دارد و آن مکه است. هان رسول خدا حرمی دارد و آن مدینه است، آگاه باشید امیرمؤمنان حرمی دارد و آن کوفه است و حرم من و فرزندان بعد از من، قم است.

شهر پر برکت

در علت نامگذاری شهر قم به این نام، از امام صادق (ع) نقل شده است: "بر فراز قم فرشته‌ای بالهای خود را برافراشته است. هیچ گردنکشی نسبت به قم سوء قصد نمی‌کند، مگر آنکه خداوند او را نابود می‌نماید؛ چنان که نمک در آب نابود می‌شود".

آن گاه امام(ع) به عیسی بن عبدالله اشاره کرد و فرمود: "سلام خداوند بر اهل قم باد! خداوند سرزمین آنها را به خوبی تبدیل کند. خوبان اهل رکوع و سجود و قیام و قعودند. آنان فقیه و عالم و با شعور و اهل فهم و درایت هستند و عبادات را به خوبی به جا می‌آورند".

کوفه کوچک

امام صادق(ع) می‌فرمایند: "خداوند را حرمی است و آن قم است. هان رسول خدا حرمی دارد و آن مدینه است. آگاه باشید امیرمؤمنان دارای حرمی است و آن کوفه است. بدانید که قم کوفه کوچک است".

سایر اسامی شهر قم را می‌توان قطعه‌ای از بیت‌المقدس، بحر، معدن شیعیان، بلد امین دانست.

درود خدا بر حضرت معصومه(س)