استفاده از توانايي‌ها
وقتي از دانش‌آموزان سؤال مي‌كنيم كه «از چند درصد توانايي‌هاي خود استفاده مي‌كنيد؟» اگر چه پاسخ‌ها متفاوت است، اما كمتر كسي ادعا دارد كه به طور كامل از توانايي‌هاي خود بهره مي‌برد. تجربه نشان داده‌است كه ارزيابي دانش‌آموزان درباره‌ي استفاده از توانايي‌هاي‌شان بين 40 تا 80 درصد است. امكان دارد كه اين ميزان در همه‌ي زمان‌ها يكسان نباشد و دچار افت و خيز شود. هم چنين، اين افت و خيز ممكن است هم در مورد دانش‌آموزان قوي و هم دانش‌آموزان ضعيف اتفاق بيفتد.
چرا نمي‌توانيم ازهمه‌ي توانايي‌ها و انرژي خود براي كاري كه آن را مهم مي‌دانيم، استفاده كنيم؟ بقيه‌ي توان و انرژي ما كجا مي‌رود و صرف چه چيزهايي مي‌شود؟
تقسيم انرژي
به طور حتم، منظور از تقسيم انرژي در ورزش‌هايي مانند دو و ميداني، شنا و فوتبال را مي‌دانيد. يك دونده‌ي استقامت، از ابتداي مسير بايد به نحوي انرژي خود را تقسيم كند كه نه همه‌ي آن را در ابتداي حركت صرف نمايد و نه در آخر كم بياورد. اين موضوع درباره‌ي درس خواندن و به خصوص
كنكور نيز مصداق دارد. نبايد آن چنان تند برويد كه بعدها دچار مشكل شويد و نه آن چنان كند كه نتوانيد از توانايي‌هاي‌تان استفاده‌ي مطلوب ببريد لازم است شما هم مانند آن دونده‌ي استقامت، نماي ذهني و كلي از مسير داشته‌باشيد تا برنامه‌ي كاري خود را بر اساس آن تنظيم كنيد ممكن است امروزخيلي سر حال باشيد و بتوانيد زياد درس بخوانيد، اما اگر اوضاع به همين صورت نبود چه مي‌كنيد؟ هميشه اعتدال بهترين روش است و زرنگي شما درتهيه‌ي برنامه، تنظيم يك برنامه‌ي اعتدالي است.
كليد: با ترسيم يك دورنماي كلي از مسير حركت در ذهن خود، انرژي خود را به صورت متعادل در اين مسير تنظيم كنيد.
كنترل انرژي
يكي ازعواملي كه موجب مي‌شود نتوانيد از توانايي‌هاي خود استفاده‌ي بهينه كنيد، صرف انرژي براي اموري است كه در ايام درس خواندن -به خصوص كنكور- كم‌اهميت تلقي مي‌شود. اگر نتوانيد كنترل انرژي خود را به دست بگيريد، بايد ضرر و زيان بعدي را هم بپذيريد و تحمل كنيد. براي روشن شدن منظور به سه مثال اكتفا مي‌كنيم. شما مي‌توانيد موارد ديگري را به آنها بيافزاييد.
يكي ازعادت‌ها و مشغوليات ذهني كه باعث هدر رفتن گسترده‌ي انرژي و وقت مي‌شود، تلويزيون است. عادت به مشاهده‌ي سريال‌ها و برنامه‌هاي مختلف، تنها از نظر زماني كه صرف ديدن آنها مي‌كنيد، مشكل‌ساز نيستند، بلكه تأثيرات بعدي آنها مهم‌تر است. بعد از ديدن يك سريال، حتي اگر تلويزيون را خاموش كنيد، عملا سوژه‌ي سريال در ذهن شما جريان دارد و تمام نشده است. اين كه چه اتفاقاتي در سريال روي داده و احتمالا در قسمت‌هاي بعدي چه مي‌شود، تا مدتي ذهن را به خود مشغول مي‌سازند.
موضوعات ورزشي، به خصوص فوتبال هم مشغله‌اي ذهني است كه اگر چه جالب هم باشند، بايد كنترل شوند. پيگيري اخبار ورزشي، جرّ و بحث‌هاي قرمز و آبي، خريد روزنامه‌هاي ورزشي و مواردي مشابه، آن هم با حساسيت‌هاي زيادي كه بعضي‌ها دارند، موضوعاتي نيستند كه خيلي ارزش وقت صرف كردن داشته باشند، به ويژه براي كسي كه كنكوري است.
جروبحث‌هاي خانوادگي و هر گونه گفتگوهاي تنش‌زا درباره‌ي درس خواندن، كنكور و موضوعات ديگر، با افراد خانواده يا دوستان به لحاظ انرژي و وقتي كه صرف مي‌شود، بايد كنترل شوند. حساسيت‌هاي بي مورد درباره‌ي اين كه حتما بايد حرف خود را به كرسي بنشانيد و ثابت كنيدكه حق با شماست، غير از اتلاف وقت و انرژي، ثمري نخواهد داشت.
