نقش آبزی پروری در توسعه روستایی

نقش آبزی پروری در توسعه روستایی
توسعه روستایی ابعاد گوناگونی دارد و به طور خاص به توسعه بخش کشاورزی اطلاق می شود. بر اساس اعتقاد و باور عمومی، هدف اصلی توسعه روستایی کاهش فقر ،گرسنگی و تضمین امنیت غذایی برای احاد مردم می باشد .آبزی پروری به عنوان بخشی از بدنه کشاورزی دارای اشکال مختلف است که در این نوشتار به آبزی پروری در مناطق ساحلی و درون سرزمینی(آبهای داخلی) در کشورهای در حال توسعه پرداخته خواهد شد.
گرسنگی و سوء تغذیه از جمله مشکلاتی است که کشورهای فقیر با آن روبرو هستند.بر اساس گزارش سال 2002 سازمان خوار وبار کشاورزی ملل متحد،تقریبا" 799 میلیون نفر در 98 کشور در حال توسعه به غذای مکفی برای زندگی عادی،سالم و فعال دسترسی ندارند.تقاضا برای غذا به طور مرتب در سالهای اخیر در حال افزایش بوده و پیش بینی ها حاکی از آن است که با روند افزایش جمعیت و تغییر در رفتار غذایی(افزایش تقاضا برای محصول ماهی) نیازمندی به غذا برای 30 سال آتی به دوبرابر میزان فعلی خواهد رسید فلذا برای رسیدن به این هدف توسعه شبکه های محلی تولید ضروری می باشد .
آبزی پروری به عنوان بخشی مهم و اثر گذار در تولید و تامین مواد غذایی و همچنین اشتغال و درآمد زایی میلیون ها نفر در بخشهای تولید و خدمات تولیدی آبزی پروری در تسکین ( کاهش) فقر و گرسنگی سهیم می باشد.
سهم آبزی پروری در توسعه روستایی:
آبزی پروری به روش ها و یا سامانه های مختلف پرورش گیاهان و جانوران آبزی در آبهای درون سرزمینی و مناطق ساحلی اطلاق می شود.این حرفه اغلب مکمل سیستم های دیگر تولید و تامین موادغذایی انسانها است و در امنیت غذایی سهم قابل ملاحظه ای داشته و همچنین در زمینه کاهش فقر، بسترهای لازم برای صید ماهیگیری سنتی وپرورش انواع مختلفی از آبزیان را فراهم و از این طریق باعث ایجاد اشتغال،در آمدزایی و بهبود معیشت جوامع روستایی و ساحلی می شود.

آبزی پروری دارای اشکال مختلف تولید(گسترده،نیمه متراکم ،متراکم و....)است که در حال حاضر این سامانه ها سهم وسیعی از تولید آبزیان پرورشی را به خود اختصاص داده اند هر چند سایر روشهای معمول نظیر پرورش ماهی در شالیزار ،رهاسازی بچه ماهی در منابع آبی طبیعی از جمله روش های تولید آبزیان محسوب می شوند ولی برآورد سهم تولید این بخش به واسطه عدم دسترسی به اطلاعات رسمی جامع (به علت مصرف محلی ) در دسترس نیست.
مثال روشن از فعالیت آبزی پروری در کاهش فقر روستایی ،اشتغال و درآمد زایی می توان به تکثیر و پرورش ماهی و دیگر آبزیان،ادغام پرورش ماهی با کشاورزی نظیر کشت ماهی توام با برنج در مناطق جلگه ای سیل گیر و دورترین مناطق کوهستانی در آسیا و حفاظت و بازسازی ذخایر آبزیان اشاره نمود.
در مناطق ساحلی نیز با راه اندازی پرورش انواع آبزیان نظیر خرچنگ خاکی،اویستر،ماسل،انواع صدف ها ،میگو ،ماهی و گیاهان آبزی در ایجاد اشتغال مردم ساحل نشین در مراحل تولید،تامین نهاده ها و خدمات سهیم می شود.
در سامانه پرورش متراکم آبزی پروری ،میزان تولید در واحد سطح با به کارگیری فن آوری و مدیریت بهینه همانند پرورش آزادماهیان در قفس در آبهای داخلی و ساحلی (مناطق دوردست اروپاوامریکا جنوبی) و همچنین ماهیان گرمسیری نظیر هامور ماهیان ،زرد باله، سرخو و سی باس در آسیا و استرالیا بهبود و در توسعه روستایی نقش دارند.

علاوه بر آنها راه اندازی پرورش میگو در مناطق ساحلی به واسطه ارزش بالای این محصول و فرصتهای صادراتی، منجر به توسعه این مناطق شده است، هرچند این حرفه در مناطق ساحلی اثرات منفی زیست محیطی و مسائل اجتماعی را در برداشته ولی در مجموع در توسعه زیر ساخت های این مناطق موثر بوده است.
آبزی پروری در مقیاس کوچک و خرد برای خانوارها، ضمن فراهم آوردن پروتئین با کیفیت بالا،اسیدهای چرب ضروری ،ویتامین ها و مواد معدنی به ویژه برای اقشار آسیب پذیر نظیر زنان بارداروشیرده،اطفال و بچه های پیش دبستانی باعث ایجاد اشتغال و درآمد زایی شده ودر مقیاس بزگ نیز با ایجاد فرصت های شغلی در حلقه های مختلف تولید نطیر تهیه و تامین لارو،بازار،ساخت و ساز،تعمیر و نگهداری و خدمات حمایتی موجب در آمدزایی افراد روستایی می شود.
بنابراین از مزایای آبزی پروری در توسعه روستایی می توان به سلامت،تغذیه ،اشتغال،درآمدزایی،کاهش آسیب پذیری و توسعه پایدار اشاره داشت.
از مزایای غیر مستقیم آبزی پروری می توان به افزایش دسترسی به محصول ماهی در بازارهای محلی و شهری ،کاهش هزینه های خانوار روستایی از طریق صرفه جویی در مصرف سایر اقلام تولیدی درآمدزا،بهره گیری از منابع مشترک از طریق پرورش آبزیان در قفس،پرورش نرمتنان ،گیاهان آبزی و رهاسازی آبزیان در منابع آبی برای صید همگانی به ویژه برای کسانی که از زمین کافی برخوردار نیستند نام برد.
از مزایای دیگر آبزی پروری ادغام آبزی پروری با کشاورزی است(نظیر پرورش ماهی در شالیزار) که اغلب این کار چشم پوشی می شوددر حالی که این شیوه تولید باعث افزایش بهره وری تولید کشاورزی از طریق استفاده از کود و غذای آبزیان و همچنین در کنترل آفات وناقلین بیماری زا به انسان از نظر پزشکی موثر است.

فلذا برای رسیدن به اهداف آبزی پروری در توسعه روستایی بایستی از پتانسیلهای موجود نظیر استفاده از آب ذخیره کشاورزی در امر آبزی پروری بهره گیری بهینه نمود.
با تمام این اوصاف شاید تعجب آور نباشد که تولید آبزی پروری از سال 1970 همواره در حال افزایش بوده و به عنوان سریعترین بخش تولید غذا در دو دهه اخیر مطرح بوده است .
نرخ رشد سالیانه این بخش از سال 1984 به صورت سالیانه در حدود 11 درصد و در سال 2002 میزان تولید آبزی پروری جهانی در حدود 51.4 میلیون تن گزارش شده است.
از نظر میزان وزنی تولید، ماهیان(آب شیرین) در رده اول و سپس نرمتنان و گیاهان آبزی در رده های بعدی تولید قرار گرفته اند.در حال حاضر حدود 260 گونه آبزی قابل پرورش وجود دارد و در طی سالهای آخیر تعداد آنها رو به افزایش بوده و در بین آبزیان پرورشی ماهیان،سخت پوستان ،نرمتنان و گیاهان آبزی در جایگاه ویژه ای قرار داشته و کشور چین به عنوامن بزرگترین کشور تولید کننده آبزیان در جهان مطرح می باشد.
چگونگی افزایش نقش آبزی پروری در توسعه روستایی:
برای افزایش نقش آبزی پروری در توسعه روستایی، بهره گیری از سیستم های پرورشی کارا برای افزایش بهره وری تولید در سطوح فعلی ، توسعه و گسترش سطوح جدید زیر کشت در مناطق ساحلی و درون سرزمینی که از پتانسیل بالقوه مناسبی برخوردارمی باشند می توان اشاره کرد.

در مناطق ساحلی زمین های شور،لم یزرع و مردابی وجود دارد که برای کار کشاورزی مناسب نبوده ولی می توان با بهره گیری از سیستم های آبیاری و غیره به توسعه مناطق ساحلی و ساحل نشینان و در مناطق درون سرزمینی نیز با احداث مزارع آبزی پروری در مقیاس خرد و بزرگ تجاری در مناطق مستعد به توسعه روستایی کمک نمود.
برای رسیدن به اهداف فوق و توسعه مناطق روستایی کمک دولت ها با برنامه ریزی های میان بخشی ،تامین اعتبارات و تسهیلات،کاهش ساختار بوروکراسی ،تصمیم گیری به موقع،ایجاد ظرفیت سازی ساختاری ،اطلاع رسانی ،توسعه زیرساختها ،تزریق فن آوری،توسعه بازار، خدمات ترویجی و.... ضروری می باشد.
با بهره گیری از بیو تکنولوژی در آبزی پروری جهت افزایش نرخ تولید گونه های پرورشی از طریق بهبود ارزش تغذیه ای غذای آبزیان، بهبود مدیریت بهداشت تولید،توسعه و تنوع بخشی به گونه های آبزی ،بهبود مدیریت ذخایر آبزیان و حفاظت از محیط زیست در جهت نیل به اهداف توسعه ای و افزایش نقش آبزی پروری کمک کار خواهد شد .
برنامه ریزی آتی:
در حال حاضر از تمام امکانات و پتانسیل های آبزی پروری جهت سهیم شدن در تولید غذای جهانی به طور کامل و شایسته استفاده نشده است.بر همین اساس در سال 2001 ،تصمیم گیری برای ایجاد زیرکمیته آبزی پروری در کمیته ماهیگیری فائو مطرح و تصویب شد .
کشورهای عضو فائو نیزبرای بهره گیری از این فرصت به عنوان ابزار توسعه ای برای ممالک خود به این زیر کمیته متصل شده و در مجموع به این نتیجه رسیدند که آبزی پروری می تواند نقش تعیین کننده ای در توسعه اقتصاد ملی،تامین غذا و امنیت غذایی ایفا نماید.

در کنار توسعه آبزی پروری و به منظور توسعه پایدار این حرفه ایجاد و تدوین استانداردهای آبزی پروری نظیر مدیریت بهینه تولید،دستورالعملهای cocبا بهره گیری از دستور العمل فائو در ماهیگیری مسئولانه ، تولید ارگانیک و هماهگ شدن با قوانین و مقرات تجاری جهانی و حفاظت از محیط زیست در دستور کار قرار داده شده است.
علاوه بر آن ضرورت گنجاندن مباحث آبزی پروری به عنوان یک فعالیت مهم در برنامه توسعه ای هر کشوری مد نظر قرار گرفته و در برنامه ریزی توسعه ای جهت هماهنگی با سایر زیر بخش ها ی اقتصادی ، حمایتی و سازمانهای مسئول منابع آب و خاک و .... لحاظ می شود.
مشارکت بخش خصوصی- دولتی و همکاریهای منطقه ای و بین المللی :
مشارکت بخش خصوصی و دولتی در آبزی پروری و تشکیل شبکه های آبزی پروری(تشکل های تولیدی) با وجود هزینه و زمان بر بودن آن می تواند به طور قابل ملاحظه ای در توسعه زیر بخش آبزی پروری ثمربخش باشد زیرا این امر در شناسایی موانع و راه حل های منطقی برای رسیدن به اهداف توسعه ای اثر گذار است.همچنین همکاریهای منطقه ای و بین المللی دولتی و خصوصی باعث ایجاد فرصت، افزایش آگاهی و مبادله تجربیات دو جانبه شده و با ایجاد فضای گفتگو و مذاکره در خصوص حلقه های مختلف تولید آبزی پروری در جهت توسعه آبزی پروری ،تولید غذا،اشتغال،بهبود معیشت و امنیت غذایی موثر واقع می شود.


منبع:فائو
علی محمدیاری