سمرقند یکی از شهرهای باستانی ازبکستان است که در سال 2001، در فهرست میراث فرهنگی جهان در یونسکو قرار گرفت.
سمرقند حدود قرن هفتم قبل ازمیلاد به عنوان پایتخت پادشاهی «سغد» پایه‌گذاری شده است و در قرون پانزدهم و شانزدهم میلادی شاهد عصر طلایی خود بود. اکنون آثار تاریخی معماری ساخته شده در دوران زمامداری تیموری‌ها مهم‌ترین آثار سمرقند است.
مورخان و ادیبان در قدیم شهر سمرقند را با عباراتی چون : «نقطه تابان کره زمین» و «گوهر گران‌بهای دنیای اسلام» می‌نامیدند.
در سال 1404 میلادی (807 هجری) «تیمور لنگ» که نیمی از جهان را به تصرف درآورده بود، بردگان، نقاشان، سنگ‌تراشان و معماران را به پایتخت جدید خود فراخواند تا زیباترین بناها را برای او بسازند.
در سمرقند کار ساختمانی و عمرانی در سطح عالی رسیده بود، و گویی تکه‌ای از آسمان را جدا کرده و در میان زمینی زرد رنگ انداخته بودند. در اطراف این شهر 13 باغ بزرگ وجود داشت که بزرگترین آن‌ها «باغ جهان» بود.
سمرقند را بدون اغراق می‌توان شهر موزه نام برد. تپه بزرگ و برهنه‌ای که در خارج از شهر قرار دارد، شهر «افراسیاب» نام دارد که تاکنون بدین شکل باقی مانده است. بقایای شهر افراسیاب گنجینه‌ای گران‌بها و حاکی از داستان‌های صدها سال زندگی در آن شهر می‌باشد.
در شهر سمرقند به غیر از 3 مدرسه معروف «الغ بیک»، «شیردر» و «طلاکاری» که در میدان «ریگستان» قرار دارد ابنیه تاریخی بسیاری وجود دارد که بسیار حائز اهمیت است.
در شرق میدان ریگستان مسجد «بی بی خانم» قرار دارد که در سال‌های (802 _807 هجری) ساخته شده است.
«گورامیر» بنای دیگری است که در اوایل قرن 15 و به دستور تیمور برای نوه‌اش «محمد سلطان» ساخته شده بود ولی هنوز ساختمان آن به پایان نرسیده بود که تیمور مرد. بدین ترتیب «گورامیر» تبدیل به آرامگاه تیموریان شد و پس از مرگ الغ بیک، نوه دیگر تیمور، او را نیز در گورامیر به خاک سپردند.
«شاه زنده» گورستان عظیم و تاریخی شهر سمرقند است که بناها و معماری‌ها و کاشی‌کاری‌ها و طلاکاری‌های آن نظیر ندارد. در این گورستان مقبره «شاه زنده» قرار دارد که از نظر تکنیک معماری بسیار بااهمیت و گران‌بهاست و در قرون (9 و 8 هجری) ساخته شده است.
مزار «میر سید برکه» که از عرفا بوده در بالای قبر تیمور قرار دارد و ظاهرا «امیر گورکانی» خود وصیت کرده بود که قبر او زیر پای این پیر عارف باشد.