كليد: هر سوژه و مشغله‌ي ذهني، ارزش وقت صرف كردن ندارد. انرژي خود را براي كارهاي اصلي، كنترل و ذخيره كنيد.
عادت‌هاي مهارنشده
اگرچه مثال‌هاي بحث قبلي، جزو عادت‌هاي مهارنشده هم محسوب مي‌شوند، اما به لحاظ اهميت موضوع، به مصاديق ديگر مسأله از زاويه‌اي ديگر اشاره مي‌شود.
هر كدام از ما عادت‌هاي زيادي داريم كه ممكن است بد يا خوب باشند. آن چه در بحث حاضر اهميت دارد، ميزان توانايي ما در مهار عادت‌هاي نامطلوب است. ايام كنكور زمان مناسبي براي تغيير عادت‌ها نيست. بنا بر اين به عنوان دانش‌آموز دبيرستاني، سعي كنيد عادت‌هاي نامطلوب و مشكل ساز را تا قبل از كنكور تغيير دهيد. اگر هم كنكوري هستيد، توصيه مي‌كنيم در مورد عادت‌هاي بد اما كم‌اهميت اقدامي انجام
ندهيد و اصلاح آنها را به زماني ديگر موكول سازيد. اما عادت‌هايي هستند كه عدم توجه به آنها مي‌تواند مشكل‌آفرين باشد، به هر حال، چه دانش‌آموزان دبيرستاني و چه كنكوري‌ها، بايد نسبت به عادت‌هاي مهارنشده‌ي مهم، حساسيت نشان دهند.
به عنوان مثال، زياد تلويزيون ديدن عادتي است كه بايد مهار شود. هستند كساني كه با قصد نيم ساعت يا يك ساعت پاي تلويزيون مي‌نشينند و تا به خود بيايند چند ساعت وقت تلف شده روي دست‌شان مي‌ماند. مطالعه در حالت‌هاي خوابيده و لميده و مطالعه روي تخت خواب نيز از عادت‌هاي نامطلوبي هستند كه در صورت مهار نشدن مشكل ساز خواهندبود. بعضي‌ها بساط مطالعه‌ي خود را مقابل تلويزيون پهن مي‌كنند، بعضي‌ها هنگام مطالعه به صرف تنقلات و خوردني‌هاي ديگر مي‌پردازند، بعضي‌ها زمان مطالعه راه مي‌روند و يا با صداي بلند درس مي‌خوانند، و بعضي‌ها…، همه‌ي اين‌ها عادت‌هايي هستند كه اگر مهار نشوند باعث افت توانايي‌ها خواهندشد. اگر واقعا انگيزه‌اي قوي براي درس خواندن و موفقيت داريد، بايد بتوانيد اين عادت‌ها را به كنترل خود درآورده و تغيير دهيد.
كليد: با مهار و كنترل عادت‌هاي نامطلوب، امكان استفاده بيشتر از توانايي‌ها و فرصت‌ها را به وجود آوريد.
افكار مزاحم
انسان‌ها در هر زماني سوژه‌هايي براي فكر كردن دارند، اما محدوديت فرصت‌ها و اولويت مسائل، ما را وادار مي‌سازند در هر زمان به موضوعاتي بينديشيم كه مهم‌تر هستند. زماني هم كه به موضوعاتي كه تصور مي‌كنيم مهم‌تر هستند فكر مي‌كنيد، چون ذهن ما پويا است، گاهي افكار حاشيه‌اي و مزاحم جايي براي خود باز كرده و ذهن ما را مشغول مي‌سازند. اين افكار را، مزاحم مي‌نامند. چون مسير سوژه‌هاي اصلي ذهن را منحرف مي‌كنند. بعضي از افكار مزاحم كه در حال حاضر مزاحم تلقي مي‌شود، در زمان و وقت مناسب مي‌توانند موضوعاتي بسيار مهم باشند. به عنوان مثال، اين كه دانش‌آموزي به آينده و خوشبختي‌اش بينديشد خوب است اما اگر قرار باشد اين موضوع در ايام درس خواندن و يا درشرايط كنكور، بين سوژه‌هاي اصلي ذهن جا گيرد، فكر مزاحم تلقي خواهدشد. شناسايي افكار و محرك‌هاي مزاحم و غلبه بر آنها، از عوامل مهم تمركز حواس و افزايش بازده مطالعه مي‌باشد كه درباره‌ي آن بيشتر خواهيم گفت.
كليد: بايد مهارت‌هاي مواجهه با افكار مزاحم را در خود ايجاد و تقويت نماييد.
نتيجه‌گيري:
