روش‌های انتخاب جنسیت جنین

«دختر و پسر ندارد. مهم این است كه فرزند سالم باشد.» این جمله را بارها و بارها شنیده‌ایم. اما واقعیت آن است كه اعماق دل افراد معمولا چیز دیگری می‌گوید. در واقع انسان موجودی انتخابگر است و آرزوی دیرینه‌اش این بوده كه جنسیت فرزندش را خودش تعیین كند و به اصطلاح جنسش جور باشد.

این روزها بحث تعیین جنسیت جنین به موضوع داغی تبدیل شده كه خیلی از همسران، حتی در جوامع پیشرفته به دنبال آن هستند. اما آیا واقعا می‌توانیم جنس فرزندمان را خودمان انتخاب كنیم؟

راستی اگر انتخاب جنسیت فرزند آسان بود، چند درصد افراد دختر یا پسر بودن كودكشان را انتخاب می‌كردند؟

جنسیت جنین چگونه شكل می‌گیرد؟

سال‌هاست كه دانشمندان اعلام كرده‌اند هر یك از والدین نیمی از ساختار ژنتیكی كودكشان را تامین می‌كنند. درباره ی تعیین جنسیت نیز این مساله صادق است، به نحوی كه دو كروموزم جنسی هر فرد، یكی از پدر و یكی از مادر تامین شده است. دو نوع کروموزوم جنسی در بدن وجود دارد : کروموزوم X و کروموزوم Y.

سلول جنسی زن (تخمک) دارای فرمول XX است و به فرزندش می تواند فقط یك كروموزم X بدهد. اما سلول‌های جنسی مرد (اسپرم) دارای دو نوع كروموزم جنسی Y وX هستند. بنابراین بسته به اینكه كدام نوع اسپرم (حاویX یا ‌Y) با تخمکی كه حاوی کروموزوم X است تركیب شود، جنسیت جنین مشخص می‌شود. اگر اسپرم حاوی كروموزم Y موفق به نفوذ در تخمك شود، جنین پسر خواهد بود و اگر اسپرم حاوی X به تخمك وارد شود، جنین، دختر خواهد بود.

در واقع تمام روش‌های توصیه شده برای انتخاب جنسیت فرزند، پیش از وقوع حاملگی موثرند. حتی چند ثانیه پس از لقاح، دیگر نمی‌توان جنسیت جنین را تغییر داد، زیرا بلافاصله پس از ورود اولین اسپرم به تخمك، غشایی محكم در اطراف آن ایجاد می‌شود كه اجازه ورود اسپرم دیگری را نمی‌دهد.

اسپرم ها، ویژگی‌های متفاوت دارند

یكی از مسائل مهمی كه سبب تعیین جنسیت جنین می‌شود، ویژگی‌های متفاوت اسپرم‌هاست. به عبارت دیگر، اسپرم‌های حاوی X (مولد دختر) از نظر سرعت حركت، محیط مناسب زندگی، طول عمر و ... با اسپرم‌های حاویY (مولد پسر) متفاوت هستند. این تفاوت‌ها در كنار تفاوت‌هایی كه در غشای تخمك، شرایط محیطی رحم و بسیاری از عوامل شناخته‌شده و ناشناخته ی دیگر وجود دارد، جنسیت جنین را رقم می‌زند.

محققان دریافته‌اند اسپرم‌های حاویX ، از اسپرم‌های Y كمی بزرگ‌ترند. بنابراین اسپرم‌های X به سبب حجیم بودن، حركت كندتری دارند. اما از سویی دیگر میزان PH محیط داخلی رحم كه به طور طبیعی كمی حالت اسیدی دارد، نیز بر طول عمر اسپرم‌ها تاثیر می‌گذارد. اسپرم‌های Y در محیط رحم دوام كمتری دارند. در عوض اسپرم‌های مولد دختر در محیط اسیدی طول عمر بیشتری دارند.

اما آیا می‌توان از این ویژگی‌ها برای انتخاب جنسیت جنین بهره گرفت؟

روش‌های تجربی: بیم‌ها و امیدها

ویژگی‌های متفاوت اسپرم‌ها برای ادامه حیات سبب شده است برخی دانشمندان علوم پزشکی و فیزیولوژی با تكیه بر تجربیات علمی خود، توصیه‌هایی برای پسردار یا دختردار شدن ارائه دهند.

دكتر لاندروم شتلز، برای اولین بار با انتشار یك كتاب، روش‌های خاصی را برای انتخاب جنسیت جنین ارائه كرد و پس از آن، پزشكان زیادی از این روش‌ها برای زوج‌های علاقمند، بهره گرفتند.

به اعتقاد دكتر شتلز، زمان تخمك‌گذاری مادر و وقوع عمل لقاح، نقش مهمی را در تعیین جنسیت فرزند ایفا می‌كند. در واقع روش‌های دكتر شتلز بر پایه تخمین زمان تخمك‌گذاری مادر بنا شده است. او معتقد است اگر لقاح در فاصله كمتر از 12 ساعت از زمان تخمك‌گذاری به وقوع بپیوندد، احتمال پسردار شدن بیشتر است. اما به سبب دوام كمتر اسپرم‌های Y اگر لقاح بعد از یك روز از تخمك‌گذاری مادر صورت گیرد، احتمال دختردار شدن را بیشتر خواهد كرد. لذا آنچه اهمیت دارد، دانستن زمان تخمك‌گذاری است كه كار ساده‌ای نیست.

از نظر بیولوژی، زمان تخمك‌گذاری هر زنی به ویژگی‌های ژنتیكی و اكتسابی وی بستگی دارد و اگر چه طبق یك اصل كلی فیزیولوژیك، تخمك‌گذاری در نیمه سیكل قاعدگی (تقریبا 13 تا 15 روز پس از اولین روز قاعدگی آخر) رخ می‌دهد، اما زمان دقیق آن مشخص نیست و تنها با کنترل دقیق توسط دستگاه اولترا سوند قابل تشخیص است.

با این حال پزشكان معتقدند هنگام تخمك‌گذاری، دمای بدن زن کمی بالا می‌رود و با استفاده از این موضوع، می‌توان زمان آن را تخمین زد. برای این كار زن باید هر روز دمای بدن خود را اندازه بگیرد و آن را یادداشت كند. روزی كه دمای بدن وی، نیم تا یك درجه زیاد شود، روز تخمك‌گذاری وی خواهد بود. با این همه نمی‌توان خطاهای دید فرد و خطای ابزار سنجش دما را در این روش نادیده گرفت.

رژیم‌های غذایی خاص برای انتخاب جنسیت فرزند

یكی از روش‌های پُرطرفدار كه امروزه به شكلی رایج برای انتخاب جنسیت فرزند تجویز می‌شود، رژیم‌های غذایی خاص است كه باید توسط مادر رعایت شود. رعایت رژیم‌های غذایی خاص از سوی مادر باعث تغییر میزان اسیدیته (PH) محیط داخلی رحم می‌شود و این مساله می‌تواند در بقا و فعالیت اسپرم‌هایX و Y تاثیرگذار باشد.

با این تفاصیل مصرف برخی غذاها كه سبب اسیدی شدن محیط داخلی رحم می‌شود، می‌تواند باعث بقا و فعالیت بیشتر اسپرم‌های حاوی X شود و احتمال دخترشدن جنین افزایش یابد. غذاهای حاوی ملسیم ومنیزیم مانند شیرو سایرلبنیات، ماهی- میگو - سبزیجات  تازه مثل کرفس - پیاز و اسفناج - کاکائو و غذاهای شیرین، همراه با حذف نمک از غذا می‌توانند احتمال دختر شدن جنین را زیاد كنند.

از طرفی، قلیایی شدن محیط رحم باعث دوام و فعالیت بیشتر اسپرم‌های Y و در نتیجه پسردار شدن می‌شود و شاید با مصرف غذاهایی كه حاوی میزان سدیم و پتاسیم بیشتری هستند مثل غذاهای نمكی، دانه‌های روغنی، كره و گوشت قرمز ، همراه با حذف شیر و لبنیات از رژیم غذایی، بتوان به این هدف رسید.

آنچه در این میان اهمیت دارد، آن است كه این رژیم‌ها حداقل باید 2 ماه پیش از حاملگی رعایت شوند تا اثرات مورد نظر را بر محیط داخلی رحم بگذارند.

اگر بر خلاف تمایل زوجین، حاملگی در این مدت اتفاق نیفتد، ادامه رژیم غذایی در آینده، زن را با كمبودهای تغذیه‌ای روبرو خواهد كرد؛ مثلا نخوردن شیر و لبنیات به امید پسردار شدن، مادر را در آینده با خطراتی مانند پوکی استخوان  درگیر می‌كند. زیاده‌روی در مصرف غذاهای شور برای پسردار شدن، خطر ایجاد فشار خون بالا و مسمومیت حاملگی و مصرف زیاد شیرینی‌جات ، خطر بروز دیابت را به دنبال دارد. این خطرات، تهدیدكننده جان مادر و كودك هستند و نمی‌توان اهمیت آنها را نادیده گرفت.

استفاده از رژیم‌های سخت غذایی، علاوه بر ایجاد كمبود‌های تغذیه‌ای می‌تواند اثرات روانی نامطلوبی در مادر بر جای بگذارد. استرس و اضطراب خود یكی از پیامدهای سختگیری در رژیم غذایی است كه این مساله نیز در جنسیت جنین بی تاثیر نخواهد بود.

عوامل موثر دیگر

اگرچه بشر با تكیه بر دانش و تجربه توانسته است بسیاری از عواملی را كه سبب می‌شود جنین حاصل از لقاح دختر شود یا پسر، بشناسد، اما مطمئنا در این زمینه سازوكارهایی دخالت دارند كه بشر هنوز به آنها واقف نشده است. مكانیسم‌های هورمونی و نقش آنها در تعیین جنسیت جنین، امروزه مورد مطالعه دانشمندان قرار دارد.

بارهای الكتریكی خاصی كه در سطح غشای تخمك و در سر اسپرم قرار دارند، خود یكی از عوامل مهم در تعیین جنسیت جنین هستند. در واقع سطوح یونی با بار الكتریكی خاص خود در سطح تخمك و همین‌طور اسپرم می‌توانند در جذب اسپرم‌های دخترزا یا پسرزا نقش داشته باشند. جالب است بدانید این سطوح یونی در دوره‌های مختلف زمانی تغییر می‌كنند.

امروزه دانشمندان بر این باورند كه سیستم ایمنی هر فرد نیز در تعیین جنسیت كودكش دخالت دارد. شرایط اجتماعی اقتصادی زندگی، شغل و حتی شرایط اقلیمی و آب و هوایی در جنسیت فرزند دخیل هستند. این عوامل به خصوص در تعداد و كیفیت اسپرم‌ها در مردان اثرگذار خواهد بود. امروزه محققان دریافته‌اند استرس و اضطراب مادر می‌تواند به طور ناخودآگاه سبب دختر شدن جنین شود. از سویی دیگر دانشمندان سوئدی با مطالعه یافته‌های تاریخی تولد و مرگ دریافته‌اند، در زمان سختی‌ها مثل قحطی و خشكسالی تعداد دختران به دنیا آمده نسبت به زمان‌های دیگر بیشتر بوده است.

تعیین جنسیت جنین خوب است یا بد؟

پیشگیری از به دنیا آمدن نوزادان مبتلا به بیماری‌های ژنتیكی وابسته به جنس، مانند هموفیلی، یكی از مهم‌ترین اهداف انتخاب جنسیت جنین است كه البته به روشی مطمئن نیاز دارد. واقعیت آن است كه روش PGD (تعیین جنسیت پیش از لانه‌گزینی) به عنوان تكنیكی پیشرفته در دنیا، نه تنها می‌تواند امكان انتخاب جنسیت جنین را فراهم كند، بلكه می‌تواند گام بلندی به سوی تشخیص بیماری‌های ژنتیكی قبل از لانه‌گزینی جنین باشد.

گذشته از بیماری‌های ژنتیكی، انتخاب جنسیت جنین بر اساس تمایل پدر و مادر با موافقت‌ها و مخالفت‌هایی روبه‌روست. مخالفان بر این عقیده‌اند كه انتخاب بیشتر یك جنس، ممكن است باعث به هم خوردن تعادل جنسیتی در جامعه شود.

در حالی كه متخصصان معتقدند تنها روش‌های مطمئن تعیین جنسیت جنین می‌تواند شانس صددرصد برای انتخاب را به پدر و مادر‌ها بدهد و تنها تعداد معدودی از زوجین تن به این روش‌های هزینه‌بر و مشكل می‌دهند. به همین سبب با توجه به تعداد اندك آنها چنین خطری جامعه را تهدید نخواهد كرد.

موافقان انتخاب جنس جنین نیز معتقدند یكی از امكاناتی كه انتخاب جنسیت فرزند در اختیار جوامع قرار می‌دهد، تنظیم خانواده و کنترل جمعیت است. در بسیاری موارد تمایل به داشتن مثلا یك فرزند دختر در یك خانواده سبب می‌شود بارداری دوم - سوم و ...به امید دختر شدن فرزند بعدی روی دهد. در حالی‌كه با انجام روش‌های مطمئن انتخاب جنسیت، شاید مشكل خانواده در بارداری اول حل شود و بارداری بعدی صورت نگیرد.